Trzęsienia ziemi, które wstrząsnęły światem

Transkrypt

1 Marek Żukow-Karczewski Trzęsienia ziemi, które wstrząsnęły światem Ziemia stały ląd, opoka, synonim trwałej i stabilnej podstawy, dającej pewne oparcie stopom. Gdy drży, zagładzie ulegają nie tylko budowle wzniesione ręką ludzką, lecz wali się wówczas w gruzy cały świat zbudowany pieczołowicie przez człowieka na jakże złudnym poczuciu bezpieczeństwa. Starożytni uważali, że trzęsienia ziemi są przejawem aktywności wielkich zwierząt podtrzymujących ziemski dysk. W Egipcie był to skarabeusz, w Japonii ryba, w Chinach byk, w Indiach żółw, a słoń na obszarze Azji Południowo-Wschodniej. Mogła to też być oznaka gniewu boga lub zwiastun narodzin nowego bóstwa. Nieco inną interpretację zjawiska znajdujemy u Greków i Rzymian, według których wstrząsy skorupy ziemskiej zawdzięczano pragnącym wydostać się na powierzchnię olbrzymom, strąconym niegdyś do otchłani i przywalonym wulkanicznymi górami przez samego Zeusa. Z upływem wieków mędrcy przegnali precz bogów i ogłosili, iż najsilniejsze trzęsienia, zw. tektonicznymi, wywoływane są przez ruchy płyt litosfery, przemieszczających się względem siebie, co powoduje stopniowy wzrost sprężystych deformacji skał. Po osiągnięciu wartości krytycznej naprężenia, następuje gwałtowna dyslokacja skalnych elementów, wywołująca odczuwalny na powierzchni wstrząs. Tak więc trzęsień ziemi można spodziewać się najczęściej w rejonach styku płyt litosfery. Miejsca te nazwano strefami sejsmicznymi. Nieszczęście polega na tym, że chętnie i licznie osiedlają się tam ludzie. A oto konsekwencje tego faktu na przestrzeni dziejów. Gdyby wierzyć Platonowi, to za najbardziej katastrofalne w skutkach trzęsienie ziemi w dziejach należałoby uznać wstrząsy, które przyniosły zagładę Atlantydzie. Ów legendarny ląd na Oceanie Atlantyckim, położony naprzeciw słupów Heraklesa, czyli obecnego Gibraltaru, miał pogrążyć się w odmętach wraz z kwitnącą tam cywilizacją.

2 Jak jednak wiemy, istnienie tajemniczego kontynentu jest przedmiotem nieustającego sporu, a więc i okoliczności jego zniknięcia pozostają problematyczne. Wypada zatem zająć się kataklizmami solidniej potwierdzonymi w źródłach. Wykopaliska archeologiczne wykazały, że ok r. p.n.e. trzęsienie ziemi wystąpiło na Krecie, niszcząc m.in. wielki pałac w mieście Fajstos. W starożytności był to znany ośrodek rozwoju kultury minojskiej oraz centrum handlu i rzemiosła, gdzie prowadzono wytop miedzi i produkcję brązu. Wiemy też na przykład, iż na przełomie lat 227/226 p.n.e. silne trzęsienie ziemi nawiedziło m.in. wyspę Rodos. W jego wyniku zniszczony został jeden z siedmiu cudów świata Kolos Rodyjski. Był to wykonany z brązu, ogromny, 30 metrowy posąg boga Heliosa, ustawiony na 10 metrowym postumencie u wejścia do portu na Rodos. Niszczycielskie trzęsienie ziemi w 17 r. p.n.e. całkowicie zniszczyło słynne miasto Hierapolis na terenie Anatolii w południowo zachodniej Turcji. Niegdyś należało ono do władców Pergamonu, a następnie przeszło pod panowanie Rzymu. Po tej katastrofie miejscowość została odbudowana przez Rzymian, ale już w roku 60 n.e. kolejne wstrząsy zniweczyły efekty odbudowy. Z czasem jednak udało się przywrócić dawną świetność Hierapolis. Miasto przetrwało do roku 1354, kiedy to potężne wstrząsy tektoniczne ostatecznie zmusiły ocalałych mieszkańców do opuszczenia jego ruin już na zawsze. Podobny los spotkał w roku 365 n.e. Cyrenę starożytne, założone przez Greków miasto w północnej Libii w prowincji Cyrenajka. Ten ważny, opisany przez Herodota gród powstał prawdopodobnie w 630 r. p.n.e. Trzęsienie ziemi zamieniło jego wspaniałe gmachy i budynki mieszkalne w opustoszałe rumowisko.dwa wielkie trzęsienia ziemi odnotowano w Antiochii. To znajdujące się obecnie w granicach Turcji miasto było w starożytności jednym z najważniejszych ośrodków religijnych, kulturalnych, politycznych i handlowych obszaru związanego z Morzem Śródziemnym. Pierwszy potężny wstrząs wystąpił w połowie I w. n.e., a drugi miał miejsce w roku 115. Podczas tego drugiego trzęsienia w poważnym niebezpieczeństwie znalazło się życie samego cesarza Trajana. Na szczęście kataklizm nie powstrzymał dalszego rozwoju pięknego grodu. Podziemne wstrząsy nie ominęły również sławnego Koryntu na półwyspie Peloponez, gdzie z powodzeniem działała wielka i wspaniała świątynia Afrodyty. Nawiasem mówiąc, miasto to niszczyli również ludzie. W 146 r. p.n.e. zburzyli je Rzymianie, ale w roku 46 p.n.e. zostało odbudowane. Trzęsienia ziemi w tym rejonie wystąpiły m.in. w roku 375 i 551 n.e., walnie przyczyniając się do ostatecznego upadku starożytnego ośrodka kultu, wypoczynku i rozrywki. Podziemne siły nie miały litości również dla Koloseum, czyli wzniesionego w l n,e. amfiteatru Flawiuszów. Obiekt ten jedna z najbardziej rozpoznawalnych budowli świata został poważnie uszkodzony podczas trzęsienia ziemi, które nawiedziło Rzym w roku 445. Noc z 29 na 30 maja 526 r. n.e. była czasem zagłady dla Ochrydy, miasta w południowo zachodniej Macedonii, malowniczo położonego nad Jeziorem Ochrydzkim, u stóp gór Galiczica. Ruchy skorupy ziemskiej zamieniły gród w stertę gruzów, ale wkrótce miasto zostało odbudowane z polecenia cesarza Justyniana, który docenił walory krajobrazowe tego miejsca. W roku 614 n.e. trzęsienie ziemi częściowo zburzyło Efez, starożytne miasto w Azji Mniejszej, słynące m.in. ze świątyni Artemidy jednego z siedmiu cudów świata spalonej przez Herostratesa w 356 r. p.n.e. Ogromne zniszczenia i ofiary ok. 200 tys. zabitych pociągnęło za sobą trzęsienie ziemi w Damghan w Iranie, o sile ocenianej na 7,9 stopnia w skali Richtera. Wstrząsy wywołały wiele osuwisk. Pamięć ludzka jest ułomna, a źródła często niejednoznaczne. Z tego też względu wielkie trzęsienie ziemi w Ardabil (dzisiejszy Iran), mające mieć miejsce 23 marca 893 roku, które prawdopodobnie pochłonęło 150 tys. ofiar, utożsamia się niekiedy z równie wielkim trzęsieniem w Dwin w Armenii, ocenianym na 6 stopni w skali Richtera, zaistniałym 28 grudnia tego samego roku. Wystąpiły wtedy liczne osuwiska.

3 Zniszceniu uległo wiele budynków, a ofiary w ludziach mogły osiągnąć liczbę nawet 180 tysięcy. Nieustające problemy z powodu fatalnej lokalizacji miała Tyberiada miasto leżące w północnym Izraelu, na zachodnim brzegu Jeziora Tyberiadzkiego. Jak wiadomo, w miejscu tym przebiega Rów Jordanu, czyli zapadlisko wypełnione częściowo wodami wspomnianego JezioraTyberiadzkiego. Rejon charakteryzuje się dużą aktywnością sejsmiczną, wynikającą z nieregularności ruchu płyty arabskiej i płyty afrykańskiej, przesuwających się wzdłuż linii uskoku Rowu Jordanu. Tarcia i naprężenia na styku obu płyt wywołują częste trzęsienia ziemi, które co najmniej kilkanaście razy niszczyły Tyberiadę. Było tak m.in. w roku 30, 33, 115, 306, 363, 419, 447 i 631 n.e. oraz w czasach nam bliższych. Skoro wspomnieliśmy o bliższych czasach, to należy tu przypomnieć m.in. o smutnych losach latarni morskiej na wyspie Faros na Morzu Śródziemnym, uważanej za jeden z cudów świata starożytnego. Wzniesiona w l p.n.e. budowla wskazywała wejście do portu w Aleksandrii w Egipcie. Ogromna, wysoka latarnia była stopniowo niszczona przez trzęsienia ziemi w roku 1261, 1303 i Ostateczny cios został zadany w roku Gruzów latarni użyto do budowy fortu. Nawet w Damaszku odczuwalne były drgania skorupy ziemskiej, które w 1138 roku nawiedziły z wielką siłą Aleppo oraz Harem, gdzie legła w gruzach tamtejsza cytadela krzyżowców, grzebiąc podobno 600 zbrojnych. Łącznie ofiar śmiertelnych na terenach objętych trzęsieniem miało być aż 230 tysięcy. W roku 1283 wstrząsy sejsmiczne zniszczyły większą część skalnego miasta klasztoru Wardzia w południowej Grusji. Ta zadziwiająca osada powstała w 1185 roku za sprawą gruzińskiego króla Jerzego III i jego córki królowej Tamary. Na kilkunastu kondygnacjach umieszczono tam tysiące komnat i mniejszych pomieszczeń. W okolicy działał też rozbudowany system nawadniający również zniszczony przez trzęsienie. Za najbardziej tragiczne w dziejach ludzkości trzęsienie ziemi uważana jest katastrofa sejsmiczna, która zdarzyła się w Chinach 22 stycznia 1556 roku. Wstrząsy wystąpiły w prowincji Shaanxi i silnie odczuwane były również w prowincjach sąsiednich. W ich wyniku z wielu wzniesień osunęły się ogromne masy ziemi. Było aż 830 tys. ofiar.

4 Potężne trzęsienie ziemi na Malcie, które nawiedziło tę wyspę w roku Częściowemu zniszczeniu uległa wtedy Mdina dawna stolica Malty, położona w środkowej części wyspy. Ucierpiała zwłaszcza średniowieczna zabudowa miasta. Mdina została odbudowana. W kronikach zanotowano, że 20 października 1687 roku trzęsienie ziemi dotknęło środkowe Peru. 26 stycznia 1700 roku ziemia zatrzęsła się w Oregonie i Waszyngtonie na terytorium Stanów Zjednoczonych. Wiadomo też, iż 28 października 1707 roku wstrząsy wystąpiły na terenie Japonii w regionie Chubu, gdzie miało zginąć 5 tys. ludzi. O godzinie 8:45 dnia 8 lipca 1730 roku zatrzęsło się południowe Chile. Siłę wstrząsu ocenia się na 8,7 stopnia w skali Richtera. Do znacznych zniszczeń doszło w miastach Coquimbo, Ilapel, Petorca, Tiltil i Valparaiso. Na zawsze w pamięci Europejczyków utkwiła data 1 listopada 1755 roku. W tym dniu bowiem nawiedziło Lizbonę wielokrotnie opisywane i analizowane wielkie trzęsienie ziemi, które zniszczyło 85 proc. zabudowy stolicy Portugalii i zdewastowało znaczną część wybrzeża. Jego siła oceniana jest na 9 stopni w skali Richtera. Wstrząsom towarzyszyła fala tsunami o wysokości do 20 metrów. Ofiar śmiertelnych mogło być nawet 90 tysięcy. Ruchy skorupy ziemskiej odczuto w południowej Europie, a w Maroko spowodowały one znaczne straty w ludziach (ok. 10 tys.). Dzięki gromadzonym na polecenie markiza de Pombal sprawozdaniom z terenów objętych katastrofą, trzęsienie ziemi w Lizbonie jest pierwszym w dziejach trzęsieniem o dokładnie opisanym przebiegu. San Salvador, stolica Salwadoru, był wielokrotnie w swoich dziejach niszczony przez trzęsienia ziemi. W dniu 16 kwietnia 1854 roku wstrząsy sejsmiczne poczyniły w mieście tak wielkie szkody, że na pewien czas musiano przenieść siedzibę władz państwowych w inne miejsce. W pamięci Japończyków utrwaliło się natomiast wspomnienie o dużych trzęsieniach ziemi z drugiej połowy XIX wieku, zwiastowanych 7 listopada 1854 przez wstrząs w regionie Iga o domniemanej sile 7,4 stopnia w skali Richtera. Pierwsze z nich wystąpiło 23 grudnia 1854 roku w regionie Tokai oraz w Tokio (wówczas Edo). Wstrząsy o sile ocenianej na 8,4 stopnia w skali Richtera i tsunami poczyniły ogromne spustoszenie w prefekturze Chiba i w prefekturze Kochi. Drugi wstrząs odczuto w Tokai i na wyspie Kiusiu następnego dnia, tj. 24 grudnia. Miał siłę ocenianą na 8,4 stopnia w skali Richtera i uśmiercił ponad 10 tys. ludzi. Trzecie trzęsienie nawiedziło Japonię 1 listopada 1855 roku. Miało wg ocen siłę 6,9 stopnia w skali Richtera i najwięcej zniszczeń przyniosło w Tokio (Edo). Przez całą noc grunt drgał i falował (było 30 wstrząsów), co doprowadziło do zniszczenia znacznej części miasta, głównie zresztą w wyniku pożarów. Doliczono się 6641 ofiar śmiertelnych i 759 rannych. I jeszcze dla dopełnienia obrazu klęsk, wspomnijmy, że trzęsienie ziemi zarejestrowano także 9 kwietnia 1858 w rejonie Hietsu. 16 grudnia 1857 roku po raz kolejny zatrzęsła się ziemia w południowych Włoszech. Wstrząsy zebrały tragiczne żniwo w regionie Basilicata, gdzie zginęło ponad 11 tys. ludzi.do potężnych, ocenianych na 8,5 stopnia w skali Richtera wstrząsów tektonicznych doszło 13 sierpnia 1868 roku w północnym Chile, w okolicach portowego miasta Arica. W samym mieście było 25 tys. ofiar, a na całym obszarze doykniętym kataklizmem zginęło ponadto 45 tys. ludzi. Trzęsienie wywołało falę tsumami, która dotarła na Hawaje. Dodajmy, że nieszczęsne miasto po raz kolejny zostało w dużej części

5 zniszczone przez wstrząsy i tsunami w dniu 10 maja 1877 roku. Takie czynniki, jak wzrost liczby ludności i gęstości zaludnienia, a także postępy urbanizacji i stosowanie ciężkich, masywnych materiałów budowlanych w tandetnych i słabych konstrukcjach na terenach zagrożonych ruchami tektonicznymi, dramatycznie wpłynęły na bilans ofiar trzęsień ziemi w XX wieku. Rozwój ogólnoświatowego przepływu informacji przyczynił się natomiast do pobudzenia zainteresowania ruchami skorupy ziemskiej, a co za tym idzie, do ich rejestracji i analizy. W roku 1935 amerykański geofizyk i sejsmolog Charles Francis Richter, w oparciu o badania prowadzone w Kalifornii, opracował otwartą (bez górnej granicy) skalę służącą do mierzenia siły trzęsienia ziemi za pomocą sejsmografów. Jest to doskonale nam znana skala Richtera. Świat zaczęły obiegać w błyskawicznym tempie coraz bardziej szczegółowe relacje z tragicznych zdarzeń. Dopiero wówczas ludzie w pełni zdali sobie sprawę z własnej bezsilności w obliczu nieokiełznanej potęgi sił natury. Miniony wiek od samego początku obfitował w potężne zjawiska sejsmiczne. Już 18 kwietnia 1902 roku miasto Gwatemala, stolica Gwatemali, doświadczyło niszczycielskiej mocy wstrząsów tektonicznych, które nawiedziły ten rejon w porze nocnej. Ogromne zniszczenia zabudowy, spotęgowane szalejącymi na gruzowiskach pożarami, wystąpiły również w kilkunastu sąsiednich miejscowościach. Szczególnie doświadczeni zostali mieszkańcy 10-tysięcznego miasteczka Escuintla, gdzie trwający zaledwie dwie minuty wstrząs pozbawił życia aż 4 tysiące ludzi, a więc niemal połowę populacji. Ruchom skorupy ziemskiej towarzyszyły wybuchy kilku wulkanów, które od dawna uznawano za wygasłe. Łącznie zginęło wówczas w Gwatemali 12 tys. 200 osób, a 80 tys. straciło swoje domy. W następnym roku, 28 maja, trzęsienie ziemi nawiedziło z kolei stolicę dawnego imperium osmańskiego, położoną na granicy Europy i Azji, czyli Stambuł. Jego przebieg był mniej dramatyczny, ale i tak śmierć poniosło wtedy ok. 2 tys. mieszkańców miasta. Znacznie większy zasięg terytorialny miały drgania sejsmiczne, które 4 kwietnia 1905 roku odczuli mieszkańcy indyjskiego stanu Dżammu i Kaszmir. Ziemia trzęsła się w wielu miastach, jak np. Chamba, Dharamshala, Jammu, Kullu, Lahore, Mandi i New Delhi i Puri. Wstrząsy osiągnęły siłę 8,6 stopnia w skali Richtera, niosąc zniszczenie i śmierć. Zginęło prawie 19 tys. ludzi, co czyniło omawiane trzęsienie ziemi najtragiczniejszym tego typu kataklizmem w dotychczasowych dziejach regionu. W tym samym roku siedem dni grozy przeżyła włoska Kalabria. Wstrząsy rozpoczęły się 8 września, osiągając siłę 7,9 stopnia w skali Richtera. Życie straciło ok. 5 tys. osób przeważnie mieszkańców 25 zniszczonych wiosek. Następny, tj rok przyniósł niepokojące wieści z Ekwadoru i Kolumbii, gdzie 31 stycznia wstrząsy sejsmiczne o prawdopodobnej sile od 8,2 do 8,8 stopnia w skali Richtera spowodowały śmierć od 500 do 1500 osób. W wyniku trzęsienia powstały wielkie fale tsunami. Skutków potężnego trzęsienia ziemi w wielkim mieście doświadczyli mieszkańcy amerykańskiego San Francisco w roku Dnia 18 kwietnia o godz. 5:13 rano dał się odczuć bardzo silny wstrząs o sile 8,3 stopnia w skali Richtera, który trwał 40 sekund. Po trwającej 10 sekund przerwie wystąpiły kolejne drgania, trwające 25 sekund. Kataklizm spowodował oczywiście pęknięcie miejskiej instalacji gazowej, co wywołało liczne, trwające 3 dni pożary. Brakowało wody gaśniczej, gdyż zniszczeniu uległa sieć wodociągowa i kanalizacyjna. Ruchy skorupy ziemskiej i ogień doprowadziły do unicestwienia 520 wysokościowców i 28 tys. zwykłych budynków. Szczególnie dużo domów rozpadło się już po pierwszym wstrzącie na przedmieściach San Francisco, gdzie budowano tanio, tandetnie i na piaszczystym podłożu. Straty w ludziach przekroczyły 2,5 tys. osób. Dach nad głową utraciło ok. 250 tys. mieszkańców. Szkody materialne oszacowano na ok. 400 mln dolarów. To trzęsienie uznano za najbardziej katastrofalne spośród tego typu zdarzeń, jakie kiedykolwiek w dziejach odnotowano na wybrzeżu kalifornijskim, w rejonie groźnego uskoku San Andreas.

6 Zaledwie cztery miesiące później, 16 sierpnia, ziemia zatrzęsła się pod miastem Valparaiso w Chile. Siła wstrząsu wynosiła 8,6 stopnia w skali Richtera. W samym mieście zginęło 1500 mieszkańców, ale w całym rejonie dotkniętym trzęsieniem doliczono się jeszcze 18,5 tys. ofiar. Swoje domy i mieszkania straciło ponad 100 tys. ludzi. Morderczą siłę połączonych żywiołów dramatycznie odczuli mieszkańcy Jamajki w dniu 14 stycznia 1907 roku. Trwające 36 sekund trzęsienie ziemi nawiedziło wówczas miasto Kingston, powodując śmierć od 800 do 1400 osób. Ogromne zniszczenia w okolicy spotęgowane zostały wysokimi falami, które powstały w zatoce Anotta na skutek drgań skorupy ziemskiej pod dnem. Woda wtargnęła na ląd i zmyła z jego powierzchni kilkaset domów mieszkalnych. O skali dramatu dowiedziano się dopiero po pewnym czasie, gdyż wszelka komunikacja z Kingston została na kilka dni całkowicie przerwana. Z tsunami przyszło również walczyć ludziom zamieszkującym Sycylię i południowe tereny Włoch. Wszystko zaczęło się od wstrząsów o sile 7,5 stopnia w skali Richtera, które wystąpiły o godz. 5:25 i trwały do 6:00 rano w dniu 28 grudnia 1908 roku. Kataklizm zniszczył niemal doszczętnie (98% powierzchni) Mesynę, duże miasto i port na Sycylii, liczącą wówczas 147 tys. mieszkańców. Zginęło tam blisko 80 tys. ludzi. W powiększaniu strat miały swój udział ogromne pożary. Podobny dramat miał miejsce w Reggio di Calabria, gdzie mieszkało 34 tys. obywateli. Z tej liczby trzęsienia nie przeżyło 25 tys. osób. Znacznie ucierpiały też inne miejscowości, jak np. Casano, Castroreale, Catania, Cosenza, Palmi i San Giovanni. Ruchy tektoniczne dna morskiego wywołały jednocześnie ogromną falę o wysokości dochodzącej do 15 m, która pojawiła się w Cieśninie Mesyńskiej. Woda wtargnęła na ląd i ostatecznie dopełniła dzieła zniszczenia, niosąc zagładę nielicznym ocalałym ludziom i stojącym jeszcze budynkom. Wszystko to odbywało się na dodatek w strugach ulewnego deszczu. Trzęsienie w Mesynie uznano za najsilniejsze z dotychczasowych trzęsień ziemi w Europie. W roku 1909 tragicznie doświadczony został dla odmiany Meksyk, gdzie dnia 30 lipca trzęsienie ziemi całkowicie zrujnowało m.in. miasto Acapulco. Natomiast dnia 5 maja roku 1910 wstrząsy tektoniczne wystąpiły w Nikaragui, przyczyniając się do śmierci ok. 5 tys. ludzi. Związki trzęsień ziemi z wybuchami wulkanów są doskonale znane. Przykładem mogą być wydarzenia, które miały miejsce na Filipinach w dniach stycznia 1911 roku. Otóż na wyspie Luzon zaczęto odczuwać drgania skorupy ziemskiej w promieniu 150 km wokół wulkanu Taal, położonego w odległości 65 km na zachód od Manili. Podziemne wstrząsy trwały 24 godziny, a następnie z wulkanu wydobył się gęsty czarny dym oraz opary trującego dwutlenku siarki. Wkrótce potem na zboczach wulkanicznej góry ujrzano potoki gorącego błota, które błyskawicznie pokryło powierzchnię 2 tys. km kw. Przed gazami i błotną lawiną nie zdołało uciec 1335 osób, które poniosły śmierć. Rannych zostało 200 ludzi. Po raz kolejny grozę wstrząsów sejsmicznych odczuto we Włoszech 13 stycznia 1915 roku. Tego dnia we wczesnych godzinach porannych potężne trzęsienie ziemi o sile 7,5 stopnia w skali Richtera dotknęło miasto Avezzano, powodując śmierć 32 tys. mieszkańców. Ruchy ziemi odczuwano wtedy w całym regionie Abruzzów i w samym Rzymie, gdzie stwierdzono niezbyt wielkie straty materialne. Wszystkie dotychczasowe kataklizmy wywołane ruchami tektonicznymi przewyższyła swoim ogromem katastrofa w Gansu, północno-zachodniej prowincji Chin. W dniu 16 grudnia 1920 roku trzęsienie ziemi o sile ocenianej na 7,8-8,6 stopnia w skali Richtera wystąpiło tam na obszarze kilkuset kilometrów, niszcząc doszczętnie kilkaset wsi. Ukształtowanie terenu spowodowało, że z górskich zboczy oderwane zostały siłą wstrząsów wielkie skalne bloki i głazy, które z impetem stoczyły się w zamieszkane doliny, pociągając za sobą ogromne masy ziemi. Powstały pęknięcia gruntu, a w wielu rzekach nastąpiło nagłe spiętrzenie wody. Pod gruzami swoich domów, pod stertami kamieni i ziemnymi osuwiskami pogrzebanych zostało przeszło 180 tys. (może nawet tys.) ludzi. Mieszkańcy prowincji pozbawieni dachu nad głową zmuszeni byli do koczowania pod gołym niebem podczas grudniowych mrozów. Z wyziębienia zmarło wówczas ok. 20 tys. osób.

7 Dzień 1 września 1923 roku tragicznie zapisał się w historii Tokio i Jokohamy. Wtedy to bowiem te wielkie japońskie miasta nawiedziło trzęsienie ziemi o sile 8,3 stopnia w skali Richtera, któremu towarzyszyła fala tsunami o wysokości 12 metrów. Żywioł zniszczył ok. 600 tys. budynków, pozbawiając mieszkań 500 tys. osób. Specyfika ówczesnej japońskiej zabudowy w większości drewnianej sprzyjała rozprzestrzenianiu się pożarów, które były główną przyczyną obrażeń ciała i zgonów wśród mieszkańców obu aglomeracji. Zginęło 140 tys. ludzi, a 200 tys. odniosło rany. Podczas tego trzęsienia zaobserwowano największe ze znanych w dotychczasowej historii przemieszczeń fragmentów skorupy ziemskiej, które wyniosło 3 m w pionie i 5 m w poziomie. O skutkach podmorskich wstrząsów tektonicznych przekonali się mieszkańcy japońskiej wyspy Kiusiu w dniu 14 września 1927 roku, kiedy to wysoka fala wzbudzona ruchami dna morskiego najpierw wtargnęła na południowe tereny wspomnianej wyspy, aby następnie zmienić kierunek na północny i zawrócić w stronę Tokio. Woda zmyła z powierzchni lądu ok. 30 miejscowości, zabijając przeszło 3 tys. ludzi. W tym samym roku, 22 maja, w wyniku dwóch trzęsień ziemi na terenie prowincji Qinghai w Chinach zginęło ok. 140 tys. ludzi. W Kansu (wstrząs o sile ocenianej na 7,6 stopnia w skali Richtera) ofiar było prawie 100 tys., a w San Shan, gdzie wstrząs miał mieć siłę 8 stopni w skali Richtera, śmierć poniosło 40 tys. mieszkańców. 22 lipca 1930 roku światową listę ofiar tektonicznych wstrząsów trzeba było uzupełnić o 1500 istnień ludzkich. Byli to mieszkańcy rejonu Neapolu i Avellino w południowych Włoszech, gdzie właśnie tego dnia wystąpiło kolejne w tym kraju trzęsienie ziemi. W roku 1932 donoszono natomiast o wstrząsach, które 3 lutego zniszczyły miasto Santiago na Kubie oraz o kolejnym trzęsieniu w chińskiej prowincji Gansu dn. 25 grudnia. Ruchy tektoniczne w Chinach miały siłę 7,6 stopnia w skali Richtera i doprowadziły do śmierci ok. 70 tys. ludzi. Do zadziwiającego zjawiska doszło 3 marca 1933 roku w Japonii. Otóż wstrząsy sejsmiczne pod dnem morskim o sile 8,6 stopnia w skali Richtera wzbudziły tsunami o wysokości przekraczającej 10 m. Fala ta świeciła fosforyzującym blaskiem i wzięta została przez niektórych mieszkańców wybrzeża za

8 ogromnego potwora morskiego atakującego ich kraj. Przypuszcza się, że efekt świecenia wody wywołany został przez wyniesione w wielkich ilościach na powierzchnię głębinowe stworzenia oceaniczne o specyficznych właściwościach. Gigantyczna świetlista fala zalała miasto Sanriku, niszcząc ok. 9 tys. budynków, a ponadto zatopiła blisko 8 tys. łodzi, kutrów i statków rybackich. Śmierć poniosło ok. 3 tys. osób. 10 marca tego samego roku południową Kalifornię nawiedziło silne trzęsienie, które zaczęło się o godz. 17:55 i trwało z przerwami przez siedem godzin. Wstrząsy sejsmiczne odczuwano na obszarze o długości 320 km i szerokości 56 km. Objęły one m.in. teren hrabstwa Orange oraz Los Angeles i Long Beach, gdzie w gruzy rozsypało się wiele murowanych budynków o słabszej konstrukcji. Straty w ludziach były jednak stosunkowo niewielkie: 123 zabitych i ponad 4 tys. rannych. W roku 1934 uwagę światowej opinii publicznej zwróciło trzęsienie ziemi w stanie Bihar w Indiach. Wstrząs miał siłę 8 stopni w skali Richtera. Jego ofiarą padło blisko 11 tys. ludzi. Znacznie mniej łaskawości okazał żywioł 31 maja 1935 roku mieszkańcom miasta Kweta w ówczesnych północnych Indiach, obecnie leżącego w granicach Pakistanu. Ten garnizonowy i wypoczynkowy ośrodek unicestwiony został całkowicie w wyniku wstrząsu o sile 7,5 stopnia w skali Richtera. Doliczono się aż 50 tys. ofiar śmiertelnych. O godzinie 23:35 dnia 24 stycznia 1939 roku ziemia zatrzęsła się z siłą 7,8 stopnia w skali Richtera w środkowym Chile na obszarze przeszło 800 kilometrów kwadratowych. Wstrząs trwał zaledwie 3 minuty, ale czas ten w zupełności wystarczył, aby zamienić w sterty gruzu miasta Angol, Chillan, Coihueco, Concepción i Coronel. Swoje siedziby straciło tam ok. 700 tys. osób. Największe straty odnotowano w Chillan, gdzie zginęło ok. 25 tys. mieszkańców. Łącznie śmierć poniosło 50 tys. ludzi, a 60 tys. zostało rannych. Dodajmy tu, iż na pograniczu Chile i Argentyny ziemia zatrzęsła się z siłą 8,5 stopnia w skali Richtera również 11 listopada 1922 roku. Pod sam już koniec roku 1939, 26 grudnia, region Erzincan we wschodniej Turcji nawiedziło trzęsienie ziemi o sile 7,8 stopnia w skali Richtera. Jego ofiarą padło istnień ludzkich. Straty powstały również w wyniku wstrząsów wtórnych. Trudno sobie wyobrazić przerażenie mieszkańców wybrzeża Hawajów, gdy nagle ujrzeli przed sobą 14-metrową falę tsunami, która po chwili wtargnęła na ląd. Gigantyczne spiętrzenie oceanicznych wód było efektem ruchów tektonicznych w obrębie Rowu Aleuckiego w północnej części dna Oceanu Spokojnego, które miały miejsce 5 godzin wcześniej, dn. 1 kwietnia 1946 roku. Wysoka fala przyniosła śmierć 173 osobom. Opisany dramat zmobilizował stosowne służby amerykańskie do uważnego śledzenia podmorskich wstrząsów sejsmicznych i w efekcie doprowadził do opracowania systemu wczesnego ostrzegania przed ich efektami. Trzęsienie ziemi i niejako tradycyjnie będące jego efektem pożary zrujnowały 28 czerwca 1948 roku japońskie miasto Fukui, położone w środkowozachodniej części wyspy Honsiu. Przestało istnieć ok. 40 tys. domów. Z życiem rozstało się 3769 osób. Kilka miesięcy później, 6 października, sejsmiczny kataklizm objawił się w całej swej potędze mieszkańcom Aszchabadu w Turkmenistanie (terytorium ówczesnego Związku Radzieckiego). Wstrząs o sile 7,3 stopnia w skali Richtera zniszczył wiele niewielkich miejscowości, uśmiercając ok. 110 tys. ludzi. Ustalono, że na głębokości 40 km znajdowało się epicentrum trzęśienia ziemi o sile 6,8 stopnia w skali Richtera, które 5 sierpnia 1949 roku wystąpiło wzdłuż wschodnich Andów w Ekwadorze. Wstrząsy odczuto w Ambato, Banos, Latacunga, Patate i Pelileo i w blisko 30 innych miejscowościach, gdzie zginęło ok. 6 tys. osób, 20 tys. zostało rannych, a 100 tys. utraciło miejsca zamieszkania. Kataklizm ten, największy w dziejach Ekwadoru, spowodował straty materialne w wysokości ok. 66 mln dolarów na obszarze 2400 km kwadratowych. Znane nam fale wywołane wstrząsami sejsmicznymi zaatakowały 29 stycznia 1950 roku porty na południowym wybrzeżu Iranu, całkowicie je zatapiając. W głębi lądu trzęsienie ziemi (trzy wstrząsy) zniszczyło dwadzieścia miast i miasteczek irańskich, zabijając 1000 osób i raniąc kolejnych Tego samego roku, 15 sierpnia, osuwające się skały i ziemia oraz gorąca woda i para uchodząca ze szczelin w gruncie uśmierciły 1500 osób w stanie Asam w północno wschodnich Indiach, na pograniczu z Tybetem. Straty materialne wyniosły ponad 25 mln dolarów. Nieszczęście było efektem ruchów tektonicznych o sile 8,6 stopnia w skali Richtera, które nawiedziły wówczas ten region, powodując liczne osuwiska i powodzie. 4 listopada 1952 roku ziemia poruszyła się gwałtownie na Kamczatce. Siła wstrząsu wyniosła 9 stopni w skali Richtera. Poprzednie, silne trzęsienie w tej części świata odno o na południowej Kamczatce 3 lutego 1923 roku. Ocenia się, że jego siła osiągnęła wartość

9 8,5 stopnia. Za najbardziej katastrofalne trzęsienie ziemi w Afryce uznano trwający 12 sekund wstrząs o sile 5,8 stopnia w skali Richtera, który zniszczył blisko 80% zabudowy, uśmiercił 15 tys. i ranił 12 tys. mieszkańców 48 tysięcznego miasta Agadir w Maroku. Grozę sytuacji pogłębiła ogromna fala tsunami wywołana przez trzęsienie. Zdarzenie miało miejsce 29 lutego 1960 roku. Prawie trzy miesiące później, 22 maja, wielka fala wywołana ruchami oceanicznego dna nawiedziła wybrzeża Hawajów (61 ofiar śmiertelnych) i Japonii, gdzie życie straciło łącznie 138 osób. Na Filipinach były 32 ofiary. W tym też dniu trzęsienie ziemi zniszczyło ponownie miasto Concepción w Chile (1655 ofiar). Łącznie w środkowym Chile, gdzie wystąpiły groźne osuwiska, zginęło od 3700 do 5700 osób, a 2 miliony pozostały bez dachu nad głową. Straty materialne oszacowano na 550 mln dolarów. Podaje się, że wstrząs miał siłę 9,5 stopnia w skali Richtera i był najsilniejszym wstrząsem tektonicznym odnotowanym w dziejach pomiarów sejsmicznych. Trzęsienie to poprzedziły odczuwalne dzień wcześniej wstrząsy wstępne o sile do 8 stopni w skali Richtera, które zaalarmowały ludność, co pozwoliło uniknąć jeszcze większych ofiar. Starsze pokolenie zapewne doskonale pamięta wstrząsające obrazy zniszczenia napływające latem 1963 roku z ówczesnej Jugosławii. To tam właśnie, a dokładniej w Macedonii, 20 sekundowe trzęsienie ziemi w dniu 26 lipca dotknęło miasto Skopje, zamieniając w sterty gruzu 80 proc. miejskiej zabudowy. Zginęło 1070 ludzi, a 80 tys. straciło swoje mieszkania. Ocaleni i ratownicy cierpieli dodatkowo z powodu braku wody i wielkich upałów. 27 marca 1964 roku potęga natury z niespotykaną mocą objawiła się mieszkańcom Alaski, a zwłaszcza miasta Anchorage. Ucierpiały też miejscowości Kodiak, Seward i Valdez. Trwające 3 minuty wstrząsy o sile 8,5 9,2 stopnia w skali Richtera dały się odczuć na obszarze 120 tys. km kw., powodując powstawanie szczelin i uskoków o szerokości do 25 metrów oraz przesunięć o wysokości do 15 metrów. Powstała fala tsunami o wysokości do 67 m (spiętrzenie w zatoce). Trzęsienie to określane jako najtragiczniejsze w historii Ameryki Północnej pozbawiło życia 131 osób. Straty materialne oszacowano na 300 mln dolarów. Trzeba tu wspomnieć, że 9 marca 1957 roku wystąpiło na Alasce trzęsienie o sile 8,6 stopnia w skali Richtera, któremu towarzyszyła niezwykle wysoka do 30 m fala tsunami. Również wówczas zauważono liczne szczeliny. Kolejne trzęsienie na Alasce zdarzyło się 4 lutego 1965 roku. Nastąpiło uszkodzenie domów i dróg, a fala tsunami osiągnęła wysokość powyżej 10 metrów. W roku 1968 zjawiska sejsmiczne wystąpiły na Filipinach i w Iranie. W Manili, stolicy Filipin, 2 sierpnia wstrząs o sile 6 stopni w skali Richtera uśmiercił ok. 300 ludzi. Natomiast trzęsienie w północnym Iranie, które zdarzyło się 31 sierpnia, przyniosło ok. 12 tys. ofiar. Niezwykle dramatyczny przebieg miało trzęsienie ziemi zaistniałe 31 maja 1970 roku w zachodnim Peru. Po raz kolejny objawiła się wówczas cała groza żywiołu szalejącego w terenie górzystym. Wstrząs miał siłę 7,7 stopnia w skali Richtera i najdotkliwiej został odczuty w miastach Chimbote i Yungay. Ofiar śmiertelnych było blisko 70 tys., a rannych zostało ok. 200 tys. osób. Ponadto 25 tys. ludzi uznano za zaginionych. Szacowano, że ok. 800 tys. mieszkańców regionu straciło dach nad głową. W samym tylko Yungay zginęło 20 tys. ludzi, kiedy na domy i ulice runęła ziemia osuwająca się ze zboczy Mt Huascaran. W lutym 1971 roku dwukrotnie zatrzęsła się południowa Kalifornia. Pierwszy wstrząs w dn. 10 lutego o sile 6,6 stopnia w skali Richtera odczuto zwłaszcza w Los Angeles, gdzie śmierć poniosło 51 osób, a kilkaset innych zostało rannych. Drugie trzęsienie (15 lutego) przyniosło 65 ofiar śmiertelnych i straty materialne w wysokości pół miliarda dolarów. Wielkie zniszczenia i śmierć ok. 10 tys. ludzi przyniosło trzęsienie ziemi o sile 6,5 stopnia w skali Richtera, które 24 grudnia 1972 roku nawiedziło Managuę, stolicę Nikaragui. Identyczną siłę miały wstrząsy odnotowane na terenie południowo wschodniego Meksyku 28 sierpnia 1973 roku. Kataklizm dotknął ponad 25 miejscowości w prowincjach Veracruz oraz Puebla w górach Sierra Madre. Ofiar śmiertelnych było przeszło 700, a więc znacznie mniej niż w Nikaragui. Natomiast 20 tys. ludzi poniosło śmierć kilka miesięcy później, 11 maja 1974 roku, podczas potężnego trzęsienia ziemi w chińskiej prowincji Sichuan Również w 1974 roku, 28 grudnia, ponad 5 tys. obywateli Pakistanu zginęło w wyniku wstrząsu skorupy ziemskiej o sile 6,3 stopnia w skali Richtera.

10 Bardzo niespokojnym pod względem sejsmicznym okazał się być rok Już 4 lutego ziemia zatrzęsła się z siłą 7,5 stopnia w skali Richtera w Gwatemali, gdzie obok stolicy kraju bardzo ucierpiały miasta Pecpan, Poyaba, San Antonio i San Juan Cacatepeque. Pod gruzami pogrzebanych zostało ponad 23 tys. ludzi, a przeszło 75 tys. odniosło obrażenia ciała. Dach nad głową straciło 1,5 miliona mieszkańców kraju. 6 maja wielokrotne wstrząsy o sile do 6,9 stopnia w skali Richtera zdewastowały północne Włochy, zwłaszcza rejon Udine i Wenecji, przyczyniając się do śmierć 20 tys. ludzi. Trzęsienie ziemi było wówczas silnie odczuwane także w Austrii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Jugosławii, Niemczech i Szwajcarii. Dnia 28 lipca wstrząsy sejsmiczne o sile 8,2 stopnia w skali Richtera wystąpiły w Chinach, doszczętnie niszcząc miasto Tangshan. Odczuto je również w Pekinie. Ruchy skorupy ziemskiej poprzedzały podobno zjawiska świetlne. Trzęsienie to uznaje się za najtragiczniejsze w czasach nowożytnych, gdyż doprowadziło także w wyniku wstrząsów wtórnych do śmierci aż 242 tys. ludzi. Żywioł lądowy i żywioł wodny połączyły swe siły 17 sierpnia u wybrzeży Filipin. Zdarzenia następowały zgodnie ze znanym nam doskonale scenariuszem. Tak więc trzęsienie ziemi o sile 7,8 stopnia w skali Richtera wzbudziło tsunami o wysokości 30 metrów. Kataklizm zwalił się na Mindanao, uśmiercając ponad 8 tys. ludzi. Fatalną serię wstrząsów tektonicznych w roku 1976 zakończyło trzęsienie o sile 7,9 stopnia w skali Richtera, które zarejestrowano we wschodniej Turcji. Zginęło tam 4 tys. osób. Nieco spokojniej zachowywała się skorupa ziemska w roku 1977, ale i wtedy nie obeszło się bez strat tym razem w Rumunii. Oto 4 marca silne trzęsienie (7,4 stopnia w skali Richtera) wystąpiło w Bukareszcie, powodując znaczne zniszczenia w stolicy (m.in. zrujnowane 33 zabytkowe gmachy) i uśmiercając ponad 1500 osób. Około 11 tys. mieszkańców zostało rannych. W całym kraju uszkodzeniu uległo ok. 35 tys. budynków. Wstrząs ten odczuto też w Bułgarii, gdzie w mieście Swisztow zginęło 100 osób. Kolejne lata również nie obfitowały na szczęście w zbyt dramatyczne przejawy aktywności sejsmicznej

11 naszego globu. 16 stycznia 1979 roku trzęsienie ziemi wystąpiło we wschodnim Iranie, pochłaniając tysiąc ofiar. Również w Iranie, w jego południowo wschodniej części, ziemia zatrzęsła się 11 czerwca 1981 roku. Siła wstrząsu wyniosła 6,6 stopnia w skali Richtera. Zginęło wtedy ponad 2 tys. ludzi. Natomiast blisko 3 tys. osób poniosło śmierć 13 grudnia 1982 roku w Jemenie Północnym, kiedy ten kraj nawiedziły wstrząsy o sile 6 stopni w skali Richtera. W dniu 19 września 1985 roku niepokojące wieści nadeszły z Meksyku. Wystąpiło tam mianowicie trzęsienie ziemi z epicentrum pod dnem Oceanu Spokojnego, o sile 7,8 8,1 stopnia w skali Richtera, w wyniku którego w oddalonej o 350 km stolicy kraju zniszczeniu uległo ponad 450 budynków. Pod ich gruzami śmierć znalazło przeszło 7 tys. ludzi. Około 50 tys. mieszkańców miasta Meksyk straciło swoje siedziby. Łącznie w rejonie wstrząsu mogło zginąć od 10 do 40 tys. ludzi, a do 350 tys. stracić dach nad głową. Dość silne wstrząsy skorupy ziemskiej (7,3 stopnia w skali Richtera) odczuwano 5 i 6 marca 1987 roku w północno-wschodnim Ekwadorze. Spowodowały one zgon ponad 4 tys. osób. Głębiej w pamięci utkwiło jednak tragiczne trzęsienie ziemi, które 7 grudnia 1988 roku nawiedziło północną Armenię. Chociaż jego siła wyniosła tylko 6,9 stopnia w skali Richtera, to straty materialne były ogromne (16 mld dolarów), podobnie jak i szacowane na co najmniej 25 tys. zabitych straty w ludziach. W wyniku drgań i osuwisk 20 miast i 342 osady zostały zniszczone, a 517 tys. ludzi straciło swoje domy. Po latach względnego spokoju, 17 października 1989 roku San Francisco w Kaliforni dotknięte zostało najbardziej niszczycielskim trzęsieniem ziemi od czasu pamiętnego kataklizmu w 1906 roku. Siła trwających 15 sekund wstrząsów wyniosła 7,1 stopnia w skali Richtera, co wystarczyło, aby spowodować straty materialne w wysokości przeszło 6 miliardów dolarów. Ofiar śmiertelnych było stosunkowo niewiele, gdyż zginęły prawdopodobnie "tylko" 273 osoby. Najbardziej dramatyczne sceny rozgrywały się na estakadach autostrady Nimitz (epicentrum drgań), gdzie wielu ludzi poniosło śmierć w zmiażdżonych samochodach. W roku następnym, tj. 1990, odnotowano na świecie trzy groźne wstrząsy sejsmiczne. Dwa z nich wystąpiły w dniach czerwca w północno zachodnim Iranie, a ich siłę oceniono na 7,5 stopnia w skali Richtera. Żywioł uśmiercił ok. 50 tysięcy ludzi i ranił kolejne 200 tysięcy. Swoje domy straciło pół miliona mieszkańców kraju. Trzeci wstrząs odnotowano 16 lipca na Filipinach. Jego siła wyniosła 7,7 stopnia w skali Richtera. Śmierć poniosło 1600 osób. 30 września 1993 roku 9748 osób rozstało się z życiem w wyniku trzęsienia ziemi o sile 6,2 stopnia w skali Richtera, które nawiedziło region miasta Latur w Indiach. O negatywnych stronach rezydowania na terytorium Kalifornii przekonali się mieszkańcy Los Angeles w dniu 17 stycznia 1994 roku, kiedy to ich miasto dotknęło trzęsienie ziemi o sile 6,7 stopnia w skali Richtera, z epicentrum w Northridge. Drgania skorupy ziemskiej doprowadziły do powstania strat materialnych w wysokości 15 miliardów dolarów. Ofiar śmiertelnych było 57. Opinią publiczną wstrząsnęła wiadomość o zawaleniu się budynku mieszkalnego, w którym zginęło 16 lokatorów. Dokładnie rok później, 17 stycznia 1995 roku, wstrząsy sejsmiczne pod dnem Morza Japońskiego spowodowały znaczne zniszczenia w japońskim mieście portowym Kobe. Trzęsienie miało siłę 7,2 stopnia w skali Richtera i uznane zostało za jedno z najtragiczniejszych tego typu zdarzeń na terytorium Japonii w XX wieku. W wyniku 20-sekundowego wstrząsu śmierć poniosło blisko 6,5 tys. ludzi, a 310 tys. straciło dach nad głową. Straty materialne oceniono na rekordową w dziejach kwotę 100 miliardów dolarów. Całkowitemu zniszczeniu uległo miasteczko Naftiegorsk na Sachalinie w Rosji, gdy w nocy 28 maja 1995 roku region ten nawiedziło trzęsienie ziemi o sile 7,6 stopnia w skali Richtera. Było 2040 ofiar śmiertelnych. W roku 1997 donoszono 10 maja o trzęsieniu ziemi w północnym Iranie, które miało siłę 7,2 stopnia w skali Richtera i pochłonęło ponad 1600 ofiar, pozbawiając ponadto 50 tys. ludzi ich mieszkań. 26 września informowano zaś o wystąpieniu wstrząsów w środkowych Włoszech, na terenie regionów Umbria i Marche. Trzęsienie o sile 5,5 stopnia w skali Richtera nawiedziło m.in. Asyż, gdzie uszkodzeniu uległa wówczas bazylika Św. Franciszka, wzniesiona w XIII i XIV wieku. Ucierpiało wiele dzieł sztuki. Obawiano się zwłaszcza o los fresków Giotta, ale na szczęście bezcenne przedstawienia scen z życia św. Franciszka przetrwały kataklizm. Bilans ofiar zamykał się liczbą co najmniej 11 zabitych i 120 rannych.

12 Inny sławny w świecie zabytek, a mianowicie Wielki Mur Chiński, uległ uszkodzeniom 10 stycznia 1998 roku podczas trzęsienia ziemi o sile 6,2 stopnia w skali Richtera, które dotknęło Chiny, a zwłaszcza północno wschodnią prowincję Hebei (odczuto je nawet w Pekinie). Zginęło 50 osób, a przeszło 11 tys. zostało rannych.również w roku 1998, 4 lutego, wstrząsy sejsmiczne o sile 6,1 stopnia w skali Richtera pojawiły się w północnym Afganistanie, na obszarze prowincji Takhar. Są to tereny górzyste, a więc trzęsienie wywołało liczne osuwiska. Straty były znaczne: od 2500 do 5000 zabitych. Przestało istnieć lub popadło w ruinę ok. 8 tys. domów. Po raz kolejny w omawianym roku trzęsienie ziemi zebrało krwawe żniwo 17 lipca, kiedy to podmorski wstrząs o sile 7,8 stopnia w skali Richtera wzbudził 10-metrową falę, która wtargnęła na północne wybrzeża Papui-Nowej Gwinei, zatapiając kilka wiosek wraz z ich mieszkańcami. Zginęło ok. 6 tys. ludzi. Na grzbietach fal tsunami zaobserwowano wtedy czerwoną poświatę. Już 25 stycznia 1999 roku skorupa ziemska ponownie zadrżała w zachodniej Kolumbii. Wstrząsy o sile 6 stopni w skali Richtera uśmierciły ponad 1000 osób. Dużo tragiczniejsze w skutkach było trzęsienie ziemi w północnozachodniej Turcji, które kilka miesięcy później, 17 sierpnia, uśmierciło co najmniej 15 tys. ludzi (wg niektórych źródeł od 17 do nawet 35 tys.). Miało ono siłę 7,6 stopnia w skali Richtera. Największe straty odnotowano w przemysłowym mieście Izmit, gdzie znajdowało się epicentrum wstrząsów. 2 tys. domów uległo całkowitej zagładzie, a 50 tys. zostało uszkodzonych. Zniszczeniu uległa baza wojskowa, szpital i liczne budynki mieszkalne. W tamtejszej rafinerii wybuchł groźny pożar. Dach nad głową straciło ok. 300 tys. ludzi. Pierwszych kilkanaście lat XXI wieku to niejako kontynuacja dramatycznych zdarzeń z minionych wieków. Relacje telewizyjne z miejsc katastrof mogliśmy śledzić na bieżąco, a więc dla porządku wypada jedynie przypomnieć suche daty i fakty, aby straszne obrazy znów stanęły nam przed oczyma. Tak więc wstrząsy o sile 7,6 stopnia w skali Richtera doprowadziły 26 stycznia 2001 roku do śmierci ok. 20 tys. mieszkańców indyjskiego stanu Gujarat. 21 maja 2003 roku żywioł zaatakował w regionie Bumardas w Algierii, gdzie 2266 osób padło ofiarą trzęsienia ziemi o sile 6,8 stopnia w skali Richtera. Tego samego roku, 26 grudnia, mieszkańcy regionu Bam w południowo-wschodnim Iranie odczuli wstrząsy o sile 6,6 stopnia w skali Richtera (wystąpiło też ok. 30 wstrząsów wtórnych). W ich wyniku zniszczeniu uległo 80% budynków. Kataklizm nie oszczędził wówczas także starożytnej cytadeli w Bam, znanej z tego, że była największą budowlą wzniesioną z cegły suszonej. Straty w ludziach wyniosły od 26 do 31 tys. zabitych i 30 tys. rannych. Kronikę katastrof sejsmicznych roku 2004 otwiera trzęsienie ziemi w północnym Maroku, które wystąpiło 24 lutego. Miało siłę 6,4 stopnia w skali Richtera i spowodowało 631 ofiar śmiertelnych. Stokroć okropniejsze w swej treści zapisy trzeba było zamieścić na ostatnich stronicach owej kroniki. Otóż 26 grudnia ruchy tektoniczne o sile 9 stopni w skali Richtera pod dnem Oceanu Indyjskiego, w rejonie zachodniego wybrzeża północnej Sumatry, wzbudziły fale tsunami 15-metrowej wysokości. W ciągu trzech godzin dotarły one do granic stałego lądu, zalewając z ogromną gwałtownością nadmorskie tereny Bangladeszu, Indii, Indonezji, Malediwów, Malezji, Mjanmy (Birma), Somalii, Sri Lanki i Tanzanii. Ten pamiętny kataklizm, jeden z czterech najsilniejszych od przeszło stu lat, poczynił niewyobrażalne szkody materialne i uśmiercił ok. 230 tys. ludzi. Na szczęście dużo słabsze fale tsunami powstały po trzęsieniu ziemi u wybrzeża północnej Sumatry w dniu 28 marca 2005 roku. Odczuwalne w Indonezji, Malezji i Tajlandii wstrząsy o sile 8,6 stopnia w skali Richtera spowodowały śmierć 1313 osób. Przypomnijmy, że trzęsienie w Indonezji 1 lutego 1938 roku miało siłę 8,5 stopnia. 27 maja 2006 roku Indonezja ponownie znalazła się w centrum zainteresowania, gdyż wtedy właśnie ziemia zadrżała z siłą 6,8 stopnia w skali Richtera pod nogami mieszkańców regionu Yogyakarta. Na Jawie tysiące budynków legło w gruzach, co pozbawiło dachu nad głową ok. 600 tys. ludzi. Zginęło 6200 osób, a 44 tys. zostało rannych. Zaledwie dwie minuty trwało trzęsienie ziemi o sile 8 stopni w skali Richtera, które 15 sierpnia 2007 roku dotknęło region Ica w Peru. Czas ten wystarczył, aby w gruzach legło ponad 35 tys. budynków, w tym 80 proc. zabudowy miasta Pisco, a liczne osuwiska zablokowały drogi. Było też 514 ofiar śmiertelnych. Niezwykle silne wstrząsy 7,9 stopnia w skali Richtera nawiedziły 12 maja 2008 roku chińską

13 prowincję Syczuan. Były one odczuwalne w Pekinie i Szanghaju, a także na terytorium Birmy (Mjanma), Pakistanu, Tajlandii i Wietnamu. Liczba ofiar była ogromna: ponad 87,5 tys. zabitych lub zaginionych oraz blisko 375 tys. rannych. Kolejny raz negatywne skutki geograficznego położenia swojego państwa odczuli obywatele Włoch w dniu 6 kwietnia 2009 roku, kiedy to miasto L'Aquila doznało trzęsienia ziemi o sile 6,3 stopnia w skali Richtera (było też ok. 100 wstrząsów wtórnych). W rejonie tym silne trzęsienie wystąpiło m.in. w roku Ruchy skorupy ziemskiej zauważono w całym kraju, m.in. w Rawennie. Odnotowano 308 ofiar śmiertelnych i ok przypadków uszkodzeń ciała. Zniszczonych zostało ok. 15 tys. domów. Bez dachu nad głową znalazło się ok. 40 tys. ludzi. Dwa trzęsienia ziemi 30 września i 1 października wystąpiły w 2009 roku u południowych wybrzeży Sumatry, w Indonezji. Pierwsze z nich miało siłę 7,6, a drugie 6,6 stopnia w skali Richtera. Zginęło ponad 1100 osób. Nawet do 316 tys. (oficjalnie ) ofiar śmiertelnych mógł pochłonąć wstrząs o sile 7 stopni w skali Richtera (wystąpiły wstrząsy wtórne), który 12 stycznia 2010 roku spustoszył Haiti. Trzęsienie odczuto także na Bahamach, Jamajce i Kubie. Zniszczeniu uległa historyczna zabudowa Port au Prince. Prawie 3 miliony ludzi ucierpiało, odnosząc rany i tracąc miejsca zamieszkania. Siłę 8,8 stopnia w skali Richtera miało trzęsienie ziemi w środkowym Chile, zarejestrowane 27 lutego 2010 roku. Wystąpiły wstrząsy wtórne i powstała niezbyt groźna fala tsunami. Zniszczenia odnotowano w Concepcion i Talcahuano. Było 557 ofiar śmiertelnych. Wielkie osuwiska tarasujące drogi były jednym z efektów trzęsienia ziemi w chińskim regionie Qinghai, które wystąpiło 14 kwietnia 2010 roku. Wstrząs o sile 6,9 stopnia w skali Richtera spowodował śmierć 2267 ludzi. Rany odniosło osób. Wschodnie wybrzeże Nowej Zelandii, zwłaszcza region Canterbury, doświadczyło wstrząsów sejsmicznych o sile 6,1 stopnia w skali Richtera w dniu 22 lutego 2011 roku. Ich ofiarą padło 181 osób. Najczęściej wspominanym trzęsieniem ziemi ostatnich lat jest niewątpliwie kataklizm, który 11 marca 2011 roku nawiedził Japonię. Poprzedzany serią mniejszych wstrząsów, główny wstrząs tektoniczny o sile 9 stopni w skali Richtera wystąpił pod dnem morskim w pobliżu wyspy Honsiu. W jego wyniku powstała tsunami, odpowiedzialna za poważne uszkodzenie elektrowni atomowej w Fukushimie. Zdarzenie wywołało ogólnoświatową dyskusję na temat bezpieczeństwa energetyki jądrowej. Na terenach dotkniętych trzęsieniem wystąpiły pożary potęgujące skalę zniszczeń. Co najmniej 20 tys. ludzi poniosło śmierć. 24 marca 2011 roku górzyste pogranicze Birmy (Mjanma), Laosu i Tajlandii zatrzęsło się z siłą 7 stopni w skali Richtera. Później wystąpiły jeszcze trzy wstrząsy wtórne. Doniesiono o 270 zburzonych budowlach i 75 ofiarach śmiertelnych wśród mieszkańców tego regionu. Trzęsienie pod dnem Oceanu Indyjskiego u wybrzeży północnej Sumatry, które zarejestrowano w dniu 11 kwietnia 2012 roku, miało siłę 8,6 stopnia w skali Richtera. Tym razem jednak mimo wielu dramatycznych przewidywań fale tsunami nie wystąpiły. W bieżącym, 2013 roku odnotowano już na świecie ponad 80 trzęsień ziemi o rozmaitym zasięgu i magnitudzie. Największe z nich, o sile 6,6 stopnia w skali Richtera, miało miejsce 20 kwietnia w Chinach, w zachodnim Syczuanie. Były 203 ofiary śmiertelne. Co przyniosą kolejne miesiące i lata? Analiza przebiegu trzęsień ziemi pozwoliła na wyodrębnienie szeregu zjawisk, zwanych zjawiskami wyprzedzającymi, dzięki którym próbuje się przewidywać niebezpieczeństwo. Zaliczamy do nich m.in. słabe wstrząsy poprzedzające wstrząs właściwy, deformacje powierzchni gruntu, zmienne prędkość fal sejsmicznych, niewielkie zmiany pola grawitacyjnego i pola geomagnetycznego, a także zwiększoną emisję radonu i zmiany wartości oporu elektrycznego skał podłoża. Niegdyś szczególną uwagę zwracano też na nietypowe zachowanie się zwierząt i na zmiany poziomu wody w studniach. Nauczono się także wznosić w miarę bezpieczne, odporne na wstrząsy budynki o specjalnej konstrukcji, ich koszt jest jednak ogromny. Bardzo ważne jest oczywiście podłoże. W strefach sejsmicznych szansę na przetrwanie mają budowle posadowione na litej skale, ale oddzielone od niej warstwą tłumiącą drgania. Zagłada grozi natomiast obiektom stojącym na podłożu luźnym lub przesyconym wodą. Wiedza ta wpłynęła na ograniczenie ofiar w krajach o wysokim poziomie rozwoju, ale jak to ilustruje

14 zestawienie z ostatnich lat trudno mówić o panowaniu nad żywiołem, który według przepowiedni ma być przecież jednym ze zwiastunów końca świata. Wielu trzęsień ziemi nie udaje się przewidzieć lub ostrzeżenie przychodzi zbyt późno. W rejonach ubogich miasta i wioski wciąż stanowią śmiertelną pułapkę dla swoich mieszkańców. Tak więc ciągle jeszcze ułudą i mrzonką jest odwieczne pragnienie spokojnego życia na ziemskim padole, nieodmiennie pozostającym dla wielu padołem łez. Marek Żukow-Karczewski