PL B1. Sposób określania poziomu ryzyka raka układu pokarmowego u pacjenta pochodzącego z populacji polskiej

Transkrypt

1 PL B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: (22) Data zgłoszenia: (51) Int.Cl. G01N 33/52 ( ) G01N 33/48 ( ) G01N 33/84 ( ) A61P 35/00 ( ) A61K 33/04 ( ) (54) Sposób określania poziomu ryzyka raka układu pokarmowego u pacjenta pochodzącego z populacji polskiej (73) Uprawniony z patentu: POMORSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY W SZCZECINIE, Szczecin, PL (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 11/13 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 12/15 (72) Twórca(y) wynalazku: JAN LUBIŃSKI, Szczecin, PL MARCIN LENER, Szczecin, PL ANNA WIECHOWSKA-KOZŁOWSKA, Szczecin, PL JÓZEF KŁADNY, Szczecin, PL MAGDALENA MUSZYŃSKA, Resko, PL GRZEGORZ SUKIENNICKI, Mierzyn, PL ANNA JAKUBOWSKA, Szczecin, PL (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Rafał Witek

2 2 PL B1 Opis wynalazku U ludzi, na podstawie aktualnych danych, selen działa prewencyjnie w stosunku do raka jelita grubego, żołądka i przełyku pod warunkiem, że suplementacja tym mikroelementem stosowana jest w grupach ludzi o relatywnie niskim <100 µg/i osocza/surowicy stężeniem wyjściowym selenu (1,2,3,4). Suplementacja selenem osób o wyższym wyjściowym poziomie tego pierwiastka może spowodować efekt odwrotny (1,2,3,4,5,6). Polska należy do krajów o niskim poziomie selenu średni jego poziom w surowicy/osoczu wynosi ok. 70 µg/l. W naszym ośrodku przeprowadziliśmy badania nad korelacją pomiędzy ryzykiem raków płuca, krtani, prostaty i sutka a stężeniem selenu w surowicy/ osoczu i genotypami selenoprotein (7). Stwierdziliśmy odwrotną korelację pomiędzy ryzykiem raków płuca i krtani a stężeniem selenu. Według naszych danych optymalne stężenie selenu dla obniżenia ryzyka powyższych raków wynosi ok. 100 µg/i surowicy. W grupach ryzyka raka piersi i raka prostaty sytuacja zależy nie tylko od poziomu selenu, ale i od wariantów genów selenoprotein tak, że u części osób poziom selenu powinien być podwyższany, u części obniżany a w pozostałej grupie niezmieniany. Celem mniejszego opracowania było dostarczenie sposobu określania ryzyka raków żołądka, jelita grubego i trzustki, zwłaszcza w populacji polskiej. Nieoczekiwanie okazało się, że istnieje ścisła korelacja pomiędzy poziomem selenu w surowicy a ryzykiem raków żołądka, jelita grubego i trzustki w populacji polskiej. Przedmiotem wynalazku jest sposób określania poziomu ryzyka raka układu pokarmowego u pacjenta pochodzącego z populacji polskiej charakteryzujący się tym, że bada się poziom selenu w próbce biologicznej pobranej od pacjenta, przy czym obniżony poziom selenu wskazuje na znacząco zwiększone ryzyko rozwoju raków trzustki, żołądka lub jelita grubego, natomiast ryzyko raków jest wielokrotnie obniżone przy poziomie Se odpowiadającym ok µg/l surowicy w przypadku raka trzustki i przy poziomie Se odpowiadającym ok µg/l surowicy w przypadku raków jelita grubego i żołądka. Korzystnie, materiał biologiczny do oceny stężenia selenu u pacjenta jest pobierany z jakiejkolwiek tkanki lub wydzielin, zwłaszcza z krwi, włosów, paznokci lub moczu. Korzystnie, poziom selenu u osoby badanej jest oznaczany przez bezpośredni pomiar selenu lub pośrednio przez ocenę metabolitu selenu lub jakiegokolwiek innego metabolitu, którego stężenie jest skorelowane ze stężeniem selenu. Poniżej opisano przykłady realizacji oraz wyniki, które leżą u podstaw sposobu według wynalazku. I. Badania asocjacyjne Pacjenci Rak trzustki Grupę badaną stanowiło 30 osób z kolejnymi rakami trzustki rozpoznanymi w Pracowni Endoskopii, Zakładu Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Szczecinie i w naszym ośrodku (Onkologiczna Poradnia Genetyczna) w okresie II XI Do serii raków nie włączano osób z rozpoznanym w przeszłości nowotworem złośliwym o dowolnej lokalizacji. Dla każdego pacjenta włączonego do badań wynaleziono w rejestrze naszego ośrodka osobę bez raka i stanowiącą parę. Pary dobrano pod względem; roku urodzenia (+/- 3 lata), płci, całkowitej liczby raków trzustki i jakichkolwiek nowotworów złośliwych wśród krewnych I stopnia; palenia tytoniu liczby paczkolat (paczkolata +/- 10%). Utworzono 30 par. Kliniczną charakterystykę osób włączonych do badania zestawiono w tab. 1. Tabela 1. Rak trzustki charakterystyka kliniczna osób włączonych do badania Raki Kontrole ROK URODZENIA średni PALENIE TYTONIU zakres nigdy 8 8 paczkolata na osobę 25,04 24,95 zakres

3 PL B1 3 cd. tabeli KREWNI I STOPNIA z rakiem trzustki 1 1 z rakiem innego narządu Rak jelita grubego lub żołądka. Grupę badaną stanowiło 64 osób z kolejnymi rakami jelita grubego (55 osób) lub żołądka (9 osób) rozpoznanymi w naszym ośrodku (Klinika Chirurgii) w okresie VIII 2010 II 2011, Do serii raków nie włączano osób z rozpoznanym w przeszłości nowotworem złośliwym o dowolnej lokalizacji. Dla każdego pacjenta włączonego do badań wynaleziono w rejestrze naszego ośrodka osobę bez raka i stanowiącą parę. Pary dobrano pod względem: roku urodzenia (+/- 3 lata), płci, całkowitej liczby raków jelita grubego lub żołądka i jakichkolwiek nowotworów złośliwych wśród krewnych I stopnia: palenia tytoniu liczby paczkolat (paczkolata +/-10%). Utworzono 64 pary. Kliniczną charakterystykę osób włączonych do badania zestawiono w tab. 2. Tabela 2. Rak jelita grubego lub żołądka charakterystyka kliniczna osób włączonych do badania Raki Kontrole ROK URODZENIA średni PALENIE TYTONIU KREWNI I STOPNIA zakres nigdy paczkolata na osobę 22,05 22,05 zakres z rakiem jelita grubego 6 6 z rakiem żołądka 2 2 z rakiem innego narządu Materiał Od każdej osoby włączonej do badania pobrano próbkę surowicy do pomiaru selenu. Pomiary poziomu selenu Stężenie selenu w surowicy oceniano stosując technikę GFAAS (graphite furnace atomic absorption spectrometry). Pomiary walidowano stosując materiał referencyjny (liofilizowaną ludzką surowicę Seronorm TM, Nycomed Pharma AS, Oslo. Norway). Co cztery próbki mierzono materiał referencyjny w celu zachowania jakości pomiarów. Dokładność pomiaru wynosiła +/- 5% µg Se/l. Statystyka Różnice w częstościach pomiędzy analizowanymi grupami oceniano przy pomocy Testu Zgodności Fishera. Wyniki Asocjacja w podgrupach zidentyfikowanych w zależności od poziomu selenu w surowicy Wyniki analizy rozkładu raków i kontroli w ćwiartkach ( quartiles ) reprezentujących podgrupy w zależności do poziomu selenu w surowicy i bez dodatkowej stratyfikacji na podstawie wariantów DNA zestawiono w tabeli 3.

4 4 PL B1 Tabela 3. Asocjacja między poziomem selenu w osoczu a ryzykiem analizowanych raków Lokalizacja raka Ćwiartka Zakres stężenia selenu (µg/l) % raków [liczba] Trzustka I 25,69 50,09 100% (15/15) II 50,72 65,58 60% (9/15) III 66,34 73,30 40% (6/15) IV 74,07 113,89 (0/15) Jelito grube lub żołądek I 15,92-55,25 87,5% (28/32) Z kolei wyniki analizy statystycznej przedstawiono w tabeli 4. II 56,08 67,05 59,37% (19/32) III 67,22 75,96 25% (8/32) IV 76,45 103,36 28,13% (9/32) Tabela 4. Wyniki analizy statystycznej ryzyka raków trzustki/jelita grubego lub żołądka w zależności od poziomu selenu w surowicy Lokalizacja raka Ćwiartka Zakres stężenia selenu (µg/l) Trzustka I II 25,69 50,09 50,72 65,58 Jelito grube lub żołądek I II 25,69 50,09 66,34 73,30 I IV 25,69 50,09 74,07 113,89 I II 15,92 55,25 56,08 67,05 I III 15,92 55,25 67,22 75,96 I1 IV 15,92 55,25 76,45 103,36 Raki/próbki grupy kontrolnej w porównywanych grupach Test Fishera P OR Cl 15/0 9/6 0,017 21,2 1,07 421,11 15/0 6/9 0, ,3 2,2 899,53 15/0 0/15 < 0, ,9 51,617 (5)*28/4 (3)*19/13 (5)*28/4 (0)*8/24 (5)*28/4 (1)*9/23 0,0219 4,79 1,35 16,94 <0, ,6-78,5 <0, ,9 4,8 65,7 (n)* liczba raków żołądka Lokalizacja raka Tabela 5. Wyniki analizy statystycznej ryzyka raków trzustki/ jelita grubego lub żołądka w zależności od poziomu selenu w surowicy w połączonych ćwiartkach Ćwiartka Zakres stężenia selenu (µg/l) Raki/próbki grupy kontrolnej w porównywanych grupach Test Fishera P OR Cl Trzustka I/II III/IV II/III I/IV 25,69 65,58 66,34 113,89 50,72 73,30 25,69 113,89 24/6 6/24 <0, ,51 56,72 15/15 15/15 1,2 1 0,36 2,75

5 PL B Jelito grube lub żołądek l/ii III/IV 15,92 67,05 67,22 103,36 (8)*47/17 (1)*17/47 cd. tabeli 5 <0,0001 7,64 3,49 16,75 II/III I/IV 56, ,92 103,36 (3)*27/37 (6)*37/27 0,11 0,53 0,26 1,07 * rak żołądka Najwyższy odsetek raków znaleziono w ćwiartkach z najniższym poziomem selenu 100% dla raków trzustki i 87,5% dla raków żołądka. Stopniowo odsetek raków zmniejszał się w następnych ćwiartkach osiągając w ćwiartce 4 wartość 0% dla raków trzustki. Z kolei dla raków jelita grubego lub żołądka najmniejszy odsetek raków zaobserwowano w ćwiartce III i IV (odpowiednio 25% i 28,13%). W podsumowaniu: Na podstawie wyników badań własnych oraz badań opublikowanych przez zespoły badaczy z innych krajów wysunąć można nowatorskie wnioski: 1. Występuje silna korelacja pomiędzy poziomem selenu w surowicy a ryzykiem raków przewodu pokarmowego (trzustka, jelito grube, żołądek) w populacji polskiej. 2. Ze względu na ryzyko ocenianych raków przewodu pokarmowego u większości osób z polskiej populacji należy podwyższyć poziom selenu w surowicy do poziomu ok µg/l. 3. Ocena poziomu selenu może wielokrotnie zwiększyć efektywność programów przesiewowych w kierunku raków przewodu pokarmowego, np. kilkadziesiąt razy może obniżyć koszt, wykrycia bezobjawowego raka jelita grubego za pomocą kolonoskopii. LITERATURA 1. Clark L.C. i wsp., JAMA, 276: Duffield-Lillico A.J. i wsp., JNCI 95: , Reid L.C. i wsp. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev.11: , Stevens J. i wsp., Gastorenterology, 138: , van den Brandt, P.A. i wsp., Cancer Res. 53: , Lippman S. i wsp., JAMA, 301: 39 51, Jaworska K.. i wsp. Wsp. Onkol. 15, (Supl. 1): 39 43, Zastrzeżenia patentowe 1. Sposób określania poziomu ryzyka raka układu pokarmowego u pacjenta pochodzącego z populacji polskiej, znamienny tym, że bada się poziom selenu w próbce biologicznej pobranej od pacjenta, przy czym obniżony poziom selenu wskazuje na znacząco zwiększone ryzyko rozwoju raków trzustki, żołądka lub jelita grubego, natomiast ryzyko raków jest wielokrotnie obniżone przy poziomie Se odpowiadającym ok µg/l surowicy w przypadku raka trzustki i przy poziomie Se odpowiadającym ok µg/l surowicy w przypadku raków jelita grubego i żołądka. 2. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że materiał biologiczny do oceny stężenia selenu u pacjenta jest pobierany z jakiejkolwiek tkanki lub wydzielin, zwłaszcza z krwi, włosów, paznokci lub moczu. 3. Sposób według 1 albo 2, znamienny tym, że poziom selenu u osoby badanej jest oznaczany przez bezpośredni pomiar selenu lub pośrednio przez ocenę metabolitu selenu lub jakiegokolwiek innego metabolitu, którego stężenie jest skorelowane ze stężeniem selenu.

6 6 PL B1 Departament Wydawnictw UPRP Cena 2,46 zł (w tym 23% VAT)