WYKORZYSTANIE PODŁOŻA POPIECZARKOWEGO DO REKULTYWACJI GLEB

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LV NR 2 WARSZAWA 2004: DOROTA KALEM BASA, BEATA W IŚNIEW SKA WYKORZYSTANIE PODŁOŻA POPIECZARKOWEGO DO REKULTYWACJI GLEB THE UTILIZATION OF MUSHROOM BED FOR THE RECULTIVATION OF SOILS Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej, Akadem ia Podlaska w Siedlcach Abstract: The analysed mushroom bed contained high amounts of macro- and microelements which indicates their utilization possibility for plant fertilization and recultivation of devastated grounds. The application of increasing doses of nitrogen in the form of mushroom bed caused increase in the yield of Lolium miiltiflorum harvested in four cuts as well as the content of macroelements in the soil materials (loamy sand) used in the pot experiment after one year of experiment. Słowa kluczowe: podłoże popieczarkowe, makro- i mikroelementy, życica wielokwiatowa. Key word: mushroom bed, macroelements and microelements, Lolium multiflorum. WSTĘP W ogólnej ilości odpadów powstających w Polsce specyficzną grupę stanowią odpady organiczne. Zawarta w nich substancja organiczna oraz składniki biogenne stanowią olbrzymie zasoby nawozowe, które w warunkach nieodpowiedniej gospodarki są przyczyną wielorakich form degradacji środowiska. Najlepszym i przyrodniczo uzasadnionym sposobem utylizacji takich odpadów organicznych jest ich rolnicze w ykorzystanie [Drżał i in. 1995, Siuta 1996]. W ciągu ostatnich lat znacznie zwiększyło się zainteresowanie w zakresie produkcji pieczarek [Roczniki Statystyczne 2000]. Zmiany technologiczne w procesie uproszczenia i nowych technik przygotowania podłoża pieczarkowego, jak również określony cykl produkcji spowodowały, że do środowiska przekazywane są coraz większe ilości podłoży po produkcji pieczarek, zasobnych w związki próchniczne i składniki pokarmowe roślin [Szudyga 1979, Vedder 1980]. Brak szerszych opracowań nad racjonalnym w ykorzystaniem tego odpadowego materiału organicznego do nawożenia i rekultywacji gleb narzuca potrzebę podjęcia badań w tym temacie.

2 210 D. Kalembasa, В. Wiśniewska Celem niniejszych badań było określenie wpływu podłoża po produkcji pieczarek na plon i skład chemiczny życicy wielokwiatowej. M A T E R IA Ł I M E T O D Y B A D A Ń Doświadczenie wazonowe prowadzono w szklarni w układzie całkowicie losowym. Wazony napełniono 12 kg gleby o składzie granulometrycznym piasku gliniastego mocnego. Procentowa zawartość poszczególnych frakcji wynosiła: piasku (1-0,1) - 63%, pyłu (0,1-0,02 mm) - 20%, części spławialnych (<0,02 mm) - 17%, w tym iłu koloidalnego (<0,002 mm) - 7%. ph w H0O gleby wynosiło 6,12, a w 1 mol' KC1 dm-3-6,04. Do poszczególnych obiektów nawozowych zastosowano takie ilości podłoża popieczarkowego aby wprowadzić 2, 4 i 6 g N w azon'1. Zawartość suchej masy podłoża popieczarkowego wynosiła 299 g kg-1, wartość ph w H^O -7,1 0, a w 1 mol KC1 dm-3-6,88. Zawartość innych składników podano w tabeli 1. Utworzono w ten sposób następujące obiekty badawcze: 1. gleba (obiekt kontrolny ); 2. gleba + podłoże popieczarkowe ( 2 g N na wazon); 3. gleba + podłoże popieczarkowe ( 4 g N na wazon); 4. gleba + podłoże popieczarkowe ( 6 g N na wazon). Podłoże do produkcji pieczarek w formie kostek wyprodukowano w firmie Unikost. Doświadczenie wazonowe założono w maju 2003 roku, w czterech powtórzeniach, a rośliną testową była życica wielokwiatowa Lolium multifolrum (Lam.), odmiany Kroto. W w ciągu sezonu wegetacyjnego zebrano cztery pokosy trawy, w 30-dniowych odstępach. W próbkach podłoża popieczarkow ego, gleby (przed i po zakończeniu dośw iadczenia) oraz w czterech pokosach trawy oznaczono: zawartość suchej masy ( g kg-1) metodą suszarkowo-wagową w temp. 105 C przez 24 godz.); ph w H90 i 1 mol KC1 dm 3 potencjometrycznie; *' całkow itą zawartość węgla i azotu, na autoanalizatorze CHNS/O, firmy Perkin Elmer; " całkowitą zawartość makro- (g kg 1s.m.- P, K, Ca, Mg, Na, S ) i mikroelementów (mg kg 1s.m.-F e, Al, Mn, Co, Mo, B, Li, Ti, Ba, Sr, V, Se, Sn, As, Pb, Cd, Cr, Cu, Zn, Ni) po uprzedniej mineralizacji odpowiedniego materiału na sucho w piecu muflowym, w temp. 450 C. Zawartość w tygielkach potraktowano (na łaźni piaskowej) roztworem kwasu solnego (HC1 : H 00 = 1:1) w celu rozpuszczenia w ęglanów i wydzielenia krzemionki. Powstałe chlorki przeniesiono do kolby o pojemności 100 cm 3, oddzielając krzemionkę na sączku. W tak przygotowanym roztworze oznaczono wymienione makro- i mikroelementy m etodą spektrometrii emisyjnej z indukcyjnie w zbudzoną plazm ą (ICP- AES).

3 W ykorzystanie p odłoża p opieczarkow ego do rekultyw acji gleb 211 TABELA 1. Zawartość makro- (g kg 1s.m ) i mikroelementów (mg kg 1s.m ) w podłożu popieczarkowym i glebie, zastosowanych w doświadczeniu wazonowym TABLE 1. The content of macro- (g kg 1of d. ni) and microelements (mg kg 1of d. ni) estimated in mushroom bed and soil used in experiment Składnik - Element g * kg 1s.m - o f d. ni mg kg 1s.m. - o f d. m. С N P К Ca Mg Na S Fe 1 Al ' Mn 1 Co Mo В Podłoże* ,7 10,0 14,6 62,8 3,97 2,05 25, ; 254 1,30 2,17 19,7 Gleba 11,5 1,0 0,54 1,43 1,70 0,92 0,19 0, ,53 nw 3,14 П *1 cd. tabeli 1 mg * kg 1 s. ni - o f d. ni Li Ti Ba Sr V Se Sn As Pb Cd Cr Cu Zn Ni Podłoże* 10,4 24,3 52,5 97,6 2,86 3,18 nw nw 6,26 0,70 15,0 26,4 44,6 8,80 1 Gleba soil 3,97 37,4 31,4 14,2 5,27 0,84 nw 0,09 11,2 0,44 7,33! 5,66 1 i 1 *Podłoże popieczarkowe - Mushroom bed; n.w. - nie wykryto - not detected 13,6 4,45 i WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA Cechą podłoża popieczarkowego, która predysponuje go do rolniczego wykorzystania jest skład chemiczny (tab. 1). Analizowane podłoże popieczarkowe zawierało 370 g kg-1 s.m. węgla i 26,7 g kg-1 s.m. azotu. Wąski stosunek C:N = 13,8:1 świadczy o korzystnych właściwościach pod względem nawozowym. Wartość tego stosunku wskazuje na przewagą procesu mineralizacji organicznych związków azotu nad ich syntezą w środowisku glebowym, w wyniku czego w glebie pojawiają się składniki pokarm ow e łatwo dostępne dla roślin. W badanym podłożu stwierdzono wysoką zawartość (w g k g '1s.m.) fosforu - 10,0, potasu -14,6, wapnia - 62,8, magnezu - 3,97, sodu - 2,05 oraz siarki - 25,1. Znaczna zawartość wapnia wskazuje, iż nawóz ten ma duże zdolności odkwaszające. Określone zawartości poszczególnych pierwiastków w podłożu popieczarkowym były zbliżone do przeciętnych zawartości składników pokarm ow ych w kom postach popieczarkow ych podawanych przez innych autorów [Gapiński, Woźniak 1999, Kalem basa, W iśniewska 2001]. W podłożu po produkcji pieczarek stwierdzono duże ilości mikroelementów, co także pozytywnie świadczy o możliwościach wykorzystania tego odpadowego materiału organicznego do nawożenia oraz rekultywacji, zwłaszcza gleb lekkich. Zawartość metali ciężkich w badanym podłożu mieściła się w granicach norm dopuszczających go do wykorzystania na cele rolnicze [Dz.U ].

4 212 D. Kalembasci, В. Wiśniewska TABELA 2. Plon życicy wielokwiatowej (g wazon ') suchej masy w pierwszym roku uprawy TABLE 2. The yield (g * pot ') o f dry matter o f Lolium multiflonim in the first year o f experiment Obiekty Objects Kontrola Control Gleba + podłoże popieczarkowc Soil with mushroom bed LSDM5 Średnia - mean NIR. LSD., N g na wazon on pot 0 Pokosy - Cuts 16,2 3,40 III 3,57 22,7 : 5,85 I 5,90 6* 23,3 9,45 IV 5,03 5,40 20,8 : 8,10 i 9,23 5, ,81 20,7 i 6,70 Suma Sum 39,8 44,1 9, ,1 0,65 7,02 - dla pokosów dla współdziałania obiektów i pokosów for cuts for interaction of objects and cuts 0,70 6, ,97 40,5 Zdaniem Gapińskiego i W oźniak [1999] 1 m 3 kompostu popieczarkowego zawiera taką ilość składników odżywczych, która odpowiada 2-3 m 3 św ieżego obornika. Próbę oceny przydatności podłoży popieczarkowych do wykorzystania nawozowego podjęły w swoich badaniach Kryńska i in. [ 1983] oraz Martyniak-Przybyszewska i Wierzbicka [1996]. Gleba zastosow ana w doświadczeniu (tab. 1) zawierała następujące ilości makroelementów: С - 11,5; N - 1,00; P -0,5 4 ;K - 1,43; Ca - 1,70; M g -0,9 2 ; Na - 0,19 i S 0,21 (g-kg 1' s.m.).ilości m ikroelem entów m ożna u łożyć w następujący malejący szereg: Fe > Al > M n > Ti > Ba > Sr > Zn > Pb > Cr > Cu > V > Ni >Li > B> Co > Se > Cd > As. W analizowanym materiale glebowym nie wykryto molibdenu i cyny. W doświadczeniu wazonowym na piasku gliniastym mocnym uprawiano życicę wielokwiatową (rajgras włoski). Plon suchej masy trawy w poszczególnych pokosach przedstawiono w tabeli 2. Najwyższy plon rajgrasu włoskiego (suma z czterech pokosów) uzyskano z obiektów nawożonych podłożem popieczarkowym zawierającym azot w ilości 6 g wazon-1, (50,1 g wazon 1), a najmniejszy z obiektu kontrolnego (28,2 g wazon"1). Zastosowanie zwiększonych ilości azotu w postaci podłoża popieczarkowego zwiększyło plon trawy wszystkich pokosów. Średni sumaryczny plon z obiektów doświadczalnych wynosił 40,5 g wazon-1, przy czym największy był w pokosie 1-20,7 g wazon. Łączny plon suchej masy życicy wielokwiatowej istotnie zależał od dawki azotu, o czym świadczy wartość współczynnika korelacji pomiędzy dawką azotu a plonem suchej masy (r = +0,995*). Zależność ta opisana jest równaniem regresji prostej Y = 34,4+2,58x. Zawartości m akroelem entów (g kg 1s.m.) w plonie życicy wielokwiatowej w poszczególnych 3 pokosach w I roku uprawy przedstawiono w tabeli 3. W życicy wielokwiatowej nie stwierdzono większych różnic (średnio z pokosów) w zawartości węgla, azotu, fosforu, wapnia, magnezu i sodu na obiektach z dodatkiem podłoża po produkcji pieczarek, w stosunku do obiektu kontrolnego. Analiza chemiczna wykazała natom iast zwiększenie zawartości potasu i siarki. Zawartość azotu w suchej masie

5 W ykorzystanie pod ło ża popieczarkow ego do rekultyw acji gleb 213 TABELA 3. Zawartość (g kg 's.m) makroelementów w życicy wielokwiatowej w doświadczeniu wazonowym TABLE 3. The content (g kg 1of d. m) of macroelements in the pot experiment Obiekty Objects N g* Pokosy Cuts Składnik - Element С N P к j Ca Mg Na I S j Kontrola 0 I ,1 4,19 30,9 8,59 2,45 0,80 j 3,23! Control n ,5 9,36 34,6 j 11,7 5,36 1,39 6,54! m ,6 7,92 33,6 j 11,2 4,12 1,00 i 6,36 i IV ,5 5,61 28,3 9,82 2,76 1,28 j 4,99 Średnia - mean ,9 6,77 31,8 10,3 3,67 1,11 5, Gleba + 2* I 406 3,84 4,56 37,8! 9,26 2,38 0,98 3,84 podłoże II 402 9,16 10,1 41,2 j 12,4 5,43 1,12! 9,16 j popieczarkowe III 406! 7,5 6,56 39,7 ; 9,66 3,52 0,86! 7,5 i zawierające IV 398 5,75 6,13 22,5 110,6 2,96 i 1,38! 5,75 i i 1 : azot w g i!! na wazon średnia - mean 403 6,56 6,85 35,3 10,5 3,57 1,08 i 6,56 j Soil with i i i! i 4* mushroom bed I 398 I 4,12 4,96 44,9 Î 9,91 2,38! 1.19! 4,12! contained II 404! 8,09 7,64 38,4 1! 10,4 4,58 0,85! 8,09! nitrogen in ц III ,4 6,86 33,8!i 10,1 О о 3,98 0,71! 10,4 per pot V ,9 6,71 26,9 j 13,2 3,26 i1 1,67 Ю,9 średnia - mean 404 ; 8,36 6,54 36,0 i 10,9 3,55 1,10 8,36 6* I 407 i 4,41 5,69 43,2 8,88 2,78 1,51 4,41 II 404! 7,77 8,06 40,9 11,0 4,75 0,96 7,77 III 407! 9,59 7,63 31,6 8,23 3,90 1,38! 9,59! IV ,0 6,76 29,8 9,16 3,15 1,24 111,0 1! i : średnia - mean 406 8,19 7,03 36,4 9,32 3,64 1,27! 8>19! Średnia - mean ,2 6,79 34,8 * Ilość g N na wazon, * the amount of N g per pot 10,2 3,60! 1,14 7,09 1 życicy wielokwiatowej była istotnie skorelowana z jej plonem, na co wskazuje istotna ujemna wartość współczynnika korelacji r = -0,565* i równanie prostej regresji Y =17,02- ОД 77 X. Zależność ta potwierdza zjawisko tzw. rozcieńczania azotu ; co świadczy, że przy dobrym zaopatrzeniu roślin w azot następuje gromadzenie suchej masy W życicy wielokwiatowej większe (średnio) zawartości mikroelementów i metali ciężkich stwierdzono na obiekcie kontrolnym (tab. 4). Można przypuszczać, że na obiektach nawożonych podłożem popieczarkowym nastąpiło zwiększenie wartości ph roztworu glebowego, co mogło doprowadzić do pewnego ograniczenia pobierania tych składników przez roślinę. Średnie zawartości oznaczonych mikroelementów i metali ciężkich w plonie życicy wielokwiatowej ułożyły się w zm niejszający się szereg: Fe > Al >M n >Sr >Li >Zn >B >Pb >Ba >Ti >Cu >Mo >Ni >Se >Cd >V >Co.

6 TABELA 4. Zawartość mikroelementów i melali ciężkich (mg kg'1s.m) w życicy wielokwiatowej w doświadczeniu wazonowym TABLE 4. The comtent (g *kg'1of d. ni) of microelements and heavy metals in the Lolium multiflorum in the pot experiment Obiekty Objects Kontrola Control Utwór glebowy + podłoże popieczarkowe Soil material with mushroom bed N g * 0 I II III IV Pokosy Cuts Składnik - Element Fe Al Mn Co Mo В Li Ti Ba Sr V Se Pb Cd Cu Zn Ni ,21 0,19 0,16 0,25 2,80 6,67 4,61 3,03 10,8 13,5 9,79 10,9 26,6 19,8 15,5 23,1 10,3 10,2 4,05 12,6 średnia - mean ,4 0,20 4,27 11,2 21,2 6,74 7,52 30,8 0,78 2,70 4,52 0,57 6,09 13,2 4,45 9 * I II III IV ,3 92,1 40,0 41,8 0,06 0,76 0,15 0,37 3,23 7,22 3,64 3,03 11,7 11,1 13,2 11,1 36,5 25, ,38 5,06 4,25 17,9 średnia - mean ,3 0,33 4,28 11,7 27,9 7,64 7,93 29,4 0,58 2,04 9,87 1,16 5,27 13,4 6,57 4 * I II III IV ,6 96,4 71,2 40,9 n.w. 0,10 0,13 0,18 4,15 7,26 4,17 2,80 10,0 10,9 10,6 14,5 48,7 24,2 8,4 27,9 3,12 3,26 2,43 8,69 średnia - mean ,8 0,14 4,59 11,5 27,3 4,37 5,25 27,9 0,47 1,71 5,88 0,80 6,19 12,0 2,14 8,05 7,79 6,56 7,70 10,0 7,47 7,40 6,84 10,1 5,36 5,23 5,53 28,3 35, ,7 34, ,5 30,8 0,24 1,46 0,81 0,37 n.w.- 1,26 0,46 0,61 n.w. 0,84 0,66 0,41 3,01 1,74 3,45 2,60 0,91 2,76 2,69 2,82 1,64 3,23 0,93 1,05 2,47 1,56 1,26 12,8 0,42 1,39 15,9 21,8 0,98 1,22 8,95 12,4 0,26 0,15 0,23 1,67 0,20 0,26 1,89 2,31 0,19 0,17 1,51 1,36 6,80 5,76 6,09 5,73 6,83 6,60 6,96 4,69 9,50 4,55 5,20 5, , , ,0 11,5 10, ,83 2,01 3,81 9,17 1,04 10,9 1,55 12,8 1,19 2,13 1,35 3, D. Kalembasa, B. Wiśniewska 6 * I II III IV , ,3 77,0 66,6 43,5 0,16 0,07 0,16 0,17 3,62 10,4 5,48 3, , ,43 36,5 46,7 26,1 23,4 10, ,46 9,55 5,92 4,82 5, , ,31 0,85 0,59 0,35 3,23 2,83 2,40 1,50 4,74 1,84 12,4 14,1 0,55 0,20 2,33 1,83 8,63 5,22 5,80 3,97 14,6 10,1 14,1 11,5 4,92 1,76 1,03 1,66 śred. -- mean ,6 0,14 5,79 11,6 33,1 5,20 5,15 23,9 0,52 2,49 8,27 1,23 4,46 10,0 2,34 Średnia - mean ,7 0,40 4,73 11,5 27,4 5,98 6,46 28,0 0,58 2,23 7,13 0,94 5,50 12,1 3,87 n.w. - nie wykryto - not detected; Sn, As, Cr - nie wykryto - not delected;* ilość N w g na wazon *lhc amount of N in g per pot

7 TABELA 5. Zawartość makro- (g kg 1s. itl gleby) i mikroelementów (m kg 1 s.m gleby) w glebie po pierwszym roku doświadczenia wazonowego TABLE 5. The content macro (g kg 1 o f d. m ) and microelements (mg kg 1 o f d.m ) in soil after first year o f pot experiment Obiekty Objects N ph Składnik - Element g* g kg 1 s.m - o f d.m mg kg 1 s.m o f d.m. H2 KCl С N P К Ca M g Na S Fe AL Mn Co Kontrola Control 0 7,03 6,52 12,4 1,00 0,56 1,27 2,23 0,96 0,16 0, ,58 Gleba + podłoże popieczarkowe Soil with mushroom bed 2 * 7,17 6,62 13,2 1,10 0,60 1,25 2,34 0,9 4 0,15 0, ,79 4 * 7,22 6,63 16,0 1,30 0,65 1,25 2,95 0,95 0,16 0, ,50 6 * 7,26 6,82 16,0 1,40 0,75 1,31 3,78 0,98 0,21 1, ,30 Średnie - mean 14,4 1,45 0,64 1,27 2,82 0,96 0,17 0, ,54 Obiekty Objects N g* Składnik - Element mg kg-1 s.m - o f d.m B Li Ti Ba Sr V Se Sn Pb Cd Cr Cu Zn Ni Kontrola Control 0 2,90 4,54 42,1 32,1 15,1 5,53 0,08 n.w. 12,9 0,63 6,48 7,22 24,7 8,32 Gleba + podłoże popieczarkowe Soil + mushroom bed 2* 2,59 4,17 50,6 32,2 14,9 5,64 n.w. 0,22 11,9 0,28 6,02 9,28 17,6 6,34 4* 3,34 2,67 44,3 34,4 15,9 5,27 0,50 n.w. 31,1 2,34 5,49 5,75 15,1 5,40 6* 3,86 2,69 37,3 35,0 16,7 4,76 n.w. 0,42 35,3 3,44 5,39 5,09 16,5 4,21 Średnia - mean 3,17 3,52 43,6 33,4 15,6 5,30 0,14 0,16 22,8 1,67 5,84 6,83 18,5 6,07 n. w. - nie wykryto - not detected; As - nic wykryto - not detected; * ilość g N na wazon, * the amount o f N in g per pot Wykorzystanie podłoża popieczarkowego do rekultywacji gleb 215

8 216 D. Kalembasa, В. Wiśniewska W uprawianej trawie nie wykryto cyny, arsenu i chromu. Po zbiorze ostatniego pokosu trawy, pobrano próbki glebowe w celu oznaczenia zawartości makro- i mikroelementów (tab. 5). Zastosowanie wzrastających ilości podłoża po produkcji pieczarek zwiększyło nieco wartości ph piasku gliniastego mocnego po zakończeniu pierwszego roku doświadczenia. Wartość ph w H^O wahała się w granicach od 7,03 dla obiektu kontrolnego do 7,26 dla obiektu, z podłożem popieczarkowym w ilości 6 g N na wazon, a ph w KC1 odpowiednio dla tych obiektów od 6,52 do 6,82. W wyniku naw ożenia podłożem popieczarkow ym w analizowanym utworze glebowym zwiększyła się całkowita zawartość węgla, od 12,4 g kg 1s.m. w obiekcie kontrolnym do 16,0 g kg 1s.m. w obiekcie nawożonym 6 g N na wazon. Podobna zależność wystąpiła dla azotu i fosforu. Na tym tle nieznacznie zmienił się stosunek C :N; najniższą wartość tego stosunku 11,4 stwierdzono w utworze glebowym na obiekcie z dawką 6 g N na wazon. Przy zastosowaniu dawki 2 g na wazon po zakończeniu doświadczenia pozostało 1200 m gn, co stanowi 60% ilości wprowadzonej. Dla pozostałych dawek wartości te wynosiły odpowiednio 90 i 80%. Wynika z tego, iż związki azotu zawarte w podłożu popieczarkowym wprowadzone do gleby ulegają bardzo wolno procesowi mineralizacji, pomimo bardzo wąskiego stosunku C:N w m ateriale wyjściowym. Świadczyć to może, że azot w badanym podłożu popieczarkowym występuje w związkach bardzo trudno ulegających procesowi rozkładu. Ilość węgla organicznego wprowadzonego w podłożu popieczarkowym, a powstałego w utworze glebowym po zakończeniu doświadczenia dla odpowiednich dawek azotu w ynosiła w procentach odpowiednio 34,6, 78,0 i 52,0%. Akumulacja wprowadzonego do utworu glebowego z podłożem popieczarkowym azotu i węgla popieczarkowym wykazuje wysoką zależność r = +0,954* dla rozpatrywanych dawek. Zawartość potasu we wszystkich obiektach doświadczalnych była zbliżona i wynosiła średnio 1,27 g kg-1 s.m. gleby. Z astosow anie w zrastających daw ek podłoża popieczarkowego zwiększyło zawartość wapnia w glebie (od 2,23 g k g '1s.m. na obiekcie kontrolnym do 3,78 g k g 1s.m. po zastosowaniu podłoża w ilości 6 g N wazon-1 ) oraz siarki (od 0,25 g kg 1na obiekcie kontrolnym do 1,09 g kg-1 s.m. na obiekcie z dawką 6 g N na wazon). Zawartość poszczególnych mikroelementów i metali ciężkich w piasku gliniastym mocnym na poszczególnych obiektach doświadczalnych była zróżnicowana. Średnie zawartości ze wszystkich obiektów doświadczalnych wynosiły (mg kg-1): Mn - 270; Ti - 43,6; Ba - 33,4; Pb - 22,8; Zn - 18,5; Sr - 15,6; Cu - 6,83; Ni - 6,07; Cr - 5,84; V ; Li - 3,52; В - 3,17; Co - 2,54; Cd - 1,67; Sn - 0,16; Se - 0,14. WNIOSKI 1. Badane podłoże po produkcji pieczarek zawierało znaczne ilości makro i mikroelementów, co daje możliwość wykorzystania go do nawożenia roślin i rekultywacji gleb. 2. Zaw artość metali ciężkich w analizowanym podłożu popieczarkow ym nie przekraczała wartości granicznych dopuszczających go do wykorzystania rolniczego.

9 W ykorzystanie p odłoża popieczarkow ego do rekultyw acji gleb W doświadczeniu wazonowym stwierdzono korzystny wpływ podłoża popieczarkowego na pion życicy wielokwiatowej oraz zawartość makroelemcntów w piasku gliniastym m ocnym po pierwszym roku uprawy. LITERATURA DRŻAŁ E., KOZAK E., KUCHARSKI B., PODGÓRSKI L., STREB M., SUCHY M., SYNOŚ A. 1995: Fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne zagrożenia środowiska przez odpady. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa. USTAWA O ODPADACH z dn.27 kwietnia 2001 r z późniejszymi zmianami. DZ.U z dnia 20 czerwca 2001 r. GAPIŃSKI M., WOŹNIAK W. 1999: Pieczarka. Technologia uprawy i przetwarzania. PWR i L, Poznań: KALEMBASA S., WIŚNIEWSKA B. 2001: Skład chemiczny podłoży po produkcji pieczarek. Zesz. Prohl Post. NaukRoln. 475: KRYŃSKA W., MARTYNIAK-PRZYBYSZEWSKA B, WIERZBICKA B. 1983: Próba oceny podłoża pieczarkowego jako komponentu do uprawy pomidorów i ogórków szklarniowych. Mat. Symp. ART w Olsztynie: MARTYNIAK-PRZYBYSZEWSKA B., WIERZBICKA B. 1996: Ocena wpływu kilku podłoży na plonowanie ogórka szklarniowego. Zesz. Probl. Post. NaukRoln. 429: SIUTA J. 1996: Zasoby i przyrodnicze użytkowanie odpadów organicznych. Zesz. Probl. Post. N aukroln. 437: SZUDYGA K. 1979: Pieczarka. PWR i L, Warszawa: VEDDER P.J.C. 1980: Nowoczesna uprawa pieczarki. PWR i L, Warszawa. ROCZNIKI STATYSTYCZNE dr hab. Dorota Kalembasa, prof. AP. Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej, Akadem ia Podlaska u l B.Prusa 14, Siedlce kalem basa@ ap.siedlce.pl

10