Urodził się 15 VIII 1885

Transkrypt

1 senator, b. sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego Urodził się 15 VIII 1885 w maj. Bereżanka (pow. Kamieniec Podolski) w rodzinie ziemiańskiej. Jako uczeń gimnazjum w Kamieńcu Podolskim współorganizował tajną działalność samokształceniową wśród uczniów-polaków. Po maturze rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Petersburskim, gdzie działał w Niepodległościowym Związku Młodzieży Polskiej; w okresie rewolucji wydalony z Uniwersytetu Petersburskiego, kontynuował studia na Uniwersytecie w Charkowie, który ukończył w Po ukończeniu studiów podjął pracę jako adwokat przysięgły. Od 1915 służył w armii rosyjskiej jako dowódca 4 konnej czołówki szpitalnej Czerwonego Krzyża w składzie rosyjskiej 4 DStrz. Po rewolucji lutowej był wiceprzewodniczącym Komitetu Wojskowych Polaków 10 DP; współdziałał w rekrutacji ochotników do I Korpusu Polskiego w Rosji. U schyłku 1917 wstąpił jako szeregowy ochotnik do 2 p.uł., rezygnując z posiadanej rangi porucznika. Po rozbrojeniu I Korpusu przez Niemców działał w Polskim Komitecie Wykonawczym na Rusi; jako jego delegat przybył z końcem stycznia 1919 do Warszawy. 1 III 1919 wstąpił do WP i w stopniu porucznika Korpusu Sądowego został przydzielony do Dep. Wojskowo-Prawnego MSWojsk. w charakterze starszego referenta, a 15 IX 1919 został mianowany naczelnikiem wydziału kodyfikacyjnego w tym departamencie; funkcję sprawował także po przekształceniu departamentu w Oddział VI Sztabu MSWojsk. (20 II 1920); w 1920 awansowany do stopnia majora Korpusu Sądowego. Po przejściu MSWojsk. na organizację pokojową służył jako szef Wydziału Prawnego w Szefostwie Administracji Armii ( ); zweryfikowany jako podpułkownik Korpusu Sądowego ze starszeństwem z 1 VI W 1923 objął kierownictwo referatu sejmowego w Gabinecie Ministra Spraw Wojskowych; był stałym przedstawicielem ministerstwa w parlamencie, współtwórcą najważniejszych uchwalanych wówczas ustaw dotyczących wojska. 1 I 1931 awansował do stopnia pułkownika i 23 X t.r. przeniesiony na stanowisko sędziego Najwyższego Sądu Wojskowego. Przeniesiony w stan spoczynku 31 VIII Z nominacji prezydenta został senatorem IV kadencji ( ); po przedterminowym rozwiązaniu parlamentu (1938) powrócił do pracy zawodowej jako adwokat. Nie zmobilizowany przed wybuchem wojny, w pierwszych dnia września 1939 otrzymał przydział do sztabu DOK II Lublin. 18 IX 1939 dostał się do niewoli sowieckiej. Osadzony w obozie w Starobielsku, zamordowany w Katyniu. Odznaczony Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych dwukrotnie oraz Złotym Krzyżem Zasługi. Opis działalności niepodległościowej Tadeusza Petrażyckiego (z wniosku o nadanie mu Krzyża Niepodległości z Mieczami) Pułkownik Tadeusz Petrażycki, będąc wychowany w tradycjach powstańczych, odznaczał się już od najmłodszych lat wybitnym patrjotyzmem polskim, gotowym do wszelkich poświęceń dla idei niepodległości. Jako uczeń III klasy gimnazjum rosyjskiego państwowego w Kamieńcu Podolskim założył z własnej inicjatywy bibliotekę dla kolegów Polaków, składającą się z nielegalnych utworów historii i literatury polskiej, zwłaszcza dotyczących powstań narodowych. Wyjeżdżając często, jako gimnazista, do krewnych w Małopolsce, przemycał stamtąd osobiście coraz to nowe książki dla tej biblioteki, narażając w taki sposób całą swoją 214

2 przyszłość. Będąc w klasie VIII w ostry sposób zareagował podczas lekcji przeciwko zniesławianiu Konfederatów Barskich przez nauczyciela Rosjanina. Zaryzykował on tu swoją maturą (nie został wydalony z gimnazjum tylko dzięki przypadkowi), lecz postępkiem swoim wywarł dodatni wpływ na młodzież i zmitygował moskali. Po wstąpieniu do Uniwersytetu Petersburgskiego płk Petrażycki został wybrany do Zarządu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej i z całą gorliwością i właściwym mu zapałem zajął się pracą nad uświadamianiem i oświatą robotników polskich na obczyźnie oraz podtrzymywał ducha patriotycznego wśród kolegów. W r Związek rozszerza swą działalność i bierze udział w polskim ruchu wolnościowym, mając ścisły kontakt z niepodległościowemi organizacjami w kraju. (Do rewolucji rosyjskiej związkowcy zachowywali tylko życzliwą neutralność). 24 IX 1905 r. płk. Petrażycki, jako student, bierze udział w demonstracji na ulicach Petersburga, przyczem zostaje poturbowany przez kozaków, gdy stanął w obronie Polaka, bitego przez żandarmów. Wydalony z Uniwersytetu Petersburgskiego na 2 lata, składa egzamin państwowy w Charkowie w r Jako jeden z najgorętszych zwolenników idei zdobycia niepodległości i zjednoczenia Polski przez czyn zbrojny, płk Petrażycki z wybuchem wojny światowej rozwija szeroką działalność w kierunku tworzenia Armii Polskiej na Wschodzie do walki ze wszystkimi zaborcami. W r zostaje mianowany dowódcą 4 Konnego Czołowego Oddziału pod flagą Czerwonego Krzyża i prowadzi agitację wśród wojskowych Polaków 4 Dywizji Strzelców Rosyjskich. Prenumeruje dla nich własnym kosztem wychodzące w Kijowie pismo Polak Katolik, sprowadza do nich gdzie tylko się dało księdza, krzewi wśród żołnierzy ducha patriotycznego i myśl o wolnej Polsce. Za działalność tę miał duże przykrości, zwłaszcza za to, że nie dopuścił, aby żołnierze Polacy chodzili na nabożeństwa prawosławne, gdzie starano się ich wynaradawiać. W tym czasie zaraz po wybuchu rewolucji 1917 r. płk Petrażycki z własnej inicjatywy starał się wszelkiemi legalnemi i nielegalnemi sposobami wydobywać broń od moskali i przekazywał ją do nowoformujących się oddziałów polskich. Po rewolucji 1917 r., jako wiceprzewodniczący Polskiego Komitetu Wojskowego 10 Dywizji Piechoty pracuje gorliwie z własnej inicjatywy nad uświadamianiem oficerów i szeregowych tejże Dywizji i wielu z nich wysyła później do formujących się w Starokonstantynowie i w Kijowie polskich oddziałów. Jesienią 1917 r. wykonał tu wybitny czyn z bronią w ręku z własnej inicjatywy: Widząc, że oddziałom naszym potrzebna jest amunicja, z narażeniem życia przedarł się do zajętego przez bolszewików Płoskirowa (mając tylko jeden granat ręczny) i wywiózł przez posterunki bolszewickie stamtąd wóz z amunicją. Zdał go potem Przewodniczącemu Związku Wojska Polskiego Walewskiemu w Starokonstantynowie. W końcu 1917 r. płk Petrażycki stawia się u dowódcy 2 pułku ułanów płk. Suszyńskiego, i dowiedziawszy się od niego, że pułk posiada nadmiar oficerów i brak szeregowych, wstępuje z pobudek patriotycznych do tegoż pułku, jako ułan szeregowiec ochotnik. Skierowany przez dowództwo do szwadronu, wymagającego największego nakładu pracy, zaczyna w nim działalność kulturalno-oświatową. Zimą 1918 r. bierze udział we wszystkich walkach 2 pułku ułanów staczanych z bolszewikami poza obrębem I Korpusu. W walkach tych odznacza się wybitnie. Nazwisko jego wspomniane jest zaszczytnie w dziele Kossak-Szczuckiej pt.: Pożoga. Dokonał on i tutaj z własnej inicjatywy brawurowego czynu: przekradł się sam jeden do oddziałów bolszewickich w Starokonstantynowie, zdemolował tam im karabin maszynowy, a drugi zabrał jako zdobycz. Przy współudziale płk. Petrażyckiego 4 szwadron 2 pułku ułanów oraz 2 bateria konna po demobilizacji I Korpusu na własną rękę wypowiedziały wojnę Niemcom. ( ) CAW, Akta personalne płk. Tadeusza Petrażyckiego 215

3 Żołnierze Września. Polegli i pomordowani na Wschodzie Wniosek na odznaczenie Krzyżem Virtuti Militari, do którego przedstawiony został za udaną akcję zdobycia karabinów maszynowych. Czytamy w nim: Por. Petrażycki ( ) przekradł się przez warty wystawione przez bolszewików i z nadzwyczajną brawurą, zimną krwią i zaparciem się siebie wyniósł z parku 2 karabiny maszynowe, które oddał 2 p. ułanów. 216 Wniosek na odznaczenie Krzyżem Walecznych

4 Wniosek na odznaczenie Orderem Odrodzenia Polski W uzasadnieniu wniosku na odznaczenie Orderem Odrodzenia Polski szeroko zostały wymienione jego zasługi w kształtowaniu podstaw prawnych funkcjonowania Wojska Polskiego: Jako człowiek i charakter nieskazitelnie czysty, jako żołnierz bitny, o czem świadczą rany w walkach I Korpusu (proteza szczęki), jako umysł wybitnie inteligentny, logiczny zawołany redaktor ustaw opierający swe prace na głębokiem wniknięciu w psychologję prawa i na głębokich studjach prawniczych. Mjr Petrażycki będąc członkiem Komisji Podstawowych Praw i Obowiązków oficerskich był jednym z głównych twórców i redaktorów Ustawy Pragmatyki Oficerskiej. Dzięki swej głębokiej wiedzy fachowej przyczynił się wielce do ustawowego uporządkowania wielu dziedzin życia Armji. Jego też wybitnej współpracy zawdzięczamy opracowanie Ustaw o Podstawowych Prawach i Obowiązkach szeregowych, o powszechnym obowiązku służby wojskowej, Ustawy o emeryturach, o kontyngensie wojskowym i opracowanie organizacji Najwyższych Władz Wojskowych, nie licząc wielu prac zasadniczych bieżących. Mjr Petrażycki swoją wydajną i pełną poświęcenia sprawie pracą położył wielkie zasługi nad ugruntowaniem naszej Państwowości redagując, referując i kierując w odpowiednich resortach rządowych i w Komisjach Sejmowych wszystkich wojskowych ustaw. 217

5 Żołnierze Września. Polegli i pomordowani na Wschodzie Zestawienie opinii służbowych z lat Z opinii za 1929 r. podpisanej przez płk. J. Becka: Oficer bardzo inteligentny i bardzo wykształcony w zakresie encyklopedji i filozofji prawa, tudzież ustawodawstwa w ogóle, a polskiego w szczególności. Bardzo dobry interpretator ustawodawstwa. Jakkolwiek podkreśla osobiste zamiłowanie do służby wojskowej, jednakże brak mu cech wojskowych. Charakter uczciwy i prawy. W roku bieżącym stan jego zdrowia znacznie się poprawił, wskutek czego odpadły narzekania na dolegliwości. 218

6 Płk T. Petrażycki jako sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego O wzięciu do niewoli grupy generałów i wyższych oficerów, w tym płk. Petrażyckiego, szef Głównego Zarządu Politycznego Armii i Floty, komisarz armijny I rangi L. Mechlis, poinformował w specjalnym meldunku ludowego komisarza obrony, marsz. K. Woroszyłowa i sekretarza generalnego KC WKP(b) J. Stalina: 18 września poddało się nam bez żadnego strzału 400 oficerów ( ). Wśród wziętych do niewoli oficerów było trzech generałów: Skuratowicz, Kowalewski, Billewicz, i pułkownicy: Świerczyński, Procner, Petrażycki, Jurkiewicz, Arwaniti. Generał Skuratowicz inspektor kawalerii polskiej. Z tej grupy oficerów wspólnie z Riabyszewem wybraliśmy 22 osoby, w tym 3 generałów, i skierowaliśmy do Płoskirowa. 14 Dywizja Kawalerii rozbroiła w nocy z 19 na 20 [września] w Rohatynie pułk kawalerii nieprzyjaciela była to pierwsza kawaleria, jaką napotkały nasze jednostki od początku działań. Czołgi nieprzyjaciela, usiłujące stoczyć walkę w Rohatynie, zniszczone. W rejonie Gregorowa wzięto do niewoli podstawową część oficerów zarządu artylerii. CAW, sygn. VIII k