..ifc' n * -. 3 j { V- 'J* *

Transkrypt

1 ..ifc' n * -. 3 j { 0 V- 'J* *

2 LRZ-41U /2014 Nr ewid. 197/MW/P/14/107/LRZ Informacja o wynikach kontroli Dzialania os spolecznej w zakresi acji spolec; DEtEGATURA WRZESZOVVIE

3 Najwyzszej Izby Kontroii jest dbatosc o gospociarnosc i skutecznosc w sluzbie publicznej dia Rzeczypospotitej Polskiej Najwyzszej Izby Kontroii jest ciesz^cy si^ powszechnym autorytetem najwyzszy organ kontroii pahstwowej, ktorego raporty b^dq oczekiwanym i poszukiwanym zrodlem informacji dia organow wtadzy s spoteczenstwa Informacja o wynikach kontroii Dziatania osrodkow pomocy spotecznej w zakresie rozpoznawania i monitorowania sytuacji spojecznej Dyrekf^r Delega ury w Rzeszowie: Wiesf; V, V Akceptuj^: Wic^eprezes Najwyzszej Izby l <ontroli ' > J\ Wojciech Kutyia i Zatwierdzam: Prezes Najwyzszej Izby Kontroii Krzysztof'Kwiatkowski Warszawa, dnia /fli.^qh - ^ Nfijwyicsz:a izbti Kontroii ui: Piltrowa 57 01J-056Wc)rszawa T/F vaq :00 4

4 Wykaz stosowanych poji^c specjalistycznych i skrotow 6 WPROVVADZENiE ZAtOZENIA KONTROL!, 8 2. PODSUMOWANiE WYNiKOW KONTROLI Ocena ogolna i synteza kontrolowanej dziatainosci Uwagi i wnioski INFORMACJE SZCZEGOLOWE Wyniki kontroli INFORMACJE DODATKOWE Przebieg kontroli ZALACZNIKI Zal^cznik 1. Wykaz podmiotow obj^tych kontrol^ wraz z ocenami sformutowanymi w wyniku kontroli Zat^cznik 2. Analiza stanu prawnego Zai^cznik 3. Wykaz aktow prawnych i publikacji dotycz^cych kontroli Zal^cznik 4. Wykaz podmiotow, ktorym przekazano informacja o wynikach kontroli 38 5

5 kaz stosovtfaiiych poj^c specjalistyc A) Poj^cia specjalistyczne - jednostka organizacyjna pomocy spolecznej - osrodek pomocy spotecznej; - praca socjalna - dziatalnosc zawodowa majstca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolnosci do funkcjonowania w spofeczehstwie poprzez petnienie odpowiedntch rol spotecznych oraz tworzenie warunkow sprzyjaj^cych temu celowi B) Skroiy - BIP - Biuletyn Informacji Publicznej; - jst - jednostka samorz^du terytorialnego; - ops - osrodek pomocy spotecznej; - ustawa o dost^pie do informacji publicznej - ustawa z dnia 6 wrzesnia 2001 r. o dost^pie do informacji publicznej^ - ustawa o NIK - ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyzszej Izbie Kontroii^; - ustawa o pomocy spotecznej - ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spotecznej^; - ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy"* ' Dz. U r,, poz. 782 ze zm. Dz. U. Z20T2 r,. poz. 82 ze zm. ^ Dz. U. Z2015 r., poz, 163 ze zm. "j.t. Dz. U. z2015r.. poz

6 Pomoc spoleczna umozliwia przezwyci^zanie trudnych sytuacji zyciowych tym, ktorzy nie w stanie sami ich pokonac wykorzystujc[c wfasne uprawnienia, zasoby i mozliwosci. Wspiera ich w wysitkach zmierzaj^cych do zaspokojenia niezb^dnych potrzeb i umozliwia im zycie w warunkach odpowiadaj^cych godnosci cztowieka. Zadaniem pomocy spofecznej jest takze zapobieganie trudnym sytuacjom zyciowym, przez podejmowanie dzialah zmierzaj^cych do usamodzielnienia osob i rodzin oraz ich integracji ze srodowiskiem. Pomoc w przezwyci^zaniu trudnych sytuacji zyciowych jest instytucj^ polityki spotecznej pahstwa, w tym organow samorz^dowych, ktore zadania z tym zwiqzane realizuj^ za posrednictwem ops. Wykonujqc zadania pomocy spolecznej i dyspozycje wynfkaj^ce z przepisu art. 2 usf. 2 ustawy o pomocy spofecznej podmioty te wspotpracujq, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami spotecznymi i pozarz^dowymi, Kosciotem Katolickim, innymi kosciotami, zwi^zkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi, tj. podmiotami, ktore mogq^ posiadac informacje o potencjalnych beneficjentach pomocy spofecznej. W celu prawidtowego wypetniania zadah z zakresu pomocy spofecznej konieczna jest rzetefna identyfikacja osob wymagaj i.cych obj^cia pomocy, jak tez nalezyte wykonywanie obowi^zkow przez pracownikow socjalnych, maj^ce na celu monitorowanie sytuacji spofecznej. Niekorzystanie b^dz korzystanie w niewielkim stopniu z mozliwosci wspolpracy nie zapewnia petnej i skutecznej identyfikacji i nast^pnie oceny sytuacji osob potrzebuj^cych. Funkcjonowanie systemu pomocy spofecznej oparte jest na zasadzie subsydiarnosci. Oznacza to, ze pahstwo nie moze zast^powac dziaiah poszczegolnych osob czy rodzin, ktore powinny wfesnymi sifemi i srodkami zaspokajac potrzeby egzystencjalne. Moze natomiast, pomagac wowczas, gdy osoby te nie s^ w stanie samodzielnie przezwyci^zac trudnej sytuacji zyciowej w jakiej si^ znalazly. Misj^ pracy socjalnej jest umozliwienie kazdemu potrzebuj^cemu pomocy w rozwoju swojego potencjalu i zapobieganie dysfunkcjom poprzez promowanie spofecznych zmian w celu skutecznego rozwi^zywania problemow. W ostatnich latach realizacja zadah pomocy spofecznej skupife si na indywidualnej pracy socjalnej, w tym procedurach przyznawania swiadczeh pieni^znych w celu fegodzenia codziennych trudnosci osob i rodzin, nie zas na identyfikowaniu potrzeb i szukaniu rozwi^zan w likwidowaniu ich przyczyn. W zwis^zku z demograficznym procesem starzenia si^ spofeczehstwa wystq^pita koniecznosc razwijania us\ug adresowanych do osob starszych i niepefnosprawnych. Na dalszy plan zeszty dziafenia profilaktyczne i aktywlzuj^ce wobec osob i rodzin. Dziatania zwis^zane z identyfikacja i monitorowaniem osob korzystaj^cych z systemu pomocy spofecznej winny skutkowac udzielaniem odpowiedniej 1 rzeczywistej do potrzeb pomocy. Zastosowane zas mechanizmy - mobilizuj^co i aktywizuj^co wplywac na ich postawy oraz wzrost gotowosci do aktywnego udziafu w zyciu publicznym. Niniejsza kontrola, uj^ta w Planie pracy NIK na 2014 r., zostafe przeprowadzona z inicjatywy Najwyzszej Izby Kontroli, w ramach priorytetu pn.: Zapewnlenie poprawy warunkow zycia obywateli w warunkach biezqcej i dfugookresowej stabunosci finansowej pahstwa. 7

7 Temat i numer kontroli Dzialania osrodkow pomocy spolecznej w zakresie rozpoznawania i monitorowania sytuacji spolecznej (P/14/107). Cel glowny kontroli Ocena skutecznosci i prawid+owosci dzialan ops w zakresie rozpoznawania I monitorowania sytuacji spolecznej osob wymagaj^cych obj^cia pomocy spoleczn^. Cele szczegolowe 1) Ocena rzetelnosci rozpoznania sytuacji spolecznej oraz okreslenia populacji osob kwalifikuj^cych si^ do udzielenia wsparcia zzakresu pomocy spolecznej. 2) Ocena rzetelnosci przedstawienia sytuacji spolecznej w strategii rozwic^zywania problemow spolecznych (zgodnosci postanowieh w ww. zakresie z wymogami wynikajqcymi z przepisu art. 16b ustawy o pomocy spolecznej). 3) Ocena stopnia wykorzystania mozliwosci udzielenia pomocy z urz^du przez ops. 4) Ocena pracy pracownikow socjalnych, w tym dotycz^cej identyfikowania i monitorowania osob wymagaj^cych wsparcia. 5) Ocena dzialah ops, podejmowanych w celu identyfikowania osob - potencjalnych beneficjentow pomocy spolecznej. Podstawa prawna i kryteria kontroli Kontrol^ przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy o NIK, zgodnie z kryteriami okreslonymi w przepisie art. 5 ust. 2 ww. ustawy, tj. legalnosci, rzetelnosci i gospodamoscl. Zakres przedmiotowy kontroli Zakres przedmiotowy kontroli obejmowal dzialania ops dotycz^ce w szczegoinosci: rozpoznawania sytuacji spolecznej i ujawniania potencjalnych beneficjentow pomocy spolecznej; opracowania i realizacji strategii rozwi^zywania problemow spolecznych; wspolpracy z podmiotami posiadaj^cymi informacje o potencjalnych beneficjentach pomocy spolecznej; informowania na stronie internetowej Biuletynu informacji Publicznej o zakresie udzielane] pomocy spolecznej oraz realizacji zadah przez pracownikow socjalnych, zwi^zanych z identyfikowaniem i monitorowaniem, wtym niestandardowych (dobrych praktyk). Zakres podmiotowy kontroli Kontrol? przeprowadzono w 12 jednostkach, z tego: w 4 miejskich, 4 miejsko - gminnych i 4 gminnych ops. Wykaz skontrolowanych jednostek zawiera zal^cznik nr 1 do niniejszej Informacji. Okres obj^ty kontroi^ Od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia 30 czerwca 2014 r.

8 2.1 Ocena ogolna i synteza kontrolowanej dzialalnosci Dzialania podejmowane przez skontrolowane osrodki pomocy spotecznej nie zapewniaty zarowno prawidlowego jak i skutecznego rozpoznawania i monitorowania sytuacji spotecznej osob wymagaj^cych obj^cia pomocy. Ops nie posiadaiy petnej wiedzy o osobach, do ktorych wlnna zostac skierowana pomoc spoteczna. Przyczyn^ byta niewystarczaj^tca aktywnosc osrodkow w pozyskiwaniu takich informacji, brak spojnych i racjonalnych zasad monitorowania srodowiska spotecznego oraz wspolpracy z podmiotami mog^cymi posiadac wiedzy w tym zakresie. Ops organizujslc pomoc spoteczn^, w wielu przypadkach nie wspo+pracowaiy w wystarczaj^cym stopniu z organizacjami spotecznymi i pozarz^dowymi oraz innymi podmiotami. Wspotpraca z regufy mlata powlerzchowny charakter, w zasadzie nie byte dokumentowana i ograniczate si? cz^sto do odbioru informacji o sytuacjach wymagaj^cych interwencji. Mi^dzy innymi z tego powodu osrodki udzielaly pomocy glownie na podstawie sktedanych przez zainteresowanych wnioskow, a w stosunkowo niewielkim zakresie wykorzystywafy mozliwosci..dziatenia z urz^du". Ops nie wykorzystywafy w pelni waznego kanatu informacyjnego o mozliwych do uzyskania przez potencjalnych beneficjentow formach pomocy spotecznej, jakim jest strona internetowa BIP. Pracownicy socjaini nie dokonywali natezycie analizy i oceny zjawisk, ktore powodowafy zapotrzebowanie na swiadczenia z pomocy spotecznej, nie prowadz^c adekwatnej w tym zakresie dokumentacji. Wptyw na ograniczone rozpoznanie sytuacji spotecznej i monitorowanie osob wymagaj^cych obj^cia pomocq^ spoteczn^ miate niepetna obsada kadrowa osrodkow, a takze realizowanie przez pracownikow socjalnych innych zadah, niezwi^zanych z pomocy spotecznst oraz brak fachowego wsparcia, m.in. w formie poradnictwa prowadzonego przez supen/vizorow pracy socjalnej. 1. Planuj^c pomoc spoteczn^, ops w sposob niewystarczaj^cy wspolpracowafy z organizacjami spotecznymi 1 pozarzqdowymi oraz innymi podmiotami wymienionymi w przepisie art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej. Tym samym nie wykorzystywaty ustawowych mozliwosci w tym zakresie i w konsekwencji szansy pozyskania danych o osobach potrzebuj^cych. Ops posiadafy wiedz o takich podmiotach funkcjonuj^cych na ich terenie, lecz tylko nieliczne wspotpracowaty z wszystkimi jednostkami przy identyfikowaniu i monitorowania osob wymagaj^cych wsparcia. Pozostate ograniczyty swoje dzialania do wybranych - b^dz nie wspotpracowaty z podmiotami o wi^kszym zasi^gu dziatenia niz teren gminy, zaktedajq^c ze w jej wyniku nie zidentyfikujq potencjalnych beneficjentow. Cz^sc skontrolowanych ops poprzestawate na reagowaniu na zgteszenia o potrzebie udzielenia pomocy spotecznej. Jedynie szesc ops aktywnie pozyskiwato informacje, kieruj^c zapytania do innych podmiotow o wskazanie osob wymagaj^cych obj^cia pomocq_ spoteczn^. Wspotpraca z tymi podmiotami miate pozytywny wptyw na jakosc wykonywanych przez ops zadah w kontrolowanym zakresie. W jej wyniku identyfikowano nowych, dotychczas nieujawnionych beneficjentow b^dz rozszerzono zakres pomocy o nowe, nieudzielane formy pomocy. Rzetelne rozpoznanie sytuacji spotecznej oraz okreslenie populacji osob wymagaj^cych udzielenia pomocy utrudnial brak systemu identyfikacji i monitorowania problemow spotecznych w srodowisku lokalnym, rozumianego jako 9

9 zbior wskazowek, metod i dobrych praktyk, pozwalaj^cych ops na diagnozowanie, analizowanie i ocen^ tych problemow. W tej sytuacji aktywnosc dzialah poszczegolnych ops i ich skutecznosc uzalezniona byla wyl^cznie od kreatywnosci ich pracownikow. Proby zbudowania takiego systemu podj^to w szesciu ops, jednak dzialania te, de facto, nie wykroczyly poza ramy standardowych czynnosci, wynikaj^cych z przepisu art. 119 ust. 1 ustawy o pomocy spolecznej. Pomijante przez ops w Ocenach zasobow pomocy spolecznej obligatoryjnych elementow, dotyczslcych organizacji pozarz^dowych, wspoluczestnicz^cych w realizacji zadah pomocy spolecznej na danym terenie, ograniczalo mozliwosci nawi^zania wspolpracy i pozyskiwania informacji od wszystkich podmiotow mog^cych je posiadac. Tym samym identyfikowanie i monitorowanie sytuacji spolecznej moglo bye mniej skuteczne. (str ; 27-30) 2. W latach poddane kontroli ops udzielily, w trybie okreslonym w przepisie art. 102 ust. 2 ustawy o pomocy spolecznej, pomocy z urz^du osobom (6%). Przyczyn^ nieudzielania pomocy w tym trybie w wi^kszym zakresie byla mala aktywnosc ops i cz^sto bierna postawa we wspolpracy z innymi podmiotami. Wplyw mialy takze uwarunkowania wynikaj^ce z obowi^zuja^cych przepisow, zwiq^zane z ograniczonymi mozliwosciami ingerowania w prawa strony przez organy administracji. Inn^ przyczyns^ wplywaj^cq. na powyzszy statystyk^ byly zdarzenia, ktore w wyniku rozpoznania sytuacji przez ops jako dzialania z urz^du, po formalnym zlozeniu wnioskow przez strony, w efekcie kwalifikowano jako sprawy prowadzone na wniosek. (str ) 3. Wymogi dotycz^ce liczby zatrudnionych pracownikow socjalnych wynikaj^ce z przepisu art. 110 ust. 11 ustawy o pomocy spohcznej zostaly spelnione jedynie w trzech skontrolowanych ops. W pozostalych dziewi^ciu zatrudnienie bylo nizsze od wymaganego - od 1 do 4 osob, tj. od 5,3% az do 40%. Niepelna obsada kadrowa ops miala negatywny wplyw na jakosc realizowanej przez nie pracy i w konsekwencji na skutecznosc monitorowania i rozpoznania sytuacji osob wymagaj^cych obj^cia pomocy. Pracownicy socjaini realizowali swoje obowi^zki zwi^^zane z rozpoznawaniem i monitorowaniem, jednak wi^kszosc z nich swoj^ aktywnosc ograniczala do typowych i rutynowych czynnosci, bez poszukiwania nowatorskich metod dzialah. Spowodowane to bylo m.in. wypaleniem zawodowym zwi^zanym z brakiem mozliwosci skorzystania z poradnictwa superwizorow, radcow prawnych, psychologow i baherami stawianymi pracownikom socjalnym przez ich kierownikow w realizacji niestandardowych dzialah. Takze brak srodkow na finansowanie szkoleh specjalistycznych, skutkowal niewystarczajstcym przygotowaniem pracownikow socjalnych do realizacji zadah zwic^zanych z identyfikowaniem i monitorowaniem sytuacji spolecznej. Jako przyczyn? niekorzystania z poradnictwa superwizorow kierownicy szesciu ops wskazali brak przepisow wykonawczych reguluj^cych ww. mateh?. Przedstawiona powyzej diagnoza uzasadnia koniecznosc zmian ustawowych i jest przedmiotem wniosku de lege ferenda zamieszczonego w punkcie 2.2 Uwagi / wnioski niniejszej informacji, Ponadto pracownicy ops nie posiadali wystarczaj^cego czasu, aby nalezycie realizowac prac? socjalnq^ w tym zakresie, z uwagi m.in. na: zbyt duz^ liczb? podopiecznych; nadmiar obowietzkow; obci^zenie pracq biurow^ i administracyjn^; ograniczon^ wspolpracy lub jej brak ze strony

10 innych instytucji; wykonywanie przez nich innych zadah niz zwi^zane z pomocq^ spofeczn^. Pracownicy socjaini kontrolowanych podmiotow nie sporz^dzali dokumentow podsumowuj^cych dokonanie - na podstawie przepisu art. 119 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy spofecznej - zbiorczych analiz i ocen zjawisk, ktore powodowaty zapotrzebowanie na swiadczenia z pomocy spofecznej dotychczas niezidentyfikowanych beneficjentow. Przepis art. 119 ust. 1 pkt 8 cyt. ustawy obligowal pracownikow socjalnych do inicjowania nowych form pomocy osobom i rodzinom maj^cym trudnc[ sytuacji zyciow^. W ocenie NIK pracownicy skontrolowanych ops w sposob niewystarczaj^cy realizowali to zadanie. Kazdy ze skontrolowanych ops aplikowal i uczestniczyl w realizacji projektow i programow przeciw wykluczeniu spofecznemu, jednak - w roznym stopniu, nie korzystaj^c ze wszystkich dost^pnych inicjatyw. Czynnikami ograniczaj^cymi ww. dziafenia byfy m.in.: braki kadrowe i czasowe, koniecznosc zapewnienia wktadu wfesnego oraz - w przypadku maiych gmin - brak ch^tnych do udziatu w projektach. Podczas przeprowadzania wywiadow srodowiskowych pracownicy socjaini nie informowali w wystarczaj^cy sposob o mozliwosci skorzystania z aktualnie realizowanych programow pomocowych. Informacje te odnotowane zostaty tyiko w 59 (24%) sposrod 246 zbadanych wywiadow. Zapisy zach^caj^ce do przekazania informacji innym osobom o mozliwosci zwrocenia si? do ops i skorzystania z pomocy zostaly zawarte w tresci jedynie 3 (1,2%) wywiadow. Z kolei az 151 (79,9%) sposrod 189 ankietowanych beneficjentow ops potwierdzife fakt informowania ich przez ops o realizowanych programach przeciw wykluczeniu spofecznemu. (str ) 4. Obj^te kontrol^jednostki nie udost^pniafy na stronach internetowych BIP rzetelnej informacji publicznej o zakresie udzielanej pomocy spofecznej. Jedenascie z nich nie udost^pnito w BIP informacji o wszystkich przewidzianych prawem formach pomocy. Ograniczyty si? one do przedstawienia podstawowych informacji, dotyczqcych ops i ogolnych zasad udzielania pomocy spofecznej lub niektorych, najcz^sciej udzielanych swiadczeh. Nieaktualne informacje, odnosz^ce si? do nieobowi^zuj^cego stanu prawnego, znajdowaty si? na stronach pi?ciu ops. Tyiko jeden skontrolowany osrodek w sposob pelny informowal w BIP o zakresie udzielanej pomocy spofecznej, z tym, ze informacje te zamieszczone zostaty w sposob nieusystematyzowany. Niewfesciwe wykonywanie obowi^zku udost?pniania w BIP informacji o udzielanych formach pomocy i warunkach uzyskania pomocy spofecznej przez osoby potrzebujq^ce mogfe miec wptyw na brak wiedzy i zainteresowania beneficjentow niektorymi oferowanymi formami wsparcia. W zadnej ze skontrolowanej gmin nie udzielano, przewidzianego w art. 43 ustawy o pomocy spofecznej, zasitku celowego na ekonomiczne usamodzielnienia. Przyczynq^ mogfe bye nieuchwalenie - przez rady 9 z 12 gmin - warunkow, trybu przyznawania i zwrotu tego zasilku. W trzech przypadkach (w OPS w Nisku, Nidzicy i w Brzegu) rady podj?ty uchwaty w tej sprawie, ale pomimo to nie udzielono takiego swiadczenia w okresie obj?tym kontrol^. Nie wszystkie z kontrolowanych ops zawarly porozumienia z powiatowymi urz?dami pracy, w trybie przepisu art. 50 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, na podstawie ktorych ww. podmioty winny wzajemnie informowac si? o planowanych dziafeniach wobec osob bezrobotnych. Pomimo zawartego porozumienia przez jeden ops, nie byfe ono realizowane. Uniemozliwiafe 11

11 to podejmowanie skutecznych dzialah stuzatcych identyfikowaniu potencjalnych beneficjentow pomocy spolecznej. (str ; 29) 5. Tresc tyiko pi^ciu strategii rozwiaizywania problemow spo+ecznych spetniata wymogi przepisu art. 16b ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej i zawierata wszystkie wymagane tym przepisem elementy. Zdaniem NIK, swiadczy to o braku odpowiedniego przygotowania i wiedzy pracownikow ops, na ktorych cedowano opracowanie projektu tego dokumentu. Nie wszystkie strategie, mimo iz ich opracowanie zostato poprzedzone przeprowadzonym wczesniej rozpoznaniem sytuacji spoiecznej, zawierafy zapisy odnosnie efektywnych sposobow identyfikowania osob potrzebuj^cych pomocy. W zadnym z ops nie dokonano weryfikacji zaiozonych w strategii zadan oraz efektywnosci wykorzystania przeznaczonych na ich realizacj^ srodkow. Jedynie w czterech ops monitorowano sposob realizacji zadan zapisanych w strategii. W siednniu strategiach zawarto zapisy obligujqce ops do wnioskowania potrzeby aktualizacji strategii, jednak zaden osrodek nie podj^ttycii dzia+ari. (str ) 2.2 Uwagi i wnioski W ocenie Najwyzszej Izby Kontroli, dia poprawy skutecznosci i prawidbwosci dziatah ops w zakresie rozpoznawania i monitorowania sytuacji spotecznej osob wymagajqcych obj^cia pomocq spoteczn^, majqc na uwadze wyniki niniejszej kontroli - Minister Pracy i Polityki Spolecznej powinien: 1. Wydac rozporz^dzenie wykonawcze w sprawie superwizji pracy socjalnej, na podstawie delegacji zawartej w przepisie art. 121a ust. 3 ustawy o pomocy spofecznej, ktory wszedl w zycie z dniem 31 grudnia 2013 r. Zdaniem NIK, opracowanie przez Ministra wytycznych i standardu dia supena'izji pracy socjalnej mogtoby si^ przyczynic do wzmocnienia kompetencji zawodowych i zapewnienia wysokiego poziomu swiadczonych ustug, koniecznych do prawidbwej realizacji zadan zwi^zanych z identyfikowaniem i monltorowaniem potencjalnych beneficjentow pomocy spotecznej. Brak przepisow wykonawczych o superwizji pracy socjalnej uniemozliwia pracownikom ops korzystanie z poradnictwa w tym zakresie. Wyniki kontroli wskazaty potrzeby wsparcia ich poprzez dziatania poszerzaj^ce wiedz? dotycz^c^ identyfikowania i monitorowania. 2. Opracowac standardy opisuj^ce zasady wspotpracy ops z innymi podmiotami w celu skuteczniejszego rozpoznawania i monitorowania sytuacji spolecznej. W ocenie NIK, umozliwiloby to kompleksowe wykorzystanie informacji o osobach potrzebuj^cych, b^d^cych w posiadaniu innych niz ops podmiotow, zajmuj^cych si^ niesieniem pomocy. Obowi^zuj^ce przepisy ustawy o pomocy spofecznej nie definiuj^ wprost sposobu realizacji zadan zwi^zanych z monltorowaniem i diagnozowaniem oraz identyfikacjq sytuacji spolecznej. Przepisy cyt. ustawy wskazujq na obowi^zek wspolpracy ops przy organizacji pomocy spolecznej z podmiotami wymienionymi w art. 2 ust. 2 ww. ustawy, nie konkretyzuj^c zarowno jej form jak i cz^stotliwosci. W zwi^zku z brakiem 12

12 szczegotowych norm post^powania dotyczq^cych inicjowania, podejmowania i rozwijania wspolpracy, w kontroii stwierdzono dysproporcje w poziomie aktywnosci pomi^dzy poszczegolnymi ops w tym zakresie. - wojtowie, burmistrzowie, prezydenci miast powinni: 1. Uwzgl^dnic - przy opracowywaniu strategii rozwi^zywania problemow spotecznych oraz oceny zasobow pomocy spotecznej ~ koniecznosc ujmowania elementow okreslonych w przepisach art. 16b ust. 2 oraz art. 16a ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej oraz aktualizacji zapisow strategii w przypadku zaistnienia okolicznosci uzasadniaj^cych wprowadzenia zmian. Zawierac w ocenach aktualne informacje o dziatej^cych na danym terenie podmiotach, wymienionych w art. 2 ust. 2 cyt. ustawy, w tym o organizacjach spotecznych i pozarz^dowych, posiadaj^cych wiedz? o potencjalnych beneficjentach pomocy spotecznej. Ustalenia kontroii wskazaty na brak wymaganych ustawy elementow w obu dokumentach oraz przypadki nieaktualizowania strategii. 2. Podj^c dziatenia zmierzaj^ce do zatrudnienia wymaganej liczby pracownikow socjalnych, zgodnie z przepisem art. 110 ust. 11 ustawy o pomocy spofecznej. 06 dnia 1 stycznia 2015 r. cyt. przepis stanowi, ze ops zatrudnia pracownif<6w socjalnycfi proporcjonalnie do liczby ludnosci gminy w stosunl<u jeden pracownii< socjalny zatrudniony w pefnym wymiarze czasu pracy na 2 tys. mieszkahcow lub proporcjonalnie do liczby rodzin / oso^ samotnie gospodarujqcych, objqtych pracq socjainq w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pefnym wymiarze czasu pracy na nie wi^cej niz 50 rodzin i osob samotnie gospodarujqcycfi. Kontrola wykazate niespetnianie ustawowego wymogu w tym zakresie. W zwi^zku z tym, pracownicy osrodkow swiadczyli prac? socjalny dia wi^kszej liczby podopiecznych od okreslonej cyt. przepisem. Sytuacja ta - takze zdaniem samych pracownikow - skutkowate brakiem wystarczaj^cego czasu na nalezyte realizowanie obowi^zkow, w tym takze zwi^zanych z identyfikowaniem i monitorowaniem sytuacji spotecznej. Najwyzsza Izba Kontroii zwraca uwag? na potrzeb? podj^cia dziateh w celu uchwalenia przez rady gmin warunkow i trybu przyznawania oraz zwrotu zasiiku celowego na ekonomiczne usamodzielnienie, na podstawie art. 43 ust. 10 ustawy o pomocy spolecznej. Kontrola wykazate, iz ww. forma pomocy spotecznej nie byte stosowana przez ops. Jedn^ z przyczyn tego stanu mogto bye nieopracowanie i nieuchwalenie zasad przydzielania i zwrotu tego zasitku oraz brak wydzielenia w budzetach gmin srodkow na ten rodzaj zasilku. 13

13 3.1 Wyniki kontroli Strategie rozwi^zywania problemow spolecznych na terenie ops v\/kontekscie zgodnosci ich postanowieh z przepisem art. 16b ustawy o pomocy spolecznej Zgodnie z dyspozycj^ przepisu art. 16b ustawy o pomocy spolecznej dia kazdego ze skontrolowanych ops opracowano strategic rozwi^zywania problemow spolecznych. Wszystkie strategie zostaly sporzq^dzone po przeprowadzonym wczesniej rozpoznaniu sytuacji spolecznej. Wykorzystywano w tym celu informacje zawarte w sprawozdaniach z dzialalnosci ops oraz dane statystyczne. Dob re Opracowuj^c Strategic na lata , MOPS w Sieradzu zaprosil do wspolpracy instytucje i organizacje dzialaj^ce w miescie bq^dz obejmujc^ce zasi^giem praktyki dzialania jej mieszkahcow, liczne lokalne podmioty oraz grup reprezentantow srodowiska lokalnego, liderow lokalnych, w tym radnych i mieszkahcow miasta. Lokalne podmioty, w tym organizacje pozarz^dowe, byly zapraszane do dokonania analizy realizacji zadah strategicznych, a tym samym monitorowania sytuacji spolecznej. OPS w Ozorkowie i w Nidzicy - przy opracowywaniu strategii - przeprowadzily badania srodowisk zagrozonych. Opracowuj^c strategie nie przywi^zywano nalezytej starannosci do ich zawartosci. Tresc tyiko piyciu strategii (w Brzegu, Bartoszycach, Nidzicy, Strzyzowie i Sieradzu od 2014 r.) odpowiadala dyspozycji przepisu art. 16b ust. 2 ustawy o pomocy spolecznej i zawierala wszystkie wymienione w tym przepisie elementy. W pozostalych nie zamieszczono m.in. prognoz zmian w zakresie obj?tym strategic; okreslenia celow strategicznych projektowanych zmian; sposobu realizacji strategii oraz jej ram finansowych, a takze wskaznikow realizacji dzialah. Strategia opracowana przez OPS w Ozorkowie nie zawierala prognozy zmian w zakresie objytym strategic, a takze nie okreslala ram finansowych i wskaznikow realizacji dzialah. Braki te tlumaczono ograniczonymi zasobami kadrowymi. Obowi^zuj^ca w Gminie Lubsza strategia nie zostala uzupelniona o prognozy zmian w zakresie objytym strategic oraz nie okreslono w niej: celow strategicznych projektowanych zmian; sposobu realizacji strategii oraz jej ram finansowych, a takze wskaznikow realizacji dzialah. Obowi^zek opracowania projektu strategii, w tym rowniez projektu jej aktualizacji, zgodnie ze statutem oraz regutaminem organizacyjnym ops, nalozono na osrodek. Strategii - jak wyjasnil kierownik ops - nie aktualizowano z powodu przekonania, iz zmiana przepisow okreslaj^cych jej zawartosc dotyczy strategii opracowanych po dniu wejscia w zycie nowelizacji ustawy o pomocy spolecznej, Nie posiadano doswiadczenia, nie bylo tez wielu wzorow, szkoleh ani innych materialow pogl^tdowych, ktore bylyby pomocne w opracowaniu tego typu dokumentu. Zarowno ustawa, jak i inne przepisy wykonawcze nie zawieraly szczegolowych wytycznych odnosnie zawartosci strategii. W OPS w Nisku brak w strategiach prognozy zmian w zakresie objytym strategiami oraz ram finansowych spowodowany byl odrzucaniem przez Rady Miejsk^ wnioskow dotycz^cych zobowi^zah finansowych. Strategia dia Gminy Ozorkow obowi^zywala tyiko do kohca 2013 r. i do dnia zakonczenia kontroli nie opracowano nowej na kolejne lata. Stanowilo to naruszenie przepisu art. 16b ust. 1 ustawy o pomocy spolecznej. Przyczynq^ tego stanu byla

14 szczupfesc kadry; koniecznosc sporz^dzania rozbudowanej sprawozdawczosci, a takze przekonanie o aktualnosci strategii obowi^zuj^cej do 2013 r. Brak dziafeh monitoruj^cych zawarte w strategii zadania i jej nieaktualizowanie, m.in. w zakresie zgodnosci jej tresci z obowi^zujqcymi przepisami nie stuzyly skutecznemu identyfikowaniu i monitorowaniu sytuacji spofecznej. W osmiu strategiach (w Brzegu, Nidzicy, Bartoszycach, Gaci, Nisku - obowiei^zuje^cej od 2013 r., Strzyzowie, Lasku i Sieradzu) zapisano obowi^zki monitorowania realizacji zawartych w nich zadah, weryfikacji zgodnosci zafezonych celow i efektywnosci wykorzystania przeznaczonych na ich reaiizacj? srodkdw, a takze kontroli post?pu prac zwi^zanych z realizacjq^ dziafeh. Jedynie w czterech ops (w Brzegu, Nidzicy, Bartoszycach oraz Sieradzu) monitorowano sposob realizacji zadah w nich zawartych. Przyczyn [ nierealizowania przez OPS w Nisku monitohngu dzialah zapisanych w strategii byfe niepowofenie zespotu monitoruje^cego i oceniaj^cego wdrazanie strategii oraz brak - w opinii ops ~ wyraznego zapisu, jakimi narz?dziami i w jakiej formie winna bye dokonywana ocena realizacji celow strategicznych. Od uchwalenia strategii do dnia 30 czerwca 2014 r. zaszfe szereg zmian, dotycz^cych uregulowah prawnych i organizacyjnych, uzasadniaj^cych ich aktualizacje. Zapisy odnosnie okresowych aktualizacji, uwzgl?dniaj ^cych zachodz^ce zmiany, m.in. w stanie prawnym b^dz organizacyjnym ops, uj?to w siedmiu strategiach (w Brzegu, Nidzicy, Bartoszycach, Gaci, Nisku - obowi^zuj^cej od 2013 r., Strzyzowie oraz tasku). W zadnym z ops nie podj?to dziafeh w celu zaktualizowania tresci strategii. W strategii dia gminy Gad zaplanowano powofenie zespofe ds. wdrazania strategii, ktory mial dokonywac okresowych analiz i uaktualniac dokument. Zespot nie zostat powofeny z powodu ograniczonych mozliwosci kadrowych oraz finansowych. W pi?ciu strategiach (w Ozorkowie, Biatej Piskiej, Lubszy, Nisku - obwi^zuj^cej do 2013 r. i Namyslowie) nie wskazano na koniecznosc ich monitorowania i aktualizacji. W ocenie NIK brak takich zapisow utrudniai ocen? skutecznosci realizacji przyj?tych w nich zadah, a tym samym ocen? adekwatnosci zastosowanych rozwi^zah w stosunku do stwierdzonych w diagnozach potrzeb, a takze swiadczyl o marginalizowaniu znaczenia tego dokumentu. W szesciu strategiach (w Ozorkowie, Nidzicy, Lubszy, Nisku, Strzyzowie i Namystowie), a takze w szesciu statutach (w Ozorkowie, Nidzicy, Biatej Piskiej, Lubszy, Namystowie i Sieradzu) oraz w jedenastu regulaminach ops (w Brzegu, Nidzicy, Bartoszycach, Bialej Piskiej, Gaci, Lubszy, Nisku, Strzyzowie, Namystowie, Lasku oraz Sieradzu) okresiono zadania ops lub/i pracownika socjalnego, dotycz^ce rozpoznania sytuacji spofecznej, Przepisy nie obliguj^ ops do zawierania w ww. dokumentach zadah w tym zakresie. Jednak w ocenie NIK, brak wskazania w nich kierunkow dziafah oraz obowiqzkow zmierzaj^cych do identyfikacji nieujawnionych dotychczas osob, pozbawionych pomocy spofecznej - moze powodowac brak aktywnosci ops w wyszukiwaniu potencjalnych beneficjentow tej pomocy.

15 Stosownie do przepisu art. 16a ust. 1 ustawy o pomocy spofecznej, w kazdym ze skontroiowanych ops opracowano Oceny zasobow pomocy spolecznej, w oparciu o analiz^ lokalne] sytuacji spolecznej i demograficznej. Za wyj^tkiem ocen sporz^dzonych przez OPS w Gaci i w Namys^owle, pozostale zawieraly wymagane przepisem art. 16a ust. 2 ww. ustawy elementy. Wskazane powyzej dwa ops nie zawarly informacji o organizacjach pozarzq^dowych funkcjonujqcych na terenie gminy. W OPS w Namys^owie spowodowane to bylo przeoczeniem oraz uwzgl^dnieniem jedynie tych organizacji pozarzc^dowych, ktorym zlecano wykonanie zadan. Zdaniem NIK, niewykazanie wszystkich organizacji pozarz^dowych moglo wplyn^c na sposob realizacji zadan przez ops, na brak wspolpracy z tymi organizacjami i niewykorzystywanie ich wiedzy o potencjalnych beneficjentach pomocy spolecznej Poziom wspoipracy ops z podmiotami posiadaj^cymi informacje o beneficjentach pomocy spolecznej, wymienionymi m.in. v\' przepisie art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej Skontrolowane ops dysponowaly wiedzy o funkcjonuj^cych na ich terenie dziatania organizacjach spolecznych i pozarz^dowych oraz innych podmiotach mog^cych posiadac informacje o potencjalnych beneficjentach pomocy spolecznej, a takze swiadcz^cych usiugi z zakresu szeroko rozumianej pomocy spolecznej. Tylko trzy sposrod dwunastu ops (w Sieradzu, Nidzicy oraz Nisku) wspofpracowaly ze wszystkimi podmiotami wymienionymi w przepisie art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej. Pozostale dziewi^c - z roznych przyczyn - ograniczyly zakres wymiany informacji tylko do w^skiego kr^gu podmiotow. Szesc z nich (OPS w Biatej Piskiej, Nisku, Strzyzowie, Ozorkowie, Lubszy i Bartoszycach) nie wspolpracowalo m.in. z podmiotami o szerszym zasi^gu dzialania niz teren danej gminy, np. z Agencj^ Wiasnosci Rolnej Skarbu Pahstwa. Nierealizowanie wspolpracy ze wszystkimi podmiotami dzialaj^cymi na danym terenie, ograniczanie jej jedynie do tych samych organizacji, nierozszerzanie jej o nowe podmioty - w ocenie NIK - utrudnialo uzyskanie wiedzy o osobach, do ktorych winna zostac skierowana pomoc spoleczna. Poszerzenie wspolpracy o organizacje dzialaj^ce np. na terenie powiatu b^dz wojewodztwa, ktore takze mog^ posiadac wiedzy o osobach wymagajq^cych pomocy, w tym z obszaru dzialania danego ops, przyczynitoby si^ do efektywniejszego identyfikowania nowych beneficjentow. Wspolpraca ze wszystkimi podmiotami stworzylaby szans udzielenia pomocy wi^kszej liczbie potrzebujq^cych.

16 Poziom realizowanej wspotpracy przez obj^te kontrol^ ops przedstawia zamieszczony ponizej wykres. Wykres 1. Zestawienie liczby podmiotow, okreslonych w przepisie art. 2 ust 2 ustawy o pomocy spotecznej, z ktorymi obj^te kontrol^ OPS podj^ly wsp6{prac, w stosunku do potencjalnych mozliwosci wspolpracy z nimi (w latach I potrocze) ' f -^ ' liciba podmiotow, i ktorymi nawiqzano wspotprac^ liczba podmiotow, z ktorymi wspotpraca byta mozllwa Zrodto: Opracowanie wlasne NIK (dane w tabeli informuj^ o kazdej formie wspolpracy, takze o tej wynikajq.cej z zawiadomienia ops przez inny podmiot o sytuacji wymagaj^cej interwencji) W efekcie wspo+pracy ops z innymi podmiotami identyfikowano nowe osoby wymagaj^ce udzielenia pomocy. Trzy ops (w Biatej Piskiej, Brzegu, Namystowie) nie dysponowaty jednak danymi pozwalaj^cymi na ustalenie liczby osob, ktore dzi^ki tej wspotpracy zostaty zidentyfikowane, jako tzw. nowi lub jako juz znani ops beneficjenci pomocy spotecznej. Przykladem rzetelnej wspotpracy w celu pozyskania i wymiany informacji z podmiotami okreslonymi w przepisie art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spotecznej byta dzia^alnosc WIOPS w Sieradzu. Wspotpracowat on z licznymi podmiotami, zarowno z terenu samej gminy jak i spoza niej, w tym ze stowarzyszeniami dziataj^cymi na rzecz dzieci oraz na rzecz zdrowia i pomocy spotecznej. W wyniku tej wspotpracy m.in.: udzielono schronienia 37 osobom; zorganizowano rodzinne turnusy wypoczynkowe dia 62 osob niepetnosprawnycti; przygotowano paczki dia 50 dzieci; dokonano naboru 30 uczestnikow kolonii; udzielono ustug opiekuhczych 38 osobom; zapewniono gor^ce positki w dniach nauki szkolnej t^^cznie dia 1444 dzieci; udzielono pomocy 37 osobom maj^cym trudnosci w przystosowaniu do zycia po zwolnieniu z zaktadow karnych. Wspotpracowat on m.in. przy: prowadzeniu schronisk; domow dia osob starszych i bezdomnycfi; przytulisk dia bezdomnych; domow samotnycti matek z dziecmi; organizacjl piknikow informacyjno-promocyjnych; prowadzeniu 17

17 srodowiskowych swietlic; zaj^c usprawniaj^cych z zakresu rehabilitacji osob nfepe^osprawnych oraz poradnictwa; zaj^c z terapii smiechem i zabawc^; warsztatow czytelniczych. MOPS ten - w celu uzupetnienia i poszerzenia swojej oferty, a takze korzystania z dobrych praktyk - zapraszal partnerow dziataj^cych w obszarze pomocy spotecznej do monitorowania sytuacji przy realizacji lokalnych inicjatyw wpisuj^cych si^ w cele i kierunki dziatah okreslonych strategic^. Zorganizowat on np. spotkania informacyjnopromocyjno-okolicznosciowe, podczas ktorych przekazywano relacje z podj^tych zadah oraz inicjowano nowe, przyblizano mieszkahcom oferty podmiotow, ktore przyczyniaty si^ do przezwyci^zania trudnych sytuacji zyciowych; cykliczne spotkania z okazji: Mi^dzynarodowego Dnia Rodziny, Rodzinnego Pikniku (ntegracyjnego, Swiatowego Dnia Osob Niepetnosprawnych oraz IVli^dzynarodowego Dnia Wolontariusza, na ktore zapraszani byli m.in. przedstawiciele podmiotow, wymienionych w art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej. Pracownicy ops, odpowiadaj^c na zaproszenia lokalnych podmiotow, uczestniczyli w reaiizowanych przez nie zadaniach. MOPS wspotpracowal z dwudziestoma dwoma wolontariuszanni, ktorzy swiadczyli ustugi m.in. w formie: pomocy w odrabianiu lekcji i w rozwijaniu zainteresowah muzycznycli dzieci i miodziezy; wspolnego sp^dzania czasu lub wspolnych spacerow z podopiecznymi MOPS; pomocy w wykonywaniu drobnych czynnosci domowycli i zakupow; gbsnego czytania; wspoludzialu w realizacji zaj^c opiekuhczo-wychowawczych i dydaktycznych; udzielania pomocy rodzinie w zakresie prawidtowego prowadzenia gospodarstwa domowego, rozwi^zywania problemow wychowawczych z dziecmi i pelnienia prawidtowej opieki nad nimi; prowadzenia zaj^c w zakresie obstugi komputera w czasie roku szkolnego oraz wspotudziatu w realizacji zaj^c opiekuhczo-wychowawczych i dydaktycznych w swietlicy w czasie wakacji; pomocy w czynnosciach porz^dkowych i gospodarczych w MOPS. W wyniku wspotpracy OPS w Ozorkowie m.in.: zorganizowai spotkania swi^teczne dla 360 osob (w tym dia 12 nowych); przyznat prawo do swiadczeh opieki zdrowotnej dla 196 nowych beneficjentow; skierowal 2 nowe osoby do placowkl dla bezdomnych i pokry^ koszty ich pobytu; zorganizowal wyjazdy na spotkania trzezwosciowe dla 135 osob (w tym 6 nowych); zorganizowat porady terapeutyczno - psychologiczne dla 26 osob, w tym 11 osob nieobj^tych wczesniej pomocc[. Mimo ze bezrobocie byto jedn^ z gtownych przyczyn udzielania pomocy przez ten ops, wspofprac^ z Powiatowym Urz^dem Pracy ograniczyt do pozyskiwania zaswiadczeh potwierdzaj^cych status osoby bezrobotnej. Przyczynq^ tego stanu byt, jak ttumaczono, nadmiar obowi^zkow. Na terenie gminy Ozorkow, poza 16 podmiotami, z ktorymi ops wspotpracowat, funkcjonowab jeszcze pi^c innych stowarzyszeh i organizacji^ prowadz^cych dziatalnosc w zakresie pomocy spotecznej. Osrodek posiadal o nich wiedz^, jednak z uwagi na fakt, ze Ich zakres dzialania obejmowat teren jedynie miasta Ozorkowa, a nie calej gminy ~ nie podj^l z nimi wspotpracy. Ops nie wsp6lpracowa+ m.in. z Polskim Stowarzyszeniem Ludzi Cierpi^cych na Padaczk^ (PSLCP) oraz Polskim Zwi^zkiem Emerytow, Rencfstow i Inwalidow w Ozorkowie, ktore zrzeszaly tez osoby zamieszkujc[ce teren gminy. Polskie Stowarzyszenie Ludzi Cierpi^cych na Padaczk, Klub Abstynentow "AKWARIUM", Polski Zwi^zek Emerytow Rencistow i Inwalidow, Stowarzyszenie Przyjaciot Szkoiy i Osob Niepeinosprawnych Umystowo Przy]aciele Jedynki" oraz Stowarzyszenie Trzezwosciowe ULGA W CIERPIENIU".

18 GOPS w Bartoszycach nie podj^l wspolpracy z dziewi^cioma podmiotami, z ktorymi zgodnie z zapisami w gminnej strategii scisle i systematycznie wspofpracuje". Nie wspofpracowaf m.in. z Agencjq^ Wlasnosci Rolnej Skarbu Pahstwa Oddzial Terenowy w Olsztynie. Do zadari Agencji, zapisanych w strategii, nalezata wspotpraca w zakresie rozwi^zywania problemow rodzin popegeerowskich; realizacja programow w zakresie pomocy stypendiainej, finansowej na dojazdy do szkol i optaty internatow; umozliwienia rodzinom popegeerowsklm uig w sytuacji korzystania ze swiadczeh pomocy spofecznej. W wyniku wspolpracy tego ops z innymi dziesi^cioma podmiotami zdiagnozowano 95 osob wymagaj^cycln udzielenia pomocy, w tym 22 osoby, ktore dotychczas z takiej pomocy nie korzystaty. W ocenie NIK brak wspotpracy ze wszystkimi podmiotami mogi spowodowac nieobj^cie pomocy osob, ktore jej potrzebowaty. Rozszerzenie wspolpracy - mogloby umozliwic udzielenie pomocy wi^kszej liczbie potrzebuj^cych. Wspolpraca polegata gtownie na reagowaniu pracownikow ops na - przekazane przez inne podmioty - informacje o koniecznosci przeprowadzenia interwencji i udzielenia pomocy. Skontroiowane ops nie wykazywafy wystarczaj^cej aktywnosci w pozyskiwaniu informacji odnosnie osob potrzebuj^cych od wszystkich funkcjonujascych na terenie ich dzia+ania organizacji, o ktorych mowa w przepisie art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spotecznej. Tyiko w szesciu ops (w Ozorkowie, Lasku, Strzyzowie, Bartoszycach, Nidzicy, Sieradzu) stwierdzono aktywn^ postaw^ w pozyskiwaniu informacji, przejawiaj^c^ si^ np. w formutowaniu zapytari do innych podmiotow o sytuacji mieszkancow oraz wskazanie osob wymagajsi^cych pomocy. Zapytah do wszystkich podmiotow mog^cych posiadac stosown^ wiedz^ nie kierowaty jednak cztery z nich. MGOPS w tasku nie klerowat takich zapytan do PUP; WIGOPS w Strzyzowie - do Zamiejscowego Zespolu Kuratorskiej Stuzby S^dowej i Domu Dziecka; MOPS w Nidzicy - do Domu Dziecka; MOPS w Sieradzu nie kierowat zapytan do PIJP, Placowki Opiekunczo-Wychowawcze] w Rafaiowce i Zespolu Kuratorskiej Sluzby S^dowej. OPS w Namyslowie, Nisku, Lubszy, Bia^ej Piskiej oraz Brzegu nie wystqpity z ww. zapytaniami do zadnego z ankietowanycli w kontroli podmiotow. Niewielka aktywnosc ops w zakresie wspolpracy z podmiotami posiadaj^cymi informacje o potencjalnych beneficjentach pomocy spolecznej, wykorzystywanie w wi^kszosci przypadkow jedynie przekazywanych przez te podmioty informacji o osobach potrzebujstcych, przy niewielkim zaangazowaniu wtasnym w icl^ pozyskiwanie, nie pnzyczynialy si^ do (epszego (efektywnego) rozpoznawania i monitorowania. W ocenie NIK, postawa taka stwarza ryzyko posiadania przez ops jedynie ograniczonej wiedzy lub wr^cz braku informacji o osobach potrzebuj^cych. W latach {do dnta r.) 12 skontrolowanych ops udzielilo pomocy Iqcznie osobom, z tego w wyniku wnioskow ziozonych przez strony pomoc otrzymalo osob (94,4%) i z urz^du osob (5,6%). Z inicjatywy wlasnej ops pomoc z urz^du zostala udzielona 234 osobom (11,1%), zas w efekcie wspolpracy z innymi podmiotami pomocy udzielono osobom (88,9%). Przytoczona statystyka wskazuje na stosunkowo ntewielkie korzystanie przez ops z mozliwosci okreslonych w przepisie art. 102 ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej, ktory stanowi, ze pomoc spoleczna moze bye udzielana z urz^du". Nikle i

19 sporadyczne korzystanie z ww. trybu moze swiadczyc o niepetnym rozeznaniu sytuacji spolecznej i braku petnej wiedzy o populacji osob wymagaj^cych obj^cia pomocq^ spoteczn^. Przyczyn^ wpfywajstcq^ na liczb^ udzielonej pomocy z urz^du, mogta bye mata aktywnosc ops - lub jej brak - i w zasadzie cz^sto bierna postawa we wspolpracy z innymi podmiotami, w identyfikowaniu i monitorowaniu sytuacji spoiecznej. Na liczb? przypadkow pomocy udzielonej z urz^du wplywaly takze zdarzenia, ktore swoj bieg rozpoczynaly w wyniku rozpoznania sytuacji przez ops - jako dzialania z urz^du - lecz w zwi^zku z brakiem uprawnieh do dalszego procedowania bez wniosku strony, kwalifikowano je jako sprawy prowadzone na wniosek. Uwarunkowane to bylo obowi^zuj^cymi przepisami, zwiaj^zanymi z ograniczonymi mozliwosciami ingerowania w prawa strony przez organy administracji, m.in. wtrakcie prowadzenia post^powah o udzielenie pomocy. WIGOPS w Biatej Piskiej nie udzielil w ogole pomocy spolecznej z urz^du. Spowodowane to byb ostrq reakcj^ i krytyk^ ze strony obywateli na agresywn^ w ich poj^ciu polityk^ ops przy probacin niesienia pomocy. Zwis^zane byto to z poczuctem ich godnosci i nieakceptowaniu upokorzenia wyrazaj^cego si^ wyciqganiem r^kdo szeroko rozumianego panstwa po pieni^dze". W OPS w Lubszy zdarzy+y si^ przypadki, gdy pracownik socjalny b^d^c w srodowisku osob dotkni^tych ubostwem czy bezrobociem pozyskat informacj^ o osobach wymagajqcych wsparcia, jednak pomimo wielokrotnych wizyt osoba taka nie wyrazata zgody na przeprowadzenie wywiadu srodowiskowego i przyznanie pomocy. Zdaniem kierownika WIOPS w Brzegu post^powanie administracyjne nie moze si? toczyc bez udzlatu strony. Badaniem przestanek, czy podmiotowi zainteresowanemu zostanie przyznane swiadczenie z pomocy spotecznej, organ zajmuje si^ w toku post^powania administracyjnego, a nie przed jego wszcz^ciem. W zwi^zku z powyzszym to strona (w tym przypadku osoba wymagaj^^ca pomocy) decyduje o tym, w jaki sposob i czy w ogole b^dzie chcia^a korzystac ze swoich uprawnien w zakresie korzystania z pomocy. MOPS nie ma mozliwoscl podejmowania dziatah, a tym samym udzielania pomocy wbrew woli osob, co do ktorych istniej^ przeslanki do udzieienia pomocy. To strona post^powania decyduje o tym, jak i czy w ogole korzysta ze swoich uprawnieh, nie mozna zatem przyznac swiadczenia, wbrew jej woli. Poszczegolne ops, w celu zidentyfikowania potencjalnych beneficjentow pomocy, nie inicjowaty innych niz typowe dziatania zwi^zane z realizacj^ pracy socjalnej. Kierownicy kontrolowanych ops stwierdzali, ze nie udzielano danej formy pomocy przewidziane] w przepisach ustawy o pomocy spofecznej gdyz nikt si? nie zgtosit", b^dz nie stwierdzono takich potrzeb". Jednoczesnie nie podejmowali jakichkolwiek innych dziatah, zmierzaj^cych do zidentyfikowania beneficjentow niewyst^pujqcych - w danym ops - form pomocy. W ocenie NIK, spowodowane to byto brakiem wystarczaj^cej aktywnosci pracownikow ops i pomystu, jak skutecznie monitorowac srodowisko lokalne i identyfikowac osoby potrzebuj^ce okreslonych form pomocy. Przyczynita si? do tego rowniez zbyt wa^ska interpretacja zarowno wykladni przepisu art. 2 ust. 2 ustawy o pomocy spofecznej jak i stowa wsp6^praca". Niewyst?powanie niektorych form pomocy spowodowane byto ponadto zast?powaniem jednych form, martwych" - drugimi, swiadczonymi rowniez przez inne niz ops podmioty. W OPS w Ozorkowie nie udzielano m.in. nizej wymienionych form pomocy:

20 - w ramach zadah wtasnych gmin na podstawie art. 17 ustawy o pomocy spofecznej polegajqcych na zapewnieniu niezb^dnego ubrania; przyznawaniu i wyptacaniu zasitkow celowych na pokrycie wydatkow na swiadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemaj^cym dochodu i mozliwosci uzyskania swiadczeh na podstawie przepisow o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ oraz przyznawaniu zasitkow celowych w formie biletu kredytowanego, - okreslonych w art. 18 cyt. ustawy w ramach zadah zleconych z zakresu administracji rz^dowej. OPS w Ozorkowie nie podejmowat czynnosci z urz^du w celu zidentyfikowania potencjalnych beneficjentow powyzszych form pomocy. Nie udost^pnil tez informacji o powyzszych formach pomocy w BIP. Nieudzielanie pomocy w tych formach ttumaczono m.in. pobieraniem przez podopiecznych ubrah z PCK; brakiem w gminie osob bezdomnych niemaj^cych dochodu i mozliwosci uzyskania swiadczeh na podstawie przepisow o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ; brakiem osob zainteresowanych przyznawaniem zasitkow celowych w formie biletu kredytowanego oraz brakiem potrzeb w zakresie form pomocy okreslonych w art. 18 ustawy 0 pomocy spolecznej. Nieudzielenie 8 form pomocy w MGOPS w Strzyzowie ttumaczono nieztozeniem wnioskow o przyznanie tego rodzaju swiadczenia. Ops, poza standardowymi dziataniami realizowanymi w ramach pracy socjalnej, nie podj^t innych czynnosci w celu zidentyfikowania beneficjentow tych niewyst^puj _cych form pomocy. Zdaniem kierownika MOPS w Sieradzu niektore formy pomocy wymagaj^ znacznych naktadow (dom pomocy spotecznej, srodowiskowy dom samopomocy, mieszkanie chronione), diatego tez nie s^ one organizowane przez gmin^. Ops korzysta z oferty juz istniej^cych jednostek lub tez proponuje inne, zast^pcze 1 uzupelniaj^ce formy pomocy. Wyniki ankiet, przeprowadzonych wsrod beneficjentow innych organizacjl niosstcych pomoc potrzebuj^cym wskazaty na wyst^powanie osob, ktore nie zwracafy si? do ops o pomoc spoteczn^ i takiej pomocy nie uzyskaty, a - ich zdaniem - spetniaty ustawowe kryteria dochodowe, czy tez przestanki wynikajc^ce z przepisu art. 7 ustawy o pomocy spolecznej, warunkuj^ce jej udzielenie. Wyst^powanie takich sytuacji swiadczyto o tym, ze osoby nie posiadaty wiedzy o mozliwych formach pomocy spotecznej, wzwi^zku z brakiem wystarczajstcych dziatah ops w celu ich upowszechnienia. Sposrod 45 ankietowanych podczas kontroli w GOPS w Gaci, 8 nie starato si? o pomoc, mimo ze 7 z nich wskazato, iz ich dochod nie przekroczyt kryterium dochodowego. Osoby te spetniaty przestanki udzielenia pomocy spotecznej, o ktorych mowa w art. 7 ustawy o pomocy spolecznej, ale nie wnioskowaty o niq^ wskazuj^c m.in. na brak stosownej wiedzy Informowanie w BIP o zakresie udzielanej pomocy spotecznej Obj^te kontrol^ jednostki ~ za wyj^tkiem WIOPS w Nidzicy - nie realizowaty w sposob rzetelny obowi^zku udost^pniania informacji publicznej na stronie internetowej BIP o zakresie udzielanej pomocy spotecznej, wynikaj^cego z przepisu art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. c i pkt 3 lit. d ustawy o dost^pie do informacji publicznej. W potowie skontrolowanych ops (w Nisku, Gaci, Lubszy, Bartoszycach, Strzyzowie, Namystowie) strony BIP zawieraty jedynie dane teleadresowe osrodkow i ogolne informacje o zasadach udzielania pomocy spotecznej, bez wskazania mozliwych do