Dyrektor Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia. Wacława Kraśniewska Marek Więckowski Szymon Wozniak Anna Grabowska

Transkrypt

1

2 Opracowanie publikacji GUS, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia kierujący dr Piotr Łysoń Dyrektor Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia zespół Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia Wacława Kraśniewska Marek Więckowski Szymon Wozniak Anna Grabowska oraz Ewa Dziedzic (Szkoła Główna Handlowa) Projekt okładki Zakład Wydawnictw Statystycznych Projekt systemów informatycznych oraz naliczenie tablic wynikowych Centrum Informatyki Statystycznej ISBN Publikacja dostępna na ZAK AD WYDAWNICTW STATYSTYCZNYCH, WARSZAWA, AL. NIEPODLEG 0ŒCI 208 Informacje w sprawach sprzeda y publikacji tel.: (0 22) ,

3 Przedmowa Niniejsza publikacja prezentuje wyniki badania ankietowego Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny w październiku 2013 r. Badanie dostarcza kompleksowej wiedzy o skali uczestnictwa oraz rodzajach usług turystycznych, z jakich korzystają Polacy. Prezentowane wyniki obejmują także preferencje w zakresie spędzania wolnego czasu, planów urlopowych, oceny stopnia uczestnictwa w wyjazdach turystycznych, skali wydatków przeznaczonych na ten cel, a także powodów braku uczestnictwa w wyjazdach turystycznych. Pozyskano także informacje na temat poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i wydatków poniesionych w ostatnim roku na zakup i konserwację sprzętu turystycznego. Oprócz informacji o zaangażowaniu gospodarstw domowych w uprawianie turystyki, dzięki porównaniu z wynikami poprzedniego badania możemy prześledzić zmiany, jakie zaszły w charakterystyce aktywności turystycznej gospodarstw domowych. Składamy także podziękowanie Respondentom i Ankieterom za udział w realizacji badania. Dyrektor Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia dr Piotr Łysoń 3

4 Preface This publication was prepared on the basis of results of the representative survey of households Tourism and recreation in households conducted by the Central Statistical Office in October The study provides an extensive dataset on size and scope of participation in tourism as well as about the kinds of touristic services Poles use. The results also include information on preferences on ways of spending leisure time as well as about holiday plans and own personal assessment of participation in tourism. Additionally the data on tourism expenditure and reasons for non-participation in tourism are presented. The publication was enriched with information on household touristic equipment and information on expenditure on the purchase and maintenance of touristic equipment. In addition to the information on households engagement in tourism comparative studies of recent and previous editions of the survey on tourism and recreation allow for monitoring changes in patterns of participation in tourism of households. We would like to thank the respondents for participating in the survey as well as the interviewers for their involvement. The Director Social Surveys and Living Conditions Department Piotr Łysoń, Ph.D. 4

5 SPIS TREŚCI Przedmowa... 3 Spis tablic... 6 ROZDZIAŁ 1. UWAGI METODOLOGICZNE Cel i przedmiot badania Zakres podmiotowy i przedmiotowy Charakterystyka metody badawczej i realizacji badania Uogólnianie wyników badania Narzędzia badawcze Podstawowe definicje i klasyfikacje Charakterystyka wyników badania ROZDZIAŁ 2. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI Gospodarstwa domowe Członkowie gospodarstw domowych Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek Wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane w celach turystycznych ROZDZIAŁ 3. AKTYWNOŚĆ TURYSTYCZNA GOSPODARSTW DOMOWYCH Uczestnictwo w wyjazdach turystycznych Przyczyny braku uczestnictwa w turystyce Plany wyjazdowe ROZDZIAŁ 4. CHARAKTERYSTYKA RUCHU TURYSTYCZNEGO Uczestnicy podróży turystycznych Charakterystyka podróży Wykorzystywane usługi ROZDZIAŁ 5. WYDATKI NA PODRÓŻE TURYSTYCZNE Charakterystyka wydatków Źródła finansowania podróży ANEKS - KWESTIONARIUSZE WYKORZYSTYWANE W BADANIU DS-51 G Kwestionariusz gospodarstwa domowego DS-51 I Kwestionariusz indywidualny wyjazdu 5

6 Spis tablic Tabl. 1 Charakterystyka badanych gospodarstw domowych Tabl. 2 Charakterystyka osób w badanych gospodarstwach domowych Tabl. 3 Tabl. 4 Tabl. 5 Tabl. 6 Tabl. 7 Tabl. 8 Tabl. 9 Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według płci i wieku członków gospodarstw domowych Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według wykształcenia badanych Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według głównego źródła utrzymania badanych Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według miejsca zamieszkania badanych Planowane podróże urlopowe min. 4 noce (min. 5 dni) w gospodarstwach według typów gospodarstw domowych Planowane podróże urlopowe z co najmniej 4 noclegami w gospodarstwach według cech społeczno-demograficznych Charakter planowanych podróży urlopowych według cech społeczno-demograficznych uczestników Tabl. 10 Wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki według typów gospodarstw Tabl. 11 Gospodarstwa domowe ponoszące wydatki na sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki Tabl. 12 Gospodarstwa domowe według wyposażenia w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki oraz ponoszonych wydatków Tabl. 13 Gospodarstwa domowe uczestniczące w wyjazdach turystycznych Tabl. 14 Wyjazdy zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów wyjazdów Tabl. 15 Podróże zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów Tabl. 16 Przyczyny braku uczestnictwa w wyjazdach turystycznych z przynajmniej jednym noclegiem w celach osobistych (prywatnych) Tabl. 17 Przyczyny zaniechania wyjazdów w kraju na 1-3 noce (2-4 dni) w gospodarstwach domowych (w celach prywatnych) Tabl. 18 Przyczyny zaniechania wyjazdów w kraju na 4 noce i dłużej (5 dni i dłużej) w gospodarstwach domowych (w celach prywatnych) Tabl. 19 Przyczyny zaniechania wyjazdów za granicę na 1 noc i dłużej (2 dni i dłużej) w gospodarstwach domowych (w celach prywatnych) Tabl. 20 Gospodarstwa domowe przyjmujące gości z noclegiem według typów gospodarstw Tabl. 21 Gospodarstwa domowe przyjmujące gości z noclegiem według liczby przyjazdów Tabl. 22 Przyjazdy do gospodarstwa domowego według grup przyjmowanych gości Tabl. 23 Noclegi udzielone w gospodarstwach domowych według grup przyjmowanych gości Tabl. 24 Uczestnicy krótkookresowych podróży krajowych według liczby wyjazdów

7 Tabl. 25 Krótkookresowe wyjazdy krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów bazy noclegowej Tabl. 26 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów bazy noclegowej Tabl. 27 Krótkookresowe podróże krajowe według miesięcy i bazy noclegowej Tabl. 28 Krótkookresowe podróże krajowe według celu wyjazdu i bazy noclegowej Tabl. 29 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według miesięcy Tabl. 30 Krótkookresowe podróże krajowe według miesięcy i głównego celu wyjazdu Tabl. 31 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według odległości od miejsca stałego zamieszkania Tabl. 32 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według celu podróży Tabl. 33 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według formy podróży Tabl. 34 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów zakupionych usług Tabl. 35 Krótkookresowe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według pośredników zakupionych usług Tabl. 36 Uczestnicy krajowych wyjazdów długookresowych min. 4 noclegi (min. 5 dni) według liczby podróży Tabl. 37 Krajowe podróże min. 4 noclegi (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według miesięcy Tabl. 38 Krajowe podróże min. 4 noclegi (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według odległości od miejsca stałego zamieszkania Tabl. 39 Sposób spędzania czasu podczas krajowych wyjazdów długookresowych min. 4 noclegi (min. 5 dni) Tabl. 40 Krajowe podróże min. 4 noclegi (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według celu podróży Tabl. 41 Krajowe podróże min. 4 noclegi (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według formy podróży Tabl. 42 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów zakupionych usług Tabl. 43 Krajowe podróże długookresowe z min. 4 noclegami (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według pośredników i zakupionych usług Tabl. 44 Krajowe podróże długookresowe z min. 4 noclegami (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych "na dojazd" Tabl. 45 Krajowe podróże długookresowe z min. 4 noclegami (min. 5 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych "na miejscu" Tabl. 46 Krajowe podróże długookresowe z min. 4 noclegami (min. 5 dni) według rodzajów bazy noclegowej

8 Tabl. 47 Udzielone noclegi w krajowych podróżach długookresowych według rodzajów bazy noclegowej Tabl. 48 Krajowe podróże długookresowe z min. 4 noclegami (min. 5 dni) według charakteru odwiedzanego obszaru Tabl. 49 Krajowe wyjazdy długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według liczby osób uczestniczących Tabl. 50 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według miesięcy i odległości od miejsca stałego przebywania Tabl. 51 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według miesięcy i głównego celu podróży Tabl. 52 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego "na dojazd" Tabl. 53 Udzielone noclegi w krajowych podróżach długookresowych min. 4 noclegi (min. 5 dni) według miesięcy i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej Tabl. 54 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według miesięcy, liczby osób uczestniczących i długości trwania Tabl. 55 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i zakupionych usług Tabl. 56 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i pośredników u których zakupiono usługi Tabl. 57 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego "na dojazd" Tabl. 58 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego "na miejscu" Tabl. 59 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i odległości od miejsca stałego przebywania Tabl. 60 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i charakteru odwiedzanego obszaru Tabl. 61 Udzielone noclegi w krajowych podróżach długookresowych min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej Tabl. 62 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według celu podróży i źródeł finansowania Tabl. 63 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według liczby osób uczestniczących i celu podróży Tabl. 64 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według liczby osób uczestniczących i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej Tabl. 65 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego "na dojazd" Tabl. 66 Krajowe podróże długookresowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego "na miejscu" Tabl. 67 Uczestnicy zagranicznych podróży turystycznych min. 1 nocleg (min. 2 dni) według liczby podróży

9 Tabl. 68 Zagraniczne podróże min. 1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według miesięcy Tabl. 69 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według odległości Tabl. 70 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według celu podróży Tabl. 71 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według formy podróży Tabl. 72 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów zakupionych usług Tabl. 73 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według pośredników zakupionych usług Tabl. 74 Zagraniczne podróże turystyczne min.1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych "na dojazd" Tabl. 75 Zagraniczne podróże turystyczne min.1 nocleg (min. 2 dni) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych "na miejscu" Tabl. 76 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej Tabl. 77 Udzielone noclegi w zagranicznych podróżach turystycznych według rodzajów bazy noclegowej Tabl. 78 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według charakteru odwiedzanego obszaru Tabl. 79 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według liczby osób uczestniczących w wyjeździe Tabl. 80 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg według miesięcy i odległości od miejsca stałego przebywania Tabl. 81 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według miesięcy i głównego celu podróży Tabl. 82 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego "na dojazd" Tabl. 83 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego "na miejscu" Tabl. 84 Udzielone noclegi w zagranicznych podróżach turystycznych min. 1 nocleg (min. 2 dni) według miesięcy i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej Tabl. 85 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według miesięcy, liczby osób uczestniczących i długości trwania Tabl. 86 Sposób spędzania czasu podczas wyjazdów zagranicznych (min. 1 nocleg) Tabl. 87 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i rodzaju zakupionych usług Tabl. 88 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i pośredników u których zakupiono usługi

10 Tabl. 89 Tabl. 90 Tabl. 91 Tabl. 92 Tabl. 93 Tabl. 94 Tabl. 95 Tabl. 96 Tabl. 97 Tabl. 98 Tabl. 99 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego "na dojazd" Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego "na miejscu" Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i odległości od miejsca stałego przebywania Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg według celu podróży i charakteru odwiedzanego obszaru Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i udzielonych noclegów Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według celu podróży i źródeł finansowania Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według liczby osób uczestniczących i celu podróży Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według liczby osób uczestniczących i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego "na dojazd" Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego "na miejscu" Tabl. 100 Krótkookresowe podróże krajowe według szacunkowych wydatków (w %) Tabl. 101 Krajowe podróże urlopowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według szacunkowych wydatków (w%) Tabl. 102 Zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według szacunkowych wydatków (w%) Tabl. 103 Wydatki poniesione przez gospodarstwa na krajowe podróże urlopowe min. 4 noclegi (min. 5 dni) według rodzaju wydatków i cech podróży (w%) Tabl. 104 Wydatki na zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według źródeł finansowania i typów gospodarstw domowych (w%) Tabl. 105 Wydatki poniesione przez gospodarstwa na zagraniczne podróże turystyczne min. 1 nocleg (min. 2 dni) według rodzaju wydatków i cech podróży (w %)

11 Spis wykresów Wykres 1 Gospodarstwa domowe według miejsca zamieszkania Wykres 2 Gospodarstwa domowe według grup społeczno-ekonomicznych Wykres 3 Gospodarstwa domowe według ich wielkości Wykres 4 Struktura ludności według płci i grup wiekowych Wykres 5 Struktura osób w gospodarstwach domowych według poziomu wykształcenia Wykres 6 Wykres 7 Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek przez członków gospodarstw domowych (wskazania na pozycjach 1, 2 lub 3 jako odsetek wskazań) Struktura krajowych podróży długookresowych według miejsca zamieszkania ich uczestników Wykres 8 Struktura podróży zagranicznych według miejsca zamieszkania ich uczestników Wykres 9 Podróże turystyczne mieszkańców Polski według głównego celu Wykres 10 Wykres 11 Wykres 12 Wykres 13 Wykres 14 Wykres 15 Wykres 16 Podróże w celu wypoczynkowym a poziom wykształcenia w porównaniu do struktury populacyjnej Podróże w celu spotkania z rodziną i znajomymi według dochodu na 1 osobę w gospodarstwie domowym Sezonowość podróży turystycznych Sezonowość podróży krajowych krótkookresowych dla trzech najczęściej wskazywanych celów podróży Sezonowość podróży krajowych długookresowych dla trzech najczęściej wskazywanych celów podróży Sezonowość podróży zagranicznych z minimum jednym noclegiem, dla trzech najczęściej wskazywanych celów podróży Krajowe podróże krótkookresowe, długookresowe oraz podróże zagraniczne według dochodu przypadającego na jedną osobę w gospodarstwie domowym Wykres 17 Baza noclegowa wykorzystywana w trakcie podróży turystycznych Wykres 18 Podróże zakupione u pośredników według głównego celu Wykres 19 Pośrednicy przy zakupie usług turystycznych Wykres 20 Struktura rodzajowa wydatków na podróże krajowe długookresowe Wykres 21 Struktura rodzajowa wydatków na podróże zagraniczne z minimum 1 noclegiem

12 CONTENTS Preface... 3 List of tabels... 6 CHAPTER 1. METHODOLOGICAL NOTES Objective of the survey Subjective and objective scope of the survey Survey method characteristics and survey realisation Generalisation of survey results Survey tools Main definitions and classifications Characteristics of the survey results CHAPTER 2. CHARACTERISTICS OF THE SURVEYED POPULATION Households Households members Favourite leisure activities Households tourist equipment and other goods used for touristic purposes CHAPTER 3. TOURISM ACTIVITY OF HOUSEHOLDS Participation in tourism Reasons for non-participation in tourism Holiday plans CHAPTER 4. CHARACTERISTICS OF TOURISM MOVEMENT Participants of tourism trips Characteristics of trips The services used CHAPTER 5. TOURIST TRIPS EXPENDITURES Characteristics of expenditures Sources of financing trips ANNEX - SURVEY QUESTIONNAIRIES DS-52G Household questionnaire DS-52I Individual questionnaire of single travel 12

13 List of tables Table 1 Characteristics of surveyed households Table 2 Characteristics of members in surveyed households Table 3 Favourite leisure activities of household members by gender and age Table 4 Favourite leisure activities of household members by level of education Table 5 Favourite leisure activities of household members by main source of income Table 6 Favourite leisure activities of household members by residence Table 7 Holiday plans of households members (trips at least 5 day-long) by household type Table 8 Holiday plans of households members (trips at least 5 day-long) by socio-demographic characteristics Table 9 Planned trips by socio-demographic profile of participants Table 10 Households tourist equipment and other goods used for touristic purpose by type of households Table 11 Households by expenditure on tourist equipment Table 12 Households by tourist equipment and expenditure on tourist equipment Table 13 Households participating in tourism Table 14 Households tourism travels by type Table 15 Households tourism trips by type Table 16 Reasons for lack of participation in tourism purpose with at least one overnight stay for personal (private) Table 17 Reasons for non-participation of households in short-term domestic travels (2-4 day-long) for private purposes Table 18 Reasons for non-participation of households in long-term domestic travels (at least 5 day-long) for private purposes Table 19 Reasons for non-participation of households in outbound travels (at least 2 day-long) for private purposes Table 20 Households hosting guests for overnight stay by type of households Table 21 Households hosting guests for overnight stay by number of arrivals Table 22 Arrivals to households by type of guests Table 23 Overnight stays provided by households by group of guests Table 24 Participants of short-term domestic trips by the number of trips Table 25 Short-term domestic travels by type of accommodation Table 26 Short-term domestic trips by type of accommodation Table 27 Short-term domestic trips by month and accommodation facilities Table 28 Short-term domestic trips by the purpose and accommodation facilities Table 29 Short-term domestic trips completed in households by month

14 Table 30 Short-term domestic trips by month and the main purpose of departure Table 31 Short-term domestic trips completed in households by distance Table 32 Short-term domestic trips completed in households by main purpose Table 33 Short-term domestic trips completed in households by type of trips Table 34 Short-term domestic trips completed in households by type of services purchased Table 35 Short-term domestic trips completed in households by agents of services purchased Table 36 Participants of domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of trips Table 37 Domestic holiday trips completed (at least 5 day-long) in households by month Table 38 Domestic holiday trips completed (at least 5 day-long) in households by distance Table 39 Leisure activities during the long-term domestic travels (at least 5 day-long) Table 40 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) completed in households by purpose Table 41 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) completed in households by type of trip Table 42 Domestic holiday trips by type of services purchased Table 43 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) completed in households by agents of services purchased Table 44 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) completed in households by means of transport to the destination Table 45 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) completed in households by means of local transport Table 46 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of accommodation Table 47 Nights spent during domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of accommodation Table 48 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of area visited Table 49 Domestic holiday travels (at least 5 day-long) by number of participants Table 50 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and distance from place of residence Table 51 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and main purpose Table 52 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and means of transport to the destination Table 53 Nights spent during domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and type of accommodation Table 54 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month, number of participants and length of stay Table 55 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and type of services purchased. 162 Table 56 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and agents of services purchased Table 57 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and means of transport to the destination

15 Table 58 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and means of local transport Table 59 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and distance from place of residence Table 60 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and type of area visited Table 61 Nights spent during domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and type of accommodation Table 62 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and financing source Table 63 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and purpose Table 64 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and type of accommodation Table 65 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and means of transport to the destination Table 66 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and means of local transport used Table 67 Participants of outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of trips Table 68 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by month Table 69 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by distance Table 70 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by purpose Table 71 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by type of travel Table 72 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by services purchased Table 73 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by agents of services purchased Table 74 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by means of transport to the destination Table 75 Outbound tourism trips completed in households (at least 2 day-long) by means of local transport Table 76 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by type of accommodation Table 77 Nights spent during outbound tourism trips by type of accommodation Table 78 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by type of area visited Table 79 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants Table 80 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by month and distance from place of residence Table 81 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month and main purpose Table 82 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month and means of transport to the destination Table 83 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month and means of local transport Table 84 Nights spent during outbound tourism trips by month and type of accommodation

16 Table 85 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month, number of participants and length of stay Table 86 Leisure activities during outbound trips (at least 2 day-long) Table 87 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of services purchased 198 Table 88 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and agents of purchased services Table 89 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and means of transport to the destination Table 90 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and means of local transport Table 91 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and distance from place of residence Table 92 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of area visited Table 93 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of accommodation Table 94 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and overnight stays Table 95 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and financing source Table 96 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and purpose Table 97 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and type of accommodation Table 98 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and means of transport to the destination Table 99 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and means of local transport Table 100 Domestic short-term trips by estimated expenditure (in %) Table 101 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by estimated expenditure (in %) Table 102 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by estimated expenditure (in %) Table 103 Households expenditure on domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of expenditure and trips characteristics (in %) Table 104 Households expenditure on outbound tourism trips (at least 2 day-long) by source of financing and households characteristics (in %) Table 105 Households expenditure on outbound tourism trips (at least 2 day-long) by type of expenditure and trips characteristics (in %)

17 List of graphs Graph 1 Households by place of residence Graph 2 Households by socio-economic group Graph 3 Households by size Graph 4 Structure of the population by gender and age group Graph 5 Structure of households by level of education Graph 6 Favourite leisure activities of household members (pointed at the 1, 2 or 3 position as a percentage of responses) Graph 7 The structure of domestic long-term trips by place of residence of their participants Graph 8 Structure of outbound trips by place of residence of the participants Graph 9 Tourism trips of Poland residents of by the main purpose Graph 10 Leisure trips according to level of education in comparison to the structure of the population Graph 11 Trips to meet with family and friends by income for 1 person in a household Graph 12 Seasonality of tourism trips Graph 13 Seasonality of short-term domestic trips for the three most commonly indicated purposes of trips Graph 14 Seasonality of long-term domestic trips for the three most commonly indicated purposes of trips Graph 15 Seasonality of outbound trips with at least one overnight stay, for the three most commonly indicated purposes of trips Graph 16 Short-term and long-term domestic trips as well as outbound trips by disposable income per person in the household Graph 17 Accommodation used during tourism trips Graph 18 Trips purchased from agents by the main purpose Graph 19 Agents used for purchase of travel services Graph 20 Structure of expenditure on long-term domestic trips Graph 21 Structure of expenditure on outbound trips with at least 1 overnight stay

18 Rozdział 1 UWAGI METODOLOGICZNE 1.1. Cel i przedmiot badania Badanie ankietowe Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych jest kolejnym badaniem w ramach cyklu badań modułowych poświęconych turystyce, prowadzonych na podpróbie badania budżetów gospodarstw domowych. Podkreślić należy, że jest to już piąte badanie w pełni zgodne z zaleceniami Unii Europejskiej dotyczącymi metodologii gromadzenia danych, definicji i klasyfikacji, stosowanych w badaniach popytu turystycznego. W badaniu uwzględniono również wymogi Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 692 z dnia 6 lipca 2011 r. oraz potrzebę zgromadzenia określonych danych do rachunku satelitarnego turystyki. Wśród podstawowych celów badania wymienić należy: poznanie sposobów spędzenia czasu przeznaczonego na wypoczynek, preferowanych przez członków badanych gospodarstw domowych, poznanie planów urlopowych, ocenę stopnia uczestnictwa gospodarstw domowych i ich członków w wyjazdach turystycznych, oszacowanie poziomu wydatków przeznaczonych na ten cel, a także próbę wyjaśnienia powodów nieuczestniczenia w wyjazdach turystycznych. Zadaniem naszym było też ustalenie poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i oszacowanie wydatków poniesionych w ostatnim roku na zakup i konserwację tego sprzętu. Badanie dotyczyło okresu r r. Badanie to dostarczyło informacji umożliwiających szczegółową charakterystykę podróży turystycznych zrealizowanych w gospodarstwach domowych, określenie motywów, kierunków i sezonowości owych podróży, a także poznanie różnorodnych uwarunkowań wpływających na ich realizację. Wyniki badania będą ważnym elementem kompleksowej oceny uczestnictwa ludności w turystyce. Stopień tego uczestnictwa i jego formy mogą być interesującym wskaźnikiem poziomu życia społeczeństwa oraz zmian, jakie zaszły w tej dziedzinie w ciągu ostatnich czterech lat. Badanie to może być źródłem danych wykorzystywanych do szacowania i prognozowania zmiennych wywierających wpływ na popyt turystyczny Zakres podmiotowy i przedmiotowy Jednostkami badanymi były gospodarstwa domowe i ich członkowie. Pytania ankiet dotyczyły wyposażenia gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny, uczestnictwa w różnego typu wyjazdach oraz preferowanego przez członków gospodarstw domowych sposobu wypoczynku, zrealizowanych podróży i planów urlopowych na najbliższy rok. 18

19 Badaniem objęte były wyjazdy krajowe i wyjazdy zagraniczne, zarówno długie jak i krótkie. Wyjazdy krajowe długookresowe, obejmujące co najmniej 4 noclegi (co najmniej 5 dni) oraz zagraniczne obejmujące co najmniej 1 nocleg (co najmniej 2 dni) były badane najszerzej, dla każdego wyjazdu wypełniano oddzielny kwestionariusz. Wyjazdy krótkookresowe krajowe 1-3 noce/2-4 dni, których jak się spodziewano, było najwięcej, respondenci opisywali odrębnie, ale w węższym zakresie niż wyjazdy długookresowe, ograniczając się do 10 wyjazdów. Charakterystyka tych wyjazdów umieszczona została w 7 dziale formularza przeznaczonego dla gospodarstwa domowego. Mniej uwagi poświęcono beznoclegowym wyjazdom za granicę, ograniczając się wyłącznie do określenia liczby takich podróży i szacunkowych wydatków z nimi związanych. Na koniec warto zauważyć, że w niniejszym badaniu już po raz trzeci uwzględniono także przyjazdy gości do gospodarstwa domowego połączone z noclegiem, zarówno z kraju, jak i z zagranicy Charakterystyka metody badawczej i realizacja badania Badanie przeprowadzono na podpróbce badania budżetów gospodarstw domowych w III kwartale 2013 r., która kończyła uczestnictwo w tych badaniach. 1 Badanie przeprowadzone zostało metodą wywiadu bezpośredniego, przez ankieterów biorących udział w badaniu budżetów gospodarstw domowych. Taki dobór próby pozwolił na wykorzystanie dla celów analitycznych pewnych informacji o zbadanych gospodarstwach, pochodzących z badania budżetów. Informacje o przeciętnym dochodzie rozporządzalnym na osobę, pozwoliły na ustalenie grup kwintylowych 2 dochodów gospodarstw. Za punkt wyjścia oceny realizacji badania przyjęto liczbę gospodarstw znajdujących się w podpróbce 1 badania budżetów gospodarstw domowych w III kwartale 2013 r. i uczestniczących w tym badaniu. Jednostek takich było Spośród nich w badaniu modułowym Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych wzięło udział 4548 gospodarstw domowych. Wśród pozostałych 106 gospodarstw, 87 odmówiło przystąpienia do badania. Więcej danych o realizacji badania przedstawiono w tablicy 1 zamieszczonej poniżej. 1 Opis doboru próby do badania budżetów gospodarstw domowych został zawarty w publikacji Budżety gospodarstw domowych w... r.. 2 Grupy kwintylowe zostały utworzone na podstawie informacji o wysokości dochodu rozporządzalnego na osobę w gospodarstwie domowym, uzyskanej z badania budżetów gospodarstw domowych. Listę członków wszystkich gospodarstw domowych po uprzednim uporządkowaniu według rosnących wartości dochodu rozporządzalnego na osobę podzielono na 5 równych części, które stanowią poszczególne grupy kwintylowe. Skrajne wartości dochodów w tych grupach tworzą granice przedziałów dochodu rozporządzalnego w grupach kwintylowych i zostały określone na podstawie danych empirycznych. 19

20 Tablica 1. Realizacja badania w gospodarstwach domowych ogółem Gospodarstwa uczestniczące w badaniu (zbadane) razem Gospodarstwa nieuczestniczące w badaniu z powodu: odmowy choroby, podeszłego wieku innej przyczyny RAZEM Pracowników Rolników Pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym Emerytów Rencistów Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł W wywiadach indywidualnych uzyskano informacje o 2590 wyjazdach turystycznych, w tym o 1860 wyjazdach krajowych długookresowych (połączonych co najmniej z 4 noclegami) i 730 wyjazdach zagranicznych (przynajmniej z jednym noclegiem). Ponadto uzyskano informacje o wyjazdach krajowych krótkookresowych Uogólnianie wyników badania W każdym poprawnie przeprowadzonym badaniu statystycznym opartym na metodzie reprezentacyjnej można uogólnić wyniki na całą populację. Najczęściej szacowanymi parametrami populacji są sumy wartości badanych zmiennych oraz wskaźniki struktury. W przypadku badania turystyki i wypoczynku w celu oszacowania parametrów przyjęta została metoda, która uwzględnia: - prawdopodobieństwa wyboru mieszkań i gospodarstw domowych, - strukturę populacji gospodarstw domowych i osób według bieżących danych demograficznych. W związku z powyższym obliczone zostały kolejno następujące wagi: - w1, czyli waga z losowania, - w2 waga uwzględniająca strukturę demograficzną gospodarstw domowych i ludności. Waga w1 dla gospodarstw domowych wynika z przyjętego planu losowania próby. Waga ta jest równa odwrotności prawdopodobieństwa wyboru mieszkania, w którym zamieszkuje zbadane gospodarstwo domowe. 20

21 Waga w1 nie była korygowana z powodu występowania braków odpowiedzi, ponieważ badanie było przeprowadzone na gospodarstwach, które już brały udział w badaniu budżetów gospodarstw domowych i w tej grupie kompletność wynosiła 97,7%. Wagi z losowania w1 nie odwzorowują w sposób zadowalający badanej populacji w zakresie struktury ludności i wielkości gospodarstw. Dlatego następnym etapem było obliczenie wag w2 na podstawie wag w1. W tym celu zastosowano metodę kalibracji wag. 3 Jako zmienne dodatkowe wykorzystano informacje o liczbie gospodarstw domowych według 6 klas wielkości tj. 1-osobowe, 2-osobowe, 3-osobowe, 4-osobowe, 5-osobowe oraz o 6 i więcej osobach, w podziale na miasto i wieś. Dla ludności wykorzystano informację o płci, grupie wieku (14 pięcioletnich grup wieku oraz grupa 70 lat i więcej). Wartości tych zmiennych pochodziły z bieżących szacunków demograficznych i Narodowego Spisu Powszechnego 2011 (NSP 2011). Zastosowaną metodę kalibracji można przedstawić następująco: Celem kalibracji jest taka zmiana wag, aby iloraz ostatecznej wagi w2 do wagi w1 był jak najbliższy jedności, a jednocześnie, aby uogólnienia za pomocą ostatecznych wag odtwarzały ustalone dane zewnętrzne. Stosując terminologię matematyczną, problem kalibracji można sformułować wprowadzając w2 tzw. funkcję odległości G ( ), która będzie kontrolowała odchylenia ilorazu wag od jedynki. Wagi w 1 kalibrowane w2 są rozwiązaniem następującego problemu optymalizacji z ograniczeniami: minimum: przy ograniczeniach: j j w2 j w 1 j G( ), w1 w2 x X, ( r = 1, 2,, p ) j rj r j gdzie: j numer gospodarstwa, p liczba zmiennych pomocniczych przyjętych do kalibracji, X r wartość globalna dla zmiennej pomocniczej r pochodząca z danych zewnętrznych, x rj wielkość cechy r w gospodarstwie j-tym. Sformułowany wyżej problem optymalizacji rozwiązywany jest za pomocą odpowiednich metod numerycznych, które iteracyjnie doprowadzają do rozwiązania przybliżonego. W praktycznym rozwiązywaniu tego problemu mogą być stosowane różne postacie funkcji odległości G. Przy obliczaniu wag dla badania DS-51 użyto metody opartej na funkcji sinusa hiperbolicznego, ze względu na wykazaną w praktyce własność uzyskiwania rozkładów wag kalibrowanych bardzo blisko skupionych wokół wartości wyjściowych. 3 Podobna metoda jest stosowana w badaniach EU-SILC i EHIS. 21

22 1.5. Narzędzia badawcze Narzędziami wykorzystanymi w badaniu były dwa kwestionariusze: Kwestionariusz gospodarstwa domowego DS-51G oraz Kwestionariusz indywidualny DS-51I. Obydwa kwestionariusze zostały zamieszczone w aneksie. Kwestionariusz gospodarstwa domowego - DS-51G Kwestionariusz DS-51G odnosił się do gospodarstwa domowego jako całości. Dział 1 kwestionariusza zawierał pytania dotyczące charakterystyki gospodarstwa domowego. Poza danymi identyfikującymi, znalazły się tam informacje o głównym źródle utrzymania gospodarstwa oraz jego składzie osobowym. Dział 2 dotyczył realizacji wywiadu. W przypadku nieprzeprowadzonego wywiadu ustalano przyczyny braku uczestnictwa respondenta w badaniu. Dział 3 kwestionariusza dotyczył wyposażenia gospodarstwa domowego w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki oraz wydatków poniesionych przez gospodarstwo na ten cel w okresie r r. Pytania w dziale 4 dotyczyły form wypoczynku preferowanych przez członków gospodarstwa domowego i planowanych sposobów spędzania urlopu w ciągu najbliższego roku. Każda z osób w wieku 7 i więcej lat pytana była o najchętniej stosowane formy spędzania czasu wolnego i o wyjazdy planowane w przyszłości. Pytanie o plany wyjazdowe odnosiło się wyłącznie do planowanych wyjazdów urlopowych na 5 dni i dłużej (min. 4 noce poza miejscem stałego zamieszkania), zarówno krajowych, jak i zagranicznych i dotyczyło planów wyjazdowych w ciągu najbliższego roku, tj. od do Pytano również o charakter planowanego wyjazdu (zorganizowany lub samodzielny). W dziale 5 zawarto informacje o liczbie wyjazdów turystycznych krajowych i zagranicznych zrealizowanych w okresie od r. do r., w tym o liczbie wyjazdów zagranicznych beznoclegowych tzw. jednodniowych oraz o wydatkach z nimi związanych. Dział 6 zawierał opis przyczyn braku uczestnictwa w turystyce w celach osobistych (prywatnych) z przynamniej jednym noclegiem. Dział 7 kwestionariusza zawierał pytania o wyjazdy krajowe krótkookresowe, tj. pytania o osoby wyjeżdżające, czas trwania wyjazdu, odległość miejsca docelowego, główny cel i formę wyjazdu, zakupione usługi, za czyim pośrednictwem zakupiono główną usługę, wykorzystany środek transportu, wykorzystaną bazę noclegową, czy korzystano z Internetu do rezerwacji głównego środka transportu i miejsca zakwaterowania, rodzaj miejsca docelowego oraz szacunkowe wydatki poniesione w związku z tym wyjazdem. 22

23 Ostatni, 8 dział ankiety dotyczył przyjazdów turystycznych do badanego gospodarstwa domowego. Pytano, czy w badanym okresie ( ) gospodarstwo przyjmowało gości udzielając noclegu, a jeśli tak, to ile było takich przyjazdów, skąd przyjechali goście (z kraju czy z zagranicy), kim były osoby odwiedzające (rodzina, znajomymi, inni) oraz jak długo trwał ich pobyt (liczba noclegów). Jeżeli osoby odwiedzające przyjechały z zagranicy, pytano także o kraj, w jakim mieszkają na stałe. Kwestionariusz indywidualny wyjazdu - DS-51I Kwestionariusz indywidualny wyjazdu DS-51I wypełniany był odrębnie dla każdego dłuższego wyjazdu krajowego z 4 noclegami (na 5 dni i dłużej) oraz dla wszystkich turystycznych wyjazdów za granicę z 1 noclegiem (2 dni i dłużej). Dział 1 zawierał ogólne dane o wyjeździe oraz osobach w nim uczestniczących. Dział 2 dotyczył charakterystyki wyjazdu. W tym miejscu zawarto pytania o cel wyjazdu, miesiąc rozpoczęcia i formę wyjazdu, jego długość, za czyim pośrednictwem zakupiono główną usługę, usługi zakupione u organizatora lub pośrednika, główny sposób rezerwacji u usługodawcy, środki transportu wykorzystywane zarówno na dojazd jak i na miejscu, obiekty noclegowe, z jakich korzystano, odległość miejsca będącego celem wyjazdu od miejsca zamieszkania, a w przypadku wyjazdu zagranicznego kraj docelowy, charakter odwiedzanego obszaru, sposób spędzania czasu, a także pytanie o szacunkową wysokość wydatków poniesionych w związku z wyjazdem oraz o dofinansowanie wyjazdu z innych źródeł. W dziale 3 znalazły się pytania o realizację bądź przyczyny nieprzeprowadzenia wywiadu Podstawowe definicje i klasyfikacje Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 692/2011 z dnia 6 lipca 2011 r. w sprawie europejskiej statystyki w dziedzinie turystyki i uchylające dyrektywę Rady 95/57/WE turystyka oznacza czynności odwiedzających, którzy podejmują podróż do głównego miejsca docelowego położonego poza ich zwykłym otoczeniem, na okres krótszy niż rok, w dowolnym głównym celu, w tym w celu służbowym, wypoczynkowym lub innym celu osobistym, innym niż zatrudnienie przez podmiot miejscowy dla odwiedzanego miejsca. Jeśli te przesłanki zostaną spełnione, to można mówić o celu turystycznym. Zgodnie z międzynarodową definicją turystyki badanie dotyczyło więc szeroko rozumianych wyjazdów turystycznych, tj. wyjazdów poza miejsce zamieszkania zarówno w celu wypoczynkowym, rekreacyjnym, poznawczym, jak i zawodowym (delegacja, załatwianie interesów), religijnym, rodzinnym, leczniczym itp. W badaniu uwzględniano także wyjazdy do uzdrowiska związane z leczeniem sanatoryjnym. Zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej do wyjazdów turystycznych nie zaliczano natomiast wyjazdów, które łączą się z pracą lub nauką poza miejscem 23

24 stałego zamieszkania (np.: dojazdy ucznia lub studenta do szkoły) oraz wyjazdów związanych z pobytem w szpitalu w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania, a także wyjazdów wynikających ze specyfiki pracy (np.: marynarzy, pilotów, kierowców oraz wyjazdy na kontrakty za granicę). Każdy zbadany szczegółowo wyjazd turystyczny bądź podróż turystyczna wiązały się z przynajmniej jednym noclegiem poza miejscem stałego zamieszkania. Dla jasności rozważań badanych zjawisk w odniesieniu do gospodarstw domowych i poszczególnych jego członków, przyjęto opisane poniżej robocze określenie wyjazdu turystycznego i podróży turystycznej. Przez wyjazd zrealizowany bądź planowany przez gospodarstwo domowe rozumiemy opuszczenie miejsca zamieszkania przez co najmniej jednego członka gospodarstwa w celu turystycznym. W przypadku wyjazdów więcej niż jednego z członków gospodarstwa, czyli wyjazdów wieloosobowych, ich cechą jest realizacja wspólnego programu turystycznego poza domem. Natomiast przez podróż turystyczną rozumiemy przemieszczenie poszczególnych członków gospodarstwa domowego poza miejsce zamieszkania, tj. w celu turystycznym. Wówczas na przykład, jeden wyjazd dwuosobowy oznacza dwie podróże. Generalnie więc wyjazdy dotyczyły gospodarstw domowych, podróże natomiast członków tych gospodarstw. Przez wyjazd krajowy rozumie się wyjazd, podczas którego jego uczestnicy wszystkie noce spędzili w kraju. Jeśli np. uczestnicy jednego wyjazdu w góry nocowali wyłącznie w kraju, a w ciągu dnia w ramach wycieczek przekraczali granicę, to wyjazd taki traktowany był jako jeden wyjazd krajowy, a wspomniane wypady za granicę zaliczone zostały do wyjazdów zagranicznych beznoclegowych. Za turystyczny wyjazd zagraniczny w badaniu przyjęto wyjazd obejmujący co najmniej 2 dni, podczas którego jego uczestnicy przynajmniej 1 noc spędzili za granicą. Wyjazdy mieszane to takie, podczas których podróżujący nocowali zarówno w kraju, jak i za granicą. Przez długość wyjazdu rozumie się liczbę dni pobytu poza miejscem zamieszkania osoby najdłużej przebywającej poza miejscem zamieszkania, przy obowiązującej zasadzie, że liczba dni pobytu równa się liczbie nocy spędzonych poza miejscem stałego zamieszkania plus 1. Liczbę noclegów wyliczono mnożąc liczbę nocy spędzonych w danym obiekcie przez liczbę osób korzystających z tego obiektu. Do liczby noclegów zaliczono również noce spędzone w podróży (na statku, promie, w autokarze). Jako kraj docelowy przyjęto ten kraj, w którym spędzono najwięcej nocy. W części badania dotyczącej wydatków gospodarstw domowych związanych z wyjazdami przyjęto następujące zasady: W badaniu uwzględnione zostały wydatki poniesione wyłącznie w okresie objętym badaniem, tj. od do

25 W części dotyczącej wyposażenia gospodarstwa domowego wydatki zostały podzielone na dwie grupy: wydatki na zakup i wydatki związane z konserwacją, eksploatacją i ubezpieczeniem posiadanego sprzętu turystycznego i innych dóbr wykorzystywanych na potrzeby turystyki. Do wydatków związanych z zakupem zaliczono również realizowane w badanym okresie płatności ratalne bądź spłaty kredytów zaciągniętych wcześniej na zakup tego sprzętu. Do wydatków związanych z eksploatacją, konserwacją i ubezpieczeniem zaliczono wydatki związane z utrzymaniem w sprawności i podwyższeniem standardu posiadanego sprzętu i innych dóbr, które mogłyby być wykorzystywane w celach turystycznych. W odpowiedzi na pytanie o szacunkowe wydatki na wyjazdy zagraniczne beznoclegowe (jednodniowe) uwzględnione zostały wydatki poniesione za granicą podczas wszystkich wyjazdów łącznie. Wydatki związane z konkretnym wyjazdem krajowym krótkookresowym (1 3 noclegi/2 4 dni) obejmowały łączne wydatki na noclegi, wyżywienie, transport, usługi kulturalno-rekreacyjne, opłaty dla organizatorów (jeśli był to wyjazd zorganizowany), a także wydatki na zakupy, które nie miały charakteru handlowego, a były związane bezpośrednio z wyjazdem. Określając szacunkowo wydatki związane z każdym wyjazdem krajowym długookresowym lub turystycznym wyjazdem zagranicznym podawano wielkość wydatków poniesionych bezpośrednio przez gospodarstwo domowe w związku z wyjazdem (bez wydatków na zakup lub konserwację sprzętu turystycznego, o których informacje zgromadzono w dziale 3 kwestionariusza 51G). Uwzględniano w nich również wydatki na zakup usług turystycznych, które zostały dofinansowane, a dofinansowanie polegało na bezpośrednim przekazaniu pewnej kwoty gospodarstwu domowemu (np. przez zakład pracy, opiekę społeczną, instytucję charytatywną itp.). W wydatkach gospodarstwa domowego uwzględniono koszt zakupu usług nawet w sytuacji, gdy dofinansowanie zostało skierowane bezpośrednio do wytwórcy danej usługi 4. Do wyjazdów zorganizowanych zaliczone zostały wyjazdy indywidualne lub rodzinne, w których korzystano z usług organizatora lub pośrednika, w ramach którego uiszczono jedną płatność za przynajmniej dwa rodzaje wydatków finansowych podczas wyjazdu 5 ; również te imprezy zorganizowane, na które uczestnik dojeżdżał sam, na własną rękę. Przez wyjazd samodzielny należy rozumieć wyjazd indywidualny lub rodzinny, w którym usługi nabywane są bezpośrednio u usługodawcy albo nie nabywa się żadnych usług. Definicje grup społeczno-ekonomicznych zastosowane w badaniu są zgodne z definicjami stosowanymi w badaniu budżetów gospodarstw domowych. Wyróżniono 5 następujących grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych: 4 Zmiana w stosunku do poprzedniej edycji badania. 5 Np. transport i noclegi. 25

26 1. gospodarstwa pracowników - gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest dochód z pracy najemnej w sektorze publicznym lub prywatnym; dodatkowym źródłem utrzymania tych gospodarstw może być emerytura, renta lub inne niezarobkowe źródło, praca na własny rachunek, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie, wykonywanie wolnego zawodu; oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych z pracy najemnej; 2. gospodarstwa rolników to gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest dochód z użytkowanego gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie; dodatkowym źródłem utrzymania tych gospodarstw może być emerytura, renta lub inne źródło niezarobkowe, praca najemna, praca na własny rachunek, bądź wykonywanie wolnego zawodu; oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie; 3. do gospodarstw pracujących na własny rachunek zaliczono gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest praca na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie lub wykonywanie wolnego zawodu; dodatkowym źródłem utrzymania może być: praca najemna, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie, emerytura, renta lub inne niezarobkowe źródło; oznacza to, że dochód uzyskiwany z dodatkowych źródeł jest niższy od dochodów z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie; 4. gospodarstwa emerytów i rencistów to gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest emerytura lub renta; dodatkowym źródłem utrzymania może być: inne źródło niezarobkowe poza emeryturą lub rentą (np. dochód z własności, zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, dary), praca najemna, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie, praca na własny rachunek lub wykonywanie wolnego zawodu; oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych z emerytur i rent; 5. gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania są źródła niezarobkowe inne niż emerytura lub renta, np. zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia pieniężne i niepieniężne udzielone na podstawie ustawy o pomocy społecznej, dodatki mieszkaniowe, zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, alimenty, darowizny, dochody z tytułu własności i z wynajmu nieruchomości to gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł; dodatkowym źródłem utrzymania tych gospodarstw może być: praca najemna, emerytura lub renta, praca na własny rachunek i wykonywanie wolnego zawodu, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie; oznacza to, że dochód 26

27 uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych ze źródeł niezarobkowych innych niż emerytura lub renta. Źródło utrzymania gospodarstwa domowego 6 jest to źródło dochodów pieniężnych i niepieniężnych uzyskiwanych przez gospodarstwo domowe. Za główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego uważa się jedyne lub przeważające źródło utrzymania. Przyjęte w badaniu budżetów gospodarstw domowych 12 rodzajów źródeł utrzymania zostało pogrupowanych w celach analitycznych na 7 następujących grup: Źródła zarobkowe: 1. praca najemna stała i dorywcza; 2. użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie lub pozostała działalność rolnicza; 3. praca stała i dorywcza na własny rachunek. Źródła niezarobkowe: 4. emerytura lub renta; 5. zasiłek dla bezrobotnych lub inne świadczenia; 6. inne dochody; 7. pozostawanie na utrzymaniu Charakterystyka wyników badania W części tabelarycznej zamieszczone zostały wyniki badania, uogólnione na całą zbiorowość gospodarstw domowych w Polsce. Obejmują one charakterystykę gospodarstw domowych i ich członków, uczestnictwo w turystyce, wyposażenie w sprzęt turystyczny a także wydatki związane z turystyką. Ponadto w tablicach zawarto pełną charakterystykę podróży dotyczących gospodarstw domowych. Wyniki te oparte są na danych ze zrealizowanej próby gospodarstw: osób członków tych gospodarstw zbadanych za pomocą ankiety Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych i uogólnionych na całą zbiorowość. W niektórych wierszach lub kolumnach, wyniki przedstawione w tysiącach bądź w odsetkach nie sumują się, ze względu na dokonane zaokrąglenia. 6 Przyjęto metodologię zastosowaną w badaniu budżetów gospodarstw domowych. 27

28 Rozdział 2. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI Badaniem ankietowym na formularzu DS-51 G objęto łącznie gospodarstw domowych i osób członków tych gospodarstw. Wyniki badania zostały uogólnione na całą zbiorowość gospodarstw domowych w Polsce, tj. na tys. gospodarstwa domowe i na tys. osób Gospodarstwa domowe Ponad 2/3 gospodarstw domowych zlokalizowanych było w miastach, a na wsi niemal 1/3 wszystkich gospodarstw domowych. Wykres 1. Gospodarstwa domowe według miejsca zamieszkania tys.; 8,8 % tys.; 19,3 % tys.; 10,4 % Wieś; 32,6 % Miasto 67,4% 500 tys. i więcej; 14,7 % poniżej 20 tys.; 14,3 % Największą grupę gospodarstw domowych stanowiły gospodarstwa pracownicze, ponad 51%, dla których głównym źródłem utrzymania była praca najemna. Kolejną co do liczebności grupę stanowiły gospodarstwa emerytów 27%. Najmniejszą część zbadanej populacji stanowiły gospodarstwa utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych, innych niż emerytura czy renta, blisko 3,5%. 7 Badanie nie obejmowało osób przebywających w gospodarstwach zbiorowych. 28

29 Wykres 2. Gospodarstwa domowe według grup społeczno-ekonomicznych 6,8 % 4,5 % 3,5 % pracowników 6,9 % 51,2 % emerytów pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym rencistów rolników 27,0 % utrzymujących się z niezarobkowych źródeł Według wielkości gospodarstw domowych najczęściej występowały gospodarstwa 2-osobowe (blisko 26% całej zbiorowości). Niemal tak samo liczną grupę stanowiły gospodarstwa 1-osobowe (24%). Udział gospodarstw 3 i 4-osobowych w badanej populacji stanowił odpowiednio ponad 20% i ponad 16%. Natomiast gospodarstwa z co najmniej 5 osobami stanowiły 14% ogółu. Przynajmniej jedno dziecko na utrzymaniu 8 pozostawało w przypadku 37% gospodarstw. Gospodarstwa z co najmniej jednym dzieckiem do lat 14 stanowiły 26%. W 16% gospodarstw występowała co najmniej 1 osoba bezrobotna. Istotną cechą różnicującą badane gospodarstwa był dochód miesięczny na osobę. Wykres 3. Gospodarstwa domowe według ich wielkości 7.4% 6.5% 24,0 % 16.2% 1-osobowe 2-osobowe 3-osobowe 4-osobowe 5-osobowe 6-osobowe lub większe 20.2% 25.7% 8 Do dzieci na utrzymaniu zalicza się dzieci własne (rodzone i przysposobione) będące w składzie gospodarstwa domowego w wieku 0-14 lat (włącznie) oraz dzieci do ukończenia 25 lat, jeżeli nie posiadają własnego źródła utrzymania i nie pozostają w związku małżeńskim (lub związku nieformalnym). 29

30 Tablica 2. Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym oraz granice dochodu rozporządzalnego na osobę w poszczególnych grupach kwintylowych dochodów osób w gospodarstwach domowych Grupa kwintylowa Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym Wysokość dochodu rozporządzalnego na osobę 1 4,17 do 691,33 zł 2 3,49 od 691,67 do 982,78 zł 3 2,95 od 983,33 do 1300,00 zł 4 2,46 od 1300,01 do 1778,24 zł 5 2, ,00 zł i więcej 2.2. Członkowie gospodarstw domowych Wśród ponad 38 mln członków gospodarstw domowych nieznacznie przeważały kobiety, które stanowiły prawie 52% całej zbiorowości. Najwięcej osób (65%) należało do przedziału wiekowego od 20 do 64 lat. Dzieci i młodzież w wieku do 19 lat stanowiły 21% badanej populacji, natomiast osoby mające 65 lat lub więcej 14%. Wykres 4. Struktura ludności według płci i grup wiekowych 14% 21% 48% 52% kobiety mężczyźni do 19 lat lat i więcej 65% 30

31 Wśród członków niemal wszystkich typów gospodarstw domowych według grup społeczno- -ekonomicznych większość stanowiły osoby w wieku od 20 do 64 lat, jedynie w gospodarstwach utrzymujących się z emerytur ponad połowę stanowiły osoby w wieku co najmniej 65 lat. Osoby w wieku do 19 lat stanowiły ok. 1/4 osób w gospodarstwach domowych pracowników najemnych, pracujących na własny rachunek i rolników oraz ok. 30% w gospodarstwach utrzymujących się z innych źródeł niezarobkowych i nieco ponad 1/10 w grupie rencistów. Tablica 3. Charakterystyka osób w badanych gospodarstwach domowych według głównego źródła utrzymania gospodarstwa, płci i wieku (w %) Osoby razem praca najemna Główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego: użytkowanie gospodarstwa rolnego praca na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym emerytura renta inne źródła niezarobkowe Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Mężczyźni 48,4 49,6 51,6 51,2 44,4 38,5 50,4 Kobiety 51,6 50,4 48,4 48,8 55,6 61,5 49,6 W wieku: do 19 lat 20,8 24,9 26,3 25,8 4,6 10,8 29, ,1 71,5 63,2 71,0 42,6 65,1 68,2 65 lat i więcej 14,2 3,6 10,7 3,2 52,8 24,2 2,1 Wykres 5. Struktura osób w gospodarstwach domowych według poziomu wykształcenia 13.1% 16.3% Wyższe 20.2% Średnie i policealne Zasadnicze zawodowe 27.5% Gimnazjalne, podstawowe ukończone i bez wykształcenia Nie dotyczy (osoby w wieku 0-12 lat) 22.8% W badanej populacji odsetek osób z wykształceniem wyższym wyniósł ponad 16%, natomiast 1/5 stanowiły osoby z ukończonym gimnazjum, szkołą podstawową lub bez wykształcenia. Największy odsetek osób z wyższym wykształceniem spośród poszczególnych grup społeczno- 31

32 -ekonomicznych odnotowano w gospodarstwach domowych pracujących na własny rachunek poza gospodarstwami rolnymi (25%) oraz gospodarstwach pracowników (19%) 9, natomiast najmniejszy w gospodarstwach domowych rolników i rencistów (po 6%). Odsetek osób z ukończonym gimnazjum, szkołą podstawową lub bez wykształcenia był największy wśród gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (39%) i rencistów (32%), a najmniejszy w gospodarstwach pracujących na własny rachunek poza gospodarstwami rolnymi (12%) Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek Jednym z elementów przeprowadzonego badania było poznanie ulubionych sposobów spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek, niekoniecznie łączącego się z wyjazdem i noclegiem poza miejscem zamieszkania. Ze względu na szerokie możliwości wyboru, członkowie gospodarstw domowych objęci badaniem (osoby w wieku 7 lat lub więcej), mogli zakreślić w ankiecie trzy odpowiedzi, nadając im rangę od 1 do 3, począwszy od odpowiedzi dla respondenta najważniejszej. Zamieszczone w ankiecie formy wypoczynku zostały tak dobrane, aby mogły jak najpełniej scharakteryzować sposoby spędzania czasu wolnego w naszych warunkach i jednocześnie, aby mogły być agregowane w kategorie. Analizując ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek wzięto pod uwagę: główne źródło utrzymania, miejsce zamieszkania, płeć, wiek oraz wykształcenie badanych. Podstawą do analizy jest odsetek wskazań danego sposobu spędzania wolnego czasu jako ulubionego podanego na pozycji 1, 2 lub 3, czyli jednego z trzech ulubionych. W uzupełnieniu podano informację o wskazaniach na kolejnych pozycjach od pierwszej do trzeciej. Analiza wyników badania wykazała, że zdecydowanie największą popularnością wśród członków gospodarstw domowych, podobnie jak w latach ubiegłych, cieszyły się następujące cztery sposoby spędzania czasu wolnego: - słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, wideo, Internet (21% wskazań, w badaniu dotyczącym okresu uzyskano 26% 11 ), - wypoczynek bierny opalanie się, leżakowanie (13% wskazań wobec 15% w poprzedniej edycji badania), - udział w spotkaniach towarzyskich (12% wskazań, w poprzednim badaniu 13%), - wędrówki, spacery, wycieczki rowerowe (12% wskazań) 12. Najwyższy odsetek wskazań kategorii słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji lub korzystanie z Internetu wśród trzech najbardziej popularnych czynności wystąpił w większości grup 9 W strukturze wszystkich osób zbadanych odsetek ten wyniósł 16%. 10 W strukturze wszystkich osób zbadanych odsetek ten wyniósł 20%. 11 Kategoria ta nie obejmowała Internetu w badaniu za okres Brak takiej kategorii w poprzedniej edycji badania. 32

33 osób ankietowanych 13. Jedynie w przypadku osób z wykształceniem wyższym był równy, a w przypadku osób mieszkających w miastach o liczbie mieszkańców 500 tys. i więcej był niższy niż dla kategorii wędrówki, spacery i wycieczki rowerowe. Słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji lub korzystanie z Internetu wskazywano najczęściej na pierwszym (28% wszystkich wskazań na pozycji 1), drugim (21% wskazań na pozycji 2) lub trzecim miejscu (14% wskazań na pozycji 3). Sposoby spędzania wolnego czasu najbardziej różnicuje wiek i wykształcenie badanych. Osoby z najmłodszych i najstarszych grup wieku częściej niż pozostałe wskazywały oglądanie telewizji, słuchanie radia i muzyki oraz korzystanie z Internetu jako ulubiony sposób spędzania wolnego czasu. W grupie dzieci i młodzieży w wieku 7-14 lat wskazano ten sposób spędzania czasu wolnego w 26% przypadków, a w wieku lat w 25%. W grupie osób najstarszych, w wieku 65 i więcej lat, odsetek tych odpowiedzi wyniósł ponad 26%. Odpowiedzi w pozostałych grupach wiekowych przyjmowały wartości od ponad 18% wskazań w grupie osób w wieku lata do 22% w grupie osób w wieku lata. Aktywność ruchowa w formie wędrówek, spacerów, wycieczek rowerowych jest ściśle związana z wiekiem respondentów. Wśród najmłodszych respondentów (w wieku 7-14 lat) jest to druga pod względem częstości forma spędzania wolnego czasu (15% wskazań) i w miarę zwiększania wieku odsetek wskazań maleje aż do 9% w najstarszej grupie respondentów (65 lat i więcej). Ciekawy jest fakt wystąpienia równie niskiego poziomu tej formy aktywności w grupie osób w wieku lata. Natomiast uprawianie sportu i ćwiczeń fizycznych (łącznie z bieganiem i korzystaniem z siłowni, pływaniem) plasuje się na trzecim miejscu (13%) w grupie dzieci w wieku 7-14 lat i drastycznie spada do 1% w grupie osób 65 i więcej lat. Osoby w wieku lat i lata chętnie poświęcają wolny czas na spotkania towarzyskie. W tych grupach uczestnictwo w spotkaniach towarzyskich jako ulubiony sposób spędzania wolnego czasu przeznaczonego na wypoczynek wskazało odpowiednio 18% i 19%. W pozostałych grupach wiekowych odsetki wskazań w tej kategorii wyniosły od prawie 8% w przypadku osób w wieku powyżej 65 lat do 13% w grupie osób lata. Czytanie jako sposób na spędzanie wolnego czasu prezentował się dość równomiernie w grupach osób w przedziale wiekowym 7-14, 15-19, oraz lat (po ok. 7%). Natomiast w grupie osób lata wynosił 10%, a przypadku osób mających 65 lat lub więcej był jeszcze wyższy i wyniósł 13%. Najstarsza grupa respondentów spośród form spędzania czasu wolnego najczęściej wybierała w kolejności: słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, wideo i korzystanie z Internetu 26% wskazań, czytanie 13% wskazań i wypoczynek bierny 12% wskazań. Aktywny wypoczynek na działce najczęściej deklarowały osoby w wieku lata oraz 65 i więcej lata (po 7% wskazań w każdej grupie wiekowej). Czynność ta była wybierana odpowiednio na 7 i 6 miejscu. 13 Grupy ankietowanych pod względem: wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania, głównego źródła utrzymania. 33

34 Tablica 4. Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według rangi (w %) Wskazania ogółem Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego wskazany na: 1 miejscu 2 miejscu 3 miejscu Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 Wypoczynek bierny - opalanie się, leżakowanie 12,5 20,5 7,3 8,6 Czytanie 9,1 9,6 10,9 6,1 Słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, wideo, Internet 21,4 27,9 20,8 14,0 Udział w spotkaniach towarzyskich 11,8 8,1 15,3 12,2 Chodzenie do kawiarni, restauracji 1,6 0,6 2,3 2,3 Uprawianie sportu i ćwiczeń fizycznych (łącznie z bieganiem i korzystaniem z siłowni, pływaniem) 4,5 4,8 4,8 3,7 Wędkarstwo, myślistwo 1,7 2,2 1,6 1,2 Wędrówki, spacery, wycieczki rowerowe 11,6 9,6 13,2 12,3 Żeglarstwo, kajakarstwo 0,4 0,5 0,4 0,3 Obcowanie z przyrodą (w tym z krajobrazem) 6,9 3,4 8,3 9,7 Kibicowanie na imprezach sportowych 2,7 1,8 2,7 3,7 Odwiedzanie muzeów, wystaw, zabytków, imprezy objazdowe, zwiedzanie 2,1 1,4 1,8 3,4 Chodzenie do kina, teatru, udział w imprezach kulturalnych 2,7 1,1 2,1 5,4 Praktyki religijne 1,9 1,1 2,0 2,9 Uprawianie hobby, pogłębianie wiedzy (nie związane bezpośrednio z pracą) 1,7 1,2 1,4 2,8 Aktywny wypoczynek na działce 4,2 4,5 3,2 5,3 Zakupy dla przyjemności 1,7 0,6 1,0 4,1 Aktywność związana z wykonywanym zawodem 0,5 0,4 0,4 0,7 Inne 0,6 0,3 0,4 1,3 Nie dotyczy (osoby młodsze niż 7 lat lub te, które ubyły z gospodarstwa ) 0,2 0,4-0,0 Analizując ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według wykształcenia badanych stwierdzono, że we wszystkich grupach osób najczęściej wskazano słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, korzystanie z Internetu jako jeden z trzech ulubionych sposobów spędzania czasu wolnego. Należy jednak zauważyć, że o ile w grupie osób z wykształceniem poniżej wyższego, odsetek preferujących ten sposób spędzania wolnego czasu jest wyraźnie wyższy, niż w przypadku pozostałych form wypoczynku, to w grupie osób z wykształceniem wyższym odsetek ten (13%) był na równi z wędrówkami, spacerami i wycieczkami rowerowymi (13%) i nieznacznie wyższy, niż odsetek osób preferujących czytanie (12%). Wyraźne zróżnicowanie badanych osób 34

35 dotyczyło sposobów spędzania wolnego czasu wskazanych przez badane osoby na pierwszym miejscu. W miarę wzrostu poziomu wykształcenia maleje odsetek osób preferujących oglądanie telewizji, słuchanie radia, muzyki czy korzystanie z Internetu rośnie natomiast odsetek ludności preferującej czytanie lub udział w wędrówkach, spacerach, wycieczkach rowerowych w wolnym czasie. Wykres 6. Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek przez członków gospodarstw domowych (wskazania na pozycjach 1, 2 lub 3 jako odsetek wskazań) słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, wideo, Internet 21.4% wypoczynek bierny - opalanie się, leżakowanie udział w spotkaniach towarzyskich wędrówki, spacery, wycieczki rowerowe 12.5% 11.8% 11.6% czytanie obcownie z przyrodą (w tym z krajobrazem) uprawianie sportu i ćwiczeń fizycznych (łącznie z bieganiem i korzystaniem z siłowni, pływaniem) aktywny wypoczynek na działce chodzenie do kina, teatru, udział w imprezach kulturalnych kibicowanie na imprezach sportowych 9.1% 6.9% 4.5% 4.2% 2.7% 2.7% nie dotyczy 0.2% inne 12.2% 0.0% 5.0% 10.0% 15.0% 20.0% 25.0% Zróżnicowanie preferowanych sposobów spędzania czasu wolnego zaobserwowano także w zależności od płci. Chociaż zarówno kobiety, jak mężczyźni preferowali słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, wideo oraz korzystanie z Internetu (odpowiednio 21% i 22% wskazań ogółem), to w populacji kobiet na drugim miejscu znalazły się: wypoczynek bierny opalanie się, leżakowanie (14%) a następnie czytanie i udział w wędrówkach, spacerach, wycieczkach rowerowych (po 12% wskazań ogółem). W zbiorowości mężczyzn wędrówki, spacery, wycieczki rowerowe wskazywano prawie tak samo często, jak udział w spotkaniach towarzyskich (odpowiednio po 12%), następnie jako preferowaną formę wypoczynku wymieniano wypoczynek bierny opalanie się, leżakowanie (11%). Analizując ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według głównego źródła utrzymania zauważono, że również w tym przypadku we wszystkich grupach najczęściej wybieraną formą wypoczynku było słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji i korzystanie z Internetu. Najczęściej forma ta wymieniana była przez osoby utrzymujące się z użytkowania gospodarstwa rolnego oraz w grupie osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych lub 35

36 inne świadczenia (po 27% wskazań). Najrzadziej słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji i korzystanie z internetu jako ulubiony sposób spędzania czasu wolnego wskazywali respondenci, którzy pracowali na własny rachunek (14% odpowiedzi). Miejsce zamieszkania tylko w niewielkim stopniu różnicuje preferencje badanych osób pod względem ulubionych form spędzania czasu wolnego. Mieszkańcy wsi nieco częściej wskazywali na słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji i korzystanie z Internetu jako ulubioną formę spędzania czasu wolnego niż mieszkańcy miast (odpowiednio 25% i 19% wskazań ogółem). Z kolei mieszkańcy miast częściej niż osoby na wsi wybierali wędrówki, spacery i wycieczki rowerowe jako formę spędzania wolnego czasu (odpowiednio 13% i 10%). Należy jednak pamiętać o odmiennym charakterze pracy rolników w stosunku do pracowników najemnych i pracujących na własny rachunek oraz o różnicach w strukturze wykształcenia pomiędzy miastem a wsią. W porównaniu z wynikami badania obejmującego okres w bieżącym badaniu obserwowano bardzo zbliżone wyniki. Pozwalają one na stwierdzenie, że uszeregowania preferencji odnośnie do sposobu spędzania czasu wolnego nie uległy istotnym zmianom. Kolejność wskazań ogółem na pierwszych trzech miejscach w badaniu obecnym jak i jego poprzedniej edycji była taka sama. Słuchanie radia, muzyki, oglądanie telewizji, wideo, Internet (21% r. i 26% r. wskazań), wypoczynek bierny opalanie się, leżakowanie (13% r. i 15% r. wskazań), udział w spotkaniach towarzyskich (12% r. i 13% r.) Wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane w celach turystycznych Wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i wydatki gospodarstw na ten cel stanowiły jeden z podstawowych bloków pytań skierowanych do gospodarstw domowych w badaniu Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych. Spodziewano się, że pytania dotyczące posiadanego sprzętu mogą dostarczyć ciekawych informacji o stopniu wyposażenia gospodarstw, o wpływie faktu posiadania sprzętu i jego jakości na uprawianie turystyki, na jej formy i charakter. Szacunkowe wydatki poniesione na zakup lub konserwację sprzętu turystycznego w badanym okresie stanowią element wydatków gospodarstw domowych na cele związane z turystyką. Badaniem objęto sprzęt i dobra, które klasyfikuje się w trzech następujących grupach: 1) zakwaterowanie - obejmuje drugie domy (tzn. domy przeznaczone do wyjazdów na weekendy, urlopy, itp.), przyczepy kempingowe, działki rekreacyjne; 2) transport - obejmuje samochód osobowy, łódź żaglową i motorową, kajak, ponton i rower; 3) sprzęt sportowy i turystyczny - obejmuje sprzęt myśliwski, sprzęt wędkarski, sprzęt narciarski i snowboardowy, sprzęt wspinaczkowy, namiot, plecak turystyczny, śpiwór, materac. Ponadto wprowadzono grupę innego sprzętu, nie wymienionego wcześniej. 36

37 Otrzymane wyniki stanowią przede wszystkim informację o posiadaniu, bądź nie, danego sprzętu. Nie określają natomiast liczby takiego sprzętu w gospodarstwie domowym oraz nie zawsze świadczą (szczególnie w przypadku najbardziej powszechnych sprzętów) o wykorzystywaniu go w celach turystycznych. Przykładem tego typu sprzętu jest rower. Posiadanie roweru wykorzystywanego do celów turystycznych zgłosiło ogółem prawie 64% badanych gospodarstw domowych. Rower posiadano w ponad 88% gospodarstw rolników, prawie 71% gospodarstw pracowników i po niemal 49% gospodarstw emerytów i rencistów. Do dóbr trwałego użytku, które mogą być wykorzystywane do celów turystycznych należy samochód osobowy. Posiadanie samochodu wykorzystywanego do celów turystycznych zadeklarowało 59% badanych gospodarstw domowych. Najczęściej fakt posiadania samochodu osobowego odnotowano w gospodarstwach rolników (ponad 91%) oraz pracujących na rachunek własny (prawie 89%), a najrzadziej w gospodarstwach rencistów (23%) i utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (19%). Do sprzętów turystycznych, których posiadanie zgłosiła znaczna liczba gospodarstw należą: plecak, śpiwór, materac (43%), inny sprzęt 14 (24%), namiot (17%) i sprzęt wędkarski (13%). Najczęściej plecak, śpiwór, materac posiadały gospodarstwa pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym (65%) i pracowników (prawie 54%), a najrzadziej sprzęty te posiadały gospodarstwa utrzymujących się z renty lub emerytury (obie kategorie po prawie 25%). Także namiot najczęściej był w posiadaniu gospodarstw pracujących na własny rachunek (34%), a najrzadziej w gospodarstwach emerytów i rencistów (po ok. 7%). Zdecydowanie najczęściej sprzęt narciarski lub snowboardowy posiadały gospodarstwa pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym (prawie 18%). Spośród wszystkich gospodarstw domowych udział tych, które posiadają działkę rekreacyjną lub drugi dom w zbadanych gospodarstwach był niski. Posiadacze działek rekreacyjnych stanowili ponad 8% gospodarstw, a drugiego domu zaledwie blisko 2%. Posiadaczami działek były głównie gospodarstwa pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym (ponad 11%), emerytów (11%) i pracowników (prawie 8%). Natomiast drugi dom najczęściej posiadały gospodarstwa pracujących na własny rachunek (prawie 4%), emerytów (ponad 2%) i pracowników (prawie 2%). Odsetek gospodarstw domowych posiadających działkę rekreacyjną i drugi dom jest najwyższy w przypadku gospodarstw z V grupy kwintylowej według dochodów (prawie 12% gospodarstw posiadających działkę rekreacyjną i blisko 4% gospodarstw posiadających drugi dom ), najniższy zaś w I grupie kwintylowej dla posiadających działkę (4% gospodarstw domowych) oraz w I i II grupie kwintylowej dla właścicieli drugich domów (po mniej niż 0,5%). Przyczepę kempingową, łódź żaglową i łódź motorową posiadało poniżej 1% badanych gospodarstw. 14 Inny sprzęt: np. lodówki, kuchenki turystyczne, odzież turystyczna, mapy, GPS. 37

38 Tablica 5. Odsetek gospodarstw posiadających sprzęt turystyczny w poszczególnych typach gospodarstw domowych* Gospodarstwa domowe: Razem rolników pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym emerytów rencistów pracowników utrzymujących się z niezarobkowych źródeł Ogółem gospodarstwa 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Drugi dom (dom lub mieszkanie traktowane jako wakacyjne) 1,7 1,7 0,4 3,5 2,1 0,4 - Działka rekreacyjna 8,1 7,6 0,9 11,3 11,0 4,8 1,3 Namiot 17,1 21,6 19,0 33,8 7,0 7,3 13,0 Przyczepa kempingowa 0,6 0,6 0,3 2,6 0,5 - - Łódź żaglowa 0,2 0,1-1,1 0,2 - - Łódź motorowa 0,2 0,1-0,9 0,3 - - Kajak, ponton, łódź wiosłowa, deska windsurfingowa, itp. Samochód osobowy (bez wydatków na paliwo) 2,2 2,3 3,9 6,1 1,2 1,1 1,4 59,4 71,2 91,4 88,5 38,7 23,0 19,4 Rower 63,6 70,5 88,4 76,9 48,6 48,8 49,7 Sprzęt narciarski, snowboardowy 7,4 9,8 2,0 17,8 2,9 1,2 3,8 Sprzęt myśliwski 0,7 1,0 0,7 1,1 0,4 0,3 0,7 Sprzęt wędkarski 12,8 14,7 21,7 16,9 9,0 6,2 8,3 Sprzęt wspinaczkowy 0,7 0,9-2,4 0,2 - - Plecak turystyczny, śpiwór, materac 43,1 53,5 45,2 65,3 24,1 24,5 28,7 Inny (np. lodówki, kuchenki turystyczne, odzież turystyczna, mapy, GPS) 24,0 30,4 19,5 46,9 11,8 9,3 14,3 * respondenci mogli wymienić kilka rodzajów sprzętu Wśród zbadanych gospodarstw domowych 54% poniosło w okresie od r. do r. jakiekolwiek wydatki związane z zakupem sprzętu turystycznego bądź na konserwację, eksploatację i ubezpieczenie posiadanego sprzętu. Ponad połowa zbadanych gospodarstw domowych (51% wszystkich gospodarstw domowych) przeznaczała pieniądze na konserwację, eksploatację i ubezpieczenie posiadanego już sprzętu. Najwięcej gospodarstw ponoszących tego rodzaju wydatki 38

39 zadeklarowało koszty związane z utrzymaniem samochodu osobowego (93%), roweru (15%), działki rekreacyjnej (5%). Jedynie 10% gospodarstw domowych ponosiło wydatki na zakup sprzętu turystycznego. W tej grupie najwięcej gospodarstw przeznaczyło środki na zakup roweru (28%), samochodu osobowego (25%), plecaka turystyczny lub śpiwora, materaca (23%) oraz sprzętu wędkarskiego (15%). Duża grupa gospodarstw domowych zgłosiła również poniesienie w badanych okresie wydatków związanych z zakupem innego sprzętu np. lodówek, kuchenek turystycznych, odzieży turystycznej, map, GPS 25 %. Tablica 6. Gospodarstwa domowe według wyposażenia w sprzęt turystyczny Drugi dom (dom lub mieszkanie traktowane jako wakacyjne) badane Gospodarstwa domowe posiadające sprzęt lub inne dobra wyk. na potrzeby turystyki nie posiadające sprzętu Gospodarstwa ponoszące wydatki w badanym okresie na zakup, konserwację, eksploatację lub ubezpieczenie w odsetkach ogółu gospodarstw domowych 100,0 1,7 98,3 0,6 Działka rekreacyjna 100,0 8,1 91,9 2,7 Namiot 100,0 17,1 82,9 0,6 Przyczepa kempingowa 100,0 0,6 99,4 0,2 Łódź żaglowa 100,0 0,2 99,8 0,1 Łódź motorowa 100,0 0,2 99,8 0,1 Kajak, ponton, łódź wiosłowa, deska windsurfingowa, itp. 100,0 2,2 97,8 0,3 Samochód osobowy (bez wydatków na paliwo) 100,0 59,4 40,6 48,1 Rower 100,0 63,6 36,4 10,4 Sprzęt narciarski, snowboardowy 100,0 7,4 92,6 1,0 Sprzęt myśliwski 100,0 0,7 99,3 0,2 Sprzęt wędkarski 100,0 12,8 87,2 2,8 Sprzęt wspinaczkowy 100,0 0,7 99,3 0,0 Plecak turystyczny, śpiwór, materac Inny (np. lodówki, kuchenki turystyczne, odzież turystyczna, mapy, GPS) 100,0 43,1 56,9 2,5 100,0 24,0 76,0 3,0 39

40 Analizując strukturę gospodarstw domowych ponoszących wydatki 15 na zakup sprzętu lub innych dóbr wykorzystywanych na potrzeby turystyki bądź na ich konserwację, eksploatację lub ubezpieczenie można zaobserwować, że największy odsetek gospodarstw domowych ponosił wydatki związane z samochodem osobowym ponad 88%, odsetek ten był powyżej średniej w gospodarstwach rolników (prawie 96%), pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym (93%) oraz pracowników (91%). Niemal co piąte gospodarstwo (19%) ponosiło wydatki na zakup, konserwację lub ubezpieczenie roweru, a w przybliżeniu co dwudzieste: sprzętu wędkarskiego, działki rekreacyjnej, plecaka turystycznego, śpiwora, materaca lub na innego sprzętu turystycznego. W przypadku tego rodzaju wydatków związanych z działką rekreacyjną w najwyższym stopniu dotyczyło to gospodarstw emerytów (12%). Ciekawym faktem jest, że ponoszenie wydatków na sprzęt wędkarski było w małym stopniu zróżnicowane w zależności od typu gospodarstwa domowego i wahało się od prawie 5% w gospodarstwach rolników do prawie 7% w gospodarstwach pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym. 15 Gospodarstwa domowe ponoszące wydatki na sprzęt turystyczny nie muszą być w jego posiadaniu (np. jeśli sprzęt turystyczny kupiono poniesiono wydatki, ale oddano go innej osobie niebędącej członkiem gospodarstwa domowego brak sprzętu w gospodarstwie domowym). 40

41 Tablica 7. Gospodarstwa domowe ponoszące wydatki na zakup lub konserwację, eksploatację lub ubezpieczenie sprzętu turystycznego Gospodarstwa domowe: Razem pracowników rolników pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym emerytów rencistów utrzymujących się z niezarobkowych źródeł Drugi dom (dom lub mieszkanie traktowane jako wakacyjne) w % gospodarstw danego typu 1,0 0,9-1,6 1,6 - - Działka rekreacyjna 5,0 3,7 0,8 2,7 12,0 5,1 - Namiot 1,1 1,1-2,1 0,7 0,6 1,2 Przyczepa kempingowa 0,4 0,4-1,0 0,2 - - Łódź żaglowa 0,1 0,1-0, Łódź motorowa 0,2 0,1-0,7 0,5 - - Kajak, ponton, łódź wiosłowa, deska windsurfingowa, itp. 0,6 0,6 1,4-0,6 1,0 - Samochód osobowy (bez wydatków na paliwo) 88,4 90,9 95,4 93,1 81,1 72,5 62,3 Rower 19,1 18,6 16,4 23,4 15,6 29,9 40,4 Sprzęt narciarski, snowboardowy 1,8 2,3 0,3 2,6 0,4-4,7 Sprzęt myśliwski 0,3 0,3-1,1 0,1 1,3 - Sprzęt wędkarski 5,1 4,8 4,6 6,6 5,6 6,0 5,2 Sprzęt wspinaczkowy 0, , Plecak turystyczny, śpiwór, materac Inny (np. lodówki, kuchenki turystyczne, odzież turystyczna, mapy, GPS) 4,7 5,7 1,8 6,9 1,8 2,8 5,0 5,4 6,4 2,3 11,3 1,7 2,3 2,3 Porównanie wyników z bieżącego badania z wynikami z poprzedniej edycji wykazało nieco gorsze wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt i dobra, które mogłyby być wykorzystywane na cele turystyczne. Dotyczy to np. posiadania plecaka, śpiwora czy materaca spadek o 11 p.proc., a w przypadku wyposażenia w namiot o 6 p.proc. Może się to wiązać ze zmianą upodobań co do sposobu spędzania wakacji. Wyposażenie gospodarstw domowych w rower wykorzystywany do celów turystycznych pozostało prawie na tym samym poziomie 64% (w poprzedniej edycji badania 66%), ale liczba gospodarstw domowych deklarujących ponoszenie wydatków na jego zakup bądź utrzymanie zmalała o 5 p.proc. Wzrost do poziomu 59% wystąpił w przypadku odsetka gospodarstw posiadających samochód osobowy o 6 p.proc. 41

42 Rozdział 3 AKTYWNOŚĆ TURYSTYCZNA GOSPODARSTW DOMOWYCH 3.1. Uczestnictwo w wyjazdach turystycznych Odsetek gospodarstw domowych aktywnych turystycznie jest informacją pozwalającą ocenić zaangażowanie gospodarstw domowych w uprawianie turystyki. Przyjęto, że gospodarstwo było aktywne turystycznie, jeśli w badanym okresie ( ) przynajmniej jeden z jego członków uczestniczył w turystycznym wyjeździe za granicę lub w wyjeździe na terenie kraju obejmującym co najmniej 1 nocleg. Samo stwierdzenie faktu uczestnictwa któregoś z członków gospodarstwa domowego w wyjazdach turystycznych nie daje pełnego obrazu zaangażowania danego gospodarstwa w uprawianie turystyki. Istotna jest również częstotliwość uczestniczenia w takich wyjazdach, liczba ich uczestników oraz charakter wyjazdu. W badaniu wyróżniono cztery rodzaje wyjazdów turystycznych: krótkookresowe (trwające 2-4 dni) i długookresowe, (trwające 5 dni i więcej) na terenie kraju oraz zagraniczne jednodniowe (bez noclegu za granicą) i zagraniczne połączone z noclegiem (czyli trwające co najmniej 2 dni). Wyniki badania wykazały, że największym zainteresowaniem cieszyły się wyjazdy długookresowe w kraju, w których uczestniczyli członkowie 32% gospodarstw domowych (spadek o blisko 2 p. proc. w porównaniu do poprzedniego badania). Na drugim miejscu znalazły się wyjazdy krótkookresowe w kraju, które odnotowano w ponad 27% gospodarstw (spadek o blisko 4 p. proc.). Zdecydowanie mniej popularne były wyjazdy zagraniczne z noclegiem, aczkolwiek był to jedyny rodzaj wyjazdów, w których aktywność turystyczna gospodarstw wzrosła w porównaniu z okresem poprzedniego badania i wyniosła blisko 14% (wzrost o prawie 2 p. proc.). Najniższy odsetek korzystających odnotowano w przypadku krótkich beznoclegowych wyjazdów za granicę w tym typie wyjazdów uczestniczyło zaledwie blisko 1% gospodarstw domowych (mniej o 0,4 p. proc. w porównaniu z poprzednim badaniem). Z zebranych danych wynika, że w okresie objętym badaniem aktywni turystycznie byli członkowie blisko 53% gospodarstw domowych (o ponad 3 p. proc. mniej niż 4 lata wcześniej). Zmienną najsilniej różnicującą aktywność turystyczną okazał się poziom dochodów gospodarstw domowych. W grupie najuboższych gospodarstw (I grupa kwintylowa) aktywnych turystycznie było prawie 38% gospodarstw (spadek o blisko 3 p. proc. w odniesieniu do okresu poprzedniego badania), natomiast w grupie najzamożniejszych (V grupa kwintylowa) 70% (bez zmian w stosunku do badania sprzed 4 lat). Można zatem stwierdzić, że spadek aktywności turystycznej obserwowany dla wyniku ogólnopolskiego dotyczył przede wszystkim mniej zamożnych gospodarstw domowych. 42

43 Na uczestnictwo gospodarstw domowych w wyjazdach turystycznych znaczący wpływ miał także typ gospodarstwa domowego. Najwyższą aktywnością charakteryzowały się gospodarstwa pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym (niemal 71%) oraz gospodarstwa pracowników (prawie 63%). Zdecydowanie najniższą aktywność turystyczną odnotowano w gospodarstwach rencistów (około 36%) i emerytów (prawie 38%). Klasa miejscowości zamieszkania również istotnie różnicowała aktywność turystyczną gospodarstw domowych: na wsi w wyjazdach turystycznych uczestniczyło blisko 40% gospodarstw domowych, w miastach ogółem ponad 59%, a w miastach największych (500 tys. i więcej) blisko 74%. W wyjazdach krajowych długookresowych ponad 2 razy częściej uczestniczyli członkowie gospodarstw domowych z miast liczących 500 tys. i więcej mieszkańców (prawie 49%) niż ze wsi (nieco ponad 20%). W zagranicznych podróżach turystycznych z min. 1 noclegiem, dla gospodarstw domowych z miast o liczbie mieszkańców 500 tys. i więcej odnotowano ponad 24% gospodarstw uczestniczących w wyjazdach, a na wsi głównie nieco ponad 9%. Uczestnictwo w wyjazdach zagranicznych z noclegiem w pozostałych miastach było mniej zróżnicowane od ponad 11% w tych, gdzie liczba mieszkańców jest mniejsza niż 20 tys. do blisko 18% w miastach od 100 tys. 199 tys. mieszkańców. Spośród innych zmiennych opisujących gospodarstwa domowe istotny wpływ na aktywność turystyczną miała wielkość gospodarstwa domowego oraz fakt posiadania i liczba dzieci na utrzymaniu. Najniższą aktywnością charakteryzowały się gospodarstwa jednoosobowe, z których w wyjazdach uczestniczyło tylko blisko 43 %, a następnie gospodarstwa największe, tzn. liczące 6 i więcej osób ponad 47%. Wyraźnie aktywniejsze okazały się mniejsze gospodarstwa posiadające dzieci na utrzymaniu, z tym że w największym stopniu dotyczy to gospodarstw z jednym dzieckiem w tej grupie członkowie ponad 65% gospodarstw uczestniczyli w podróżach turystycznych w badanym okresie. Analiza cech gospodarstw domowych pod kątem ich aktywności turystycznej ujawnia interesujące zależności. Okazuje się, że gospodarstwa najaktywniejsze, tj. gospodarstwa osób pracujących na własny rachunek i pracowników charakteryzowały się ponadprzeciętnym udziałem we wszystkich typach wyjazdów. Dla gospodarstw osób pracujących na własny rachunek różnica między ich aktywnością a średnią dla kraju wynosiła: ponad 11 p. proc. w odniesieniu do krajowych podróży krótkookresowych, blisko 9 p. proc. dla długookresowych i również blisko 9 p. proc. dla podróży zagranicznych. Najbardziej widoczne są różnice w aktywności turystycznej w przypadku podróży zagranicznych: uczestniczyło w nich z jednej strony prawie 23% gospodarstw pracujących na własny rachunek (przy średniej krajowej dla ogółu gospodarstw domowych prawie 14%), z drugiej zaś jedynie nieco mniej niż 6% gospodarstw domowych rencistów oraz utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Aktywność turystyczną gospodarstw domowych w latach 2009 i 2013 przedstawiono w tablicy 8. 43

44 Tablica 8. Uczestnictwo gospodarstw domowych w wyjazdach turystycznych latach 2009 i 2013 Odsetek gospodarstw domowych wyjeżdżających (%) Średnia liczba wyjazdów przypadających na 1 gospodarstwo wyjeżdżające Średnia liczba uczestników 1 wyjazdu OGÓŁEM 55,8 52,9 2,8 2,7 1,9 1,8 W kraju na 2-4 dni 30,9 27,1 3,0 3,1 2,0 1,8 na 5 dni i dłużej 33,8 32,0 1,4 1,3 1,9 1,9 Za granicę na 1 dzień 1,3 0,9 1,7 1,8 1,7 1,8 na 2 dni i dłużej 12,2 13,8 1,3 1,3 1,7 1,6 Reasumując można stwierdzić, że nastąpiło niewielkie obniżenie skali uczestnictwa gospodarstw domowych w turystyce, przy czym jej poziom w Polsce można ocenić jako niski na tle innych krajów UE 16. Równocześnie aktywność turystyczna jest nierównomiernie rozłożona, wzorce zachowań mieszkańców największych miast odbiegają od tych zaobserwowanych dla innych miejsc zamieszkania. 16 Dane dotyczące uczestnictwa mieszkańców krajów UE w turystyce są dostępne w bazie danych New Cronos na stronach internetowych Eurostatu. 44

45 Tablica 9. Gospodarstwa domowe uczestniczące w wyjazdach turystycznych według typów gospodarstw domowych Gospodarstwa domowe razem wyjeżdżające razem Gospodarstwa domowe wyjeżdżające w kraju 1-3 noclegi (2-4 dni) 4 i więcej noclegów (5 dni i dłużej) wyjeżdżające za granicę bez noclegów (1 dzień) przynajmniej 1 nocleg (2 dni i dłużej) w odsetkach gospodarstw w danej grupie RAZEM 100,0 55,8 52,9 30,9 27,1 33,8 32,0 1,3 0,9 12,2 13,8 Pracowników 100,0 65,5 62,6 36,5 32,1 41,1 38,8 1,3 1,4 15,3 18,6 Rolników 100,0 39,1 40,9 27,5 27,0 17,1 13,9 1,1 0,8 3,8 8,2 Pracujących na rachunek własny poza gospodarstwem rolnym 100,0 73,8 70,8 44,7 38,5 41,6 40,8 2,5 1,2 22,9 22,7 Emerytów 100,0 42,4 37,8 21,8 18,4 24,8 23,0 1,4 0,1 7,7 6,4 Rencistów 100,0 40,3 35,9 19,6 16,9 24,0 22,7-0,4 6,4 5,9 Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł innych niż emerytury lub renta 100,0 0,6 40,8 26,5 18,0 32,2 25,5 1,0-8,9 5,7 W porównaniu z wynikami badania zrealizowanego w okresie nastąpił nieznaczny spadek odsetka gospodarstw domowych uczestniczących w wyjazdach ogółem i w wyjazdach krajowych oraz niewielki wzrost w przypadku wyjazdów zagranicznych z co najmniej 1 noclegiem. Wpływ czynników związanych z dochodami, zamożnością i miejscem zamieszkania nie uległ zasadniczym zmianom. Zaobserwowano jednak spadek aktywności gospodarstw domowych dla większości grup społeczno-ekonomicznych, największy w grupie rencistów i emerytów (po 4 p. proc.), ale za to lekki wzrost (o prawie 2 p. proc.) dla gospodarstw rolników. Średnia liczba wyjazdów przypadających na 1 gospodarstwo wyjeżdżające oraz średnia liczba uczestników 1 wyjazdu, zarówno krajowego, jak i zagranicznego, zmniejszyły się minimalne w porównaniu z 2009 r. 45

46 3.2 Przyczyny braku uczestnictwa w turystyce Poznanie przyczyn braku uczestnictwa w turystyce pozwala z jednej strony na ustalenie barier ograniczających aktywność turystyczną, a z drugiej strony umożliwia przewidywanie pewnych trendów, które mogą wystąpić wraz ze zmianami w sytuacji społeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych. Dane zebrane w gospodarstwach pokazują, że najczęściej wymienianą przyczyną był brak środków finansowych, w blisko 27% wskazań. Istotny wpływ miały również problemy zdrowotne lub ograniczona zdolność ruchowa blisko 13% oraz generalnie brak czasu związany z obowiązkami rodzinnymi (9%) lub zawodowymi (11%). Niemniej jednak warto zwrócić uwagę na wysoki odsetek odpowiedzi wskazujących na brak motywacji do wyjazdu, ponad 13%, co można zinterpretować jako poważną barierę mentalną rozwoju turystyki. Znaczenie poszczególnych przyczyn nieuczestniczenia w wyjazdach turystycznych było podobne w odniesieniu do wszystkich analizowanych typów podróży. Pewne różnice można dostrzec, jeśli uwzględni się cechy poszczególnych gospodarstw domowych. W przypadku gospodarstw, których członkowie przejawiają największą aktywność, tj. gospodarstw osób pracujących na własny rachunek, najczęściej wymieniano jako przeszkodę brak czasu z przyczyn zawodowych. Motyw braku środków finansowych wymieniali natomiast przede wszystkim członkowie gospodarstw domowych, w których są osoby bezrobotne. Interesujące jest, że na brak środków finansowych zdecydowane częściej niż przeciętnie (np. w ponad 40% odpowiedzi dotyczących krajowych podróży krótkookresowych) wskazywały osoby z miast o liczbie mieszkańców tys. Brak zainteresowania we wszystkich typach wyjazdów szczególnie często podawały osoby z gospodarstw emerytów po ok. 21% wskazań. Przyczyny nieuczestniczenia w turystyce przedstawiono w tablicy 10. Warto zauważyć, że odsetek wskazujących daną przyczynę nieuczestniczenia w turystyce był podobny dla poszczególnych typów wyjazdów. Zmiana kafeterii zmiennych dotyczących powodów braku uczestnictwa w wyjazdach turystycznych uniemożliwia bezpośrednie porównanie wyników badania z danymi dotyczącymi okresu r. W obecnym badaniu analizie podlegały tylko przyczyny braku uczestnictwa w turystyce w celach osobistych (prywatnych), można jednak zauważyć, że zmniejszyło się znaczenie przyczyn ekonomicznych. Powody finansowe jako barierę uczestnictwa w wyjazdach turystycznych dla poszczególnych rodzajów wyjazdów wskazywało od 26% do 27% ankietowanych. W poprzedniej edycji badania dla różnych rodzajów wyjazdów jako powód braku aktywności turystycznej podawano między innymi następujące przyczyny: od ponad 25% do prawie 45% ankietowanych stwierdziło nie stać nas, zaś od prawie 11% do ponad 16% wskazało powód: w tym roku nie mieliśmy pieniędzy na wyjazd, ponieważ mamy inne ważniejsze wydatki. Natomiast na dość wysokim poziomie utrzymuje się wskazywanie na brak zainteresowania, jako przyczynę braku 46

47 uczestnictwa w turystyce, dla poszczególnych typów wyjazdów połączonych z noclegiem po ok. 13% badanych gospodarstw; poprzednio od 10% do 18%. Tablica 10. Brak wyjazdów w gospodarstwach domowych według przyczyn (w % ogółu przyczyn dotyczących poszczególnych rodzajów wyjazdów) 1-3 noclegi (2-4 dni) Wyjazdy w kraju 4 i więcej noclegów (5 dni i dłużej) Wyjazdy za granicę bez noclegów (1 dzień) przynajmniej 1 nocleg (2 dni i dłużej) OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 Powody finansowe (brak dostępnych pieniędzy na podróże turystyczne, osoby nie stać na wakacje) 26,7 26,9 26,2 26,3 Brak wolnego czasu z powodu zobowiązań rodzinnych 9,3 9,1 9,0 9,1 Brak wolnego czasu z powodu zobowiązań wynikających z pracy lub nauki 10,6 10,7 11,1 10,8 Powody zdrowotne lub ograniczona zdolność ruchowa 12,7 12,8 12,3 12,3 Osoba woli pozostać w domu, brak motywacji do podróży 13,3 13,3 13,4 13,4 Z powody braku poczucia bezpieczeństwa 1,6 1,6 1,5 1,5 Inne powody 5,4 5,0 5,2 5,2 Nie dotyczy * 20,4 20,5 21,2 21,4 Uwaga: respondenci mogli wymienić co najwyżej 3 przyczyny. * Osoby młodsze niż 7 lat lub te, które ubyły z gospodarstwa Plany wyjazdowe W badaniu aktywności turystycznej ważne są nie tylko informacje o zrealizowanych wyjazdach lub podróżach, ale także o planach uczestnictwa w turystyce w przyszłości. Temu zagadnieniu został poświęcony jeden z działów badania Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych. Pytanie dotyczyło wyłącznie planowanych wyjazdów urlopowych na 5 dni i dłużej, zarówno krajowych jak i zagranicznych w ciągu najbliższego roku, tj. od r. do r. Wyodrębniono dwie podstawowe kategorie wyjazdów: krajowe i zagraniczne, a w każdej z nich wprowadzono podział na wyjazdy zorganizowane i samodzielne. Wyniki badania wykazały, że spośród ogólnej liczby osób w gospodarstwach domowych dłuższego wyjazdu w ciągu najbliższego roku nie planowało 65% osób. W zależności od typów gospodarstw domowych zaobserwowano znaczne zróżnicowanie między ich członkami w zakresie planów urlopowych. Wyjazdy zagraniczne najczęściej planowano 47

48 w gospodarstwach pracowników 17, zarówno zorganizowane (blisko 72% pośród wszystkich osób planujących taki rodzaj wyjazdu) jak i samodzielne (ponad 70%). Wyjazdy krajowe też były najczęściej planowane w gospodarstwach pracowników (ponad 69% samodzielne i 59% zorganizowane). Wśród wszystkich gospodarstw domowych planujących wyjazdy zagraniczne, zarówno zorganizowane jak i samodzielne, największy odsetek, po ok. 30%, stanowiły gospodarstwa 2-osobowe. Natomiast wśród wszystkich gospodarstw domowych planujących wyjazdy krajowe długookresowe zorganizowane i samodzielnie odsetek stanowił odpowiednio 21% i 24% i był na podobnym poziomie jak w gospodarstwach 3-osobowych (zorganizowane 24%, samodzielne 22%). Zaobserwowano również wyraźne zróżnicowanie gospodarstw domowych pod względem planów urlopowych w zależności od miejsca zamieszkania. W miastach planowano wyjazdy częściej niż na wsi (odpowiednio 41% i 27%). Plany wyjazdowe były także zależne od dochodów gospodarstw domowych. W miarę polepszania się sytuacji materialnej odsetek gospodarstw domowych planujących wyjazdy zwiększał się i wyniósł od 24% wśród gospodarstw najuboższych (1 grupa kwintylowa) do 54% w grupie gospodarstw najbogatszych (5 grupa kwintylowa). Wśród planowanych podróży zarówno ogółem, jak i dla podróży długookresowych krajowych i zagranicznych najczęściej plany wyjazdowe związane były z pobytem wypoczynkowym (blisko 68%) oraz spotkaniami z rodziną, znajomymi (15% - 16%). Tablica 11. Plany wyjazdowe członków gospodarstw domowych dotyczące podróży długookresowych w latach i 2013 (w odsetkach ogółu osób danej grupy) Osoby planujące podróże * LATA Ogółem podróże krajowe podróże zagraniczne zorganizowane samodzielne zorganizowane samodzielne ,0 8,9 26,7 5,8 5, ,0 4,1 18,8 3,7 4,2 * Jedna osoba mogła planować więcej niż jeden rodzaj podróży W przypadku planów wyjazdowych trzeba pamiętać, że dane z obecnego badania nie są w pełni porównywalne z poprzednią edycją badania, gdyż w ostatnim badaniu pytano o plany na najbliższy rok, a w poprzednim o plany na najbliższe dwa lata. Dlatego wyniki obu badań w tym zakresie są nieporównywalne. 17 W strukturze gospodarstw domowych (wykres 2, str. 29) gospodarstwa pracowników stanowiły ponad 51%. 18 W poprzedniej edycji badania pytano o plany urlopowe w ciągu najbliższych 2 lat; w omawianym badaniu pytano o plany na najbliższy rok. 48

49 Rozdział 4 CHARAKTERYSTYKA RUCHU TURYSTYCZNEGO Informacje na temat aktywności turystycznej gospodarstw domowych dają jedynie ogólny obraz uprawiania turystyki przez mieszkańców Polski. Z punktu widzenia analizy rynku turystycznego interesujące jest prześledzenie, jakimi cechami demograficzno-społecznymi charakteryzują się jego uczestnicy oraz jakie są wzorce konsumpcji turystycznej Uczestnicy podróży turystycznych Skalę uczestnictwa mieszkańców Polski w turystyce można scharakteryzować używając wskaźników: aktywności turystycznej netto oraz częstotliwości podróżowania, które zdefiniowano następująco: aktywność turystyczna netto jest to odsetek osób uczestniczących w przynajmniej jednej podróży turystycznej w badanym okresie, częstotliwość podróżowania jest to liczba podróży, w których wzięły udział badane osoby w tym okresie. Aktywność turystyczna netto pozwala ocenić stopień uczestnictwa w turystyce poszczególnych grup społecznych, natomiast liczba podróży odbytych w danym okresie informuje, na ile intensywne jest to uczestnictwo. Z danych zebranych w trakcie badania wynika, że w okresie od do aktywność turystyczna netto mieszkańców Polski kształtowała się następująco: ponad 19% osób uczestniczyło w krajowych podróżach krótkookresowych, ponad 24% w krajowych podróżach długookresowych (wakacyjnych), a w podróżach zagranicznych trwających co najmniej 2 dni blisko 9%. Na jedną osobę uczestniczącą w podróżach krajowych krótkookresowych przypadało ich średnio 2,8 19, dla krajowych podróży wakacyjnych wskaźnik ten wyniósł 1,2, podobnie jak w przypadku zagranicznych podróży z przynajmniej 1 noclegiem. Przeciętny czas trwania krajowej podróży długookresowej wyniósł 8,9 noclegu, a zagranicznej 9,7 noclegu. Ogółem w badanym okresie mieszkańcy Polski odbyli tys. krajowych podróży krótkookresowych, tys. krajowych podróży długookresowych i tys. podróży zagranicznych z przynajmniej jednym noclegiem. Zakres uczestnictwa był wyraźnie zróżnicowany ze względu na cechy demograficzne i ekonomiczne charakteryzujące badane osoby, co ilustrują dane zamieszczone w tablicy 12. Analiza danych zamieszczonych w tablicy 12 pokazuje, że cechami, które miały największy wpływ na zakres uczestnictwa w turystyce były: wykształcenie, wysokość dochodu na osobę w gospodarstwie domowym i klasa miejscowości zamieszkania. 19 Dotyczy liczby podróży krajowych krótkookresowych ogółem, w badaniu zebrano szczegółowe dane odnośnie nieco mniejszej liczby tego typu podróży. 49

50 Tablica 12. Aktywność turystyczna netto mieszkańców Polski (%) 2-4 dni w kraju min. 5 dni w kraju min. 2 dni za granicą Ogółem 19,2 24,4 8,6 Według płci Mężczyzna 18,5 23,2 8,0 Kobieta 19,8 25,5 9,2 Według wieku do 6 lat 19,4 32,7 7, lat 22,2 39,1 8, ,4 23,5 8, ,3 18,5 7, ,5 29,4 12, ,2 18,9 8,2 65 lat i więcej 10,2 14,5 3,1 Według poziomu ukończonego wykształcenia Wyższe 34,4 39,1 21,4 Średnie i policealne 20,7 25,5 8,8 Zasadnicze zawodowe 12,0 14,7 4,2 Gimnazjalne 19,6 22,3 7,1 Podstawowe ukończ. i bez wykształcenia 9,9 12,4 3,1 Nie dotyczy (osoby w wieku 0-12 lat) 20,5 35,5 7,5 Według dochodu na 1 osobę w zł do 600,00 10,5 13,1 1,1 600,01 900,00 11,8 14,9 2,8 900, ,00 16,0 23,4 5,8 1200, ,00 20,8 28,4 8,0 powyżej 1700,00 31,0 35,4 20,6 Według klasy miejscowości zamieszkania Miasta 23,0 31,6 11,0 o liczbie mieszkańców: 500 tys. i więcej 34,3 45,0 18, ,6 34,6 9, ,2 30,1 12, ,4 29,3 9,3 20 tys. i mniej 20,7 22,5 6,7 Wieś 13,2 13,2 5,1 Na podstawie analizy wpływu poziomu wykształcenia zdecydowanie największą aktywnością turystyczną netto charakteryzowały się osoby z wyższym wykształceniem. Dotyczyło to wszystkich analizowanych rodzajów podróży, z tym że w największym stopniu podróży zagranicznych. Aktywność turystyczna netto, w podróżach zagranicznych, osób z wyższym wykształceniem wynosiła w tym przypadku ponad 21% i była 2,5 razy większa niż przeciętna dla ogółu mieszkańców Polski. Na przeciwnym biegunie znalazły się osoby bez wykształcenia i z wykształceniem tylko podstawowym ich uczestnictwo w turystyce było ponad dwa razy mniejsze niż przeciętna dla ogółu mieszkańców kraju. Dotyczy to zwłaszcza podróży zagranicznych, w których uczestniczyło tylko nieco ponad 3% osób z najniższym poziomem wykształcenia. Drugą w kolejności grupą o niskiej aktywności turystycznej były osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. 50

51 Osoby posiadające wykształcenie gimnazjalne z racji młodego wieku częściej uczestniczyły w podróżach tablica 12. Wpływ wysokości dochodów na członka gospodarstwa domowego na aktywność turystyczną netto był równie silnie widoczny, jak wpływ poziomu wykształcenia, przy czym także w tym przypadku zależność ta była szczególnie widoczna w odniesieniu do udziału w podróżach zagranicznych. Analizując dane zamieszczone w tablicy 12 można zauważyć interesującą prawidłowość: w przypadku turystyki krajowej na minimum 5 dni wskaźnik aktywności netto na poziomie zbliżonym do przeciętnej dla ogółu mieszkańców Polski pojawia się wśród osób z gospodarstw domowych o dochodach pomiędzy 900 zł a 1200 zł na osobę, a w przypadku turystyki zagranicznej wśród członków gospodarstw o dochodach z przedziału 1200 zł 1700 zł na osobę. W następnej grupie dochodowej wskaźnik aktywności szybko rośnie, z tym, że w większym stopniu dotyczy to turystyki zagranicznej aktywność turystyczna osób z najzamożniejszych gospodarstw domowych (o dochodzie ponad 1700 zł na osobę) była prawie dwuipółkrotnie wyższa niż przeciętna dla ogółu mieszkańców Polski. Dla porównania w przypadku podróży krajowych tylko około 1,4 raza. Niezależnie od rodzaju podróży, aktywność turystyczna netto wzrasta wraz z poziomem dochodu na jedną osobę. Analiza częstotliwości wyjazdów pokazuje, że 85% osób spośród ogółu osób wyjeżdżających, uczestniczyło w tylko jednym krajowym wyjeździe długookresowym, 43% osób w jednym krajowym wyjeździe krótkookresowym i ok. 88% w jednym wyjeździe zagranicznym w ciągu roku. W min. 2 podróżach krajowych długookresowych stosunkowo najczęściej (ponad 21% wyjeżdżających) brały udział osoby z gospodarstw o najwyższych dochodach (powyżej 1700 zł na osobę), a w więcej niż jednej podróży zagranicznej osoby z wyższym wykształceniem (19%). W przypadku podróży krajowych krótkookresowych, spośród ogółu osób wyjeżdżających, prawie 57% uczestniczyło w min. 2 podróżach w ciągu roku. Innym czynnikiem dość silnie różnicującym aktywność turystyczną netto jest klasa miejscowości zamieszkania. Mieszkańcy miast charakteryzują się generalnie większą aktywnością turystyczną netto niż mieszkańcy wsi. Można przy tym również zaobserwować wyraźną zależność między wielkością miasta a skalą zainteresowania poszczególnymi typami podróży turystycznych. Zdecydowanie największą aktywność wykazywali mieszkańcy największych miast (liczących ponad 500 tys. mieszkańców), a najmniejszą mieszkańcy miast liczących do 20 tys. mieszkańców. Niewielkie różnice dotyczą poziomu uczestnictwa w krótkich podróżach krajowych pomiędzy mieszkańcami różnej wielkości miast (innych niż te liczące 500 tys. i więcej) wartości oscylują w granicach 20%-23%. Natomiast silną zależność dotyczącą wzrostu poziomu uczestnictwa można zaobserwować w przypadku podróży krajowych długookresowych (min. 5 dni), gdzie odsetek uczestnictwa przyjmuje wartość ponad 13% dla mieszkańców wsi, poprzez prawie 23% dla mieszkańców najmniejszych miast (do 20 tys. mieszkańców) i silnie wzrasta aż do 45% dla mieszkańców największych miast liczących ponad 500 tys. mieszkańców. Szczególnie istotna 51

52 różnica dotyczy częstotliwości podejmowania podróży zagranicznych. W badanym okresie uczestniczyło w nich ponad 18% mieszkańców największych miast (500 tys. i więcej mieszkańców), tylko blisko 7% mieszkańców miast najmniejszych oraz nieco ponad 5% mieszkańców wsi. Podsumowując przedstawione wyniki trzeba pamiętać, że uwzględnione w dotychczasowej analizie kryteria ekonomiczno-społeczne są w dużym stopniu wzajemnie powiązane, np. osoby z wyższym wykształceniem często posiadają również wysokie dochody i częściej są mieszkańcami dużych miast. Z tego powodu trudno jednoznacznie ocenić, jaki czynnik najsilniej wpływa na skłonność do uczestniczenia w określonym rodzaju podróży turystycznych. Niemniej jednak można stwierdzić, że w miarę osiągania wyższego statusu materialnego wyraźnie wzrasta skłonność do uczestniczenia w turystyce, a zwłaszcza do podejmowania podróży zagranicznych. Kobiety wykazują nieznacznie większą aktywność turystyczną, ale trudno mówić o istotnym zróżnicowaniu według płci. W przypadku grup wiekowych największa aktywność turystyczna netto w zakresie krajowych podróży krótkookresowych cechuje osoby z grupy lata (25% osób z tej grupy wiekowej uczestniczyło w tego rodzaju podróżach) oraz z przedziału wiekowego 7-14 lat (22%), podróżujące często wraz z rodzicami. W przypadku krajowych podróży długookresowych najczęściej podróżują dzieci w wieku 7-14 lat (39%), natomiast w zakresie podróży zagranicznych osoby w wieku lata (12%). Najrzadziej w podróżach uczestniczą osoby mające 65 lat lub więcej (10% w przypadku krajowych podróży krótkookresowych, 15% w krajowych podróżach długookresowych, 3% w podróżach zagranicznych), jednak spośród osób w tej grupie wiekowej uczestniczących w krajowych podróżach długookresowych, częściej niż w przypadku pozostałych grup wiekowych zrealizowano co najmniej dwie podróże (prawie 1/4 osób w tej kategorii). W porównaniu z wynikami badania obejmującego okres nastąpił spadek uczestnictwa aktywności turystycznej netto w podróżach krajowych krótkookresowych (z prawie 24% do ponad 19%) i długookresowych (z ponad 25% do ponad 24%) oraz jego wzrost w odniesieniu do podróży zagranicznych (z prawie 8% do prawie 9%). Częstotliwość podróżowania pozostała na zbliżonym poziomie. Skróceniu uległ przeciętny czas trwania podróży: z 11,1 do 8,9 noclegu w odniesieniu do krajowych podróży długookresowych i z 10,2 do 9,7 w przypadku podróży zagranicznych. Przedstawione dane nie dają pełnego obrazu potencjału rynkowego poszczególnych grup społeczno-demograficznych, ponieważ trzeba pamiętać, że jest on wypadkową nie tylko aktywności turystycznej i częstotliwości podróżowania, ale także liczebności poszczególnych grup. Ilustrują to wykresy 7 i 8, na których przedstawiono strukturę podróży turystycznych długookresowych zagranicznych i krajowych według klasy miejscowości zamieszkania ich uczestników. 52

53 Wykres 7. Struktura krajowych podróży długookresowych według miejsca zamieszkania ich uczestników 21% 23% 12% 500 tys. i więcej poniżej 20 tys. Wieś 22% 9% 13% Wykres 8. Struktura podróży zagranicznych według miejsca zamieszkania ich uczestników 22% 27% 12% 10% 500 tys. i więcej poniżej 20 tys. Wieś 19% 10% Dane przedstawione na wykresach 7 i 8 ujawniają, że o ile zgodnie z przewidywaniami główną grupę uczestników analizowanych podróży stanowią mieszkańcy największych miast, to kolejne pozycje zajmują mieszkańcy wsi i miast o liczbie mieszkańców od 20 do 100 tys. mieszkańców. W przypadku mieszkańców wsi jest to wynik ich dużego (niemal 40%) udziału w strukturze ludności Polski, pomimo niższej aktywności turystycznej. 53

54 4.2. Charakterystyka podróży Analiza odpowiedzi respondentów dotyczących celu podróży, sezonowości, odwiedzanych obszarów itp. pozwala poznać preferencje mieszkańców Polski w zakresie uprawiania turystyki. Z tego punktu widzenia szczególnie interesująca jest informacja na temat głównego celu podróży. Udział poszczególnych typów podróży według tego kryterium w ogólnej liczbie podróży przedstawia wykres 9. Wykres 9. Podróże turystyczne mieszkańców Polski według głównego celu wypoczynek, rekreacja, wakacje spotkanie z rodziną, znajomymi zwiedzanie (architektura, kultura, przyroda) uroczystości rodzinne zdrowotny (np.sanatorium) uprawianie turystyki kwalifikowanej religijny zdobywanie umiejętności, kształcenie zakupy inny prywatny sprawy zawodowe, załatwianie interesów, szkolenie służbowe, udział w konferencjach lub targach % podróży ogółem podróże krajowe - krótkookresowe podróże krajowe - długookresowe podróże zagraniczne 54

55 Charakterystyka podróży według głównego celu Najczęściej deklarowanymi celami podróży były: wypoczynek, rekreacja, wakacje oraz spotkanie z rodziną, znajomymi. W przypadku podróży zagranicznych często deklarowano także zwiedzanie jako cel podróży. a) Wypoczynek, rekreacja i wakacje jako główny cel podróży Wypoczynek, rekreacja i wakacje były zdecydowanie najczęściej wskazywane jako główny cel krajowych podróży długookresowych (70%) i podróży zagranicznych (55%), stanowiły też ponad 31% celów podróży krajowych krótkookresowych. Znacznie częściej niż wynikałoby to ze struktury populacji w podróżach podejmowanych w celu wypoczynku, rekreacji i wakacji uczestniczyły osoby: z grup wiekowych od 25 do 44 lat (w strukturze populacji 31%) 40% krajowych podróży długookresowych i 48% podróży zagranicznych oraz w wieku od 7 do 14 lat (w strukturze populacji prawie 8%) 14% krajowych podróży długookresowych, z wyższym wykształceniem (w strukturze populacji 16%) 28% krajowych podróży długookresowych oraz 45% podróży zagranicznych, z górnego przedziału dochodowego, tzn. powyżej 1700 zł na 1 osobę (w strukturze populacji 24%) 38% krajowych podróży długookresowych i 63% podróży zagranicznych; z największych miast, tzn. o liczbie mieszkańców powyżej 500 tys. (w strukturze populacji 11%) 24% krajowych podróży długookresowych i 27% podróży zagranicznych. Spośród podróży długookresowych, których celem był wypoczynek, rekreacja i wakacje w kraju zdecydowanie najpopularniejsze były wyjazdy nad morze (43%), na drugim miejscu znalazły się obszary wiejskie (28%), a na trzecim obszary górskie (19%). W przypadku podróży zagranicznych zdecydowanie preferowane były wyjazdy nad morze (ponad 62%), na drugim miejscu znalazły się miasta (ponad 30%), a na trzecim obszary górskie (blisko 14%) Respondent mógł wskazać więcej niż jedno miejsce docelowe. 55

56 Wykres 10. Podróże w celu wypoczynkowym a poziom wykształcenia w porównaniu do struktury populacyjnej Wyższe Średnie i policealne Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne Podstawowe ukończone i bez wykształcenia Nie dotyczy (osoby w wieku 0-12 lat) w % spośród ogółu osób w gospodarstwach domowych Struktura populacyjna populacji według wykształcenia wykształcenia w % spośród ogółu zrealizowanych podróży (krajowych długookresowych lub zagranicznych) Podróże krajowe długookresowe Podróże zagraniczne b) Spotkania z rodziną i znajomymi jako główny cel podróży Znaczący udział w podróżach podejmowanych w badanym okresie miały podróże w celu odwiedzenia krewnych i znajomych. Był to zdecydowanie najczęściej wymieniany cel wyjazdów krajowych krótkookresowych wskazano go w odniesieniu do 51% tego rodzaju podróży. Ich udział w krajowych i zagranicznych podróżach długookresowych był także wysoki i kształtował się na poziomie po ok. 19%. Znacznie częściej niż wynikałoby to ze struktury populacji w podróżach podejmowanych w celu spotkania z rodziną, znajomymi uczestniczyły osoby: w wieku do 14 lat (w strukturze populacji ponad 15%) 21% krajowych podróży długookresowych oraz osoby w wieku powyżej 65 lat (w strukturze populacji 14%) 18% krajowych podróży długookresowych, a w przypadku podróży zagranicznych osoby w wieku od 45 do 64 lat (w strukturze populacji prawie 28%) 38%, z wykształceniem wyższym (w strukturze populacji 16%) 24% krajowych podróży długookresowych oraz z wykształceniem średnim lub policealnym (w strukturze populacji 28%) w przypadku podróży zagranicznych 34%, 56

57 z przedziału dochodowego zł na 1 osobę (w strukturze populacji 24%) 29% krajowych podróży długookresowych oraz powyżej 1700 zł (w strukturze populacji 24%) 28% krajowych podróży długookresowych oraz 36% podróży zagranicznych, z miast, w szczególności z miast o liczbie mieszkańców tys. (w strukturze populacji 18%) w przypadku krajowych podróży długookresowych 25% podróży oraz w przypadku podróży zagranicznych z największych miast, tzn. z co najmniej 500 tys. mieszkańców (w strukturze populacji 11%) 15%. Pod względem charakteru odwiedzanego miejsca w przypadku krajowych podróży długookresowych były to zarówno podróże na wieś (49%), jak i do miast (39%), natomiast podróże zagraniczne były zdecydowanie najczęściej wyjazdami do miast (90%). 21 Wykres 11. Podróże w celu spotkania z rodziną i znajomymi według dochodu na 1 osobę w gospodarstwie domowym powyżej 1700,0 zł 1200,1-1700,0 900,1-1200,0 600,1-900,0 do 600,0 zł podróże krajowe długookresowe - ogółem podróże krajowe długookresowe w celu spotkania z rodziną i znajomymi podróże zagraniczne - ogółem podróże zagraniczne w celu spotkania z rodziną i znajomymi 60.0 w % c) Zwiedzanie jako główny cel podróży Podróże, których głównym celem było zwiedzanie cieszyły się znacznie mniejszą popularnością, zwłaszcza w przypadku wyjazdów krajowych. Stanowiły główny cel zaledwie w 2% podróży krajowych długookresowych i w blisko 4% krajowych krótkookresowych. W przypadku wyjazdów zagranicznych zainteresowanie takimi podróżami było znacznie większe, ponieważ 15% podróży zagranicznych odbyło się właśnie w tym celu. 21 Respondent mógł wskazać więcej niż jedno miejsce docelowe. 57

58 Znacznie częściej niż wynikałoby to ze struktury populacji w podróżach podejmowanych w celu zwiedzania uczestniczyły osoby: w krajowych podróżach długookresowych: z grupy wiekowej od 45 do 64 lat (w strukturze populacji 28%) 35% podróży oraz w wieku od 7 do 14 lat (w strukturze populacji 8%) 11% i od 15 do 19 lat (w strukturze populacji 6%) 10%, w podróżach zagranicznych: z grupy wiekowej od 25 do 44 lat (w strukturze populacji 31%) 55% podróży, z wykształceniem wyższym (w strukturze populacji 16%) 26% krajowych podróży długookresowych i 64% podróży zagranicznych, z przedziału dochodowego zł na 1 osobę (w strukturze populacji 19%) w przypadku krajowych podróży długookresowych 35% podróży oraz o dochodach powyżej 1700 zł (w strukturze populacji 24%) w przypadku krajowych podróży długookresowych oraz podróży zagranicznych odpowiednio 35% i 70%, z największych miast, tzn. o liczbie mieszkańców powyżej 500 tys. i więcej (w strukturze populacji 11%) 29% krajowych podróży długookresowych i 39% podróży zagranicznych oraz z miast o liczbie mieszkańców tys. (w strukturze populacji 18%) po 24% w przypadku krajowych podróży długookresowych i podróży zagranicznych, a w przypadku długookresowych podróży w kraju, a także z najmniejszych miast, tzn. o liczbie mieszkańców poniżej 20 tys. (w strukturze populacji 14%) 28% krajowych podróży długookresowych. W trakcie krajowych podróży długookresowych, w celu zwiedzania, najchętniej odwiedzano góry (wybrano je jako miejsce docelowe 47% tego typu podróży), miasta (33%) i obszary wiejskie (18%). Inaczej wybierano miejsca odwiedzane w trakcie wyjazdów zagranicznych miasta stanowiły cel 83% podróży, a na drugim miejscu znalazły się obszary nadmorskie 34%. 22 d) Inne cele podróży prywatnych Podróże w celu udziału w uroczystościach rodzinnych były mało popularne, stanowiły 4% podróży krajowych krótkookresowych, 1,4% długookresowych krajowych i 1,2% podróży zagranicznych. Cel zdrowotny wskazano w odniesieniu do 4% krajowych podróży długookresowych oraz w niewielkim odniesieniu także do krajowych podróży krótkookresowych (mniej niż 0,5%) i podróży zagranicznych (mniej niż 0,5%). Podróże w celach uprawiania turystyki kwalifikowanej, religijnych oraz związanych z poszerzaniem wiedzy były stosunkowo mało liczne (po ok. 1%), z niewielką przewagą podróży krajowych krótkookresowych we wszystkich kategoriach. 22 Respondent mógł wskazać więcej niż jedno miejsce docelowe. 58

59 e) Podróże w sprawach zawodowych Podróże w sprawach zawodowych nie stanowiły dominującej kategorii głównego celu podróży w żadnym z typów podróży. Największy udział prawie 6% dotyczył podróży zagranicznych, a najmniejszy 1% krajowych podróży długookresowych. Pod względem charakteru odwiedzanego miejsca, w przypadku krajowych długookresowych podróży służbowych najczęściej odwiedzane były miasta (59% podróży). W przypadku podróży zagranicznych kategoria miast dominowała bardziej zdecydowanie (dotyczyło to łącznie 86% tego typu podróży). Porównanie odpowiedzi zebranych w trakcie omawianego badania z wynikami poprzedniego, nie ujawnia zasadniczych różnic co do popularności poszczególnych celów podróży. Niemniej jednak można wskazać na pewne zmiany: nastąpił wzrost udziału podróży wypoczynkowych w krajowych podróżach długookresowych z ponad 63% do blisko 70% i spadek udziału odwiedzin u krewnych z blisko 23% do ponad 18%; podobna tendencja wystąpiła także w odniesieniu do podróży zagranicznych: w celu wypoczynkowym wystąpił wzrost z blisko 51% do ponad 55% i celu odwiedzin u krewnych - spadek z blisko 24% do ponad 19%; Sezonowość podróży Poniżej przedstawiono analizę sezonowości dla poszczególnych typów podróży. Wykres 12 ilustrujący rozkład podróży według miesięcy pokazuje, że największą sezonowością charakteryzowały się krajowe podróże długookresowe, w przypadku których szczyt przypadał na lipiec (prawie 38%), a na miesiące wakacyjne (lipiec i sierpień) łącznie przypadało 70% ogółu tego typu podróży. Podróże krajowe krótkookresowe również najchętniej podejmowano w sezonie wakacyjnym, ale na ten okres przypadało jedynie 32% takich podróży. Stosunkowo popularne były w tym przypadku maj i czerwiec (po ok. 13%). Podróże zagraniczne najczęściej miały miejsce w lipcu i sierpniu (prawie 46% łącznie), popularne były również czerwiec (13%) oraz wrzesień (12%). 59

60 Wykres 12. Sezonowość podróży turystycznych % podróży I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII podróże krajowe - długookresowe podróże zagraniczne podróże krajowe - krótkookresowe Wykresy przedstawiają zróżnicowanie sezonowości według trzech najczęściej wskazywanych celów dla każdego typu podróży. W przypadku krajowych podróży krótkookresowych największą sezonowością charakteryzują się podróże w celu wypoczynku, rekreacji, wakacji. W lipcu i sierpniu odbyło się prawie 45% takich podróży spośród ogólnej liczby podróży w tym celu. Były one także popularne w maju i czerwcu, na które przypadało odpowiednio ponad 14% i ponad 16%. Krajowe podróże krótkookresowe w celu spotkań z rodziną i znajomymi nie były już tak silnie zróżnicowane pod względem liczebności według miesięcy od maja do sierpnia odbyło się 47% takich podróży. W celu wzięcia udziału w uroczystościach rodzinnych najczęściej podróżowano w sierpniu (ponad 19%) i maju (prawie 15%). W przypadku krajowych podróży długookresowych, lipiec i sierpień charakteryzowały się wysokim odsetkiem podróży zarówno w celu wypoczynku (łącznie prawie 77% podróży w tym celu), jak i spotkań z rodziną oraz znajomymi (58%). Udział podróży w celu zdrowotnym również był najwyższy w miesiącach wakacyjnych (37%), ale częste podróże odbywały się także w czerwcu (13%) i wrześniu (prawie 14%). 60

61 Wykres 13. Sezonowość podróży krajowych krótkookresowych dla trzech najczęściej wskazywanych celów podróży % podróży I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII spotkanie z rodziną, znajomymi wypoczynek, rekreacja, wakacje uroczystości rodzinne Wykres 14. Sezonowość podróży krajowych długookresowych dla trzech najczęściej wskazywanych celów podróży % podróży I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wypoczynek, rekreacja, wakacje spotkanie z rodziną, znajomymi zdrowotny (np.sanatorium) 61

62 Wykres 15. Sezonowość podróży zagranicznych z minimum jednym noclegiem, dla trzech najczęściej wskazywanych celów podróży % podróży I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wypoczynek, rekreacja, wakacje spotkanie z rodziną, znajomymi zwiedzanie (architektura, kultura, przyroda) Podróże zagraniczne w celu wypoczynku, podobnie jak podróże krajowe długookresowe w tym samym celu, najczęściej odbywały się w lipcu i sierpniu (łącznie prawie 52% podróży zagranicznych w celu wypoczynku, rekreacji i wakacji), jednak ich udział nie był znacznie niższy niż w przypadku krajowych podróży długookresowych. W powyższym celu często podróżowano także w czerwcu i wrześniu (łącznie 30%). Natomiast w przypadku zwiedzania, podróże najczęściej podejmowano nie tylko w lipcu i sierpniu (łącznie prawie 43%), ale także od kwietnia do czerwca (41%). W porównaniu z poprzednim badaniem nie zaobserwowano istotnych zmian w sezonowości podróży. Wysokość dochodu a liczba podróży Wykres 16 pokazuje zależność pomiędzy wysokością dochodu przypadającego na 1 osobę w gospodarstwie domowym a liczbą odbytych podróży krajowych krótkookresowych, długookresowych i zagranicznych. Z analizy wykresu można wyciągnąć wniosek, że im wyższy dochód, tym więcej zrealizowanych podróży. Członkowie gospodarstw domowych o najwyższych dochodach, tzn. powyżej 1700 zł, odbyli 59% spośród wszystkich podróży zagranicznych, 45% krajowych podróży krótkookresowych oraz 37% krajowych podróży długookresowych, podczas gdy ich udział w badanej zbiorowości wyniósł 24%. 62

63 Wykres 16. Krajowe podróże krótkookresowe, długookresowe oraz podróże zagraniczne według dochodu przypadającego na jedną osobę w gospodarstwie domowym 9,000 Liczba podróży (w tys.) 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 Wysokość dochodu przypadająca na 1 osobę w gospodarstwie domowym (w zł): do 600,0 600,1-900,0 900,1-1200,0 1200,1-1700,0 powyżej 1700,0 0 krajowe podróże krótkookresowe krajowe podróże długookresowe podróże zagraniczne Odległość od miejsca zamieszkania a typ podróży Odległość celu podróży od miejsca zamieszkania była silnie zróżnicowana zależnie od typu podróży. W przypadku krajowych podróży długookresowych najpopularniejsze okazały się wyjazdy na odległość od 301 do 500 km (ponad 24%). Podróże krajowe krótkookresowe w prawie 50% obejmowały wyjazdy na odległość do 100 km, popularne były także wyjazdy na odległość od 101 do 200 km 23%. W przypadku podróży zagranicznych zdecydowanie dominowały wyjazdy na odległość ponad 1000 km (78%). Czas trwania podróży Struktura podróży pod względem czasu trwania przedstawiała się następująco: większość krajowych podróży długookresowych była stosunkowo krótka i obejmowała podróże trwające od 5 do 8 dni (58% ogółu tego typu podróży) oraz od 9 do 15 dni (ponad 1/3), w przypadku podróży zagranicznych najpopularniejsze były podróże trwające od 9 do 15 dni (39%) i 5-8 dni (40%). 63

64 Sposób spędzania czasu Najpopularniejszym sposobem spędzania czasu w trakcie długookresowych wyjazdów krajowych były spacery (59%), wypoczynek bierny (57%), obcowanie z przyrodą (51%). Zwiedzanie wymieniło prawie 19% osób. W trakcie wyjazdów zagranicznych najpopularniejsze było zwiedzanie (53%), wypoczynek bierny (43%) i udział w spotkaniach towarzyskich (40%). Na kolejnych pozycjach znalazły się spacery (39%), chodzenie do restauracji (33 %) i obcowanie z przyrodą (31%). W stosunku do poprzedniego badania dla wyjazdów krajowych długookresowych wzrosła popularność spędzania czasu w restauracjach (z prawie 19% do prawie 22%), czytania (z ponad 16% do 21%), natomiast spadła wypoczynku biernego (z prawie 68% do prawie 57%). Można więc mówić o symptomach rezygnacji z typowo biernego wypoczynku. W przypadku wyjazdów zagranicznych można zauważyć podobną tendencję jak zarysowana dla wyjazdów krajowych długookresowych. Wzrosła popularność spędzania czasu w restauracjach (z ponad 24% do ponad 33%), czytania (z blisko 8% do ponad 10%), natomiast spadła wypoczynku biernego (z 49% do prawie 43%) Wykorzystywane usługi Z punktu widzenia rozwoju rynku usług turystycznych w Polsce szczególne znaczenie mają dane ilustrujące preferencje turystów, co do wykorzystywanych usług. Niewątpliwie podstawowy element stanowią usługi noclegowe. Informacji na ten temat dostarczają dane dotyczące rodzajów bazy noclegowej wykorzystywanej w trakcie poszczególnych typów podróży turystycznych, co przedstawiono na wykresie 17. Bazę noclegową możemy podzielić na dwie grupy: bazę wynajmowaną (komercyjną), która jest elementem rynku turystycznego i bazę niewynajmowaną (niekomercyjną), z której korzystanie jest zasadniczo nieodpłatne. Spośród rodzajów bazy uwzględnionych w badaniu do tej ostatniej należą przede wszystkim mieszkania krewnych i znajomych oraz tzw. drugie domy, czyli domy lub mieszkania wykorzystywane sezonowo. Jak pokazuje wykres 17 baza niekomercyjna dominuje jako miejsce zakwaterowania w trakcie krajowych podróży krótkookresowych: w prawie 63% takich podróży były to mieszkania krewnych i znajomych, a w prawie 6% drugie domy. Baza komercyjna była wykorzystywana głównie w przypadku hoteli (prawie 12%) i kwater prywatnych (prawie 10%). Pozostały odsetek stanowiły inne rodzaje komercyjnej bazy noclegowej. 64

65 Wykres 17. Baza noclegowa wykorzystywana w trakcie podróży turystycznych wynajmowane niewynajmowane mieszkanie u rodziny lub znajomych własny wakacyjny dom, mieszkanie, apartament pozostałe niewynajmowane miejsce zakwaterowania (w tym własny namiot, żaglówka, nocleg "pod chmurką") hotel, motel, zajazd, pensjonat kwatera prywatna ośrodek wczasowo-wypoczynkowy, dom wczasowy, wypoczynkowy ośrodek kolonijny kemping, pole biwakowe dom wycieczkowy, schronisko, schronisko młodzieżowe, stanica wodna domek turystyczny, bungalow kwatera agroturystyczna sanatorium lub inny zakład leczniczy środek transportu (np. statek, pociąg, samochód, autokar) inne miejsce noclegów podróże krajowe - krótkookresowe podróże krajowe - długookresowe podróże zagraniczne W przypadku podróży krajowych długookresowych zakres korzystania z bazy niewynajmowanej był znacznie mniejszy i wynosił 33% w przypadku mieszkania u rodziny lub znajomych i niecałe 2% w przypadku własnych domów wakacyjnych. Bazę komercyjną dla ww. podróży stanowiły głównie kwatery prywatne (pawie 24%), hotele, motele, zajazdy, pensjonaty (prawie 14%) i ośrodki wypoczynkowe, kolonijne (prawie 10%). Podczas podróży zagranicznych najczęściej korzystano z bazy wynajmowanej: hotel, motel, zajazd, pensjonat stanowiły prawie 56% udziału tego typu bazy, następnie kwatery prywatne w ponad 10% przypadków. Baza noclegowa niewynajmowana była reprezentowana w tego typu wyjazdach głównie przez mieszkania u krewnych lub znajomych (prawie 28%). Z hoteli, moteli, zajazdów pensjonatów korzystano głównie podczas podróży zagranicznych (prawie 56%), podczas krajowych podróży krótkookresowych z mieszkań u rodziny lub znajomych (blisko 63%), natomiast w krajowych podróżach długookresowych najczęściej nocowano u rodziny lub znajomych (ponad 33%) lub w kwaterach prywatnych (blisko 21%). Kwatery agroturystyczne były stosunkowo rzadko wykorzystywane ten typ zakwaterowania wybrano w przypadku blisko 2% krajowych podróży krótkookresowych, blisko 3% krajowych podróży długookresowych i znacznie mniej niż 1% podróży zagranicznych. 65

66 W porównaniu z poprzednim badaniem skala korzystania z niekomercyjnych miejsc zakwaterowania zmniejszyła się w odniesieniu do większości typów podróży. Dotyczy to mieszkań krewnych i znajomych: dla podróży krajowych długookresowych z prawie 37% do 33%, a zagranicznych z prawie 30% do prawie 28%. Niewielki wzrost nastąpił tylko w przypadku podróży krajowych krótkookresowych z ponad 62% do prawie 63%. Wśród komercyjnych miejsc noclegowych najbardziej znaczącą zmianę odnotowano w podróżach zagranicznych wzrost udziału noclegów w hotelach, motelach i pensjonatach z 49% do prawie 56%. Kwatery agroturystyczne w dalszym ciągu mają niewielki udział w obsłudze krajowego ruchu turystycznego. Obok usług noclegowych drugim podstawowym elementem rynku turystycznego są usługi pośrednicko-organizatorskie. Usługi te najczęściej wykorzystywane są w przypadku podróży zagranicznych. Z odpowiedzi respondentów wynika, że z usług pośrednicko-organizatorskich skorzystano w odniesieniu do prawie 49% tego typu podróży. W przypadku wakacyjnych podróży krajowych było to tylko ponad 19%, a krótkookresowych ponad 6%. Skłonność do korzystania z usług pośrednicko-organizatorskich uzależniona była także od celu podróży. W przypadku krajowych podróży długookresowych, jak i podróży zagranicznych zdecydowana większość podróży w celu zdobywania umiejętności oraz religijnym była przygotowana przy ich udziale. W przypadku wyjazdów ukierunkowanych na zwiedzanie pośrednicy organizowali je w ponad 56% podróży krajowych długookresowych i ponad 51% podróży zagranicznych. Istotne różnice w zależności od rodzaju wyjazdu wystąpiły przy podróżach zorganizowanych w celu: zdrowotnym, dla których odsetek zorganizowanych przez pośrednika wyniósł blisko 71% przy podróżach krajowych długookresowych i ponad 40% zagranicznych; zawodowym blisko 53% podróży krajowych długookresowych i ponad 69% podróży zagranicznych; wypoczynkowym blisko 20% podróży krajowych długookresowych, blisko 64% zagranicznych; uprawiania turystyki kwalifikowanej ponad 17% podróży krajowych długookresowych i 73% podróży zagranicznych (wykres 18). 66

67 Wykres 18. Podróże zakupione u pośredników według głównego celu 100 Podróże zakupione u pośredników (w % podróży zrealizowanych w danym celu) krajowe długookresowe zagraniczne Zakres kupowanych usług 23 u pośredników turystycznych był zróżnicowany. W przypadku podróży krajowych krótkookresowych najpopularniejsze było kupowanie usług noclegowych (dotyczyło blisko 11% podróży), a pełne pakiety 24 dotyczyły tylko blisko 4% podróży. Przy wyjazdach krajowych długookresowych kupowanie pełnych pakietów i noclegów wystąpiło odpowiednio przy organizacji blisko 10% i blisko 9% podróży, a przy podróżach zagranicznych zdecydowanie najczęściej kupowano pełne pakiety dotyczyło to ponad 38% podróży i tylko blisko 10% podróży w przypadku noclegów. W stosunku do poprzedniego badania zaobserwowano zmniejszenie zakresu korzystania z usług pośrednicko-organizatorskich, dotyczyło to zwłaszcza krajowych podróży długookresowych (z ponad 24% do ponad 19%). W przypadku podróży zagranicznych stopień korzystania z usług pośrednicko-organizatorskich, pomimo niewielkiego spadku z ponad 50%, nadal pozostał wysoki (blisko 49%). Popularność zakupu pełnych pakietów pozostała na podobnym poziomie jak w poprzednim badaniu. 23 Pełny pakiet turystyczny, noclegi, transport, pełne wyżywienie, częściowe wyżywienie, lokalne wycieczki i imprezy, inne. 24 Pełny pakiet usług turystycznych oznacza wykupienie u jednego pośrednika trzech podstawowych usług: noclegów, wyżywienia i transportu. 67

68 Charakterystyka osób korzystających z usług pośrednicko-organizatorskich pokazuje, że w przypadku podróży zagranicznych najczęściej korzystały z nich osoby z wyższym wykształceniem (58% podróży z ogółu podróży zagranicznych zrealizowanych przez osoby z wyższym wykształceniem), z najzamożniejszych gospodarstw domowych i miast o liczbie mieszkańców 500 tys. i więcej (po ok. 55%). W przypadku krajowych podróży długookresowych cechy społeczno-ekonomiczne nie różnicowały nabywców tak silnie, jak w przypadku podróży zagranicznych. Warto jednak zauważyć, że według miejsca zamieszkania najczęściej korzystali z nich mieszkańcy najmniejszych miast (28% podróży z ogółu podróży krajowych długookresowych zrealizowanych przez mieszkańców najmniejszych miast). W odniesieniu do podróży krajowych krótkookresowych najchętniej z takich usług korzystali mieszkańcy wsi (10% podróży z ogółu podróży krajowych krótkookresowych zrealizowanych przez mieszkańców wsi). Istotną informacją rynkową jest nie tylko zakres korzystania z usług pośrednicko- -organizatorskich, ale także to, jakie podmioty świadczyły te usługi. Najbardziej równomierną strukturę podmiotów pośredniczących można zaobserwować w przypadku krajowych podróży długookresowych, natomiast największe zróżnicowanie występuje przy podróżach zagranicznych. W badaniu uwzględniono następujące ich rodzaje biura podróży, zakłady pracy, szkoły i uczelnie, organizacje społeczne, związkowe i sportowe, kościoły i organizacje religijne oraz inne podmioty. Należy przypuszczać, że respondenci wymieniali te podmioty, u których bezpośrednio nabyli usługi, co sugeruje, że przedstawione dane prezentują informacje o podmiotach dystrybuujących usługi turystyczne. Z praktycznego punktu widzenia można stwierdzić, że biura podróży mogły mieć większy udział niż wynika to z odpowiedzi respondentów, ponieważ część imprez oferowanych przez szkoły czy zakłady pracy została w rzeczywistości przygotowana przez biura podróży. Biura podróży były najważniejszym dostawcą usług pośrednicko-organizatorskich w odniesieniu do wyjazdów zagranicznych (skorzystano z nich przy organizacji ponad 37% wszystkich podróży). W przypadku podróży krajowych długookresowych odsetek ten był znacznie niższy ponad 5%, przy czym prawie równie często wymieniano inne podmioty. Przy podróżach krajowych krótkookresowych najczęściej wskazywano na: zakłady pracy, szkoły i uczelnie (dotyczyło to blisko 4% podróży). Warto zauważyć, że duży udział podróży krajowych krótkookresowych stanowią podróże organizowane bez korzystania z pośredników blisko 94% podróży, a tylko w pozostałych ponad 6% korzystano z pośredników przy zakupie usług. 68

69 40 Wykres 19. Pośrednicy przy zakupie usług turystycznych 35 Podróże zakupione u pośredników (w % ogólnej liczby podróży) biuro podróży zakład pracy, szkoła, uczelnia organizacja społeczna, związkowa lub sportowa organizacja kościelna, religijna inny podmiot krajowe krótkookresowe krajowe długookresowe zagraniczne Na rozwój turystyki duży wpływ ma transport. Podczas podróży krajowych długookresowych podstawowe znaczenie miał samochód osobowy. Skorzystano z niego w 74% podróży. Ponadto w trakcie podróży długookresowych w kraju na szerszą skalę wykorzystywano kolej blisko 11%, a także autokary z udziałem na poziomie ponad 8%. Podróże zagraniczne charakteryzowała odmienna struktura korzystania ze środków transportu: z samochodów osobowych skorzystano podczas blisko 33% podróży, w ponad 48% z samolotu, a z autokaru w trakcie blisko 15% podróży. Z samolotów zdecydowanie najczęściej korzystały osoby najzamożniejsze, tj. z V grupy kwintylowej (przy blisko 53% podróży zagranicznych) oraz mieszkańcy największych miast (w ok. 61% podróży). Odsetek korzystania z samolotów przez mieszkańców wsi wynosił ponad 31%. Drugim w kolejności środkiem transportu wykorzystywanym podczas podróży zagranicznych był samochód osobowy, wykorzystywany w blisko 33% podróży, korzystały z niego głównie osoby najmniej zamożne (I grupa kwintylowa) w blisko 49% podróży i w największym odsetku były to osoby zamieszkałe na wsi ponad 49%. W porównaniu z okresem objętym poprzednim badaniem nie zaszły istotne zmiany w strukturze korzystania z poszczególnych środków transportu. Wyjątkiem było częste korzystanie z samolotów w przypadku podróży zagranicznych (wzrost z ponad 42% do ponad 48%), któremu towarzyszył spadek popularności autokarów (z ponad 20% do blisko 15%). 69

70 Rozdział 5 WYDATKI NA PODRÓŻE TURYSTYCZNE 5.1. Charakterystyka wydatków Zbieranie danych na temat wydatków turystycznych połączone jest z istotnymi trudnościami. Wynikają one z jednej strony z problemów związanych z odtworzeniem przez respondentów wszystkich kosztów poniesionych w związku z określoną podróżą turystyczną, a z drugiej strony z występowaniem zjawiska dofinansowania, którego wysokość nie zawsze jest znana beneficjentom. W analizowanym badaniu pełen zakres informacji o wydatkach i ich strukturze zbierano tylko w odniesieniu do podróży krajowych długookresowych i zagranicznych, w przypadku których przypomnienie sobie poszczególnych wydatków jest dla respondentów łatwiejsze. W przypadku podróży krótkookresowych ograniczono się do pytania o szacunkową wielkość kosztów poniesionych w związku z daną podróżą. Na podstawie zebranych danych ustalono, że przeciętny wydatek na krajową podróż krótkookresową jednej osoby wynosił 163 zł, długookresową 708 zł, a zagraniczną 2020 zł. Operowanie przeciętnym wydatkiem jest pewnym uproszczeniem, ponieważ wyniki badania pokazują, że wydatki te były silnie zróżnicowane. W przypadku podróży krajowych krótkookresowych największy udział prawie 40%, stanowiły podróże, których wydatki mieściły się w przedziale zł, wyższe wydatki na podróż pojawiały się sporadycznie (jedynie w przypadku około 5% podróży ich koszt przekroczył 500 zł). Wydatki na krajowe podróże długookresowe prawie w całości mieściły się w trzech przedziałach: na około 36% podróży wydano w granicach zł (w przeliczeniu na jedną podróż), w przypadku ponad 33% podróży w przedziale od 101 do 500 zł, a na przeszło 22% podróży ponad 1000 zł. W przypadku ponad 72% podróży zagranicznych z minimum jednym noclegiem wydatek wynosił ponad 1000 zł. Jednym z czynników różnicujących wysokość wydatku był cel podróży. W przypadku krajowych podróży krótkookresowych najwyższe wydatki ponoszono w związku z podróżami w celach służbowych 361 zł (na jedną podróż) i w celu zwiedzania 348 zł, a najmniejsze w związku z odwiedzinami u rodziny lub znajomych 88 zł. Stosunkowo niewielkie wydatki ponoszono także na podróże w celach religijnych 188 zł. Wśród podróży krajowych długookresowych największe przeciętne wydatki cechowały podróże zdrowotne 1445 zł i podróże służbowe 989 zł. Na drugim biegunie znalazły się wyjazdy do rodzin, które charakteryzował przeciętny wydatek na poziomie 241 zł. W odniesieniu do podróży zagranicznych największe przeciętne wydatki przypadały na podróże w celach służbowych 3427 zł. Średnie wydatki na podróże z wykupionym pełnym pakietem usług turystycznych 25 kształtowały się na poziomie 2496 zł. 25 Pełny pakiet usług turystycznych oznacza wykupienie u jednego pośrednika trzech podstawowych usług: noclegów, wyżywienia i transportu. 70

71 Interesujących informacji na temat wydatków na podróże wakacyjne dostarcza analiza ich struktury rodzajowej. Wykres 20 przedstawia strukturę wydatków poniesionych w trakcie krajowych podróży długookresowych. Przedstawiono je w dwóch układach: ogółem oraz z rozróżnieniem podróży z usługami zakupionymi u pośredników i podróży zorganizowanych samodzielnie. W przypadku tych ostatnich dwie największe pozycje to wydatki na żywność (33%) i noclegi (30%), na które łącznie przypadało 63% wydatku na podróż. Zwraca uwagę fakt, że w wydatkach na żywność tylko ok. 1/3 stanowiły wydatki na usługi gastronomiczne. Wydatki na usługi rekreacyjno-kulturalne osiągnęły poziom jedynie około 4% całości wydatków na podróż. Wykres 20. Struktura rodzajowa wydatków na podróże krajowe długookresowe noclegi; 28% suma wpłacona organizatorowi wyjazdu; 24 % pozostałe wydatki; 76% wyżywienie; 31% inne; 6% usługi kulturalnorekreacyjne; 4% transport; 21% zakupy; 10% Bez korzystania z pośredników inne 5 % 4% Z wykorzystaniem pośredników przy zakupie usług 13 % inne usługi kulturalnorekreacyjne 4 % 8 % usługi kulturalnorekreacyjne zakupy 9 % 71% 19 % zakupy transport 20 % 96% 26 % transport noclegi 30 % 13 % noclegi wyżywienie 33 % 29% 22 % wyżywienie (w %) (w %) pozostałe wydatki; suma wpłacona organizatorowi wyjazdu; 71