PRZYSTANEK W HOLLYWOOD

Transkrypt

1 269 Rozdzia³ 9 PRZYSTANEK W HOLLYWOOD T amara i Raoul Kuffnerowie wyp³ynêli w lutym 1939 roku do Nowego Jorku, ale mimo e zatrzymali siê na Manhattanie, celem ich podró y by³a Hawana. Widocznie chcieli mieæ pewnoœæ, e nie dotkn¹ ich adne restrykcje nak³adane na ydów uciekaj¹cych z Europy, a ceniona na Kubie specjalistyczna wiedza Raoula z dziedziny uprawy buraków i produkcji cukru mog³a im zapewniæ dochody i przychylnoœæ w³adz 1. Po latach wyg³aszania prelekcji i udzielania konsultacji na temat modernizacji gospodarki rolnej Kuffner zdoby³ miêdzynarodow¹ s³awê jako przewiduj¹cy przedsiêbiorca i zamo - ny rolnik z monarchii austro-wêgierskiej. Teraz mia³ uczyæ w³aœcicieli plantacji trzciny cukrowej na Kubie, jak zwiêkszyæ wydajnoœæ, traktuj¹c robotników bardziej po ludzku. W koñcu, dziêki pomocy ambasady USA w Hawanie, móg³ siê ubiegaæ o pozwolenie na wjazd do Stanów Zjednoczonych jako nale ¹cy do uprzywilejowanej kategorii ekspertów do spraw agronomii. Od przyjazdu do Stanów Zjednoczonych do po³owy lipca Tamara mieszka³a w Waldorf-Astorii, odby³a te kilka wycieczek do Connecticut i Pensylwanii, gdzie malowa³a bogatych Amerykanów. Raoul mieszka³ w hotelu przez dwa lub trzy tygodnie, a nastêpnie ruszy³ w drogê do Hawany, gdzie mia³ znaleÿæ dom i podj¹æ pracê. Pod jego nieobecnoœæ Tamara w zawrotnym tempie co bardzo lubi³a nawi¹za³a kontakty towarzyskie w krêgach korzystaj¹cych z prosperity, która przypieczêtowa³a decyzjê Kuffnerów o rozpoczêciu nowego ycia w Ameryce. Jak zauwa y³ jeden z komentatorów: Produkcja ros³a, bezrobocie spada³o, nastroje w kraju by³y optymistycz-

2 274 Tamara empicka Tamara w New Hope, Pensylwania, 4 lipca 1939 r. Bucks, gdzie, jak pamiêta Kizette, dosta³a zamówienie na portret 7. Na jednym ze zdjêæ (odbitka wykonana w jedynym zak³adzie fotograficznym w miasteczku) widaæ Tamarê ubran¹ w spódnicê do jazdy na rowerze, która podkreœla jej d³ugie nogi. Tamara siedzi na rozleg³ym trawniku przed wiejskim domem w stylu wiktoriañskim, a obok niej kuca jakaœ kobieta o mêskiej urodzie, opieraj¹ca rêkê na jej ramieniu. Na innym zdjêciu obok tych dwóch kobiet widaæ mê - czyznê w œrednim wieku. Wkrótce po wywi¹zaniu siê z tego zamówienia Tamara pojecha- ³a do mê a do Hawany. Na malutkich sepiowych zdjêciach odnalezionych na dnie szuflady Kizette w kopercie z dat¹ 1939 widaæ sceny charakterystyczne dla plantacji trzciny na wschód od Hawany i w okolicach Santiago de Cuba. Jedno z nich, zrobione z daleka, ukazuje kryte starannie strzech¹ dachy chat i drzewa bananowe. Na innym znajduje siê osio³ek stoj¹cy przed jakimœ sklepikiem z ledwie widocznym szyldem w jêzyku hiszpañskim. Jednak s¹dz¹c z pozosta³ych fotografii, takie skromne scenki odgrywa³y niewielk¹ rolê w dwumiesiêcznym od lipca do wrzeœnia pobycie Tamary na Kubie. Z wiêkszoœci zdjêæ wynika, e Kuffnerowie spêdzali czas na przyjemnoœciach, na jakie mogli sobie pozwoliæ tylko zamo ni turyœci i bogaci emigranci. Na wielu fotografiach widaæ, jak siedz¹ w ogrodzie przed urz¹dzonym z przepychem kolonialnym domem. P³yn¹cy nieopodal kamienisty strumieñ by³ dla artystki wystarczaj¹cym pretekstem, by pozowaæ do zdjêæ z sukienk¹ podci¹gniêt¹ powy ej kolan i zalotnym spojrzeniem. Niedaleko ich domu znajdowa³ siê jachtklub, klub tenisowy i country club, a we wszystkich spotyka³o siê t³umy kobiet w sukniach prosto z»vogue a«. Istne nadmorskie pa³ace, które owiewa bryza znad migotliwej Zatoki Meksykañskiej, omiata iskrz¹cy siê bia³y piasek i sp³ywa na ch³odne kafle wyszorowanych posadzek pomimo to na kluby pada³ cieñ ohydnych cha³up z drugiej strony Hawany, zamieszkanych

3 275 przez rozpaczliwie biedne rodziny, którym ledwie starcza³o na ycie 8. Tamara, ze swoim przywi¹zaniem do luksusu, Ÿle siê czu³a w s¹siedztwie biedy niezale nie od tego, jak by³a bogata, najbardziej ba³a siê, e zubo eje. Stykaj¹c siê z ludÿmi yj¹cymi w nêdzy, popada³a w sentymentalizm: Tylko biedacy s¹ czyœci. To jedyni niewinni ludzie na œwiecie 9. Szczere propagowanie przez Kuffnera idei poprawy warunków pracy spodoba³o siê jego onie. Tamara, która mia³a sk³onnoœæ do natychmiastowego sprowadzania teorii do zastosowañ praktycznych, przerobi- ³a humanitarn¹ motywacjê Rolliego na osobiste wyznanie: dla nas, jako Tamara na Kubie, 1939 r. jednostek, jest wa ne, e dajemy [coœ] z siebie zwierzê goni za tym, co mo e z³apaæ; ale ycie ma sens [wtedy], kiedy dajemy. Wierzy³a, e dziêki swemu malarstwu przyczynia siê do rozwoju œwiata, poniewa jej twórczoœæ przynosi spo- ³eczeñstwu piêkno, którego przedtem nie zna³o. Dla mnie m¹dry jest ten twierdzi³a kto coœ osi¹ga, a do osi¹gniêæ zalicza³a zarówno piêkno, jak i powodzenie w interesach sierpnia 1939 roku Adrianna, która by³a u szczytu powodzenia, zosta³a odznaczona Legi¹ Honorow¹. Mieszkaj¹ca wówczas z Montautami Kizette a³owa³a, e nie mog³a byæ na uroczystoœci, poniewa w zgodzie z planem matki goœci³a u ojca w jego domu na wsi pod Warszaw¹; Tadeusz empicki pracowa³ wówczas jako radca prawny w przemyœle pañstwowym 11. W po³owie sierpnia, na otwarciu nowego kina, byli w Polsce tak e Adrianna i Pierre de Montaut. Kizette skorzysta³a z ich propozycji, by wróci³a do Pary a wraz z nimi. Na granicy niemiecko-polskiej prze yli wstrz¹s, gdy zobaczyli niemieckie czo³gi i jednostki pancerne stoj¹ce na wzgórzach, kilka mil przed nimi. By³o to 29 sierpnia; wyjechali z Polski na dwa dni przed wybuchem wojny.

4 276 Tamara empicka Kuffnerowie chcieli, by ich córki opuœci³y Europê, ale najpierw musieli uporz¹dkowaæ w³asne sprawy. 11 wrzeœnia 1939 roku Tamara i Raoul samolotem linii Pan American, lot numer 213, udali siê z Hawany do Miami, gdzie przekroczyli granicê Stanów Zjednoczonych jako cudzoziemcy z prawem sta³ego pobytu. W dokumentach urzêdu imigracyjnego ma³ onkowie figuruj¹ jako emigranci z Niemiec, uprzywilejowani z uwagi na specjalistyczn¹ wiedzê Kuffnera z zakresu agronomii. Oboje s¹ wymienieni jako obywatele czescy, nie wêgierscy, gdy oficjalnie po zawarciu w roku 1920 traktatu w Trianon Dioszegh przypad³ Czechos³owacji. W rubryce cel podró y napisali, e zamierzaj¹ na sta³e osi¹œæ w Kalifornii. Zdaniem wydawcy Roberta Westa wygl¹da na to, e Tamara mia³a spreparowane dokumenty, w które zazwyczaj zaopatrywali siê emigruj¹cy zamo ni wschodnioeuropejscy ydzi, eby móc wjechaæ do kraju docelowego. Dokumenty szwajcarskie, w których wpisano jako miejsce urodzenia Tamary Warszawê, stwierdzaj¹ ogólnikowo, e zamiast zwyk³ego œwiadectwa urodzenia okaza³a urzêdnikowi przekonuj¹ce dokumenty 12. empicka zawsze utrzymywa³a, e wjecha³a do Stanów Zjednoczonych wprost z Europy przez port nowojorski. Nikt nie pamiêta, eby kiedykolwiek wspomina³a o swym wyjeÿdzie na Kubê, a Kizette i Louisanne Kuffner Glickman twierdz¹, e nic o tym nie wiedzia- ³y. Zdawa³oby siê, e Hawana z tego czasu, stylowa przystañ pisa- Kizette, Tadeusz i Irena w Polsce, ok r.

5 277 rzy, malarzy i ludzi z towarzystwa, powinna stanowiæ naturalny element w repertuarze opowieœci Tamary o podró ach. Jej milczenie na temat tego miasta, które w roku 1939 wymieni³a w dokumentach imigracyjnych jako ostatnie miejsce sta³ego pobytu, musi byæ jakoœ powi¹zane z jej niemal paranoicznym lêkiem przed komunizmem (nawet w latach trzydziestych Kuba wydawa³a siê krajem niestabilnym, co tak uderzy³o Raoula) i ze strachem przed ujawnieniem prawdy o starannie zaplanowanej przez ma³ onków emigracji, nie zaœ z histori¹, któr¹ karmili swoich przyjació³ w Pary u. Kiedy w Miami ich dokumenty imigracyjne zosta³y wype³nione, Kuffnerowie pojechali do Nowego Jorku, gdzie przez cztery miesi¹ce g³ównie czynili starania o pozwolenie na przyjazd swoich córek i o dokumenty dla nich. W tym czasie w rubryce towarzyskiej nazwisko Tamary pojawia³o siê bez tytu³u baronowej, który przys³ugiwa³ jej z racji ma³ eñstwa z Kuffnerem. Zamiast tego dziennikarz z tej rubryki opisa³ j¹ jako ekscentryczn¹ malarkê: Do niedawna nowojorczycy mieli tylko jedno zmartwienie dotycz¹ce swych d³oni: eby by³y czyste i eby mia³y dobrze zrobiony manicure. Teraz nadchodzi Tamara de empicka, a z ni¹ rewolucja. Tamara, jak powszechnie wiadomo, urodzi³a siê w Polsce, ale przez ca³e ycie mieszka³a w Pary u. Pierwsza prawdziwa wystawa jej prac odby³a siê w Mediolanie w roku 1925 i zebra³a pochwa³y od Gabriela D Annunzia i innych znanych osobistoœci ze œwiata sztuki. Dziesiêæ lat temu Tamara przywioz³a kolekcjê swych obrazów do Ameryki. Ostatnio wróci³a tutaj z jednym ulubionym tematem dnia: d³oñmi. Stwierdzi³a, e d³onie, czy to nale ¹ce do pomocnika kelnera, czy wielkiego muzyka, maj¹ aspekt artystyczny, który da siê przenieœæ na p³ótno. Poniewa ona to w³aœnie robi, mo na zauwa yæ, jak w klubach nocnych nawet najbardziej zblazowani nowojorczycy ³ypi¹ ukradkiem na swoje palce. Tamara nie wró y z rêki. Ale zmusi³a Nowy Jork, by sta³ siê œwiadomy d³oni. 13 Tamara posz³a w œlady Jeana Cocteau, który przed kilkoma laty przez krótki czas fetyszyzowa³ d³onie, co by³o jednym z jego sposobów œci¹gniêcia na siebie uwagi. Mówi¹c bardziej powa nie, na podstawie jej obrazu Œw. Antoni mo na stwierdziæ, e od dawna by³a zainteresowana sposobami przedstawiania palców; w sêkatych palcach na obrazie UchodŸcy z roku 1939 widaæ du y wp³yw akwarelowo-piórkowych studiów Dürera. Zarówno on, jak i Tamara nadali d³oniom tyle ycia, e zdaj¹ siê one wrêcz przemawiaæ do widza.

6 278 Tamara empicka Nim Kuffnerowie wyjechali do Kalifornii, malarka zd¹ y³a wykorzystaæ tê prasow¹ relacjê jako kolejn¹ sposobnoœæ do reklamy. 5 lutego Los Angeles Examiner obwieœci³, e ostatnio artystka da³a upust swojemu upodobaniu do dziwactwa, organizuj¹c wystawê swoich obrazów, na których nie by³o adnego koloru oprócz bieli. W podobnym rodzaju bêdzie jej nastêpna wystawa w Julien Levy Galleries w Nowym Jorku, otwierana 23 kwietnia gdzie pojawi¹ siê jedynie d³onie, a wœród nich arcyksiêcia Franciszka Józefa i D Annunzia 14. ( empicka zaczê³a powo³ywaæ siê na enigmatyczne zamówienie Il Comandante, ilekroæ uzna³a, e zwiêkszy to jej artystyczn¹ wartoœæ.) Wystawa z obrazami samych r¹k nigdy nie dosz³a do skutku. Baronostwo Kuffnerowie z Pary a, odnotowa³ Los Angeles Examiner, przybyli [do Kalifornii] liniami United Airlines z Nowego Jorku. Powiedzieli znajomym, e chocia pocz¹tkowo zamierzali spêdziæ na Wybrze u Zachodnim tylko dwa miesi¹ce, tak siê zakochali w tym rejonie, e postanowili zostaæ d³u ej. Tydzieñ po wyl¹dowaniu w Los Angeles polecieli do San Francisco, gdzie odwiedzili nie wymienionych z nazwiska przyjació³, zatrzymawszy siê na trzy czy cztery dni w modnym hotelu Mark Hopkins. San Francisco Examiner pos³usznie doniós³, e wyjechali z Pary a poprzedniego lata z zamiarem pokazania w Nowym Jorku prac Tamary, i zatrzyma³ ich w Stanach Zjednoczonych wybuch wojny we Francji 15. Po wizycie Tamary w Courvoisier Gallery, w której mia³a siê odbyæ jej wystawa, oboje wrócili do Los Angeles i wynajêli apartament w hotelu Beverly Hills. Tak jak w Pary u, Tamara natychmiast zaczê³a szukaæ mo liwoœci wejœcia do miejscowej elity, która jak zak³ada³a mog³a jej pomóc w nawi¹zaniu kontaktów z g³oœnymi artystami. W ci¹gu ponad dwu nastêpnych lat Kuffnerowie albo sama Tamara przyjmowali ka - dego miesi¹ca setki goœci czy to w domu, czy w restauracji. Te t³umy na swych przyjêciach poœrednio zawdziêczali Cobinie Wright: nowojorskie towarzystwo kawiarniane, do którego powstania w latach dwudziestych przyczyni³a siê ta pieœniarka, pasowa³o do niezobowi¹zuj¹cego, choæ wystawnego stylu ycia Hollywood. Towarzystwo kawiarniane dawa³o ludziom okazjê za ywania rozrywki poza domem, wydawania obiadów, przyjêæ, herbatek i lunchów w kawiarniach, hotelach i restauracjach zamiast w domu. (...) [W przesz³oœci]

7 279 utrzymywano wielkie domy z sal¹ balow¹ i salami bankietowymi. aden cz³onek rzeczywisty towarzystwa nie za ywa³ rozrywki w miejscu publicznym, z wyj¹tkiem bardzo rzadkich i oficjalnych okazji, kiedy potrzebna by³a wiêksza sala balowa, a wtedy korzystano z us³ug niektórych co stateczniejszych hoteli. Ale, jak oœwiadczy³a Cholly Knickerbocker, towarzystwo coraz bardziej nudzi³o siê sob¹, a Hollywood pozwala³o temu zaradziæ, gdy goœci na spotkaniach towarzyskich i samych spotkañ by³o tu znacznie wiêcej 16. Jednak to nie okazje towarzyskie spowodowa³y, e Tamara postanowi³a tu osi¹œæ. Mimo e ju wtedy na Hollywood rzuca³ cieñ wizerunek Miasta Blichtru, Tamara mia³a dla niego szacunek. Na postanowienie, e w nim zamieszka, w du ej mierze wp³ynê³a jej atencja dla filmu, formy sztuki, która dojrzewa³a wraz z ni¹. Pierwszy pe³nometra owy film rosyjski powsta³ wprawdzie dopiero w roku 1908, lecz ju w roku nastêpnym nakrêcono ich w Rosji dwadzieœcia trzy, a w 1917 roku, kiedy Tamara ucieka³a przed rewolucj¹ oko³o piêciuset. Co wiêcej, kiedy Tamara mia³a kilkanaœcie lat, do Rosji sprowadzano filmy z W³och i byæ mo e sentyment do tego kraju dziewczyna przenios³a na kinematografiê. Po latach, opowiadaj¹c aktorowi Toniowi Selwartowi, e kultura w³oska pomog³a jej zrozumieæ innowacje, jakie jej siostra wprowadzi³a do architektury kin, Tamara wyjaœnia³a, e ludzie zawsze mówi¹ mi o Poli Negri, bo by³a Polk¹, ale ja z W³ochami mówi³am g³ównie o kinie, bo oni zawsze byli narodem najbardziej artystycznym. Tamara zawsze mile wspomina³a ogl¹dane w Rosji w³oskie filmy ³¹cz¹ce, podobnie jak musicale Busby ego Berkeleya, piosenkê, taniec i opowiadanie, które mimo e w latach dwudziestych kinematografia zwróci³a siê ku narracji pozosta³y czêœci¹ kina w³oskiego do koñca II wojny œwiatowej 17. Tamarze odpowiada³ hollywoodzki etos wytê onej pracy i to, e potrafiono tu doceniæ wielki talent. Od pierwszych tygodni w Kalifornii opowiada³a prasie, e s¹dzi³a, i bêdzie siê tu jej dobrze pracowa³o. Na pocz¹tek postanowi³a pokazaæ w zmitologizowanej formie swój sposób pracy i zdystansowaæ siê od niemodnego modernizmu. Niezmordowana w swym oddaniu dla sztuki, Mlle. empicka powiedzia³a wczoraj, e przez dwa lata nie bêdzie mia³a wolnego terminu, nie przyjmuje wiêc nowych zamówieñ. Ciekawe œwiat³o na