Wp³yw terminu siewu i sposobu uprawy na masê kwiatostanów i nasion dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.)

Transkrypt

1 ACTA AGROBOTANICA Vol. 59, z s Wp³yw terminu siewu i sposobu uprawy na masê kwiatostanów i nasion dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.) TADEUSZ WOLSKI 1,2, STANIS AW KWIATKOWSKI 1, JAN DYDUCH 2, AGNIESZKA NAJDA 2 1 Katedra i Zak³ad Farmakognozji z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych AM, Lublin ul. ChodŸki 1 stanleyk@poczta.onet.pl 2 Katedra Warzywnictwa i Roœlin Leczniczych AR, Lublin ul. Kr. St. Leszczyñskiego 58 1 Department of Pharmacognosy with Medicinal Plant Laboratory, Skubiszewski Medical University, 1 ChodŸki Street, Lublin 2 Department of Industrial and Medical Plants, University of Agriculture, 15 Akademicka Street, Lublin Influence of terms sowing and methods cultivation on the mas inflorences and seeds of two form moldavian dragonhead (Dracocephalum moldavica L.) (Otrzymano: ) Summary Acquaintance of dependence among time limit of sowing anfd with manner of tillage and with beginning of blooming and with recent mass of inflorescence and also of seeds has essential meaning both for economies in apiary, efficienciesof crop of seeds, which can be raw material that time limit of sowing how and manner of tillage have influence on recent mass of inflorescence how and of seeds investigated od from dragonhead. One ascertained, that plants from fifth time limit of sowing former unripe. One showed also, that both recent mass of inflorence how and of seeds independently from time limit of sowing and of manner of tillage depends from circumstances climatically and former different in investigated years. Key words: Dracocephalum moldavica; times of sowing, methods of cultivation, inflorescence mass, seed mass

2 498 Tadeusz Wolski, Stanis³aw Kwiatkowski, Jan Dyduch, Agnieszka Najda WSTÊP Rodzaj pszczelnik (Dracocephalum L.) nale ¹cy do rodziny Wargowych Lamiaceae (Labiatae) liczy ok gatunków. Roœliny z tego rodzaju mo emy zaliczyæ do: jednorocznych, dwuletnich, bylin i zimozielonych krzewinek. Siedliskiem ich jest g³ównie teren ca³ej Pó³kuli Pó³nocnej, gdzie zadomowi³y siê na drodze introdukcji. Za naturalne siedlisko dla wiêkszoœci gatunków przyjmuje siê rejon Azji Centralnej (È e r venka i in., 1988; Alekseyeva, 1990; B r ickell, 1999). Polska nazwa: pszczelnik sygnalizuje nam pszczelarski kierunek u ytkowania tej roœliny, natomiast nazwa ³aciñska dracocephalum, czy np. angielska dragonhead oznaczaj¹ g³owê smoka i maj¹ przemawiaæ do wyobraÿni, bowiem draco / dragon to smok, cephalus / head to g³owa (È e r venka i in., 1988). W Polsce w stanie dzikim wystêpuj¹ 4 gatunki z rodzaju Dracocephalum L. Jednym z nich jest pszczelnik mo³dawski Dracocephalum moldavica L., spotykany doœæ powszechnie w Ogrodach Botanicznych i dzia³kach oraz w przydomowych ogródkach (Paw³owski, 1967; Szafer i wsp. 1988). Zarówno w Polsce jak i na œwiecie najwiêcej badañ podstawowych jak i zastosowañ praktycznych poœwiêcono pszczelnikowi mo³dawskiemu, który uwa any jest za roœlinê miododajn¹, aromatyczn¹, ozdobn¹ i lecznicz¹ (G³uchov, 1950; Szklanowska, 1965; Budantzev i Shavarda, 1986, 1987; B o r nus, 1989; G r ochowski, 1991; Suchorska i Osiñska, 1992; Suchorska i in., 1994; Kakasy i in., 2002). Dracocephalum moldavica L. wystêpuje w dwu formach w zale noœci od barwy kwiatów tj.: o kwiatach fioletowo-, purpurowo-, b³êkitno niebieskich i bia³ych. W roœlinie tej kwiaty s¹ przedpr¹tne. Kielichy ich s¹ d³ugoœci mm, dwuwargowe, o z¹bkach ostrych, z których 3 górne s¹ jajowate, zaœ 2 dolne lancetowate. Korona jest dwukrotnie wiêksza od kielicha. Dolna jej czêœæ jest zwê ona, wskutek czego dostêpna jest dla owadów o doœæ d³ugich jêzyczkach, ale dziêki szerokiej gardzieli dostêpna jest równie dla pszczó³. Kwiaty zebrane s¹ w sukcesywnie rozkwitaj¹ce kwiatostany typu grona (Lipiñski, 1982; Szafer i in., 1988; Lippert i Podlech, 1995). Roœlina w naturze, od wysiewu do pocz¹tku zakwitania potrzebuje ok. 90 dni, ale póÿniejsze terminy wysiewu czas ten skracaj¹ nawet o 3 tygodnie, co jest wynikiem reakcji fotoperiodycznej na wyd³u enie dnia (Lipiñski, 1982). Kwiaty rozwijaj¹ siê w przeci¹gu ca³ej doby, tym nie mniej, optimum iloœciowego kwitnienia przypada na s³oneczny, ciep³y dzieñ, w godzinach po³udniowych. Zauwa- ono, e w dniach pochmurnych i deszczowych otwiera³o siê ok. 5-krotnie mniej kwiatów (Szklanowska, 1966). Owocem jest 2,5-3 mm roz³upka, w której znajduj¹ siê 4 nasiona (Paw³owski, 1967; Lipiñski, 1982). Dojrzaùe nasiona pszczelnika mo³dawskiego s¹ barwy czarnej i maj¹ kszta³t 1 / 4 wycinka zaostrzonego walca o wymiarach 2,7-3,0 x 1,3-1,5 mm. Nasiona te nale ¹ do grupy nasion drobnych, a masa 1000 szt. oscyluje w granicach 2,0 gramów (Kwiatkowski iin., 2005). Warunkiem zasadniczym prowadzenia jakiejkolwiek produkcji roœlinnej jest posiadanie zdrowego materia³u siewnego. Najwa niejszymi kryteriami oceny jakoœci nasion s¹: w³aœciwoœci biologiczne miêdzy innymi ywotnoœæ, któr¹ okreœla siê ozna-

3 Wp³ywterminu siewu i sposobu uprawy na masê kwiatostanów i nasion dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.) 499 czaj¹c ich energiê i zdolnoœæ kie³kowania. Energia kie³kowania ma niebagatelne znaczenie praktyczne, bowiem siewki nasion szybko kie³kuj¹cych mniej nara one s¹ na szkodliwe wp³ywy (suszy, zaskorupienia siê gleby, uszkodzeñ przez szkodniki i choroby roœlin). Roœliny wyros³e z nasion o wysokiej energii kie³kowania odznaczaj¹ siê równomiernymi wschodami i wyrównanym wzrostem, co w znacznym stopniu ogranicza konkurencjê chwastów i prowadzi do lepszego wykorzystania powierzchni uprawowej oraz u³atwia prowadzenie zabiegów agrotechnicznych i zbiór roœlin (G r z e - siuk i Kulka, 1981; M³odzianowska, 1984; Su³ek, 2004; Wolski i wsp., 2005). Roœliny Dracocephalum moldavica L. osi¹gaj¹ wysokoœæ od 50 do 60 cm. Pszczelnik mo³dawski ma ³odygê wzniesion¹, 4-kanciast¹ krótko ow³osion¹, doœæ dobrze rozga³êziaj¹c¹ siê, gdzie u podstawy wystêpuj¹ elementy zdrewnienia. Pszczelnik mo³dawski jest roœlin¹ potrzebuj¹c¹ do swego prawid³owego rozwoju stanowiska s³onecznego, o przeciêtnej wilgotnoœci, zasobnego w wapñ i sk³adniki mineralne. System korzeniowy jest p³ytki i mocno rozwiniêty, a g³ówna jego masa znajduje siê w warstwie ornej tj. do ok. 20 cm (Szklanowska, 1965; Paw³owski, 1967; Lipiñski, 1982; G r ochowski, 1991; Suchorska i Osiñska, 1992; S u - chorska, 1995; Wolski i wsp., 2004; Wolski i wsp., 2004a). Prowadzone badania przez wielu naukowców wskazuj¹, i pszczelnik mo³dawski jest nie tylko roœlin¹ miododajn¹, ale równie olejkodajn¹ i oleist¹. Jak wynika z przeprowadzonych przez nas badañ (Wolski i Kwiatkowski, 2005) kwiatostany bêd¹ce w pe³ni kwitnienia zawieraj¹ najwy sz¹ iloœæ olejku eterycznego, która dla formy bia³ej mieœci siê w przedziale od 1,30 do 2,28%, zaœ dla formy niebieskiej od 0,76 do 2,13%. Natomiast zawartoœæ olejku w liœciach i kwiatostanach pszczelnika mo³dawskiego kszta³tuje siê na poziomie ok. 1,5 3,0% dla obu badanych form, z czego wynika, e pszczelnik mo³dawski nale y do wysokowydajnych surowców olejkowych (Wolski i Kwiatkowski, 2005). Szklanowska (1966), Budantzev i Shavarda (1986, 1987) oraz Abdel Reheem (2001, 2002) podaj¹, e wa nym sk³adnikiem nasion s¹ lipidy wystêpuj¹ce w oleju t³ustym, którego zawartoœæ kszta³tuje siê na poziomie od 18 do 29%. W oleju tym stwierdzono obecnoœæ nastêpuj¹cych kwasów t³uszczowych: palmitynowego (6,5%), stearynowego (5,0%), olejowego (8,5%), linolowego (19,0%), a-linolenowego (61,0%). Jak z tego wynika, olej ten nale y do produktów o wysokiej zawartoœci procentowej niezbêdnych nienasyconych kwasów t³uszczowych (NNKT) tj.: oleinowego, linolowego i a-linolenowego, których sumaryczna zawartoœæ wynosi ok. 90%. Olej t³usty z nasion pszczelnika mo³dawskiego ze wzglêdu na wysok¹ procentow¹ zawartoœæ NNKT, mo e byæ zaliczany do tzw. bioolejów, które maj¹ zastosowanie w fitoterapii i kosmetyce (G ó r a, 1997; B r u d i Konopacka-Brud, 2001). Wykonane przez nas wstêpne badania nad analiz¹ kwasów t³uszczowych wystêpuj¹cych w postaci acylogryceroli w tym oleju, potwierdzaj¹ te dane i bêdzie to przedmiotem dalszych badañ. Celem prezentowanych badañ by³o okreœlenie wp³ywu terminu siewu nasion i sposobu uprawy na œwie ¹ masê kwiatostanów oraz masê nasion dwu form pszczelnika mo³dawskiego Dracocephalum moldavica L. w latach 2003 i 2004.

4 500 Tadeusz Wolski, Stanis³aw Kwiatkowski, Jan Dyduch, Agnieszka Najda MATERIA Y I METODY Materia³ do badañ stanowi³y roœliny dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L), o kwiatach bia³ych i niebieskich, uprawiane w Ogrodzie Roœlin Leczniczych Katedry i Zak³adu Farmakognozji Akademii Medycznej w Lublinie w latach 2003 i Nasiona pszczelnika wysiewano w 5-ciu terminach tj.: I 15 kwietnia, II 30 kwietnia, III 16 maja, IV 28 maja, V 18 czerwca (w ka dym roku prowadzenia badañ). Uprawê roœlin pszczelnika mo³dawskiego prowadzono dwoma metodami: z siewu bezpoœredniego w pole (wysiewaj¹c punktowo 5-6 szt. nasion a po wschodach roœlin wykonano przerywkê pozostawiaj¹c jedn¹ roœlinê) oraz z rozsady przygotowanej w szklarni. Siew nasion do wielodoniczek jak i bezpoœrednio w pole przeprowadzono w tych samych dniach. Rozsadê po trzech tygodniach wysadzano na sta³e miejsce. Niezale nie od metody, uprawy roœlin prowadzono w rozstawie 20 x 40 cm, na glebie postindustrialnej ma³o zasobnej w sk³adniki pokarmowe i organiczne o ph 6,5-7,0. W doœwiadczeniu zastosowano nawo enie mineralne w iloœci ok. 300 kg ha 1 (Polifoska) w trzech dawkach. Nie stosowano dodatkowego deszczowania roœlin. Zbiór kwiatostanów przeprowadzono z chwil¹ zakwitania minimum 90% roœlin w ³anie dla ka dej kombinacji. Przy zbiorze nasion kierowano siê kryterium ich dojrza³oœci technicznej, co przejawia³o siê zmian¹ barwy roœlin z zielonej na szaro z³ot¹ tj. 95% stopniu dojrza³oœci roœlin w ³anie dla ka dej kombinacji. Pomiary œwie- ej masy kwiatostanów przeprowadzono bezpoœrednio po zbiorze roœlin, natomiast masê nasion okreœlono po ok. 2 tygodniowym ich dosuszaniu. Uzyskane wyniki z przeprowadzonych doœwiadczeñ agrotechnicznych opracowano statystycznie metod¹ analizy wariancji i przedzia³ów ufnoœci T-Tuke'a przy 5% poziomie istotnoœci. WYNIKI Dla zilustrowania wp³ywu warunków atmosferycznych na wzrost, rozwój oraz masê kwiatostanów i nasion na rys. 1 przedstawiono uk³ad temperatur i sumy opadów w latach prowadzenia badañ w porównaniu ze œrednimi wieloletnimi. Wp³yw terminu siewu i sposobu uprawy dwu form pszczelnika mo³dawskiego na œwie ¹ masê kwiatostanów obrazuje tab. 1, w której zebrano odpowiednie dane liczbowe uzyskane w latach 2003 i Oceniaj¹c sposób uprawy niezale nie od roku badañ nale y stwierdziæ, e najmniejsz¹ œwie ¹ masê kwiatostanów formy bia³ej uzyskano z rozsady wysadzanej w V terminie (39,0 g na 1 roœlinê), zaœ najwiêksz¹ (88,0 g na 1 roœlinê) u roœlin z II terminu z siewu bezpoœredniego. Natomiast dla formy niebieskiej najmniejsz¹ masê uzyskano z rozsady z III terminu siewu (34,0 g na 1 roœlinê), zaœ najwiêksz¹ z siewu bezpoœredniego w I terminie (60,0 g na 1 roœlinê).

5

6

7 Wp³ywterminu siewu i sposobu uprawy na masê kwiatostanów i nasion dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.) 503 sumy opadów w roku 2003 total sums precipitation at 2003 year œrednie wieloletnie sumy opadów means many years sums precipitation œrednie temeratury powietrza w roku 2004 means airs temperature at 2004 year sumy opadów w roku 2004 total sums precipitation at 2004 year œrednie temeratury powietrza w roku 2003 means airs temperature at 2003 year œrednie wieloletnie temperatury powietrza means many years airs temperature Ryc 1. Œrednie dekadowe temperatur powietrza i sumy opadów w latach na tle œrednich z wielolecia. Fig. 1. Mean decades airs temperature and total sum rainfall at year on the background means from of many years. Œwie a masa kwiatostanów (niezale nie od terminu siewu) uzyskana zarówno z siewu bezpoœredniego jak i z rozsady dla obu form pszczelnika mo³dawskiego by³a wiêksza w roku 2003, przy czym wiêksz¹ masê tworzy³y roœliny formy bia³ej (tab. 1). Dla oceny wp³ywu terminu siewu i sposobu uprawy na masê nasion obu badanych form pszczelnika mo³dawskiego w tab. 2 zamieszczono dane liczbowe obrazuj¹ce tê zale noœæ. Masa nasion zale a³a od terminu siewu, sposobu uprawy i warunków pogodowych panuj¹cych w poszczególnych latach badañ. Porównuj¹c wyniki badañ nale y stwierdziæ, i korzystniejsze warunki dla uprawy pszczelnika panowa³y w roku Roœliny formy bia³ej i niebieskiej (niezale nie od terminu i sposobu uprawy) tworzy³y nasiona, których masa by³a prawie 2-krotnie wiêksza. Ponadto jak wynika z tej tabeli, œrednia masa nasion by³a wiêksza dla obu badanych form w uprawie z siewu bezpoœredniego nasion w pole.

8 504 Tadeusz Wolski, Stanis³aw Kwiatkowski, Jan Dyduch, Agnieszka Najda DYSKUSJA Znajomoœæ zale noœci miêdzy terminem siewu a pocz¹tkiem kwitnienia ma du e znaczenie dla gospodarki pasiecznej. W ten bowiem sposób mo na precyzyjnie wype³niæ okresy niedoborów po ytku na pastwiskach pszczelich. W warunkach naturalnych pszczelnik mo³dawski kwitnie od po³owy lipca do koñca sierpnia. Z wczeœniej przeprowadzonych przez nas badañ wynika, e roœliny o kwiatach niebieskich mog¹ kwitn¹æ do koñca drugiej dekady wrzeœnia, zaœ roœliny o kwiatach bia³ych do po³owy paÿdziernika (Wolski i in., 2004a). W dostêpnym piœmiennictwie brak jest danych dotycz¹cych badañ nad d³ugoœci¹ okresu kwitnienia i mas¹ kwiatostanów. Natomiast dotychczas przeprowadzone badania przez Szklanowsk¹ (1966) dotycz¹ce wp³ywu terminów siewu na wartoœæ u ytkow¹ nasion wskazuj¹, e siew bezpoœredni nasion w pierwszej dekadzie kwietnia i maja zapewnia uzyskanie wiêkszego plonu nasion. Cytowana autorka stwierdza równie, e badany czynnik nie wp³ywa istotnie na sk³ad jakoœciowy i iloœciowy oleju t³ustego zawartego w nasionach pszczelnika. Wyniki naszych badañ dowodz¹, i wczesne terminy siewu nie gwarantuj¹ uzyskania nasion o du ej masie, co jest uwarunkowane elementami pogodowymi. Roœliny obu form pszczelnika, niezale nie od sposobu uprawy tworzy³y najwiêksz¹ masê nasion z siewu w trzeciej dekadzie maja. Jak podaje Suchorska i in. (1994), przy uprawie pszczelnika z rozsady, odpowiedniejszym jest termin majowy w porównaniu z czerwcowym. Roœliny sadzone w maju wykszta³ci³y wiêksz¹ mas¹ ziela i nasion. Autorzy ci, wykazali, e sposób uprawy istotnie wp³ywa na wielkoœæ i jakoœæ plonu, co jest zgodne z uzyskanymi przez nas wynikami badañ. WNIOSKI 1. Termin siewu i sposób uprawy mia³y istotny wp³yw na masê kwiatostanów i nasion obu badanych form pszczelnika mo³dawskiego. 2. Wiêksz¹ masê nasion u obu form pszczelnika mo³dawskiego uzyskano z siewu bezpoœredniego w pole. 3. Najmniej korzystnym dla obu badanych form, niezale nie od sposobu uprawy, okaza³ siê termin siewu nasion 18 czerwca ze wzglêdu na krótki okres wegetacji (niedojrza³e owocostany). 4. Zarówno masa œwie ych kwiatostanów jak i masa nasion zale ¹ od warunków klimatycznych i by³y istotnie ró ne w obu badanych latach. LITERATURA: Abdel Reheem M. A., Bhella R., Rhao S. S., Hildebrand D., 2001: Linolenic acid accumulation in several high linolenic acid contain seeds. aspp2001/public/p38/0725.html Abdel Reheem M. A., Bhella R. and Hildebrand D., 2001: Linolenic acid accumu lation in Dracocephalum moldavica L.

9 Wp³ywterminu siewu i sposobu uprawy na masê kwiatostanów i nasion dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.) 505 Alekseyeva N. B., 1990: Morfo³ogia prorostkov i juvenilnych rastienij niekotorych vidov Dracocephalum L.. Rastiteln yje Resursy, 26, (2): Bornus L. [Rd.], 1989: Pszczelnik mo³dawski. Encyklopedia pszczelarska, PWRiL, Warszawa: 171. Brickell Ch., 1999: Dracocephalum. Wielka Encyklopedia Roœlin Ogrodowych od A do Z. MUZA S.A., Warszawa: 379. B ru d W. S., Konopacka Brud I., 2001: Pachn¹ca apteka Tajemnice aromaterapii. PAGINA, Warszawa: Budantzev A. L., Shavarda A. L., 1986: Kchimicieskij sostav i poleznyje svoistva vidov roda Dracocephalum L. f³ory USSR. Rastitieln yje Resursy, 22, (4): Budantzev A. L., Shavarda A. L., 1987: Kchimicieskij sostav i poleznyje svoistva vidov roda Dracocephalum L. f³ory USSR. Rastiteln yje Resursy, 23, (2): Èervenka M., F e r ákowá V., Háber M., K r esánek J., Paclová L., Peciar V., Šomšák L., 1988: Dracocephalum L. Œwiat roœlin, ska³ i minera³ów, PWRiL, Warsza wa: 222. G³uchov M. M., 1950: Zmiejego³ownik ili matocznik (Dracocephalum moldavicum L.). Wa niejszyje miedonosnyje rastienia i sposoby ich razviedinia. Gosudarstviennoje izdatielstvo sielskochoziajstviennoj litieratury, Moskwa: G ó r a J., 1997: Oleje roœlinne stosowane w kosmetykach. Aromaterapia, 3 (9): Grochowski B., 1991: Pszczelnik mo³dawski. Wiad. Ziel. 33, (7/8): 14. Grzesiuk S., Kulka K., 1981: Fizjologia i biochemia nasion. PWRiL, Warszawa. Kakasy A. Z., Lemberkovics É., K u r sinszki L., Janicsak G., Szõke, 2002: Data to the phytochemical evaluation of moldavian dragonhead (Dracocephalum molda vica L. Lamiaceae). Herba Pol. 48, (3): Kwiatkowski S., Wolski T., Najda A., 2005: Wp³yw terminu siewu i sposobu upra wy dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.) na plon nasion. Materia³y XLII Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy, : Lipiñski M., 1982: Pszczelnik mo³dawski Dracocephalum moldavica L. Po ytki pszczele, PWRiL, Warszawa: Lippert W., Podlech D.,1995: Opisy budowy morfologicznej organów roœlinnych. Kwia ty. Encyklopedia kieszonkowa. Muza S.A., Warszawa: 241. M³odzianowska D., 1984: Nasionoznawstwo, PWRiL, Warszawa. Paw³owski B., 1967: Pszczelnik mo³dawski. Flora Polska. t. XI, PWN, Warszawa Kraków: Suchorska K. i Osiñska E., 1992: Pszczelnik mo³dawski cenna roœlina olejkowa. Wiad. Ziel. 34, (11): Suchorska K., Starc Z., Osiñska E., 1994: Wzrost i rozwój pszczelnika mo³dawskie go (Dracocephalum moldavica L.) oraz analiza plonu w ró nych warunkach uprawy. Herba Pol. 40, (3): Suchorska K., 1995: Opracowanie parametrów agrotechnicznych dla nowej roœliny aroma tycznej pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.). Materia³y Ogólno polskiej Konferencji Naukowej Nauka Praktyce Ogrodniczej. Akad. Roln. Lublin: Su³ek A., 2004: Materia³ siewny wymagania jakoœciowe. Raport Rolny 32: 1 3. Szafer W., Kulczyñski S., Paw³owski B., 1988.: Dracocephalum L., pszczelnik. Roœliny Polskie. PWN, Warszawa, t. I i II: Szklanowska K., 1965: Wp³yw terminów siewu na biologiê kwitnienia i nektarowanie psz czelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavicum L.). Annales UMCS sect. E, 20, (5):

10 506 Tadeusz Wolski, Stanis³aw Kwiatkowski, Jan Dyduch, Agnieszka Najda Szklanowska K., 1966: Wp³yw terminów siewu na wartoœæ u ytkow¹ nasion pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.). Ann. Univ. Mariae Curie Sklodowska sect. E, 21, (6): Wolski T., Kwiatkowski S., Ludwiczuk A., 2004 a: Wp³yw terminu siewu i sposo bu uprawy na wzrost i rozwój dwu form pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.). Materia³y XLI Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy, : Wolski T., Kwiatkowski S., Gliñski Z., 2004: Pszczelnik mo³dawski (Dracocepha lum moldavica L.) roœlina miododajna i lecznicza. Annales UMCS sect. DD, 59, (7): Wolski T., Kwiatkowski S., 2005: Zawartoœæ i sk³ad olejku eterycznego (OE) wystêpu j¹cego w czêœciach nadziemnych pszczelnika mo³dawskiego (Dracocephalum moldavica L.). Aromaterapia 11, (3): Streszczenie Znajomoœæ zale noœci pomiêdzy terminem siewu i sposobem uprawy oraz pocz¹tkiem kwitnienia i œwie ¹ mas¹ kwiatostanów a tak e nasion ma istotne znaczenie zarówno dla gospodarki pasiecznej, wydajnoœci plonu nasion, które mog¹ byæ surowcem zawieraj¹cym olej t³usty jak te inne sk³adniki biologicznie czynne. Przeprowadzone badania wykaza³y, e termin siewu jak i sposób uprawy maj¹ wp³yw na œwie ¹ masê kwiatostanów jak i nasion obu badanych form pszczelnika. Stwierdzono, e owocostany roœlin z pi¹tego terminu siewu by³y niedojrza³e. Wykazano równie, e zarówno œwie a masa kwiatostanów jak i nasion niezale nie od terminu siewu i sposobu uprawy zale y od warunków klimatycznych i by³a ró na w obu badanych latach.