Transkrypt

1 PORADNIK DLA PRZEDSIÊBIORCÓW PIEKARNIE I CUKIERNIE URZ D KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

2 Wydawca Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej Al. Ujazdowskie 9, Warszawa we wspó³pracy z Regionalnym Centrum Informacji Europejskiej przy Wy szej Szkole Informatyki i Zarz¹dzania w Rzeszowie Projekt graficzny serii wydawniczej 21 DRZEWO, agencja interaktywna Gagarina 86/7, Toruñ Wydanie pierwsze - grudzieñ 2003 ISBN Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej

3 Ogólne zasady zak³adania przedsiêbiorstw w krajach cz³onkowskich UE i krajach przystêpuj¹cych Jedn¹ z podstawowych zasad funkcjonowania rynku wewnêtrznego w Unii Europejskiej jest swoboda przedsiêbiorczoœci, przejawiaj¹ca siê w mo liwoœci prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej przez obywateli pañstw cz³onkowskich w dowolnym kraju na terenie UE. Dzia³alnoœæ gospodarcza na obszarze innego pañstwa cz³onkowskiego mo e polegaæ na zak³adaniu przedsiêbiorstw g³ównych, a tak e na zak³adaniu przedsiêbiorstw podleg³ych (filii, agencji, oddzia³ów oraz spó³ek - córek). Swoboda przedsiêbiorczoœci w zakresie wynikaj¹cym z Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹ (TWE) - dotyczy zarówno osób fizycznych (koniecznym warunkiem korzystania z tej swobody jest obywatelstwo UE, czyli obywatelstwo pañstwa cz³onkowskiego UE), jak i osób prawnych (zarejestrowanych lub posiadaj¹cych siedzibê w UE). Ze swobody przedsiêbiorczoœci korzysta³y tak e osoby fizyczne z pañstw stowarzyszonych z UE (w tym z Polski), które mog³y podj¹æ tzw. samozatrudnienie (tj. prowadzenie zarejestrowanej dzia³alnoœci przez dan¹ osobê w jednym z pañstw cz³onkowskich UE), bez mo liwoœci poszukiwania zatrudnienia na lokalnym rynku pracy. Na podstawie Uk³adu Europejskiego polscy przedsiêbiorcy mogli tak e tworzyæ jednostki zale ne w pañstwach cz³onkowskich UE. Nie by³o jednak mo liwoœci zatrudniania innych pracowników z pañstwa pochodzenia (wyj¹tek stanowi³ tylko tzw. personel kluczowy firmy, tj. osoby pe³ni¹ce funkcje kierownicze oraz specjaliœci). Równie po 1 maja 2004 r. nie bêdzie w tym zakresie istotnej zmiany: pañstwa cz³onkowskie UE mog¹ wprowadziæ okresy przejœciowe na zatrudnianie obywateli z nowych pañstw cz³onkowskich - tam gdzie bêd¹ utrzymywane restrykcje dotycz¹ce zatrudniania obcokrajowców, polski przedsiêbiorca, legalnie dzia³aj¹cy w innym pañstwie cz³onkowskim, nie bêdzie móg³ zatrudniaæ obywateli polskich. Utrzymywanie okresów przejœciowych oznacza, e podjêcie pracy w pañstwie cz³onkowskim UE bêdzie nadal wymagaæ uzyskania zezwolenia na pracê. Okresy przejœciowe zwi¹zane z zatrudnieniem mog¹ obowi¹zywaæ maksymalnie 7 lat, wed³ug formu³y lata (oznacza to, e pañstwa cz³onkowskie nie mog¹ wprowadziæ jednolitego siedmioletniego okresu przejœciowego, ale obowi¹zywanie ograniczeñ w zatrudnieniu obywateli z innych pañstw cz³onkowskich musi byæ weryfikowane po up³ywie dwóch, a nastêpnie trzech lat). Decyzjê o stosowaniu okresów przejœciowych podejmuj¹ samodzielnie poszczególne pañstwa cz³onkowskie: utrzymywanie ograniczeñ w zatrudnieniu obywateli nowych pañstw cz³onkowskich UE zadeklarowa³y Niemcy i Austria, natomiast z dniem 1 maja 2004 roku swoje rynki pracy otworz¹ prawdopodobnie Dania, Holandia, Irlandia, Szwecja, Wielka Brytania. Swoboda przedsiêbiorczoœci obejmuje jednak nie tylko podejmowanie dzia³alnoœci gospodarczej, ale tak e inne czynnoœci zwi¹zane z funkcjonowaniem przedsiêbiorstwa: nabywanie ruchomoœci i nieruchomoœci, zawieranie umów (np. umów o dzie³o, umów najmu, umów o pracê), uczestnictwo w przetargach (tak e tych organizowanych przez w³adze publiczne), pozyskiwanie koncesji i zezwoleñ. 3

4 Ograniczenia swobody przedsiêbiorczoœci mog¹ byæ uzasadnione: wykonywaniem w³adzy publicznej (art. 45 TWE), wzglêdami porz¹dku, bezpieczeñstwa i zdrowia publicznego (art. 46 ust. 1 TWE). Swoboda przep³ywu us³ug. Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ gwarantuje swobodê przep³ywu us³ug. Czynna swoboda przep³ywu us³ug polega na tym, e us³ugodawca udaje siê do innego pañstwa cz³onkowskiego w celu œwiadczenia us³ug. Jest to istotna alternatywa dla podejmowania dzia³alnoœci gospodarczej w innych pañstwach cz³onkowskich (œwiadczenie us³ug za granic¹, o ile odbywa siê na zasadzie incydentalnej (czasowej) i nie ma charakteru sta³ego, nie wymaga zak³adania dzia³alnoœci gospodarczej w innym pañstwie). Traktat Akcesyjny nie przewiduje okresów przejœciowych ograniczaj¹cych przep³yw us³ug (w przypadku us³ugodawców z nowych pañstw kandyduj¹cych), ewentualnie restrykcje mog¹ byæ wprowadzone przez pañstwa cz³onkowskie po uprzednim zawiadomieniu Komisji Europejskiej tylko w przypadku powa nych zak³óceñ lub zagro eñ rynku pracy, powsta³ych w okreœlonych regionach w wyniku transgranicznego œwiadczenia us³ug. Zasada niedyskryminacji. Swoboda przedsiêbiorczoœci opiera siê na zasadzie niedyskryminacji, oznaczaj¹cej, e w odniesieniu do regu³ dzia³alnoœci gospodarczej obywatele innych pañstw cz³onkowskich traktowani s¹ tak samo jak obywatele kraju przyjmuj¹cego (tzw. klauzula narodowa lub klauzula traktowania narodowego). Nie oznacza to jednak, e dzia³alnoœæ gospodarcza we wszystkich pañstwach cz³onkowskich prowadzona jest na takich samych warunkach. Kwestie takie jak formy dzia³alnoœci gospodarczej, wymogi formalne i kapita³owe dla rozpoczêcia dzia³alnoœci czy wreszcie jej opodatkowanie regulowane s¹ przez prawo krajowe, a nie prawo wspólnotowe. W praktyce oznacza to, e otwarcie firmy w wybranym pañstwie cz³onkowskim UE wymaga dostosowania siê do przepisów prawnych tego kraju. Prawo pobytu. Wolnoœæ zak³adania przedsiêbiorstw jest œciœle zwi¹zana z prawem wjazdu i sta³ego pobytu na obszarze innego pañstwa cz³onkowskiego, przyznanym, na podstawie dyrektywy nr 73/148/EWG, osobom podejmuj¹cym dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Prawo pozostania w pañstwie cz³onkowskim, w którym wykonywana by³a dzia³alnoœæ na zasadzie samozatrudnienia, przys³uguje tak e po zakoñczeniu aktywnoœci gospodarczej (dyrektywy nr 75/34/EWG oraz 90/365/EWG). Ubezpieczenia spo³eczne. Osoby prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹ w innym kraju cz³onkowskim, a tak e cz³onkowie ich rodzin podlegaj¹ zasadom koordynacji systemów ubezpieczeñ spo³ecznych (rozporz¹dzenie Rady nr 1408/71, zmienione rozporz¹dzeniem nr 1390/81). System ten opiera siê na kilku zasadach: (1) z punktu widzenia uprawnieñ i obowi¹zków ubezpieczeniowych cudzoziemcy traktowani s¹ tak jak obywatele danego pañstwa cz³onkowskiego, (2) sk³adki ubezpieczenia spo³ecznego (emerytalnego, zdrowotnego) p³aci siê tylko w jednym pañstwie (zazwyczaj tam, gdzie wykonywana jest praca lub prowadzona dzia³alnoœæ), (3) prawa do œwiadczeñ z tytu³u ubezpieczenia spo- ³ecznego nabyte w zwi¹zku z op³acaniem sk³adek w jednym pañstwie cz³on- 4

5 kowskim nie przepadaj¹, jeœli uprawniony przenosi siê do innego kraju. Zasady przyznawania œwiadczeñ ubezpieczenia spo³ecznego (np. wiek emerytalny) oraz ich wysokoœæ okreœlaj¹ jednak przepisy prawa krajowego. Oznacza to, e jeœli przedsiêbiorca polski najpierw dzia³a tylko w Polsce (i tu op³aca sk³adki ubezpieczeniowe), a nastêpnie podejmie dzia³alnoœæ np. w Szwecji, gdzie równie bêdzie p³aci³ sk³adki na ubezpieczenie spo³eczne, dla celów ostatecznego obliczenia œwiadczenia emerytalnego uwzglêdniane bêd¹ lata sk³adkowe zarówno w Polsce, jak i w Szwecji. Ubiegaj¹c siê o emeryturê w Polsce, przedsiêbiorca bêdzie musia³ jednak spe³niæ wymogi przewidziane prawem polskim (dla uzyskania uprawnieñ emerytalnych w Polsce nie bêdzie mia³ znaczenia fakt, i przedsiêbiorca spe³nia odpowiednie wymogi wed³ug prawa szwedzkiego). Regulacje celne. Wspólnota Europejska jest jednolitym obszarem celnym (z wy- ³¹czeniem Grenlandii i Wysp Owczych (Dania), Ceuty, Mellili (Hiszpania), terytoriów zamorskich Francji oraz kilku gmin w³oskich le ¹cych na pograniczu ze Szwajcari¹), na którego zewnêtrznych granicach obowi¹zuj¹ takie same stawki celne. Z chwil¹ przyst¹pienia do Unii Europejskiej w Polsce stosowane bêd¹ taryfy celne wspólne dla wszystkich pañstw cz³onkowskich UE. Podstawowe regulacje celne Wspólnoty Europejskiej zawarte s¹ w Kodeksie celnym UE (rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2913/92, wielokrotnie zmieniane) oraz tzw. Kodeksie celnym wykonawczym UE (rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2454/93). Te akty prawne zawieraj¹ wzory wszystkich dokumentów obowi¹zuj¹cych w obrocie celnym UE (wzory stanowi¹ za³¹czniki do rozporz¹dzeñ, w sumie jest ich 113). Informacje o obowi¹zuj¹cych stawkach celnych mo na znaleÿæ w bazie TARIC, dostêpnej w Internecie pod adresem U³atwieniem dla przedsiêbiorców jest tak e system tzw. wi¹ ¹cej informacji taryfowej (EBTI - European Binding Tariff Information), udzielanej zainteresowanym nieodp³atnie przez administracjê celn¹ pañstw cz³onkowskich (dostêp do bazy: Informacje taryfowe udzielane s¹ na wniosek zainteresowanych w formie decyzji i s¹ wi¹ ¹ce (w zakresie klasyfikacji taryfowej, a nie stawki taryfowej) dla przedsiêbiorcy oraz organu celnego przez 6 lat od dnia wydania (w wyj¹tkowych przypadkach, po spe³nieniu pewnych warunków, istnieje mo liwoœæ uniewa nienia tej decyzji). Prawo kontraktów. Prawo wspólnotowe nie stworzy³o dot¹d w³asnego kodeksu cywilnego, który regulowa³by zasady zawierania umów na rynku wewnêtrznym. Kooperuj¹cy przedsiêbiorcy z ró nych pañstw cz³onkowskich zgodnie z zasadami prawa miêdzynarodowego prywatnego mog¹ sami dokonaæ wyboru porz¹dku prawnego, któremu poddaj¹ swój kontrakt (mo e to byæ np. prawo francuskie czy niemieckie). Poruszanie siê w obcym prawodawstwie stwarza przedsiêbiorcom istotne problemy, zwi¹zane np. z egzekucj¹ roszczeñ. Obecnie z inicjatywy Komisji Europejskiej - trwaj¹ prace nad stworzeniem ram prawnych u³atwiaj¹cych obrót gospodarczy miêdzy podmiotami z ró nych pañstw cz³on- 5

6 kowskich. Przepisy wspólnotowe reguluj¹ natomiast umowy miêdzy przedsiêbiorcami a konsumentami w sposób, który tym ostatnim ma zapewniæ w³aœciwy poziom ochrony. Do najwa niejszych regulacji konsumenckich nale ¹: dyrektywa o ogólnym bezpieczeñstwie produktów, zawieraniu umów poza lokalem przedsiêbiorstwa i na odleg³oœæ, o niedozwolonych klauzulach umownych. Formy prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej w krajach UE Na poziomie wspólnotowym w zakresie organizacji dzia³alnoœci gospodarczej i funkcjonowania przedsiêbiorstw istniej¹ jedynie regulacje harmonizuj¹ce zasady dzia- ³ania spó³ek kapita³owych (przepisy te w³aœciwie nie dotycz¹ wiêc ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw) oraz regulacje poœwiêcone ogólnowspólnotowym formom prowadzenia dzia³alnoœci. Jak dot¹d wypracowano tylko dwie takie formy: europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych (jest to raczej forma kooperacji przedsiêbiorstw celem EZIG jest u³atwianie i rozwijanie dzia³alnoœci gospodarczej uczestników pochodz¹cych z ró nych pañstw cz³onkowskich; uczestnicy dzia³aj¹ w oparciu o przepisy pañstw cz³onkowskich) oraz spó³kê europejsk¹ (uczestnicy z ró nych pañstw cz³onkowskich, kapita³ co najmniej 120 tys. euro). Spó³ka europejska jest w³aœciwa dla przedsiêwziêæ gospodarczych w wiêkszym rozmiarze, a zdecydowana liczba europejskich przedsiêbiorstw prowadzi dzia³alnoœæ w formach przewidzianych prawem poszczególnych pañstw cz³onkowskich. Ka de pañstwo cz³onkowskie UE samodzielnie wyznacza zasady zak³adania firm na w³asnym terytorium. Poni ej prezentowane s¹ przyk³adowe rozwi¹zania w wybranych krajach UE. Holandia: Na rynku holenderskim firma mo e dzia³aæ w formie: (1) spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ (minimalny kapita³ euro; konieczne uzyskanie (odp³atnie) deklaracji Ministerstwa Sprawiedliwoœci o braku przeciwwskazañ prawnych), (2) spó³ki akcyjnej (minimalny kapita³ euro), (3) oddzia³u firmy (nie ma osobowoœci prawnej, podlega rejestracji w Izbie Handlowej; w celu rejestracji konieczne jest przedstawienie wyci¹gu z rejestru firmy-matki, notarialnie poœwiadczony i przet³umaczony statut, notarialnie poœwiadczona decyzja zarz¹du o utworzeniu oddzia³u, pe³nomocnictwo dla dyrektora oddzia³u). Firma zatrudniaj¹ca pracowników spoza Holandii mo e wyp³acaæ im 30% nieoprocentowany dodatek roz³¹kowy. Niemcy: Niemieckie prawo przewiduje, e dzia³alnoœæ gospodarcz¹ mo na prowadziæ w formie: (1) spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ (tak e jednoosobowej, kapita³ minimalny wniesiony przy rejestracji musi wynieœæ co najmniej 13 tys. euro), (2) spó³ki akcyjnej (minimalna wysokoœæ kapita³u to 51 tys. euro), (3) przedstawicielstwa (biuro lub oddzia³ przedsiêbiorstwa obcego). We wszystkich wymienionych przypadkach konieczna jest s¹dowa rejestracja dzia³alnoœci. Zarejestrowane 6

7 przedsiêbiorstwa staj¹ siê obligatoryjnie cz³onkami izb przemys³owo-handlowych lub rzemieœlniczych. Minimalne stawki godzinowe dla pracowników okreœlane s¹ dla poszczególnych bran na podstawie uk³adów ze zwi¹zkami zawodowymi. Wielka Brytania: Dzia³alnoœæ gospodarcza mo e byæ prowadzona w formie: (1) spó³ki partnerskiej (do 20 wspólników; nie posiada osobowoœci prawnej (za wyj¹tkiem Szkocji)), (2) spó³ki zwyk³ej z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ czêœci wspólników, a tak e (3) spó³ek korporacyjnych: spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ (min. suma kapita³u: 50 tys. funtów), spó³ki bez ograniczenia odpowiedzialnoœci. Mo liwe jest tak e utworzenie oddzia³u (jeœli firma prowadzi bezpoœredni¹ dzia³alnoœæ handlow¹ na rynku brytyjskim) lub utworzenie joint venture z partnerem brytyjskim. Rejestracj¹ spó³ek i oddzia³ów zajmuje siê Companies House. Podatki dochodowe uiszczane s¹ przez firmy w ci¹gu 9 miesiêcy od zakoñczenia roku obrachunkowego. Firmy obce mog¹ nabywaæ nieruchomoœci (dla prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej musz¹ one byæ wyposa one w certyfikaty o zabezpieczeniach przeciwpo arowych). Obowi¹zek rejestracji VAT powstaje przy obrotach przekraczaj¹cych 51 tys. funtów. Minimalna stawka wynagrodzenia za pracê wynosi (w zale noœci od kategorii pracowników) od 3,60 do 4,20 funta za godzinê. Dzia³alnoœæ gospodarcza prowadzona w poszczególnych pañstwach cz³onkowskich wymaga dostosowania siê nie tylko do przepisów dotycz¹cych bezpoœrednio warunków podejmowania dzia³alnoœci, ale tak e do regulacji podatkowych, ubezpieczeniowych, z zakresu zamówieñ publicznych, ochrony konsumentów, bezpieczeñstwa produktów (mimo harmonizacji na szczeblu wspólnotowym, w przepisach krajowych mog¹ wystêpowaæ ró nice). Nale y podkreœliæ, e wiêkszoœæ przepisów dotycz¹cych ró nych aspektów dzia³alnoœci gospodarczej przyjmuje w UE formê dyrektyw, które dopiero po wdro eniu do ustawodawstwa krajowego zaczynaj¹ bezpoœrednio obowi¹zywaæ przedsiêbiorców. Skoro znaczna czêœæ polskiego prawodawstwa zosta³a zharmonizowana z dyrektywami UE, przedsiêbiorcy dzia³aj¹cy zgodnie z normami krajowymi zachowuj¹ jednoczeœnie zgodnoœæ z przepisami europejskimi. Podatki i ubezpieczenie spo³eczne w krajach cz³onkowskich UE Pañstwa UE nie maj¹ jednolitego systemu podatkowego, ka de pañstwo autonomicznie kszta³tuje politykê fiskaln¹, ustalaj¹c zasady i skalê opodatkowania (w zakresie podatków dochodowych). Podejmowane dot¹d próby wprowadzenia to samych stawek podatków dochodowych we wszystkich pañstwach cz³onkowskich nie przynios³y efektów. Równie wielkoœæ obci¹ eñ z tytu³u ubezpieczenia spo³ecznego jest zró nicowana w poszczególnych pañstwach cz³onkowskich. 7

8 3D VWZR $XVWULD %HOJLD 6WDZND SRGVWDZRZD 3RGDWHNRGILUP ród³a opracowania: Warunki zak³adania i prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej w krajach Unii Europejskiej (red. M. Cisek- Babiarz, M. Drath), PARP, Warszawa 2001 oraz informacje z serwisu public-services.eu (Information on cross-border public services in Europe 8 6WDZNDVSHFMDOQD 3RGDWHNRGRVyEIL]\F]Q\FK PLQLPDOQLHHXURURF]QLH²VD HXURURF]QLH²VS]RR ]DSLHUZV]HHXUR HXURURF]QLH²ILUP\] ]DQDVW SQHHXUR URF]Q\PREURWHPSRZ\ HM ]DQDVW SQHHXUR HXUR ]DQDVW SQHHXUR VSyãNLRVRERZH²RSRGDWNRZDQL ZV]\VWNLHZ\ V]HGRFKRG\ ZVSyOQLF\ GRFKyGW\VHXUR GRFKyGW\VHXUR GRFKyGW\VHXUR 'DQLD )LQODQGLD )UDQFMD GODGRFKRGyZSRQL HM HXUR LQRUPDOQDVWDZNDGODGDOV]\FK GRFKRGyZSRZ\ HMWHMVXP\ *UHFMD Z ]DOH QR FLRG IRUP\SUDZQHM GOD0 3 +LV]SDQLD MH OLGRFKyGQLHSU]HNURF]\ã HXUR ]D +RODQGLD SLHUZV]H HXUR]D QDGZ\ N,UODQGLD GR SRGDWHNSURJUHV\ZQ\²SUyJ PDNV\PDOQ\ 8EH]SLHF]HQLDVSRãHF]QH SUDFRGDZFDUHJXODUQHJRZ\QDJURG]HQLD GRGDWNyZ ZL WHF]Q\FKLXUORSRZ\FK LVWQLHMHJyUQ\SXãDSQDOLF]DQLDVNãDGNL SUDFRZQLNUHJXODUQHJRZ\QDJURG]HQLD GRGDWNyZ ZL WHF]Q\FKLXUORSRZ\FK Z]DOH QR FLRGZ\VRNR FL GRFKRGyZ SUDFRGDZFDQLHSãDFLVNãDGHNQDXEH]SLHF]HQLH VSRãHF]QHSUDFRZQLNyZ RERZL ]NRZHXEH]SLHF]HQLDSUDFRZQLNDRGZ\SDGNX SU]\SUDF\Z]DOH QR FLRGURG]DMXSUDF\VNãDGND SRQL HM'..PLHVL F]QLH²SãDFRQHF] FLRZR SU]H]SUDFRGDZF LF] FLRZRSU]H]SUDFRZQLND SUDFRZQLNRGZ\QDJURG]HQLDEUXWWR GRFKRG\²HXUR GRFKRG\HXUR XEH]SLHF]HQLHFKRURERZH HXUR XEH]SLHF]HQLHHPHU\WDOQHLRGEH]URERFLD HXUR SRQDGHXUR SUDFRGDZFD GODRVyESURZDG] F\FKG]LDãDOQR VWRSQLRZDVNDODRGGR JRVSRGDUF] SUDFRZQLN SUDFRGDZFD SUDFRZQLN ]DSLHUZV]HHXUR NROHMQHHXUR ]DNROHMQHHXUR GRFKRG\Z\ V]H RERZL ]NRZR /XNVHPEXUJ VWDZNL QDIXQGXV]EH]URERWQ\FKSRGDWHN ND GDILUPDRERZL ]NRZRSãDFL UHODW\ZQLHQLVNLVXPDZV]\VWNLFK SURJUHV\ZQH QDIXQGXV]GODEH]URERWQ\FK REFL H ZW\PXEH]SLHF]HQLD 1LHPF\ SRGDWNLPDM WNRZHRGGRFKRGX SU]HGVL ELRUVWZDLMHJRPLHQLD SRGDWHNRGSãDFRGGRFKRGyZ ]\VNX]NDSLWDãXRGRVyE SUDZQ\FKPRJ VL JQ VSRãHF]QHJR²RN PDNV\PDOQLH ILUP\PDM FHVLHG]LE SR]D 3RUWXJDOLD WHMVWRS\ 3RUWXJDOL MDNRSRGDWHN ORNDOQ\ 6]ZHFMD :LHOND %U\WDQLD :ãrfk\ SRGDWNX ORNDOQHJR JG\GRFKyGPL G]\D W\VIXQWyZEU\W\MVNLFK GRFKyGSRQL HMW\VIXQWyZ SUDFRGDZFD SUDFRZQLN ]DZDUWHZSRGDWNX SUDFRGDZFD SU]\Z\QDJURG]HQLXW\JRGQLRZ\PGRHXUR SU]\Z\ V]\PZ\QDJURG]HQLX SUDFRZQLN Z\QDJURG]HQLHW\JRGQLRZHSRZ\ HMHXUR Z\QDJURG]HQLHW\JRGQLRZHSRZ\ HMHXUR SUDFRGDZFD SUDFRZQLF\IL]\F]QL LQQLSUDFRZQLF\ SUDFRZQLN SUDFRZQLF\IL]\F]QL LQQLSUDFRZQLF\ HPHU\WDOQH SURJUHV\ZQH ]GURZRWQH GODEH]URERWQ\FK 6(.GRFKyGGR6(. GRFKyGSRZ\ HM 6(. SUDFRGDZFD RVRE\VDPRG]LHOQLHSURZDG] FHG]LDãDOQR PRJ Z\EUD V\VWHP ZLDGF]H SRGVWDZRZ\FKOXE UR]V]HU]RQ\FK SUDFRZQLN QDIXQGXV]HPHU\WDOQ\ SUDFRGDZFDMH OLW\JRGQLRZH]DURENLPL G]\ DIXQWyZMH OL]DURENLSRQDG IXQWyZ VDPR]DWUXGQLHQLIXQW\W\JRGQLRZRQLH]DOH QLHRG ]DURENyZ SUDFRZQLNNZRW\RNUH ORQHW\JRGQLRZR

9 Harmonizacja (ale nie ujednolicenie) na poziomie wspólnotowym objê³a tylko podatek VAT (regulowany tzw. VI Dyrektyw¹) oraz czêœciowo podatki akcyzowe. W przypadku transakcji pomiêdzy podatnikami z ró nych krajów UE towary dostarczane pomiêdzy podatnikami opodatkowane s¹ stawk¹ zerow¹ w kraju ich wysy³ki (rozpoczêcia transportu) jako wewn¹trzwspólnotowa dostawa, zaœ podatek nale ny op³acany jest przez nabywcê towarów w kraju, do którego przybywaj¹ towary (zakoñczenia transportu) wg stawki w³aœciwej dla kraju, do którego przywo one s¹ towary. Wysokoœæ stawki podstawowej (standardowej) w pañstwach cz³onkowskich UE nie mo e byæ ni sza ni 15%, a stawki zredukowanej (mo na stosowaæ jedn¹ lub dwie stawki obni one) nie mo e byæ ni sza ni 5%. Stawki podatku VAT w pañstwach cz³onkowskich UE 3D VWZR 6WDZND VWDQGDUGRZD 6WDZND ]UHGXNRZDQD $XVWULD %HOJLD 'DQLD )LQODQGLD )UDQFMD *UHFMD +LV]SDQLD +RODQGLD,UODQGLD /XNVHPEXUJ 1LHPF\ 3RUWXJDOLD 6]ZHFMD :LHOND%U\WDQLD :ãrfk\ ród³o: VAT rates applied in the Member States of the European Community (situation on 1 st May 2003), Komisja Europejska DG ds. Podatków i Ce³ (DOC 2908/2003) 9

10 ród³a informacji o UE dla przedsiêbiorców Instytucje œwiadcz¹ce pomoc przedsiêbiorcom w UE i Polsce Bibliografia Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki (red. J. Barcz), Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa Unia Europejska. Przygotowania Polski do cz³onkostwa (red. naukowa i koordynacja E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001 Warunki zak³adania i prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej w krajach Unii Europejskiej (red. M. Cisek-Babiarz, M. Drath), PARP, Warszawa 2001 VAT rates applied in the Member States of the European Community (situation on 1 st May 2003), Komisja Europejska - DD ds Podatków i Ce³ (DOC 2908/2003) taxation_customs/publications/ info_doc/taxation/tva/taux_tva _en.pdf Dyrekcja Generalna ds. Przedsiêbiorstw European Commission Enterprise DG Documentation Centre Office: SC15 00/51 B Brussels Belgium Fax: +32 (0) Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Pl. Trzech Krzy y 3/5, Warszawa tel.: (22) Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci Al. Jerozolimskie 125/127, Warszawa tel.: (22) /45 fax: (22) /56 Centra Euro-Info sieæ oœrodków informacyjnych aktywna w 42 pañstwach (w Polsce 12 oœrodków, pe³na lista na stronie www) Euro Info Centre PL-405 przy Funduszu Wspó³pracy, ul. Górnoœl¹ska 4a, Warszawa tel.: (22) , Fax: , euroinfo@cofund.org.pl Portale internetowe Portal informacyjny Serio.pl Twoja firma w Europie Dialog z europejskim biznesem (Dialogue with Business) Informacje nt. transgranicznych us³ug publicznych w Europie Kwartalnik Enterprise Europe (wydawany przez DG ds. Przedsiêbiorstw) (dystrybucja nieodp³atna w formie elektronicznej lub papierowej (drog¹ pocztow¹) po uprzednim zg³oszeniu: enterprise-europe@cec.eu.int ) 10

11 Informacje ogólne o bran y piekarniczej i cukierniczej w Europie Przemys³ piekarniczo-cukierniczy * w Europie wyprodukowa³ w 2002 roku ponad 35 milionów ton wyrobów o wartoœci ok. 68 mld euro (co stanowi wzrost o 3% wobec wartoœci w poprzednim roku) **. Najwiêkszym dzia³em produkcji sektora piekarniczego pozostaje chleb, stanowi¹cy 85% sprzeda y, a nastêpnie ciastka (herbatniki) 10% oraz ciasta 5%. Najwiêkszymi rynkami zbytu dla produktów piekarniczych i cukierniczych s¹: Francja, Hiszpania, Niemcy, Wlk. Brytania oraz W³ochy (w sumie stanowi¹ 64% ca³oœci sprzeda y), najmniejsze spo ycie wyrobów piekarskich notuje siê w pañstwach skandynawskich. * Pojêcie cukierniczy dotyczy w tym wypadku wy³¹cznie produktów m¹cznych (na bazie zbó ). ** Informacje zawarte w tej czêœci broszury pochodz¹ z raportu EuroBakery 2003: Markets, Innovations and Future Strategies, Leatherhead Food International W najbli szych piêciu latach rynek europejski pozostanie stabilny, przewiduje siê ogólny wzrost najwy ej 0,2% rocznie. Stosunkowo najbardziej bêdzie rozrasta³ siê sektor ciast (w perspektywie do 2007 r. notowany bêdzie wzrost o ok. 1,7% rocznie). A 62% europejskiego rynku chleba stanowi¹ piekarnie, których dzia³alnoœæ ma charakter rzemieœlniczy (znaczne s¹ ró nice miêdzy poszczególnymi pañstwami: od 5% rynku w Irlandii po 90% we W³oszech). Do nielicznych wyj¹tków nale ¹ zak³ady piekarnicze funkcjonuj¹ce w wiêcej ni jednym pañstwie europejskim. Na rynku ciastek (herbatników) funkcjonuje trzech du ych miêdzynarodowych dostawców (jeden z nich tylko na piêciu g³ównych rynkach Europy Zachodniej ma udzia³ w rynku na poziomie 15%). Rynek ciast pakowanych, z nielicznymi wyj¹tkami, zdominowany jest przez wytwórców krajowych, rzadko aktywnych na innych rynkach. Wœród podstawowych trendów rozwoju rynku piekarniczo-cukierniczego w Europie nale y wskazaæ: rosn¹cy udzia³ w rynku wyrobów z p³atków zbo owych; zwiêkszaj¹c¹ siê popularnoœæ pakowanego, krojonego chleba z d³u - szym terminem przydatnoœci do spo ycia; wymagania klientów dotycz¹ce tzw. zdrowej ywnoœci (popyt na produkty o niskiej zawartoœci t³uszczu i cukru oraz produkty z dodatkiem witamin i minera³ów); wzrost zapotrzebowania na produkty wysokogatunkowe, wzbogacone dodatkowymi sk³adnikami (np. pieczywo z przyprawami, suszonymi owocami, itp.). 11

12 Warunki prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej 1. Uwagi ogólne Prawo wspólnotowe nie zawiera wielu regulacji dotycz¹cych wy³¹cznie piekarnictwa i cukiernictwa. Do dzia³alnoœci przedsiêbiorstw tych bran odnosz¹ siê ogólne przepisy prawa ywnoœciowego. Wiêkszoœæ tych przepisów przyjê³a na poziomie europejskim postaæ dyrektyw, które obowi¹zuj¹ przedsiêbiorców dopiero wówczas, gdy s¹ wdro one do krajowego porz¹dku prawnego (w Polsce za pomoc¹ ustaw oraz rozporz¹dzeñ wykonawczych). Wynika st¹d, e polscy przedsiêbiorcy nie s¹ zobowi¹zani stosowaæ siê bezpoœrednio do przepisów europejskich dyrektyw, lecz przepisów polskich ustaw, które powinny byæ dostosowane do norm wspólnotowych. W zakresie prawa ywnoœciowego osi¹gniêto dotychczas znaczny stopieñ harmonizacji przepisów krajowych z wymogami europejskimi. 2. System HACCP w zak³adach piekarniczych i cukierniczych Najistotniejszym wymogiem funkcjonowania w UE zak³adów przemys³u spo- ywczego, w tym zak³adów piekarniczych i cukierniczych, jest wdro enie przez nie tzw. systemu HACCP. Skrót ten (pochodz¹cy od pierwszych liter angielskiego pojêcia Hazard Analysis and Critical Control Point) oznacza: analiza zagro eñ i krytyczny punkt kontroli. System ten dotyczy procesów produkcji i przetwórstwa ywnoœci (tj. ca³ego sektora spo ywczego, w tym zak³adów piekarniczych i cukierniczych), a w pañstwach Unii Europejskiej jest stosowany od 1975 r. W 1993 r. wydano dyrektywê dotycz¹c¹ higieny œrodków spo ywczych (dyrektywa nr 93/43/EWG), okreœlaj¹c¹ zasady stosowania HACCP. Celem systemu HACCP jest eliminacja wszystkich zagro eñ zdrowotnych w procesie produkcji, które mog³yby wp³yn¹æ na bezpieczeñstwo wyrobu, a w konsekwencji przynieœæ szkodê konsumentowi. System skupia siê na badaniu bezpieczeñstwa procesu wytwarzania produktu (zamiast sprawdzania jakoœci produktu dopiero po jego wytworzenia). Wyró nia siê trzy rodzaje zagro eñ: (1) mikrobiologiczne (np. bakteria), (2) fizyczne (np. piasek), (3) chemiczne (np. detergenty). Obowi¹zki zwi¹zane z wdra aniem systemu HACCP ci¹ ¹ na wszystkich podmiotach uczestnicz¹cych w wytwarzaniu ywnoœci, tj. producentach, przetwórcach i dystrybutorach (tak e np. sto³ówkach, jad³odajniach, itp.). Wdro enie systemu HACCP musi byæ poprzedzone wprowadzeniem w zak³adzie produkcyjnym zasad tzw. dobrej praktyki produkcyjnej (Good Manufacturing Practice GMP) oraz dobrej praktyki higienicznej (Good Hygiene Practice GHP). 12

13 Podstawowe zasady systemu HACCP to: 1. Przeprowadzenie analizy potencjalnych zagro eñ dla higieny ywnoœci na wszystkich etapach produkcji i dystrybucji produktu spo ywczego. 2. Okreœlenie krytycznych punktów kontroli. Rozró nia siê krytyczne punkty kontrolne I stopnia (KPK 1, CCP 1), oznaczaj¹ce etap, miejsce lub operacjê, w których zagro enia dla jakoœci wytworów spo ywczych w procesie produkcji mog¹ byæ wyeliminowane, oraz krytyczne punkty kontrolne II stopnia (KPK 2, CCP 2), okreœlaj¹ce stan, miejsce lub operacjê, w których zagro enie mo na tylko zminimalizowaæ do poziomu akceptowalnego z punktu widzenia bezpieczeñstwa zdrowia konsumenta. 3. Ustalenie wartoœci krytycznych dla ka dego krytycznego punktu kontrolnego. 4. Identyfikacja i wprowadzenie w ycie skutecznych procedur kontroli i nadzoru w punktach krytycznych (opracowanie procedur monitorowania ka dego krytycznych punktów kontrolnych). 5. Przegl¹d i analiza punktów zagro enia ywnoœciowego, krytycznych punktów kontroli i okresowej kontroli oraz nadzorowania procedur. Zak³ady produkcyjne nie musz¹ posiadaæ certyfikatu na system HACCP, ale musz¹ dysponowaæ wiarygodnym dowodem na wdro enie systemu. Dyrektywa nr 93/43/EWG zawiera tylko ramowe przepisy, które musz¹ byæ uœciœlone w aktach prawnych poszczególnych pañstw cz³onkowskich (oraz pañstw przystêpuj¹cych do UE). HACCP w Polsce. Od 1996 roku istnieje prawny obowi¹zek stosowania systemu HACCP przez zak³ady produkuj¹ce ywnoœæ dietetyczn¹. Od 2000 roku na podstawie Rozporz¹dzenia ministra zdrowia z r. w sprawie warunków sanitarnych oraz zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie œrodkami spo ywczymi, u ywkami i substancjami dodatkowymi dozwolonymi wszystkie zak³ady produkuj¹ce lub wprowadzaj¹ce do obrotu ywnoœæ maj¹ obowi¹zek stosowania zasad dobrej praktyki produkcyjnej i higienicznej. W³aœciwe regulacje zwi¹zane z HACCP zgodne z przepisami dyrektywy WE zawarte s¹ w ustawie o warunkach zdrowotnych ywnoœci i ywienia (Dz. U Nr 63, poz. 634 ze zm.). Pocz¹tkowo ustawa przewidywa³a (art. 30), e w du ych i œrednich zak³adach (tj. zatrudniaj¹cych ponad 50 pracowników) system HACCP musi byæ wdra- any od r. (nie by³o koñcowej daty granicznej), natomiast nie ustanowi³a takiego obowi¹zku dla zak³adów ma³ych. Te ostatnie zosta³y zobligowane do wdro enia i stosowania zasady dobrej praktyki produkcyjnej i dobrej praktyki higienicznej. Kwestie zwi¹zane z wymogami GHP i GMP s¹ regulowane obecnie wydanymi na podstawie ustawy rozporz¹dzeniami ministra zdrowia: 13

14 w spr. wymagañ higieniczno-sanitarnych zak³adów i wymagañ dotycz¹cych higieny w procesie produkcji i w obrocie artyku³ami oraz materia³ami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi artyku³ami (Dz. U Nr 234, poz. 1979); w spr. wymagañ higieniczno-sanitarnych w obrocie œrodkami spo- ywczymi luzem, ³atwo psuj¹cymi siê dietetycznymi œrodkami spo ywczymi, sypkimi i nieopakowanymi œrodkami spo ywczymi oraz materia³ami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi œrodkami spo ywczymi (Dz. U Nr 234, poz. 1976). *** Stan prawny na 4 listopada 2003 r. Ustawa o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych ywnoœci i ywienia zosta³a przyjêta przez Sejm w dniu 3 paÿdziernika 2003 r., uchwa³a Senatu z 23 paÿdziernika 2003 r. wnios³a pewne poprawki do tekstu uchwalonego przez Sejm; poprawki nie dotyczy³y jednak art. 30. Wy³¹czenie ma³ych zak³adów spod obowi¹zku stosowania HACCP nie jest zgodne z przepisami prawa wspólnotowego, st¹d wyniknê³a koniecznoœæ zmiany ustawy o warunkach zdrowotnych ywnoœci i ywienia w tym zakresie. Znowelizowany art. 30 tego aktu rozci¹ga obowi¹zek stosowania systemu HACCP na wszystkie zak³ady produkuj¹ce ywnoœæ, bez wzglêdu na ich wielkoœæ (obowi¹zek ten nie dotyczy jedynie producentów na etapie tzw. produkcji pierwotnej, którzy musz¹ jedynie wdro yæ zasady GMP i GHP) ***. Ponadto Sejm nowelizuj¹c ustawê 3 paÿdziernika 2003 r., przesun¹³ termin rozpoczêcia wdra ania systemu HACCP przez wszystkie zak³ady z 1 stycznia 2004 r. na 1 maja 2004 r. Senat uchwa³¹ z 23 paÿdziernika wprowadzi³ tu poprawkê, przywracaj¹c datê wczeœniejsz¹. 3. Kontrola ywnoœci Zasady kontroli ywnoœci wyznacza dyrektywa nr 89/397/EWG (uzupe³niona dyr. nr 93/99/EWG). Przedmiotem urzêdowej kontroli ywnoœci w pañstwach cz³onkowskich UE jest godnoœæ jakoœci ywnoœci, dodatków do produktów ywnoœciowych, materia³ów i wyrobów maj¹cych kontakt z ywnoœci¹ z przepisami prawa. Celem kontroli pozostaje zapewnienie bezpieczeñstwa i zdrowia konsumentów, zagwarantowanie uczciwych praktyk handlowych oraz rzetelnej informacji. Kontrola powinna obejmowaæ wszystkie stadia obrotu produktami spo ywczymi (produkcja, przetwarzanie, dystrybucja) i obejmowaæ m.in. inspekcjê higieny personelu, inspekcjê dokumentacji oraz wewnêtrznych systemów kontrolnych. W ramach kontroli dokonuje siê inspekcji pomieszczeñ, maszyn i urz¹dzeñ, metod konserwacji urz¹dzeñ i produktów, etykiet, materia³ów wchodz¹cych w kontakt z ywnoœci¹, surowców i ostatecznych produktów. Przepisy wspólnotowe okreœlaj¹ ramowo metody dzia³añ kontrolnych, ale ich ostatecznego wyboru dokonuje ka de pañstwo cz³onkowskie. Kraje UE zosta³y zobowi¹zane nie tylko do wyznaczenia organów odpowiedzialnych za urzêdow¹ kontrolê ywnoœci, ale tak e do zagwarantowania odpowiedniej jakoœci laboratoriów zajmuj¹cych siê badaniem ywnoœci (dzia³alnoœæ laboratoriów powinna byæ zgodna ze standardami wyznaczonymi przez Normê Europejsk¹ EN 45001). Wspólnotowe standardy kontroli ywnoœci wesz³y do polskiego porz¹dku prawnego poprzez ustawê o warunkach zdrowotnych ywnoœci i ywienia (Dz. U Nr 63, poz. 634, ze zm.) i wydane na jej podstawie rozporz¹dzenia ministra 14

15 zdrowia: w sprawie przeprowadzania urzêdowej kontroli ywnoœci (Dz.U Nr 21, poz. 186) oraz w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych (Dz.U Nr 35, poz. 310) 4. BHP w zak³adach piekarniczych i cukierniczych Ogólne wymogi BHP okreœlone s¹ w tzw. dyrektywie ramowej nr 89/391/EWG, która nak³ada na pracodawców wszystkich sektorów (w tym przemys³owego i handlowego) obowi¹zek zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników, w³¹cznie z zapobieganiem zagro eniom zwi¹zanym z wykonywaniem czynnoœci s³u bowych, informowaniem i szkoleniem. Nie istnieje specjalna dyrektywa odnoœnie do BHP w zak³adach cukierniczych i piekarniczych, wydano natomiast dyrektywy dotycz¹ce szczegó³owych zagadnieñ BHP ogólnie dla wszystkich sektorów (te szczegó³owe zagadnienia to m.in. ochrona pracowników nara- onych na dzia³anie chlorku winylu, azbestu, ochrona przed ha³asem, ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem pracowników na czynniki rakotwórcze oraz biologiczne, bezpieczeñstwo i ochrona zdrowia przy u ytkowaniu przez pracowników sprzêtu roboczego, rêczne przemieszczanie towarów). Przepisy wspólnotowe dotycz¹ce BHP zosta³y w du ej czêœci wdro one do polskiego Kodeksu pracy oraz wydanych na jego podstawie rozporz¹dzeñ. Urz¹dzenia zainstalowane w polskich zak³adach po 31 grudnia 2002 r. bêd¹ musia³y spe³niaæ minimalne wymogi okreœlone dyrektywami nr 89/655/EWG (w spr. min. wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia przy u ytkowaniu przez pracowników urz¹dzeñ produkcyjnych podczas pracy) oraz 89/656/EWG (w spr. min. wymagañ dot. bhp pracowników korzystaj¹cych z urz¹dzeñ ochronnych), natomiast wobec urz¹dzeñ zainstalowanych przed 31 grudnia 2002 r., a nie spe³niaj¹cych wymogów dyrektyw, stosowany jest okres przejœciowy (urz¹dzenia te mog¹ byæ u ytkowane do 31 grudnia 2005 r.). 5. Kwalifikacje zawodowe osób zatrudnionych w zak³adach piekarniczych i cukierniczych Kwestia uznawania zawodów piekarza i cukiernika podlega regulacji dyrektywy nr 92/51, ustanawiaj¹cej ogólny system uznawania kszta³cenia i doskonalenia zawodowego (nie istniej¹ szczegó³owe przepisy odnosz¹ce siê bezpoœrednio do tych zawodów). System oparty jest na obowi¹zku uznawania dyplomów (kwalifikacji) zdobytych w innym pañstwie cz³onkowskim, z zastrze eniem jednak, e uznanie nie musi odbywaæ siê automatycznie, ale mo e byæ uzale nione od odbycia tzw. sta u adaptacyjnego lub/i zdania testu kwalifikacyjnego. Za dyplom uznaje siê ka dy dowód kszta³cenia poœwiadczaj¹cy pomyœlne ukoñczenie przez jego posiadacza trwaj¹cego minimum rok (lub odpowiednio d³u ej, jeœli kszta³cenie nie w pe³nym wymiarze godzin) cyklu nauki, który wymaga ukoñczenia szko³y œredniej; dyplomem mo e byæ tak e œwiadectwo kwalifikacyjne szkolenia zawodowego odbytego w zak³adzie pracy. Uznanie dyplomu/kwalifikacji mo e byæ tak e uzale nione od sta u zawodowego (dyrektywa wprowadza wymóg 2-letniego okresu pracy w pe³nym wymiarze godzin). 15

16 Odrêbna regulacja dyrektywa nr 99/42/WE dotyczy problemu uznawania kwalifikacji dla celów prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej w innym pañstwie cz³onkowskim. Zasada ogólna mówi, e pañstwo przyjmuj¹ce nie mo e automatycznie odmówiæ pozwolenia na prowadzenie dzia³alnoœci, uzasadniaj¹c je brakiem kwalifikacji zawodowych (wczeœniej pañstwo cz³onkowskie zobowi¹zane jest do porównania kwalifikacji obcokrajowca z w³asnymi standardami). Wymogi dla poszczególnych zawodów okreœlane s¹ w samych pañstwach cz³onkowskich; np. w Polsce standardy dla zawodów cukiernik i piekarz okreœla za³¹cznik do rozporz¹dzenia MENiS w spr. standardów wymagañ bêd¹cych podstaw¹ przeprowadzania egzaminu potwierdzaj¹cego kwalifikacje zawodowe (Dz.U Nr 49, poz. 411). W przypadku istotnych ró nic w poziomach wykszta³cenia mo na wymagaæ odbycia sta u adaptacyjnego b¹dÿ testu umiejêtnoœci. Uznanie kwalifikacji na potrzeby prowadzenia dzia³alnoœci w danej dziedzinie - mo e nast¹piæ tak e na podstawie doœwiadczenia zawodowego (sta u). D³ugoœæ wymaganego sta u mo e ró niæ siê w poszczególnych pañstwach cz³onkowskich (w Polsce, w odniesieniu do obywateli innych pañstw cz³onkowskich UE, wymogi te, zró nicowane dla poszczególnych kategorii dzia³alnoœci w nomenklaturze NICE, okreœla ustawa o zasadach uznawania nabytych w pañstwach cz³onkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych dzia³alnoœci -Dz.U Nr 71, poz. 655). Wed³ug nomenklatury NICE produkcja piekarnicza (w tym sucharki i herbatniki) znajduje siê w dziale 20B w grupie 206, natomiast produkcja kakao, czekolady i wyrobów cukierniczych dzia³ 20B, grupa 208. Jakoœæ produktów 1. Przetworzona ywnoœæ na bazie zbó Kategoria ta obejmuje: zwyk³e zbo a, które s¹ lub nale y je odtworzyæ z mlekiem lub innymi odpowiednimi p³ynami ywieniowymi; zbo a z dodatkiem wysokobia³kowej ywnoœci, które s¹ w gotowej postaci odtworzonej lub nale y je odtworzyæ z wod¹ lub innymi p³ynami nie zawieraj¹cymi bia³ka; makarony, których nale y u ywaæ po ugotowaniu we wrz¹cej wodzie lub innych odpowiednich p³ynach oraz sucharki i herbatniki, których nale y u ywaæ bezpoœrednio lub po sproszkowaniu z dodatkiem wody, mleka lub innych w³aœciwych p³ynów. Dyrektywa nr 96/5/ WE dotycz¹ca ywnoœci na bazie zbó oraz ywnoœci dla niemowl¹t i ma³ych dzieci wskazuje, e etykiety produktów tego typu musz¹ okreœlaæ: sk³ad, konsystencjê oraz inne szczególne w³aœciwoœci produktu; uzasadnienie co do odpowiedniego wieku, od którego produkt mo e byæ stosowany; informacje dotycz¹ce obecnoœci lub nieobecnoœci glutenu (jeœli okreœlony wiek, od którego produkt mo e byæ u ywany jest poni ej szeœciu miesiêcy); wartoœæ energetyczn¹ wyra on¹ w kj i kcal oraz zawartoœæ bia³ka, wêglowodanów i t³uszczów wyra on¹ w formie liczbowej na 100 g lub 100 ml sprzedawanego produktu i, tam gdzie stosowne, na okreœlon¹ iloœæ produk- 16

17 tu proponowan¹ do spo ycia; œredni¹ iloœæ ka dej substancji mineralnej i ka dej witaminy, wyra on¹ w formie liczbowej na 100g lub 100 ml sprzedawanego produktu oraz, tam gdzie stosowne, na okreœlon¹ iloœæ produktu proponowan¹ do spo ycia; instrukcje do w³aœciwego przygotowania oraz stwierdzenie znaczenia postêpowania zgodnie z tymi instrukcjami. Dyrektywa okreœla równie szczegó³owe wymagania dotycz¹ce sk³adników ywnoœci przetworzonej na bazie zbó. Iloœæ zbo a i/lub bazy skrobiowej w produktach tego typu nie mo e wynosiæ mniej ni 25% koñcowej mieszanki wed³ug wagi suchej masy w stosunku do masy bazy. Tabela zawartoœci sk³adników dla ywnoœci przetworzonej na bazie zbó 5RG]DMVNãDGQLNDNDWHJRULDSURGXNWX =DZDUWR %LDãND ]ER D]GRGDWNLHPZ\VRNRELDãNRZHM \ZQR FL VXFKDUNLLKHUEDWQLNL MH HOLVHUZ\PLHQLRQ\MHVWUD]HP ]LQQ\PLVNãDGQLNDPLZQD]ZLH SURGXNWXVPDNRZHJR QLHZL FHMQL JNMJNFDOQLHPQLHM QL JN-JNFDO QLHZL FHMQL JNMJNFDO KHUEDWQLNLZ\WZRU]RQH]GRGDWNLHPZ\VRNRELDãNRZHM \ZQR FLQLHPQLHMQL JN-NFDO ELDãNDSRFKRG]HQLDQDELDãRZHJRQLHPQLHMQL JN-JNFDO ã F]QDLOR ELDãND]HZV]\VWNLFK UyGHãZSURGXNFLH QLHPQLHMV]DQL JN-JNFDOµ VãRGNLHSRVLãNLNWyUHZ\PLHQLDM ZQD]ZLHSURGXNW\QDELDãRZHMDNR QLHPQLHMQL JELDãNDPOHF]QHJRNFDO SLHUZV]\OXEMHG\Q\VNãDGQLN : JORZRGDQ\ MH OLVDFKDUR]DIUXNWR]DJOXNR]DV\URS\JOXNR]RZHOXEPLyG]RVWDã\GRGDQHGRSURGXNWyZ ]ER D]Z\NãH VXFKDUNLLKHUEDWQLNL PDNDURQ\ Z JORZRGDQ\QLHZL FHMQL JN-JNFDO IUXNWR]DQLHZL FHMQL JN-JNFDO Z JORZRGDQ\QLHZL FHMQL JN-JNFDO IUXNWR]DQLHZL FHMQL JN-JNFDO 7ãXV]F]H ]ER D]Z\NãH VXFKDUNLLKHUEDWQLNL QLHZL FHMQL JN-JNFDO QLHZL FHMQL JN-JNFDO MH OL]DZDUWR WãXV]F]yZSU]HNUDF]DJN-J NFDO LOR NZDVXODXU\QRZHJRQLHSU]HNUDF]DFDãNRZLWHM ]ER D]Z\NãH ]DZDUWR FLWãXV]F]yZ LOR NZDVXPLU\VW\QRZHJRQLHSU]HNUDF]DFDãNRZLWHM ]DZDUWR FLWãXV]F]yZ LOR NZDVXOLQRORZHJRZIRUPLHJOLFHU\GyZ OLQROHDW\ QLHMHVWQL V]DQL PJN-PJNFDOLQLH SU]HNUDF]DPJN-PJNFDO 0LQHUDã\ VROHVRGRZHPRJ E\ GRGDZDQHGRSU]HWZRU]RQHM VyG \ZQR FLQDED]LH]Ey W\ONRGRFHOyZWHFKQRORJLF]Q\FK QLHZL FHMQL PJN-PJNFDO ZDS ]ER D]GRGDWNLHPZ\VRNRELDãNRZHM \ZQR FL QLHPQLHMQL PJN-PJNFDO KHUEDWQLNL]GRGDWNLHPPOHND KHUEDWQLNLPOHF]QH QLHPQLHMQL PJN-PJNFDO ZLWDPLQ\ WLDPLQD ZV]\VWNLHJUXS\SURGXNWyZ QLHPQLHMQL õjn-õjnfdo ]ER D]GRGDWNLHPZ\VRNRELDãNRZHM \ZQR FL 1DN- 1DNFDO 0LQLPDOQD 0DNV\PDOQD 0LQLPDOQD 0DNV\PDOQD :LWDPLQD$õJ5( :LWDPLQD'õJ 1 RE = wszystkie równowa niki trans retinolu. 2 W formie cholekacyferolu, którego 10µg = 400 i.u. witaminy D. 17

18 Dyrektywa wymienia tak e dozwolone substancje od ywcze (i ich najwy sze dopuszczalne poziomy) dla produktów przetworzonych na bazie zbó. Przetworzona ywnoœæ na bazie zbó oraz ywnoœæ dla dzieci nie mog¹ zawieraæ pozosta³oœci pestycydów o poziomach przekraczaj¹cych 0,01 mg/kg (za wyj¹tkiem tych substancji, dla których ustalono specjalne poziomy). Ograniczenie zawartoœci pestycydów dotyczy przetworzonej ywnoœci na bazie zbó i ywnoœci dla dzieci w postaci gotowej do spo ycia lub w postaci odtworzonej zgodnie z instrukcjami producenta. 2. Wymogi dotycz¹ce œrodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego (w tym ywnoœæ dietetyczna i ywnoœæ dla dzieci) Na poziomie Unii Europejskiej wymogi dotycz¹ce œrodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego okreœla dyrektywa nr 89/398/EWG. Za produkty ywnoœciowe tego typu uznaje siê artyku³y spo ywcze, które musz¹ spe³niaæ potrzeby osób z zaburzeniami systemu trawiennego i metabolizmu, osób o specjalnych warunkach fizjologicznych oraz niemowl¹t i ma³ych dzieci w dobrym zdrowiu. Zawartoœæ produktów ywnoœciowych o specjalnych cechach od ywczych oraz sposób ich wprowadzenia na rynek musi byæ zgodny z deklarowanym przeznaczeniem produktu. Oznaczenie produkt dietetyczny nie mo e pojawiæ siê na wyrobach przeznaczonych do normalnej konsumpcji (dotyczy to opakowañ, reklamy i innych œrodków prezentacji produktów). W oznaczeniu produktów musz¹ natomiast pojawiæ siê informacje o wartoœciach od ywczych lub cel, dla którego produkt jest przeznaczony (dotyczy tylko wyrobów dla osób o specjalnych warunkach fizjologicznych). Etykieta produktów musi zawieraæ informacje: o sk³adzie iloœciowym i jakoœciowym (ewentualnie tak e o procesie wytwórczym nadaj¹cym produktowi szczególne cechy) oraz o wartoœci energetycznej wyra onej w kilod ulach i kilokaloriach i zawartoœci wêglowodanów, bia³ka i t³uszczu w 100 gramach lub 100 mililitrach produktu oraz, gdzie stosowne, w okreœlonej iloœci produktu, proponowanej do spo ycia. Jeœli wartoœæ energetyczna jest ni sza od 50 kilod uli (12 kilokalorii) na 100 gramów lub 100 mililitrów sprzedawanego produktu, te dane szczegó³owe mog¹ byæ zast¹pione wyrazami wartoœæ energetyczna mniejsza ni 50 kilod uli (12 kilokalorii) na 100 gramów lub wyrazami wartoœæ energetyczna mniejsza ni 50 kilod uli (12 kilokalorii) na 100 mililitrów. Produkty mog¹ byæ sprzedawane na rynku wy³¹cznie w opakowaniach, a opakowanie zbiorcze musi w ca³oœci okrywaæ produkty (dyrektywa zezwala pañstwom cz³onkowskim na odejœcie od tego wymogu w handlu detalicznym, o ile produkt jest, mimo braku opakowania, oznaczony zgodnie z ustanowionymi zasadami). 18

19 W przypadku, gdy produkt jest wprowadzany do obrotu po raz pierwszy, producent albo w przypadku, gdy produkt jest wyprodukowany w pañstwie trzecim, importer powiadamia w³aœciwe w³adze pañstwa cz³onkowskiego; w przypadku, gdy dany produkt jest sprzedawany, przez dostarczenie wzoru etykiety stosowanej w odniesieniu do tego produktu. Jeœli ten sam produkt jest nastêpnie wprowadzony do obrotu w innym pañstwie cz³onkowskim, producent lub, gdzie stosowne, importer dostarcza w³aœciwym w³adzom tego pañstwa cz³onkowskiego takich samych informacji, wraz ze wskazaniem adresata pierwszego powiadomienia. Powy sze wymogi ogólne dotycz¹ ywnoœci o niskiej zawartoœci sodu, bezglutenowej - dla innych kategorii artyku³ów spo ywczych wydano szczegó³owe regulacje, okreœlaj¹ce m.in. zawartoœæ witamin, soli mineralnych, aminokwasów i innych substancji przeznaczonych jako dodatki do œrodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego. Przepisy dyrektywy zosta³y w Polsce wdro one poprzez ustawê o warunkach ywnoœci i ywienia oraz wydane na podstawie art. 10 ustawy rozporz¹dzenie ministra zdrowia w spr. œrodków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego (Dz.U Nr 239, poz. 2050). 3. Dodatki do ywnoœci Na poziomie wspólnotowym okreœlono zarówno artyku³y spo ywcze, do których mo na wykorzystywaæ dodatki, jak i dopuszczone do stosowania dodatki do œrodków spo ywczych. Dyrektywa ramowa nr 89/107/EWG wskazuje nastêpuj¹ce rodzaje dodatków do œrodków spo ywczych: barwnik, œrodek konserwuj¹cy, przeciwutleniacz, emulgator, sól emulguj¹ca, œrodek zagêszczaj¹cy, œrodek eluj¹cy, œrodek utrwalaj¹cy (w tym stabilizator piany), wzmacniacz smaku, kwas, regulator kwasowoœci, œrodek przeciwzbrylaj¹cy, skrobia modyfikowana, œrodek s³odz¹cy, czynnik spulchniaj¹cy, substancja glazuruj¹ca (œrodki do smarowania), czynnik polepszaj¹cy m¹kê, czynnik utwardzaj¹cy, substancja utrzymuj¹ca wilgoæ, œrodek zapobiegaj¹cy pienieniu, sekwestrant, enzym, substancja wype³niaj¹ca, gaz propelent oraz gaz do opakowañ. Dodatki do œrodków spo ywczych mog¹ byæ wykorzystywane w celach: zachowania jakoœci od ywczej ywnoœci, dostarczenia niezbêdnych sk³adników lub elementów ywnoœci wytwarzanej dla grup konsumentów o szczególnych potrzebach dietetycznych, zwiêkszenia b¹dÿ zachowania jakoœci lub trwa³oœci œrodków spo ywczych, albo poprawienia ich w³aœciwoœci organoleptycznych, u³atwienia procesu wytwarzania, przetwarzania, przygotowywania, obróbki, pakowania, transportu lub przechowywania œrodków spo ywczych. Pañstwa cz³onkowskie mog¹ utrzymywaæ zakazy stosowania pewnych dodatków w produkcji niektórych œrodków spo ywczych uznanych jako tradycyjne, pod warunkiem, e nie ograniczaj¹ w ten sposób swobody przep³ywu towarów. 19

20 3.1. Barwniki Barwniki to substancje, które dodaj¹ lub powoduj¹ odzyskanie koloru ywnoœci; mo e tu chodziæ o naturalne sk³adniki œrodków spo ywczych lub inne Ÿród³a naturalne, które nie s¹ normalnie spo ywane jako ywnoœæ i nie s¹ zazwyczaj u ywane jako sk³adniki charakterystyczne w ywnoœci. Barwnikami w œwietle prawa wspólnotowego nie s¹ natomiast takie œrodki jak np. papryka, kurkuma i szafran. Zgodnie z postanowieniami dyrektywy nr 94/36/WE (za³¹cznik II) dodatkowych barwników nie mog¹ w zasadzie (z pewnymi wyj¹tkami) zawieraæ m.in. takie kategorie produktów, jak: m¹ka i inne wyroby przemia³u zbó oraz skrobia, chleb i produkty podobne, makarony i gnocchi, cukry (w tym cukry proste i dwucukry), jaja i przetwory z jaj, mleko, mleko pó³t³uste lub odt³uszczone, pasteryzowane lub sterylizowane (w³¹czaj¹c sterylizacjê UHT, niearomatyzowane), mleko czekoladowe, mleko przefermentowane (niearomatyzowane), mleko konserwowe, œmietanka i œmietanka w proszku (niearomatyzowana), mas³o z mleka owczego i koziego, d emy wyborowe, galaretki wyborowe i purée z kasztanów, krem ze œliwek, wyroby kakaowe i sk³adniki czekoladowe w wyrobach czekoladowych, kawa palona, herbata, cykoria; wyci¹gi z herbaty i z cykorii; preparaty z herbaty, z roœlin, z owoców i ze zbó przeznaczone do naparów, jak te mieszanki i preparaty b³yskawiczne z tych wyrobów, sól, wyroby i substytuty soli, przyprawy i mieszanki przypraw, miód, s³ód i przetwory s³odowe. Dla wybranych kategorii produktów ywnoœciowych okreœlono szczegó³owo zakres dopuszczalnych do zastosowania barwników: Chleb s³odowy: E 150a (Karmel), E 150b (Karmel siarczynowy), E 150c (Karmel amoniakalny), E 150d (Karmel amoniakalno siarczynowy) nie okreœlono maksymalnych norm dotycz¹cych zawartoœci. Wyciskane, napowietrzane i/lub owocowo aromatyzowane p³atki œniadaniowe: E 150c (Karmel amoniakalny), E 160a (Karoteny), E 160c (Ekstrakt z papryk, kapsantyna, kapsorubina) - nie okreœlono maksymalnego poziomu, oraz E 160b (Annato, biksyna, norbiksyna max. zawartoœæ: 25 mg/kg). Owocowo aromatyzowane p³atki œniadaniowe: E 120 (Koszenila, Kwas karminowy), E 162 (Czerwieñ buraczana, betanina), E 163 (Antocyjany) max. poziom 200 mg/kg (pojedynczo lub ³¹cznie). D emy, galaretki, marmolady, przetwory owocowe: E 100 (Kurkumina), E 140 (Chlorofile i chlorofiliny), E 141 (Chlorofili i chlorofilin kompleksy miedziowe), E 150a (Karmel), E 150b (Karmel siarczynowy), E 150c (Karmel amoniakalny), E 150d (Karmel amoniakalno - siarczynowy), E 160a (Karoteny), E 160c (Ekstrakt z papryki, kapsantyna, kapsorubina), E 162 (Czerwieñ buraczana, betanina), E 163 (Antocyjany) dla tych barwników nie okreœlono poziomów max.; E 104 ( ó³cieñ chinolinowa), E 110 ( ó³cieñ pomarañczowa S), E 120 (Koszenila, Kwas karminowy), E 124 (Czerwieñ koszenilowa), E 142 (Zieleñ S), E 160d Ekstrakt z pomidorów (likopen), E 161 b (Luteina) dopuszczalny poziom wynosi 100 mg/kg (pojedynczo lub ³¹cznie). 20