Analiza dotycząca chorób zawodowych w latach

Transkrypt

1 Analiza dotycząca chorób zawodowych w latach ZAMAWIAJĄCY: Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, Warszawa WYKONAWCA: Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp.j. Ul. Rubież 46; Poznań Tel. (61) , POZNAŃ, 21 GRUDNIA 2009

2 WYKAZ SKRÓTÓW SKRÓT CRChZ GUS IMP KRUS PKD WOMP ZUS WYJAŚNIENIE Centralny Rejestr Chorób Zawodowych Główny Urząd Statystyczny Instytut Medycyny Pracy Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Polska Klasyfikacja Działalności Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy Zakład Ubezpieczeń Społecznych 2

3 SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW...2 SPIS TREŚCI...3 WPROWADZENIE CELE I METODOLOGIA PRZEPROWADZONYCH STUDIÓW I ANALIZ Założone cele i zakres merytoryczny przeprowadzonych studiów i analiz Podstawowe pojęcia Metodologia przeprowadzonych studiów i analiz Metoda badawcza Technika badawcza Technika analityczna Wykorzystane źródła danych STAN PRAWNY W ZAKRESIE IDENTYFIKACJI I EWIDENCJONOWANIA CHORÓB ZAWODOWYCH W POLSCE Identyfikacja chorób zawodowych w Polsce Ewidencja chorób zawodowych w Polsce WYNIKI PRZEPROWADZONYCH STUDIÓW I ANALIZ Analiza dotycząca chorób zawodowych Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce Zróżnicowanie terytorialne zapadalności na choroby zawodowe Zapadalność na choroby zawodowe wg płci osób, wobec których orzeczono chorobę zawodową Zapadalność na choroby zawodowe wg sekcji i działów PKD Zapadalność na choroby zawodowe wg jednostek chorobowych Zapadalność na poszczególne jednostki chorobowe (wraz z uwzględnieniem dodatkowych zmiennych charakteryzujących najczęściej występujące choroby zawodowe) Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne Gorączka metaliczna...45 Pylice płuc Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli Astma oskrzelowa Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych Ostre uogólnione reakcje alergiczne Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych Alergiczny nieżyt nosa Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego Nowotwory złośliwe Choroby skóry Przewlekłe choroby układu ruchu Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego Obustronny trwały ubytek słuchu Zespół wibracyjny...58 Choroby układu wzrokowego

4 Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa Przewlekłe zanikowe, przerostowe i alergiczne nieżyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy wywołane działaniem substancji o silnym działaniu drażniącym lub uczulającym Zapadalność na choroby zawodowe wg zawodów Analiza dotycząca wypadków przy pracy Wypadki ogółem Wypadki śmiertelne Wypadki ciężkie Przyczyny i okoliczności wypadków przy pracy Analiza dotycząca warunków pracy w wybranych rodzajach działalności Przetwórstwo przemysłowe (ze szczególnym uwzględnieniem produkcji spożywczej, produkcji z surowców niemetalicznych oraz metalu) Górnictwo (ze szczególnym uwzględnieniem górnictwa węgla kamiennego i brunatnego) Budownictwo Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Edukacja Podsumowanie. Identyfikacja grup i czynników ryzyka występowania chorób zawodowych w wybranych działach gospodarki Przetwórstwo przemysłowe (ze szczególnym uwzględnieniem produkcji spożywczej, produkcji z surowców niemetalicznych oraz metalu) Górnictwo (ze szczególnym uwzględnieniem górnictwa węgla kamiennego i brunatnego) Budownictwo Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Edukacja WNIOSKI I REKOMENDACJE SPIS TABEL SPIS WYKRESÓW SPIS MAP SPIS SCHEMATÓW

5 WPROWADZENIE Niniejsze opracowanie przygotowane zostało na zlecenie Departamentu Prewencji i Rehabilitacji Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source. Niniejsze zadanie badawcze realizowane jest w trybie zamówienia publicznego i wynika z ustawowych zadań, które na Zakład Ubezpieczeń Społecznych nakłada Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz z późn. zm., a które dotyczą m.in: zamawiania analizy przyczyn i skutków wypadków przy pracy, a zwłaszcza wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, oraz chorób zawodowych, upowszechniania wiedzy o zagrożeniach powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz sposobach przeciwdziałania tym zagrożeniom, zamawiania prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Zawartość merytoryczna opracowania w sposób bezpośredni wynika z zakresu analizy określonego przez Zamawiającego w ramach charakterystyki przedmiotu zamówienia przedmiotem zamówienia jest wykonanie analizy dotyczącej chorób zawodowych w latach obejmującej m.in. identyfikację czynników wypływających na rozwój chorób zawodowych oraz grup ryzyka. Struktura przygotowanego opracowania jest następująca. W rozdziale pierwszym przedstawiono cele i założenia przeprowadzonych analiz, wraz z omówieniem podstawowych pojęć wykorzystanych w niniejszej analizie oraz charakterystyką metodologii prowadzonych studiów i analiz (ze szczególnym uwzględnieniem: metody badawczej, techniki badawczej, techniki analitycznej oraz źródeł danych wykorzystywanych na potrzeby prowadzonych analiz). W części drugiej przedstawiono sytuację prawną w zakresie identyfikacji i ewidencjowania chorób zawodowych w Polsce (zarówno w odniesieniu do stanu prawnego odnoszącego się zakresu czasowego analizy, jak i stanu prawnego, który obowiązuje w chwili obecnej). Część trzecia mająca charakter zasadniczy z punktu widzenia celów ekspertyzy zawiera prezentację szczegółowych danych dotyczących przedmiotu badania. Struktura części empirycznej niniejszego opracowania uwzględnia problematykę analizy określoną przez Zamawiającego i obejmuje kolejno dane dotyczące: skali występowania chorób zawodowych w latach (przy uwzględnieniu dodatkowych zmiennych charakteryzujących zjawisko występowania chorób zawodowych), skali występowania poszczególnych typów chorób zawodowych w latach , które zawarte są w aktualnym wykazie chorób zawodowych (przy uwzględnieniu dodatkowych zmiennych charakteryzujących zjawisko występowania chorób zawodowych), skali występowania wypadków przy pracy w latach (przy uwzględnieniu dodatkowych zmiennych charakteryzujących zjawisko występowania wypadków przy pracy), warunków pracy w latach Wskazane ramy czasowe analizy ( ) wynikają z określonego przez Zamawiającego zakresu temporalnego przedmiotu badania. Niejednokrotnie jednak prezentowane dane wykraczają poza niniejszy szereg czasowy szczegółowe uzasadnienie dla takiego podejścia przedstawione zostało w metodologicznej części niniejszego opracowania. 5

6 Empiryczny komponent niniejszego dokumentu zamyka część konkluzywna, która integruje wyniki przeprowadzonych wcześniej studiów i analiz pozwalając na wskazanie głównych grup i czynników ryzyka występowania chorób zawodowych (przy czym zgodnie z oczekiwaniami Zamawiającego określenie czynników ryzyka obejmuje wybrane działy gospodarki, które wcześniej zidentyfikowano jako cechujące się najwyższym poziomem wypadkowości i zapadalności na choroby zawodowe). Merytorycznym zwieńczeniem przeprowadzonej analizy jest tabela wniosków i rekomendacji wynikających z przeprowadzonych studiów i analiz. Niniejsze opracowanie zamyka spis umieszczonych w ekspertyzie elementów wizualizacji danych (schematów, tabel, wykresów, map). 6

7 1. CELE I METODOLOGIA PRZEPROWADZONYCH STUDIÓW I ANALIZ W niniejszej części opracowania przedstawione zostały: cele i zakres przeprowadzonych studiów i analiz 1.1 Założone cele i zakres merytoryczny przeprowadzonych studiów i analiz Podstawowe cele analizy obejmowały zgodnie z oczekiwaniami Zamawiającego następujące kwestie: Schemat 1. Cele przeprowadzonych studiów i analiz Źródło: opracowanie własne na podstawie Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Ze wskazanymi powyżej celami przeprowadzonych studiów i analiz w sposób bezpośredni wiąże się zakres przeprowadzonych prac badawczych charakter i zakres merytoryczny wykorzystanego materiału empirycznego oraz sposób jego analizy i prezentacji wynikały z określonego przez Zamawiającego celami przeprowadzonych studiów i analiz. W rezultacie zakres tematyczny niniejszej ekspertyzy przedstawia się zgodnie z poniższym schematem następująco. 7

8 Schemat 2. Zakres merytoryczny przeprowadzonych studiów i analiz ZAKRES MERYTORYCZNY PRZEPROWADZONYCH STUDIÓW I ANALIZ Analiza danych o chorobach zawodowych w celu wskazania obszarów, w których choroby te występują najczęściej Analiza danych o warunkach pracy w wybranych obszarach oraz o ich wpływie na zapadalność na choroby zawodowe Analiza czynników powodujących występowanie chorób zawodowych Źródło: opracowanie własne na podstawie Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Obok celów i zakresu merytorycznego niniejszej ekspertyzy Zamawiający określił także oczekiwany rezultat przeprowadzonych prac badawczo-analitycznych, który przedstawiony został na poniższym schemacie. Schemat 3. Założony rezultat przeprowadzonych studiów i analiz Źródło: opracowanie własne na podstawie Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Przywołany powyżej rezultat przeprowadzonych studiów i analiz, które został określony przez Zamawiającego, wykonawca poddał częściowej modyfikacji poszerzając horyzont czasowy prowadzonych analiz. Tego rodzaju podejście podyktowane było przede wszystkim faktem, iż 8

9 sugerowany przez Zamawiającego szereg czasowy (lata ) obejmował jedynie trzy pomiary (2005, 2006, 2007). Tak krótki okres i bardzo mała liczba momentów pomiaru wysoce ogranicza analityczną użyteczność wykorzystanych danych w odniesieniu do kwestii dynamiki zmian w obszarze stanowiącym przedmiot badania. Dlatego też, w przypadku zagadnień najistotniejszych z punktu widzenia celów badania (a także w sytuacji dostępności odpowiednich danych) wykonawca badania zdecydował się uwzględnić w analizie szeregi czasowe o większej liczbie pomiarów, by zapewnić procedurze identyfikacji ewentualnych tendencji (ich kierunków i dynamiki) zapewnić optymalny poziom rzetelności. Dodatkowo, dla większości analiz dotyczących szczegółowych zmiennych charakteryzujących stwierdzone w Polsce choroby zawodowe wykonawca przyjął horyzont czasowy obejmujący lata (a więc uwzględniający najbardziej aktualne dane, które były dostępne w momencie opracowywania ekspertyzy). Dzięki temu przeprowadzone studia i analizy cechuje najwyższy (możliwy w momencie analizy danych i przygotowywania ekspertyzy) stopień aktualności wykorzystywanego materiału empirycznego Podstawowe pojęcia Uwzględniając zakres merytoryczny niniejszego opracowania precyzyjnego zdefiniowania wymagają podstawowe pojęcia stosowane w niniejszym opracowaniu, tj.: choroba zawodowa, wypadek przy pracy, warunki pracy. Schemat 4. Definicje podstawowych pojęć stosowanych w niniejszym opracowaniu CHOROBA ZAWODOWA Patologia wywołana czynnikami szkodliwymi występującymi w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy i jednocześnie znajdująca się w urzędowym wykazie chorób zawodowych, jako pojęcie medyczno-prawne. WYPADEK PRZY PRACY Nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych oraz czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 2) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. WARUNKI PRACY Zespół czynników występujących w środowisku pracy wynikających z procesu pracy oraz czynników związanych z wykonywaniem pracy. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia. Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Łódź 2007, s. 11; GUS, Warunki pracy w 2008 r., Warszawa 2009, s. 9; GUS, Wypadki przy pracy w 2008 r., Warszawa 2009, s. 8 2 Jednocześnie, w sporadycznych przypadkach występowała sytuacja braku dostępności określonych danych, co uniemożliwiało prezentację skali występowania danego zjawiska w określonym roku (np. w przypadku prezentacji danych obrazujących skalę występowania chorób zawodowych wśród przedstawicieli poszczególnych zawodów niedostępne okazały się dane za rok 2005, w związku z czym analizie poddane dane za lata ). 9

10 1.3 Metodologia przeprowadzonych studiów i analiz W ramach opisu metodologii prowadzonych studiów i analiz przedstawione zostaną następujące jej komponenty: metoda badawcza, technika badawcza, technika analityczna, wykorzystane źródła danych Metoda badawcza Na potrzeby niniejszego opracowania zastosowana została metoda ilościowa. Metoda ilościowa zastosowana w ramach przeprowadzonych studiów i analiz pozwala uchwycić liczbowe i obiektywne aspekty badanego zjawiska. Zasadniczym celem badania o charakterze ilościowym jest identyfikacja prawidłowości o charakterze uniwersalnym oraz określenie skali badanych zjawisk (a nie ich dogłębny i wieloaspektowy opis, jak w przypadku metody jakościowej). Badanie realizowane z wykorzystaniem metody ilościowej pozwala dodatkowo ograniczyć możliwe subiektywne zniekształcenia wyników badania (zarówno po stronie badacza, jak i osób badanych), zwiększając tym samym rzetelność uzyskanych danych. Wysoka wartość poznawcza i praktyczna badań przeprowadzanych z wykorzystaniem metody ilościowej wynika również z faktu, iż metoda ta przy zachowaniu odpowiednich reguł doboru jednostek badanych zapewnia reprezentatywność statystyczną, tj. pozwala na generalizację wyników z badanej próby na całą populację Technika badawcza Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystana została technika desk research (lub Web research, w przypadku pozyskiwania danych za pośrednictwem źródeł internetowych). Technika ta opiera się o wykorzystanie wtórnych źródeł danych, tj. takich materiałów, opracowań, publikacji, baz danych i innych źródeł informacji, które nie powstały na potrzeby realizowanego badania, lecz ich zawartość merytoryczna uzasadnia ich wykorzystanie w toku prac badawczych. Badania prowadzone metodą desk/web research w relacji do badań w terenie (field research) ocenić należy jako względnie mało kosztowne, a także umożliwiające relatywnie łatwy i szybki dostęp do poszukiwanych danych. Dodatkowo, pozwalają one zidentyfikować, zebrać, uporządkować i poddać szczegółowej analizie istniejące choć rozproszone dane i informacje dotyczące badanego problemu czy zagadnienia. Jednocześnie, najistotniejszym argumentem na rzecz wykorzystania niniejszej techniki badawczej w ramach prowadzonych studiów i analiz było to, iż dane dotyczące takich zagadnień jak: choroby zawodowe, wypadki przy pracy, warunki pracy są zbierane i pozostają w dyspozycji określonych instytucji (IMP, GUS) i nie mogłyby one zostać pozyskane (z takim samym poziomem rzetelności i reprezentatywności) w ramach badania pierwotnego. Innymi słowy, w przypadku niniejszego opracowania, mamy do czynienia nie 3 W przypadku niniejszego badania tego rodzaju generalizacja nie będzie konieczna, gdyż mamy tu do czynienia z doborem zupełnym (całkowitym) analiza obejmuje wszystkie stwierdzone choroby zawodowe i zgłoszone wypadki przy pracy w Polsce (tj. te, które stwierdzono lub zgłoszono w okresie objętym niniejszą analizą). 10

11 tylko z pragmatycznym, ale przede wszystkim merytorycznym uzasadnieniem dla wykorzystania techniki desk/web research Technika analityczna Zebrany materiał empiryczny został poddany analizie statystycznej. Uwzględniając fakt, iż wykonawca badania nie dysponował w ramach przygotowywania niniejszej ekspertyzy danymi surowymi analiza przeprowadzona została z wykorzystaniem statystyk opisowych oraz kategoryzacji wizualnych. Oparcie analizy o statystyki opisowe pozwoliło na uchwycenie skali i zakresu ujmowanych zjawisk i procesów. Statystyki opisowe są użytecznym narzędziem analizy i zrekonstruowania skali i charakteru kwestii, które mogą być z racji swej specyfiki poddawane opisowi ilościowemu. Dla czytelności i przejrzystości prezentacyjnej wykorzystano zróżnicowane narzędzia wizualnej kategoryzacji danych, tj. tabele, wykresy, schematy czy mapy. Wartość dodana takiego sposobu przedstawiania rezultatów prowadzonych analiz związana jest przede wszystkim z możliwością uchwycenia kluczowych różnic w odniesieniu do różnych segmentów analizy (poszczególne momenty pomiaru lata, branże, województwa itp.) Wykorzystane źródła danych Zgodnie z przyjętą metodologią badania (vide opis wykorzystanej na potrzeby przygotowania niniejszej analizy techniki badawczej) w prowadzonych analizach wykorzystane zostały dane zastane. Uwzględniając trzy główne obszary prowadzonych analiz (tj. choroby zawodowe, wypadki przy pracy oraz warunki pracy) niezbędne było wykorzystanie zróżnicowanych źródeł danych. W przypadku danych dotyczących chorób zawodowych wykorzystano dane pochodzące z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych (CRChZ) prowadzonego przez Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi, który stanowi jedyne źródło informacji o chorobach zawodowych w Polsce obejmujące wszystkie stwierdzone przypadki. Pierwotnie, wykonawca badania planował wykorzystać w przygotowaniu niniejszego opracowania dane surowe, które umożliwiłyby samodzielne wygenerowanie, najbardziej adekwatnych wobec celów badania, zestawień danych. Dysponent danych z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych (IMP) nie wyraził jednak zgody zarówno na udostępnienie danych surowych, jak i na przygotowanie dedykowanych zestawień danych, które odpowiadałyby w stopniu optymalnym problematyce niniejszego badania. W zaistniałej sytuacji wykonawca badania zmuszony był do wykorzystania na potrzeby niniejszej ekspertyzy ogólnodostępnych danych dotyczących chorób zawodowych, które publikowane są w cyklicznych (wydawanych corocznie) biuletynach Instytutu Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi, które stanowią w chwili obecnej najbardziej wyczerpujące i najpełniejsze źródło informacji o chorobach zawodowych w Polsce. Dla zapewnienia rzetelności niniejszego opracowania w analizach wykorzystano zarówno część opisową publikacji, jak i całość zestawień tabelarycznych, które nie są szczegółowo omawiane w rzeczonych biuletynach, a zawierają bardzo precyzyjne dane charakteryzujące choroby zawodowe występujące w Polsce (w szczególności w odniesieniu do występowania poszczególnych chorób zawodowych w wyróżnionych rodzajach działalności, tj. branżach gospodarki narodowej). Dane dotyczące chorób zawodowych, które zostały wykorzystane w niniejszej ekspertyzie pozyskano przede wszystkim z następujących publikacji: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2005 r., Łódź 2006; 11

12 Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2006 r., Łódź 2007; Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2007 r., Łódź 2008; Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2008 r., Łódź 2009; oraz pomocniczo z publikacji: Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia. Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Łódź ; a także danych zawartych w Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego. W przypadku danych dotyczących wypadków przy pracy oraz warunków pracy wykorzystano dane z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej, które zawarte są w Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego oraz z następujących publikacji Głównego Urzędu Statystycznego: Główny Urząd Statystyczny, Warunki pracy w 2005 r., Warszawa 2006; Główny Urząd Statystyczny, Warunki pracy w 2006 r., Warszawa 2007; Główny Urząd Statystyczny, Warunki pracy w 2007 r., Warszawa 2008; Główny Urząd Statystyczny, Warunki pracy w 2008 r., Warszawa 2009; Główny Urząd Statystyczny, Wypadki przy pracy w 2005 r., Warszawa 2006; Główny Urząd Statystyczny, Wypadki przy pracy w 2006 r., Warszawa 2007; Główny Urząd Statystyczny, Wypadki przy pracy w 2007 r., Warszawa 2008; Główny Urząd Statystyczny, Wypadki przy pracy w 2008 r., Warszawa 2009 oraz pomocniczo z danych z zasobów EUROSTATU. 4 Użyteczność przywołanej publikacji w odniesieniu do niniejszego opracowania wynika przede wszystkim z faktu podjęcia w niej próby identyfikacji czynników wpływających na występowanie chorób zawodowych, co jest również jednym z celów przedłożonej ekspertyzy. 12

13 2. STAN PRAWNY W ZAKRESIE IDENTYFIKACJI I EWIDENCJONOWANIA CHORÓB ZAWODOWYCH W POLSCE W niniejszej części przedstawione zostały podstawowe informacje sytuacji prawnej w zakresie identyfikacji i ewidencjowania chorób zawodowych w Polsce (zarówno w odniesieniu do stanu prawnego odnoszącego się zakresu czasowego analizy, jak i stanu prawnego, który obowiązuje w chwili obecnej). 2.1 Identyfikacja chorób zawodowych w Polsce W celu pełnego scharakteryzowania procesu identyfikacji chorób zawodowych w Polsce niezbędne jest zrekonstruowanie procedury stwierdzania (orzekania) choroby zawodowej. Dla przypadków stwierdzonych chorób zawodowych, które analizowane są w niniejszej ekspertyzie zastosowanie miały: Rozporządzenie Rady Ministrów z dn r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania, podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (DzURP z 2002r., nr 132, poz. 1115) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzURP z 2002r., nr 132, poz. 1121) 5. Wynikająca z przywołanych aktów prawnych procedura stwierdzenia choroby zawodowej przedstawiona została na poniższym schemacie. 5 W chwili obecnej (od dn. 3 lipca 2009 roku) obowiązuje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009r. w sprawie chorób zawodowych (DzURP Nr 105 z , poz. 869). Jednak ze względu na fakt, iż analiza chorób zawodowych przeprowadzona na potrzeby niniejszej ekspertyzy nie wykracza poza 2008 rok, przedstawiono procedurę stwierdzenia choroby zawodowej wynikającą ze stanu prawnego dotyczącego okresu do 2 lipca 2009 roku. 13

14 Schemat 5. Procedura stwierdzenia choroby zawodowej PODEJRZENIE, ZGŁOSZENIE Lekarz, lekarz stomatolog, lekarz weterynarii, pracownik, pracodawca (poprzez lekarza profilaktyka) I INSTANCJA ROZPOZNANIE, ORZECZENIE Lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach (medycyna pracy) zatrudniony w następujących jednostkach organizacyjnych: - poradnia i oddziały chorób zawodowych WOMP - katedry, poradnie i kliniki akademii medycznej - przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - jednostki zakładów opieki zdrowotnej hospitalizujące pracowników z powodu ostrych objawów choroby STWIERDZENIE, DECYZJA ADMINISTRACYJNA Właściwy państwowy inspektor sanitarny PODEJRZENIE, ZGŁOSZENIE II INSTANCJA (POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE) Nie dotyczy ROZPOZNANIE, ORZECZENIE Lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach (medycyna pracy) zatrudniony w następujących jednostkach organizacyjnych: - przychodnie, oddziały klinicznych jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy (instytutów), - katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych, a także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpoznanie i leczenie gruźlicy STWIERDZENIE, DECYZJA ADMINISTRACYJNA Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2008 r., Łódź 2009, s. 10 Na potrzeby systemu orzecznictwa chorób zawodowych tworzony jest wykaz chorób zawodowych. Od września 2002 roku obowiązywał wykaz chorób zawodowych określony Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania, podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (DzURP z 2002r., nr 132, poz. 1115) rzeczony wykaz chorób zamieszczony został w aneksie do niniejszej ekspertyzy. Jednakże po uchyleniu ww. Rozporządzenia wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia r. straciło ono moc z dniem 2 lipca 2009r. i od 3 lipca 2009 roku obowiązuje nowy wykaz chorób zawodowych określony Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie chorób zawodowych z dn. 30 czerwca 2009 roku (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869). 14

15 W porównaniu z poprzednim aktem prawnym za najistotniejsze zmiany wprowadzone przez nowe Rozporządzenie uznać należy: usunięcie szczegółowej listy substancji chemicznych, które mogą wywoływać zatrucia ostre albo przewlekłe, które to zatrucia (lub ich następstwa) mogą być traktowane jako choroba zawodowa; usunięcie szczegółowej listy chorób zakaźnych lub pasożytniczych, które to choroby (lub ich następstwa) mogą być traktowane jako choroba zawodowa; uszczegółowienie i zamknięcie listy pylic poprzez dodanie pylic: talkowej, grafitowe i wywołanej pyłami metali; uszczegółowienie listy nowotworów złośliwych poprzez dodanie: raka krtani, nowotworu nosa i zatok przynosowych oraz nowotworów wywołanych działaniem promieniowania jonizującego z prawdopodobieństwem indukcji powyżej 10 %. 2.2 Ewidencja chorób zawodowych w Polsce Najpełniejszym źródłem danych dotyczących skali i charakteru występowania chorób zawodowych w Polsce jest Centralny Rejestr Chorób Zawodowych (CRChZ) prowadzony przez Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi. Obowiązek prowadzenia takiego rejestru jest nałożony na Ministerstwo Zdrowia przez obowiązujący kodeks pracy. W chwili obecnej prowadzony przez IMP rejestr zawiera dane o ponad przypadkach chorób zawodowych (zawarte są w nim informacje o chorobach zawodowych od 1971 roku do chwili obecnej, przy czym sam CRChZ utworzono w 1999 roku). Dane do CRChZ przekazywane są do IMP przez placówki orzekające o wystąpieniu choroby zawodowej za pośrednictwem Karty stwierdzenia choroby zawodowej. Dokument ten zawiera podstawowe informacje na temat stwierdzonej choroby zawodowej charakteryzujące m.in.: miejsce i stanowisko pracy, osobę pokrzywdzoną, warunki pracy czynniki, które wywołały chorobę zawodową i okres narażenia na nie, osobę dokonującą oceny narażenia zawodowego, jednostkę orzeczniczą. Od 2003 roku ewidencja chorób zawodowych w Polsce prowadzona w ramach Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych zgodna jest z europejską metodologią klasyfikowania danych określoną przez EUROSTAT, a tym samym jest ona włączona do zasobów statystyki europejskiej. Celem CRChZ jest nie tylko zbieranie i przetwarzanie danych dotyczących stwierdzonych chorób zawodowych, ale także analiza epidemiologiczna sytuacji w tym zakresie. Drugi ze wskazanych celów realizowany jest m.in. poprzez cykliczne (coroczne) publikowanie biuletynu Choroby zawodowe w Polsce w..., który zawiera aktualne dane o zapadalności na choroby zawodowe z uwzględnieniem m.in. jednostek chorobowych, rodzaju działalności (wg Polskiej Klasyfikacji Działalności), województw oraz płci. 15

16 3. WYNIKI PRZEPROWADZONYCH STUDIÓW I ANALIZ Wyniki przeprowadzonych studiów i analiz prezentowane są w podziale na trzy główne obszary analizy, które w sposób bezpośredni wynikają z zakresu merytorycznego niniejszego opracowania (vide: rozdział Cele i metodologia przeprowadzonych studiów i analiz ): choroby zawodowe, wypadki przy pracy, warunki pracy. Część analityczną niniejszego rozdziału zamyka część konkluzywna, która integruje wyniki przeprowadzonych wcześniej studiów i analiz pozwalając na wskazanie głównych grup i czynników ryzyka występowania chorób zawodowych (przy czym zgodnie z oczekiwaniami Zamawiającego określenie czynników ryzyka obejmuje wybrane działy gospodarki, które wcześniej zidentyfikowano jako cechujące się najwyższym poziomem wypadkowości i zapadalności na choroby zawodowe). 3.1 Analiza dotycząca chorób zawodowych W niniejszej części raportu przedstawione zostały dane dotyczące skali występowania chorób zawodowych, z uwzględnieniem dodatkowych zmiennych charakteryzujących choroby zawodowe. Dzięki temu opracowana została pogłębiona i wielowymiarowa charakterystyka chorób zawodowych w Polsce Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące dynamiki i kierunków zmienności liczby przypadków orzeczonych chorób zawodowych. Biorąc pod uwagę, iż liczba orzeczonych przypadków chorób zawodowych jest podstawowym parametrem opisującym skalę występowania chorób zawodowych w Polsce, przyjęto w tym przypadku możliwie szeroki horyzont czasowy, tj. lata (okres ten uwzględnia całość danych zebranych w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych). 16

17 Wykres 1. Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS oraz Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia. Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Łódź 2007 Jak wynika z danych przedstawionych na powyższym wykresie analizowany okres cechował się relatywnie dużą zmiennością, jeśli chodzi o liczbę przypadków orzeczonych chorób zawodowych. Rokiem, w którym odnotowano największą liczbę stwierdzonych chorób zawodowych (12 017) był rok 1998, z kolei z najmniejszą liczbą przypadków chorób zawodowych mieliśmy do czynienia z najmniejszą liczbą stwierdzonych chorób zawodowych był rok 2006, kiedy o wystąpieniu choroby zawodowej orzeczono w przypadkach. Choć zidentyfikowane zmiany dotyczące zapadalności na choroby zawodowe wskazują na brak jednoznacznej i trwałej tendencji wzrostowej lub spadkowej, to zauważyć należy, że od 1999 roku mamy do czynienia z wyraźnym trendem spadkowym, z niewielkim odchyleniem wzrostowym w latach Porównując liczbę chorób zawodowych orzeczonych w 1999 roku (9 982) z liczbą chorób zawodowych w roku 2008 (3 546) stwierdzić należy, iż mamy do czynienia z blisko trzykrotnym spadkiem we wskazanym okresie. Jest to spadek, który nie ma precedensu w całej historii systematycznego monitoringu liczby chorób zawodowych w Polsce. Fakt, iż mamy w chwili obecnej do czynienia z relatywnie małą liczbą (w porównaniu z poprzednimi latami) chorób zawodowych świadczy o malejącym stopniu rozpowszechnienia tego zjawiska prawno-medycznego. Nie oznacza to jednak braku zasadności dla podejmowania działań prewencyjnych w zakresie niwelowania czynników ryzyka, czy też podejmowania działań informacyjnych skierowanych do grup ryzyka. Szczególnie istotne jest natomiast odpowiednie kierunkowanie tego rodzaju działań, bo wyraźny spadek liczby stwierdzonych przypadków chorób zawodowych wymaga bardziej precyzyjnego adresowania działań prewencyjnych i informacyjnych, by trafiały one do właściwych odbiorców (tj. adresatów, w przypadku których mamy do czynienia ze szczególnym zagrożeniem chorobami zawodowymi). 17

18 3.1.2 Zróżnicowanie terytorialne zapadalności na choroby zawodowe Istotnym wymiarem opisu zjawiska występowania chorób zawodowych jest ich zróżnicowanie terytorialne. Prezentowane na poniższych mapach dane pozwalają zidentyfikować te regiony kraju, w których mamy do czynienia z najwyższymi wartościami współczynnika zapadalności na pracujących 6. Mapa 1. Zróżnicowanie terytorialne współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2005 r., Łódź Wykorzystanie w niniejszym przypadku danych prezentowanych w formie współczynnika uzasadnione jest tym, iż bezwzględna liczba przypadków chorób zawodowych w danym województwie pozostaje bezpośrednio powiązana z ogólną liczbą mieszkańców regionu, co może zafałszowywać skalę występowania chorób zawodowych w danym regionie. 18

19 Mapa 2. Zróżnicowanie terytorialne współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w 2006 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2006 r., Łódź 2007 Mapa 3. Zróżnicowanie terytorialne współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w 2007 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2007 r., Łódź

20 Mapa 4. Zróżnicowanie terytorialne współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w 2008 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2008 r., Łódź 2009 Choć z danych prezentowanych na powyższych mapach wynika, iż występują zróżnicowania w liczbie orzeczonych chorób w poszczególnych województwach (najwyraźniejsze pomiędzy województwami: mazowieckim a śląskim), to jednak wydaje się, że to nie region stanowi w tym przypadku czynnik odpowiadający za szczególnie dużą lub niewielką zapadalność na choroby zawodowe. Faktycznych przyczyn regionalnych zróżnicowań w poziomie zapadalności na choroby zawodowe szukać należy raczej w specyfice struktury branżowej przedsiębiorstw zlokalizowanych w danym województwie. Dlatego też, w tych regionach, które cechuje najwyższa zapadalność na choroby zawodowe konieczna jest pogłębiona analiza występowania chorób zawodowych w poszczególnych sekcjach PKD, by kierunkować ewentualne działania prewencyjne i informacyjne na poziomie regionalnym w sposób uwzględniający strukturę branżową orzeczonych chorób zawodowych. Poniżej przedstawiono województwa, które w analizowanym okresie cechowały się najwyższym poziomem zapadalności mierzonym współczynnikiem zapadalności na choroby zawodowe na pracujących. 20

21 Schemat 6. Województwa o najwyższym poziomie współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w latach Śląskie 55,1 Podlaskie 48,3 Lubelskie 43,4 Śląskie 58,7 Lubelskie 39,3 Świętokrzyskie 35,3 Śląskie 57,2 Małopolskie 43,6 Lubelskie 39,2 Śląskie 55 Lubelskie 40,7 Dolnośląskie 36,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2007 r., Łódź 2008; Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2008 r., Łódź 2009 Jak wynika z danych przedstawionych na powyższym schemacie województwem, które we wszystkich momentach pomiaru cechuje wyraźnie najwyższy poziom współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących jest woj. śląskie. Relatywnie wysoki współczynnik zapadalności na pracujących występuje też w woj. lubelskim, które w okresie zawsze znajdowało się wśród trzech regionów o najwyższej zapadalności na choroby zawodowe. Dodatkowo przeprowadzono analizę różnic w zapadalności na choroby zawodowe w poszczególnych województwach w okresie Dane przedstawione na poniższej mapie obrazują rzeczone różnice (im ciemniejszy odcień koloru w danym województwie tym większy wzrost współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w danym regionie). 21

22 Mapa 5. Zmiana współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2005, 2006, 2007, 2008 r., Łódź 2006, 2007, 2008, 2009 W analizowanym przedziale czasowym najwyższy wzrost zapadalności na choroby zawodowe odnotowano w województwach: świętokrzyskim (współczynnik zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w 2008 roku stanowi 137,39% wartości współczynnika zapadalności z 2005 roku), dolnośląskim (135,29%), podkarpackim (133,78%). Z kolei z największym spadkiem mamy do czynienia w województwach: łódzkim (współczynnik zapadalności na choroby zawodowe na pracujących w 2008 roku stanowi 63,91% wartości współczynnika zapadalności z 2005 roku), podlaskim (70,81%), pomorskim (71,30%) Zapadalność na choroby zawodowe wg płci osób, wobec których orzeczono chorobę zawodową Płeć traktować należy jako jeden z kluczowych czynników, które winny być uwzględnione w analizie dotyczącej chorób zawodowych. Jest tak, gdyż płeć nawet pomimo zmian społeczno-kulturowych pozostaje nadal silnie powiązana z rodzajem wykonywanej pracy, a tym samym pozostaje z związku z zapadalnością na choroby zawodowe. 22

23 Wykres 2. Współczynnik zapadalności na choroby zawodowe na zatrudnionych w latach ,9 38,4 36,8 36,3 27,8 28,3 30,3 30, mężczyźni kobiety Opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2005, 2006, 2007, 2008 r., Łódź 2006, 2007, 2008, 2009 Zidentyfikowany stan rzeczy wskazuje na większą skalę zapadalności wśród mężczyzn. We wszystkich analizowanych latach występuje różnica we współczynniku zapadalności na choroby zawodowe na zatrudnionych wskazująca na to, iż częściej na choroby zawodowe zapadają mężczyźni. Jednocześnie należy zauważyć, że wśród kobiet w analizowanym okresie czasu występuje nieznaczny trend wzrostowy wskazujący na zwiększanie się skali zapadalności na choroby zawodowe w tej grupie. Z kolei wśród mężczyzn mamy do czynienia z generalnym spadkiem współczynnika zapadalności w analizowanym okresie (przy nieznacznym wzroście w 2008 roku). Wydaje się, że podobnie jak w przypadku zróżnicowań regionalnych płeć osób wobec których orzeczono chorobę zawodową sama w sobie nie jest czynnikiem, który winien być traktowany jako bezpośredni czynnik ryzyka. Jego wpływ ma raczej charakter zapośredniczony płeć pozostaje w związku z rodzajem wykonywanej pracy (oraz branżą, w której działa przedsiębiorstwo, w którym dana osoba jest zatrudniona), ten ostatni zaś ma kluczowe znaczenie dla ryzyka wystąpienia choroby zawodowej (oraz jednostki chorobowej, którą osoba zatrudniona jest najbardziej zagrożona). Dodatkowo, analizę zapadalności na choroby zawodowe przeprowadzono w odniesieniu do bezwzględnej liczby przypadków orzeczonych chorób zawodowych. Dane te przedstawiono na poniższym wykresie. 23

24 Wykres 3. Choroby zawodowe wg płci osób, wobec których orzeczono chorobę zawodową w latach mężczyźni kobiety Opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2005, 2006, 2007, 2008 r., Łódź 2006, 2007, 2008, 2009 Tendencje wskazujące na zróżnicowanie skali występowania chorób zawodowych wśród mężczyzn i kobiet, które zostały zidentyfikowane w odniesieniu do współczynnika zapadalności na zatrudnionych znajdują swoje potwierdzenie także w przypadku danych o bezwzględnej liczbie chorób zawodowych w przypadku mężczyzn mamy do czynienia z wyraźnie większą zapadalnością na choroby zawodowe niż wśród kobiet, przy czym w tej ostatniej grupie występuje w ostatnich latach trend wzrostowy jeśli chodzi o liczbę orzeczonych chorób zawodowych. Analizę dotyczącą zapadalności na choroby zawodowe wśród mężczyzn i kobiet przeprowadzono także w odniesieniu do poszczególnych sekcji i działów PKD. Dzięki temu możliwe jest wskazanie w przypadku których obszarów działalności, odpowiednio: mężczyźni i kobiety cechuje podwyższone ryzyko zachorowalności. W poniższej tabeli przedstawiono dane dotyczące utworzonego na potrzeby niniejszego opracowania współczynnika feminizacji chorób zawodowych w poszczególnych obszarach działalności 7. Im niższa jest wartość współczynnika, tym mniejszy udział kobiet w grupie osób w przypadku których stwierdzono daną chorobę zawodową (wartość 0 oznacza, iż wśród osób wobec których orzeczono daną chorobę zawodową nie było kobiet), z kolei wartość współczynnika powyżej 1 oznacza, iż wśród osób wobec których orzeczono daną chorobę zawodową przeważają kobiety. 7 Biorąc pod uwagę, iż w przypadku większości rodzajów działalności mamy do czynienia z dominacją mężczyzn jako osób w odniesieniu do których orzeczono chorobę zawodową, przyjęcie jako miary opisu zróżnicowań zapadalności na choroby zawodowe ze względu na płeć współczynnika feminizacji (czyli stopnia, w jakim to kobiety częściej zapadają na daną chorobę zawodową) pozwala uwypuklić przypadki, w których kobiety stanowią grupę ryzyka w stopniu większym niż mężczyźni. 24

25 Tabela 1. Współczynnik feminizacji zapadalności na choroby zawodowe w poszczególnych sekcjach i działach PKD w latach Nazwa grupowania Ogółem 0,61 0,69 0,74 0,71 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 0,37 0,22 0,28 0,25 Rolnictwo, łowiectwo włączając działalność usługową 1,15 0,78 1,08 1,11 Leśnictwo włączając działalność usługową 0,07 0,04 0,06 0,07 0 przypadków Rybactwo włączając działalność usługową 0,00 0,00 w obu kategoriach 0,00 Przemysł (Sekcje : C+D+E) 0,13 0,15 0,21 0,22 Górnictwo 0,01 0,00 0,01 0,01 Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego (lignitu); wydobywanie torfu 0,01 0,00 0,01 0,01 Górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego włączając działalność usługową 0,00 0,00 0,00 0 przypadków w obu kategoriach Górnictwo rud uranu i toru x 0,00 0,00 0,00 Kopalnictwo rud metali 0,00 0,00 0,00 0,07 Pozostałe górnictwo 0,00 0,00 0,08 0,07 Przetwórstwo przemysłowe 0,22 0,29 0,44 0,49 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 0,23 0,25 0,59 0,64 0 przypadków 0 przypadków w obu w obu kategoriach kategoriach 0 przypadków w obu kategoriach 0 przypadków wśród mężczyzn, 2 przypadki wśród kobiet Produkcja wyrobów tytoniowych Włókiennictwo 0,17 1,29 5,00 1,25 Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 2,80 3,50 4,83 4,25 0 przypadków wśród mężczyzn, 2 przypadki wśród kobiet 1,50 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 1,25 0,50 Produkcja drewna i wyrobów z drewna 0,22 0,22 0,31 0,50 Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru, działalność publikacyjna i poligraficzna 0,15 3,00 0,11 1,00 Działalność wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 1,00 1,50 0 przypadków wśród mężczyzn, 3 przypadki wśród kobiet 0,67 Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych 0,00 0,00 0,20 0,30 25

26 Nazwa grupowania Produkcja wyrobów chemicznych 0,21 0,59 0,79 0,71 Produkcja wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych 0,71 0,63 0,53 0,76 Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 0,31 0,30 0,49 0,48 Produkcja metali 0,06 0,07 0,07 0,13 Produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń 0,07 0,07 0,02 0,13 Produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej nieklasyfikowana 0,05 0,08 0,09 0,07 0 przypadków 0 przypadków 0 przypadków 0 przypadków Produkcja maszyn biurowych i w obu w obu w obu w obu komputerów kategoriach kategoriach kategoriach kategoriach Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej nieklasyfikowana 0,64 0,46 0,50 2,80 Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 1,00 1,00 2,00 Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków 0 przypadków w obu kategoriach 0 przypadków wśród mężczyzn, 4 przypadki wśród kobiet 3,00 2,00 1,25 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 0,08 0,57 1,50 1,18 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 0,04 0,00 0,04 0,00 Produkcja mebli; działalność produkcyjna gdzie indziej nieklasyfikowana 0,83 0,64 1,43 1,67 Przetwarzanie odpadów 0,00 0,00 0 przypadków w obu kategoriach 0,00 Wytwarzanie i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, wodę 0,13 0,08 0,00 0,00 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i wodę 0,15 0,08 0,00 0,00 0 przypadków Pobór, uzdatnianie i rozprowadzanie w obu wody 0,00 0,00 kategoriach 0,00 Budownictwo 0,01 0,00 0,02 0,03 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego 0,50 0,30 0,54 0,65 Sprzedaż, obsługa i naprawa pojazdów samochodowych i motocykli; sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów samochodowych 0,00 0,20 0,00 0,20 26

27 Nazwa grupowania Handel hurtowy i komisowy z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi, motocyklami 1,00 0,38 0,50 0,20 Handel detaliczny z wyjątkiem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli; naprawa artykułów użytku osobistego i domowego 0,53 0,30 0,75 0,94 0 przypadków wśród mężczyzn, 5 przypadków Hotele i restauracje 0,80 wśród kobiet 4,50 7,00 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 0,13 0,30 0,32 0,35 Transport lądowy; transport rurociągowy 0,07 0,20 0,06 0,07 Transport wodny 0,00 0,00 0,00 0,00 0 przypadków 0 przypadków 0 przypadków w obu w obu w obu Transport lotniczy 0,00 kategoriach kategoriach kategoriach Działalność wspomagająca transport; działalność związana z turystyką 1,00 0,25 1,00 1,00 0 przypadków wśród mężczyzn, 3 przypadki 0 przypadków wśród mężczyzn, 5 przypadków Poczta i telekomunikacja 0,25 wśród kobiet 2,00 wśród kobiet 0 przypadków wśród mężczyzn, 10 przypadków Pośrednictwo finansowe 3,00 2,00 3,00 wśród kobiet Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 1,04 1,11 1,31 1,00 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne 1,45 3,25 0,90 1,00 Edukacja 4,66 6,40 6,35 6,98 Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 6,27 5,89 5,96 8,58 Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 1,26 0,80 0,94 0,47 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, gospodarowanie odpadami, pozostałe usługi sanitarne i pokrewne 0,50 0,00 0,00 0,00 Działalność organizacji członkowskich gdzie indziej niesklasyfikowana 2,00 0 przypadków w obu kategoriach 0 przypadków wśród mężczyzn, 2 przypadki 0,00 27

28 Nazwa grupowania wśród kobiet Działalność związana z kulturą, rekreacją i sportem 0,18 0,26 0,33 0,27 Działalność usługowa pozostała 10,50 3,75 19,00 11,00 Zakład poza granicami kraju 0,00 0,00 0,00 2,00 Brak danych o charakterze działalności 0,09 0,50 0,00 x Opracowanie własne na podstawie: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera, Choroby zawodowe w Polsce w 2005, 2006, 2007, 2008 r., Łódź 2006, 2007, 2008, 2009 Powyższe dane stanowią jednoznaczne potwierdzenie, iż w przypadku zdecydowanej większości rodzajów działalności dominuje sytuacja, w której to głównie wśród mężczyzn występują przypadki chorób zawodowych. W największym stopniu dotyczy to takich obszarów działalności jak: przemysł; górnictwo; przetwórstwo przemysłowe (w odniesieniu do takich działów jak: wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych; produkcja metali; produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń; produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowana; produkcja pozostałego sprzętu transportowego; przetwarzanie odpadów); wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę; budownictwo; handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (w odniesieniu do działu: sprzedaż, obsługa i naprawa pojazdów samochodowych i motocykli; sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów samochodowych); transport lądowy; transport rurociągowy; transport wodny; odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, gospodarowanie odpadami, pozostałe usługi sanitarne i pokrewne. Z kolei jeśli chodzi o rodzaje działalności, w których współczynnik feminizacji zapadalności na choroby zawodowe okazał się największy to są to: produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich, edukacja, ochrona zdrowia i pomoc społeczna oraz działalność usługowa pozostała Zapadalność na choroby zawodowe wg sekcji i działów PKD Identyfikacja sekcji i działów PKD przedsiębiorstw, w których zatrudnione były osoby, wobec których orzeczono chorobę zawodową jest kluczowa dla pełnego zobrazowania specyfiki zjawiska zapadalności na choroby zawodowe w Polsce. Także w kontekście celów niniejszego opracowania sekcję PKD uznać należy za najistotniejszy parametr opisu chorób zawodowych (przypomnijmy, iż jednym z celów niniejszej ekspertyzy jest wskazanie obszarów działalności cechujących się największym poziomem zapadalności na choroby zawodowe). Poniższa tabela zawiera dane dotyczące współczynnika zapadalności na choroby zawodowe na zatrudnionych w poszczególnych sekcjach i działach PKD w latach (szarym kolorem oznaczono te sekcje i działy PKD, w przypadku których współczynnik zapadalności na choroby zawodowe na zatrudnionych przekroczył liczbę 100 przypadków). 28

29 Tabela 2. Współczynnik zapadalności na choroby zawodowe na zatrudnionych wg sekcji i działów PKD Nazwa grupowania Ogółem 34,8 32,8 33,5 34,7 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 299, ,8 487,4 Rolnictwo, łowiectwo włączając działalność usługową 177,5 128,4 144,8 197,7 Leśnictwo włączając działalność usługową 662,8 664,8 787,6 1250,1 Rybactwo włączając działalność usługową 25,5 26,5 0 29,7 Przemysł (Sekcje : C+D+E) 51,5 48,5 49,9 45,9 Górnictwo 281,7 309,1 336,6 340,6 Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego (lignitu); wydobywanie torfu 325,2 366,8 404,1 416,3 Górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego włączając działalność usługową x x x x Górnictwo rud uranu i toru x x x x Kopalnictwo rud metali x x x x Pozostałe górnictwo 99,6 x 81,3 84,1 Przetwórstwo przemysłowe ,5 28,7 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 24,6 23,2 24,5 21,8 Produkcja wyrobów tytoniowych ,5 Włókiennictwo 16,4 20,4 22,9 11,2 Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 11,8 11,6 23,6 14,5 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 25 18,7 6 15,1 Produkcja drewna i wyrobów z drewna 9,1 9,4 13,8 6,8 Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru, działalność publikacyjna i poligraficzna x x x x Działalność wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 2,4 6 3,5 5,6 Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych 31,3 32,6 80,5 86,1 Produkcja wyrobów chemicznych 57,8 69,6 67,1 45,6 Produkcja wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych 32, ,5 22,8 Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 146,3 85,9 93,7 91,3 Produkcja metali 174,9 162,8 166,2 162,6 Produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń 35,5 20,6 16,7 20,3 Produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej nieklasyfikowana 46,4 43,9 31,4 21,5 Produkcja maszyn biurowych i komputerów Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej nieklasyfikowana 26,2 20,4 20,5 34,3 Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 7 6,5 8,1 0 Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków 9, ,9 21,4 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 27,6 20,2 21,1 17,8 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 73,2 71,2 74,6 51,8 Produkcja mebli; działalność produkcyjna gdzie indziej nieklasyfikowana 5,9 12,7 9,1 16,1 Przetwarzanie odpadów 21,5 10,1 0 8,6 Wytwarzanie i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, wodę 8 6,4 6 5,1 29