SOCIAL DIAGNOSIS 2013

Transkrypt

1 Contemporary Economics Quarterly of University of Finance and Management in Warsaw Volume 7 September 2013 SPECIAL ISSUE SOCIAL DIAGNOSIS 2013 OBJECTIVE AND SUBJECTIVE QUALITY OF LIFE IN POLAND DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013 WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA POLAKÓW Edited by: Janusz Czapiński Tomasz Panek Raport Diagnoza Społeczna 2013 finansowany przez: Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki

2 CONTEMPORARY ECONOMICS ABSTRACTED/INDEXED: ABI/INFORM Complete (ProQuest) ABI/INFORM Global (ProQuest) Academic OneFile (GALE Science in Context) Business & Company Profiles (GALE Science in Context) Business and Economics Theory Collection (GALE Science in Context) Cabell s Directories Central and Eastern European Online Library CEJSH Directory of Open Access Journals (DOAJ) Directory of Research Journal Indexing (DRJI) EBSCO ECONIS EconLit EconPapers EconStor (EconBiz) GENAMICS JournalSeek General Business File ASAP (GALE Science in Context) Google Scholar GREENR - Gale Resource on the Environment, Energy and Natural Resources (GALE Science in Context) IDEAS IndexCopernicus Infotrac Custom Journals (GALE Science in Context) International Business (GALE Science in Context) Library of Congress (USA) Ministry of Science and Higher Education list of scored journals (rating score 9 pts) ProQuest Central ProQuest Research Library Research Papers in Economics (RePEc) Scirus SCOPUS Social Science Research Network The British Library The Central European Journal of Social Sciences and Humanities The International Bibliography of the Social Sciences (IBSS)/ProQuest Ulrichsweb WorldCat Zetoc Editor in Chief: Henryk Król Deputy Editor in Chief Piotr Szczepankowski Editorial Manager Marcin W. Staniewski Stat Editor Henryk Rosłaniec Language Editor Mariènne E. Botha Technical Editors Karol Kowalczyk Tomasz Szopiński Associate Editors Zenon Biniek Wiesław Dębski Witold Jakóbik Witold Małecki Danuta Mliczewska Włodzimierz Rembisz Grażyna Rytelewska Maria Sierpińska Tadeusz Szumlicz Ryszard Wilczyński EDITORIAL BOARD: Nur Adiana Hiau Abdullah (Malaysia) Icek Ajzen (USA) Damodaran Appukuttan Nair (India) Hrabrin Bachev (Bulgaria) Richard Blundell (Great Britain) Constantin A. Bob (Romania) Udo Broll (Germany) Tanja Broz (Croatia) Jelena Budak (Croatia) Barbara Czarniawska (Sweden) Didar Erdinç (Bulgaria) József Fogarasi (Romania) Nicolai Juul Foss (Denmark) Bruno S. Frey (Switzerland) Masahiko Gemma (Japan) Srećko Goić (Croatia) Kjell Åge Gotvassli (Norway) Adriana Grigorescu (Romania) Oliver D. Hart (USA) Roman Horvath (Czech Republic) Shelby D. Hunt (USA) Zoran Ivanovic (Croatia) Søren Johansen (Denmark) Sten Jönsson (Sweden) Judit Karsai (Hungary) Elko Kleinschmidt (Canada) Monika Kostera (Sweden) Stephen F. LeRoy (USA) Csaba Lentner (Hungary) Lena Malešević Perović (Croatia) Victor Martinez Reyes (USA) Eric Maskin (USA) Igor Matunović (Croatia) Ieva Meidute (Lithuania) Fatmir Memaj (Albania) Garabed Minassian (Bulgaria) Anayo Nkamnebe (Nigeria) Harald Oberhofer (Austria) Boris Podobnik (Croatia) Nina Pološki Vokić (Croatia) Rossitsa Rangelova (Bulgaria) Assaf Razin (USA) Sanda Renko (Croatia) Richard Roll (USA) Steven Rosefielde (USA) Yochanan Shachmurove (USA) Andrei Shleifer (USA) Eduardo Schwartz (USA) Mirosław Skibniewski (USA) Stanley F. Slater (USA) Lenka Slavíková (Czech Republic) Joel Sobel (USA) Jasminka Sohinger (Croatia) Miemie Struwig (South Africa) Guido Tabellini (Italy) Masahiro Taguchi (Japan) Josip Tica (Croatia) Joachim Wagner (Germany) John Whalley (Canada) Gary Wong (China) The original version: on-line journal ADDRESS OF EDITORS: CONTEMPORARY ECONOMICS, University of Finance and Management in Warsaw, Warszawa, 55 Pawia Str., room 211, phone: (22) editorial@ce.vizja.pl PUBLISHER: Vizja Press & IT, Warszawa, 60 Dzielna Str. phone/fax: (22) vizja@vizja.pl All articles published in the quarterly are subject to double-blind peer reviews ISSN:

3 Diagnoza społeczna Aby zacytować ten rozdział należy podać źródło: Czapiński, J. (2013). Stan społeczeństwa obywatelskiego. Identyfikacja i aktywność polityczna. Diagnoza Społeczna 2013 Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. [Special issue]. Contemporary Economics, 7, DOI: /ce Identyfikacja i aktywność polityczna Janusz Czapiński W Europejskim Sondażu Społecznym z 2012 r. Polacy pod względem zainteresowania i zaangażowania w politykę wypadają poniżej średniej europejskiej. Jeszcze gorzej wyglądamy pod względem udziału w wyborach czy to parlamentarnych, samorządowych, czy też prezydenckich. Nawet jeśli chodzi o frekwencję w wyborach do Parlamentu Europejskiego uplasowaliśmy się w 2009 r. na trzecim miejscu od końca i to mimo, że należymy do największych w UE euroentuzjastów, a Parlament Europejski Polacy darzą znacznie większym zaufaniem niż Sejm, jak pokazują dane z tegorocznej edycji Diagnozy (patrz rozdz. 9.1). Nawet jeśli pominiemy kraje, w których udział w wyborach jest administracyjnie obowiązkowy (np. Belgię i Luksemburg), nie zmienia to faktu, że aktywność polityczna Polaków i -- generalnie -- aktywność obywatelska (o czym mówią wskaźniki kapitału społecznego) jest bardzo niska. Bliżej nam pod tym względem do krajów, które jak my wyszły z systemu realnego socjalizmu, niż krajów Europy północnozachodniej, zwłaszcza krajów skandynawskich. W deklaracjach sondażowych zaangażowanie wyborcze wygląda oczywiście znacznie lepiej. W Europejskim Sondażu Społecznym, podobnie jak w kolejnych edycjach Diagnozy Społecznej różnica między deklaracjami i rzeczywistym udziałem w najważniejszym akcie obywatelskim, wyborach, sięga 20 p.p. W edycji Diagnozy z 2011 r. ponad 66 proc. respondentów przyznało, że wzięli udział w wyborach samorządowych w 2010 r., podczas gdy dane Państwowej Komisji Wyborczej mówią o frekwencji 47,3 proc. W edycji tegorocznej do udziału w wyborach parlamentarnych w 2011 r. przyznało się 64,6 proc., podczas gdy rzeczywista frekwencja wyniosła 48,92 proc. uprawnionych. Do aktywnego działania na rzecz partii politycznej przyznaje się zaledwie 0,3 proc. osób w wieku 16 i więcej lat. Warto jednak zauważyć, że do aktywnego działania na rzecz jakiejkolwiek organizacji przyznaje się tylko 10 proc. rodaków. W tegorocznej edycji Diagnozy podobnie jak dwa lata temu poprosiliśmy Polaków o wskazanie najbliższej im partii politycznej (Aneks 1, kwestionariusz indywidualny, pyt. 98). Rozkład odpowiedzi pokazuje wykres Deklaracje te można potraktować jako wskaźnik identyfikacji politycznej. Wynika z nich, że ponad połowa rodaków w wieku 16 i więcej lat nie znajduje (49,2 proc.), lub ma problem ze znalezieniem (14,3 proc.) na scenie politycznej reprezentanta własnych poglądów czy interesów. Ponad połowa rodaków nie ma zatem określonej tożsamości politycznej. Spośród tych, którzy znajdowali w marcu-kwietniu br. swoich reprezentantów, 33,8 proc. identyfikowało się z Platformą Obywatelską, 35,5 proc. z Prawem i Sprawiedliwością, 9,6 proc. z Sojuszem Lewicy Demokratycznej, 7,4 proc. z Polskim Stronnictwem Ludowym, 7,1 proc. z Ruchem Palikota, 2,4 proc. z Solidarną Polską, 1,2 proc. z Polska Jest Najważniejsza i 2,9 proc. z inną partią (tabela 6.5.1). W porównaniu z 2011 r. w strukturze poparcia zaszły duże zmiany. Platforma Obywatelska i SLD znacznie straciły 88, PiS zyskał 89, a PSL utrzymał stan poparcia na niezmienionym poziomie. Trudno powiedzieć Żadna Inna Platforma Obywatelska Ruch Palikota Solidarna Polska 1,1 1,6 2,6 0,9 14,4 14,1 12,4 18,1 42, ,9 Polska Jest Najważniejsza Sojusz Lewicy Demokratycznej Polskie Stronnictwo Ludowe Prawo i Sprawiedliwość 0,5 0,9 3,5 2,7 3,3 7,4 13,0 12, Wykres Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie Która partia jest Panu/i najbliższa? w 2011 i 2013 r. (w 2011 r. nie było w kafeterii odpowiedzi PJN i RP) 88 Znaczna część ówczesnych zwolenników SLD zagłosowała w wyborach parlamentarnych na Ruch Palikota i dzisiejszy stan poparcia dla SLD nie został jeszcze odbudowany, chociaż jest większy niż wynik wyborów. 89 Jest to zysk względny, wynikający ze znacznego (o 7 pp.) spadku liczby Polaków identyfikujących się z jakąkolwiek partią

4 Diagnoza społeczna Dochód 2013 Przedsiębiorczość 0,6 0,4 Wykształcenie Internauci 0,2 0 Klasa miejscowości -0,2-0,4 Dobro wspólne -0,6 Wiek -0,8 Demokracja Uprzedzenia Zadowolenie z sytuacji w kraju Religijność Autodeterminizm Fatalizm PiS PO PSL SLD 2011 Przedsiębiorczość Dochód 0,6 0,4 Wykształcenie Internauci 0,2 0 Klasa miejscowości -0,2-0,4 Dobro wspólne -0,6-0,8 Wiek Demokracja Uprzedzenia Zadowolenie z sytuacji w kraju Religijność Autodeterminizm Fatalizm PiS PO PSL SLD Wykres Wiek, wykształcenie, dochód osobisty, klasa miejscowości zamieszkania, przedsiębiorczość, procent internautów, pozytywny stosunek do demokracji, wrażliwość na naruszanie dobra wspólnego, autodeterminizm i fatalizm 90, religijność (częstość praktyk religijnych i wskazywanie Boga jako warunku udanego życia), zadowolenie z sytuacji w kraju, poziom uprzedzeń wobec homoseksualistów i osób obcego pochodzenia wśród zwolenników czterech partii (wartości standaryzowane) w 2011 i 2013 r. Identyfikacja polityczna lub jej brak zależą od cech społeczno-demograficznych i sytuacji życiowej. Jednymi z najważniejszych czynników różnicujących są wiek i wykształcenie oraz związana z wykształceniem wysokość dochodów osobistych. Wyraźnie liniowa jest zależność między wiekiem i identyfikacją z PiS, PSL i SLD (im 90 Autodeterminizm to przypisywanie sobie autorstwa biegu własnych spraw w minionym roku, a fatalizm to przekonanie, że bieg spraw zależał od losu (opatrzności).

5 Diagnoza społeczna starsza grupa tym częstsza identyfikacja), także liniowa, ale w odwrotną stronę, jest zależność między wiekiem i identyfikacja z inną partią oraz brakiem identyfikacji (im starsza grupa tym mniejszy procent odpowiedzi). Nie ma natomiast wyraźnej zależności między wiekiem i identyfikacją z PO, chociaż jest znaczna różnica miedzy dwiema skrajnymi grupami (w najstarszej 21 proc. wskazań a w najmłodszej tylko niecałe 7 proc.). Tylko w grupie wieku lata sympatyków PO jest więcej niż zwolenników PiS. W przypadku wykształcenia wzór zależności jest z pewnymi wyjątkami podobny. Identyfikacja z PiS i PSL słabnie, a identyfikacja z PO i SLD zwiększa się wraz z poziomem wykształcenia. Im wyższe wykształcenie tym mniejszy problem z identyfikacją polityczną. Im mniejsza miejscowość zamieszkania tym mniejszy jest odsetek zwolenników PO, a tym większy zwolenników PiS i PSL oraz osób, które nie identyfikują się z żadną partią, lub trudno im się zdecydować. Zaangażowanie polityczne w państwie demokratycznym wiąże się silnie ze stosunkiem do demokracji. Tylko zwolennicy PO mają jednoznacznie pozytyny stoosunek do demokracji. Zwolennicy wszystkich pozostałych partii i osoby bez identyfikacji politycznej postrzegają system demokratyczny bardziej sceptycznie lub wręcz negatywnie. Charakterystyka zwolenników czterech głównych ugrupowań politycznych w zakresie podstawowych zmiennych społeczno-demograficznych (wiek, poziom wykształcenia, wielkość miejscowości zamieszkania, wysokość dochodu osobistego), wybranych wskaźników systemu wartości (religijność, poszanowanie dobra wspólnego, akceptacja demokracji) i postaw społecznych (poziom uprzedzeń wobec homoseksualistów oraz osób obcego pochodzenia), przedsiębiorczości, umiejscowienia kontroli nad własnym życiem (autodeterminizm vs fatalizm) pokazuje dwie zasadniczo różniące sie między sobą duże grupy i dwie mniejsze podgrupy tych dużych (wykres 6.5.2). Dwie duże grupy to zwolennicy PO i PiS. Zwolennicy SLD przypominają pod wieloma względami zwolenników PO, a zwolennicy PSL charakteryzują się cechami zbliżonymi do cech zwolenników PiS. Tak było w 2011 roku i tak jest w obecnym roku. Jedyne różnice dotyczą zwolenników PO i SLD. Średni wiek sympatyków SLD wzrósł z 48 do 55 lat, czyli od 4 do 6 razy więcej niż w przypadku zwolenników pozostałych partii. Obecni sympatycy PO są z kolei bardziej jeszcze prodemokratyczni i zadowoleni z sytuacji w kraju niż zwolennicy tej partii w 2011 r. Szczególnego rodzaju testem zgodności między przekazem partyjnym a przekonaniami zwolenników jest rozkład opinii na temat przyczyn katastrofy smoleńskiej między grupami o różnej identyfikacji politycznej. Za najbardziej kryterialne uznać można przekonanie o tym, że katastrofa były wynikiem spisku, zamachu na Prezydenta RP. Bardziej lub mniej otwarcie teorię taką głosili liderzy PiS. Przywódcy innych ugrupowań politycznych opowiadali się za niespiskowymi przyczynami. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie o najbardziej prawdopodobną przyczynę katastrofy smoleńskiej w przekroju identyfikacji politycznych pokazuje tabela Rzeczywiście największy odsetek zwolenników teorii spiskowej jest wśród zwolenników PiS. Dziwić może tylko, że nawet w tej grupie zwolenników teorii spiskowej jest poniżej połowy (w 2011 r. było jeszcze mniej proc.), mimo że można było wskazać dwie różne przyczyny. Tabela Procent respondentów opowiadających się za różnymi prawdopodobnymi przyczynami katastrofy smoleńskiej w zależności od identyfikacji politycznej Identyfikacja polityczna Błąd pilotów/ kontrolerów lotu Najbardziej prawdopodobna przyczyna katastrofy smoleńskiej Zamach/spisek przeciwko Prezydentowi Naciski na pilotów Ogólny bałagan Inna przyczyna Trudno powiedzieć PiS 12,0 48,9 10,7 29,5 4,1 18,8 PSL 21,1 17,1 27,8 30,9 4,4 21,6 SLD 37,5 7,3 41,1 27,9 4,0 17,4 PJN 33,1 24,6 13,6 28,0 9,3 18,6 Solidarna Polska 14,7 28,0 15,6 46,2 8,0 22,2 Ruch Palikota 27,2 17,8 34,1 23,1 5,6 18,8 PO 45,0 4,5 43,1 24,7 4,7 16,4 Inna partia 22,3 18,3 23,3 36,6 14,0 22,9 Żadna partia 17,7 13,1 23,1 26,1 5,3 35,1 Trudno powiedzieć 15,5 11,5 20,8 22,5 4,1 45,6 Ogółem 21,1 16,7 24,6 26,2 5,0 30,5 Wiara w spiskową teorię katastrofy smoleńskiej jest obecnie nieco bardziej powszechna niż dwa lata temu, ale też przybyło osób zdezorientowanych, które nie potrafią wskazać żadnej przyczyny (tabela 6.5.2).

6 Diagnoza społeczna Tabela Procent respondentów opowiadających się za różnymi prawdopodobnymi przyczynami katastrofy smoleńskiej w 2011 i 2013 roku w próbie panelowej Przyczyna katastrofy Rok badania Błąd pilotów/ kontrolerów lotu 20,4 21,7 Zamach/spisek przeciwko polskiemu Prezydentowi 16,4 12,3 Naciski na pilotów, aby lądowali bez względu na warunki 25,4 36,0 Ogólny bałagan w instytucjach odpowiedzialnych za lot 26,9 32,2 Inna przyczyna 4,9 6,1 Trudno powiedzieć 29,7 25,5