Diagnoza branż kreatywnych w obszarach metropolitarnych bariery prawne na przykładzie sektora gospodarczego z sektorem kultury

Transkrypt

1 EKSPERTYZA PRAWNA Diagnoza branż kreatywnych w obszarach metropolitarnych bariery prawne na przykładzie sektora gospodarczego z sektorem kultury Sporządzona przez: Prof. UW dr. hab. Roberta Grzeszczaka Dr. Piotra Bogdanowicza z Katedry Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Sporządzona dla: Pana Piotra Całbeckiego, Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego, członka polskiej delegacji w Komitecie Regionów Ekspertyza przygotowana w ramach projektu: Dobre prawo sprawne rządzenie Warszawa, grudzień 2013

2 Przedmiot ekspertyzy Ekspertyza przygotowana została w ramach projektu: Dobre prawo sprawne rządzenie. Zostaliśmy poproszeni o odpowiedź na trzy następujące pytania: 1. Poszczególne kraje członkowskie (na przykład Francja, Finlandia, Wielka Brytania, Niemcy) posiadają różne rozwiązania systemowe w zakresie publicznej ochrony i rozwoju kultury danego kraju. Czy w nowej perspektywie finansowej istnieją w Polsce bariery prawne oraz jakie są ewentualnie rekomendacje dla skorzystania z komponentu dotyczącego sektora kreatywnego (przemysłów kreatywnych i kultury) programu Kreatywna Europa (dawniej Program Kultura) przez podmioty z sektora publicznego oraz podmioty gospodarcze różnej formy organizacyjno-prawnej, działające na polu kultury? 2. Na jakich warunkach możliwe jest utworzenie partnerstwa publiczno-prywatnego w realizacji przedsięwzięć z zakresu kultury i gospodarki? 3. Jak zmiany w przepisach dotyczących pomocy publicznej w perspektywie finansowej wpłyną na realizację projektów podmiotów publicznych z dziedziny kultury? Ponadto czy zmiany te będą utrudniały czy ułatwiały podmiotom prywatnym korzystanie ze środków europejskich, zwłaszcza z programu Kreatywna Europa? Plan ekspertyzy I. Różnorodność ustrojów kultury w państwach członkowskich UE II. Rozwój i publicznoprawna ochrona kultury w wybranych państwach członkowskich UE a) Republika Federalna Niemiec b) Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej c) Republika Finlandii d) Węgry III. IV. Prawo: akty prawne i dokumenty UE w sferze kultury Kreatywna Europa nowy program charakter prawny i zakres zmian a) Budżetu nowego programu b) Struktura programu Kreatywna Europa: podprogramy: Kultura, Media, oraz komponent międzysektorowy

3 c) Nowy instrument finansowy na rzecz sektora kultury i sektora kreatywnego V. Rozporządzenie jako podstawa programu znaczenie dla beneficjentów VI. VII. Skutki programu zakres zmian Środki na kulturę w UE: Możliwości finansowania kultury w ramach inicjatyw UE podmioty występujące, obszary finansowania i terminy a) Podmioty zaangażowane b) Ogólne informacje o warunkach naboru w podprogramie Kultura c) Projekty współpracy europejskiej d) Sieci europejskie e) Platformy europejskie f) Tłumaczenia dzieł literackich VIII. Przedsięwzięcia z zakresu kultury a partnerstwo publiczno-prywatne a) Definicja partnerstwa publiczno-prywatnego b) Podstawowe ramy prawne partnerstwa publiczno-prywatnego w Polsce c) Partnerstwo publiczno-prywatne w dziedzinie kultury IX. Pomoc publiczna a projekty podmiotów publicznych z dziedziny kultury a) Pomoc publiczna a partnerstwo publiczno-prywatne b) Projekt rozporządzenia pomocowego w dziedzinie kultury Konkluzje / Rekomendacje Głównym celem w nowym programie Kreatywna Europa jest rozwijanie współpracy kulturalnej poprzez mobilność artystów, mobilność dzieł i dialog międzykulturowy. Zgodnie z założeniami strategii Europa 2020, program Kreatywna Europa ma inwestować w sektory kreatywne i kulturę, aby wzmacniać ich konkurencyjność i znacząco przyczyniać się do wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, innowacji i spójności społecznej. Drugim celem programu nadal będzie ochrona i promocja różnorodności kulturowej i językowej Europy.

4 Nowe priorytety, które pojawiają się w Kreatywnej Europie wynikają z analizy obecnej sytuacji sektorów kultury w Europie i problemów, jakie napotykają europejscy artyści. Są to przede wszystkim: budowanie kompetencji sektorów kultury i kreatywnych do skutecznego działania na poziomie ponadnarodowym oraz strategiczne budowanie i rozwój publiczności dla odbioru europejskich dzieł i zwiększanie dostępu do kultury. W Bydgosko-Toruńskim Obszarze Metropolitalnym należy zwłaszcza: wspierać takie działania, które będą miały na celu rozwijanie międzynarodowych kontaktów artystycznych, ułatwiać tworzenie nowych możliwości zawodowych i zwiększanie umiejętności sektora kultury do konkurencyjnego działania ponadnarodowo m.in. w dziedzinie literatury, jak i filmu, muzyki czy teatru, wspierać inicjatywy zmierzające do budowania nowej publiczności i rozwoju już istniejącej, np. poprzez korzystanie z innowacyjnych metod pracy z publicznością, nowych mediów i interaktywnych narzędzi internetowych. Utworzenie partnerstwa publiczno-prywatnego w realizacji przedsięwzięć z zakresu kultury i gospodarki jest możliwe na zasadach ogólnych, wynikających z ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym. Decydujące znaczenie dla realizacji przedsięwzięcia w ramach partnerstwa publicznoprywatnego z dziedziny kultury będzie miało rozstrzygnięcie przez podmiot publiczny modelu finansowego przedsięwzięcia. Jeżeli miałoby się okazać, że źródłem wynagrodzenia partnera prywatnego byłyby nie tylko płatności od podmiotu publicznego, ale towarzyszyłoby im prawo do korzystania z przedmiotu przedsięwzięcia (a pożytki z tego tytułu będą stanowiły ponad 50% wynagrodzenia partnera prywatnego), będziemy mieli do czynienia z koncesją. W takim przypadku konieczne będzie stosowanie Ustawy o koncesji; W 2014 r. powinno wejść w życie rozporządzenie Komisji uznającej niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych II). Rozporządzenie to uznaje pomoc na kulturę i zachowanie dziedzictwa kulturowego za zgodną z rynkiem wewnętrznym w rozumieniu art. 107 ust. 3 TFUE i tym samym wyłączoną z wymogu notyfikacji Komisji Europejskiej. W rezultacie, wejście w życie rozporządzenia powinno ułatwić podmiotom prywatnym korzystanie ze środków europejskich, w tym programu Kreatywna Europa. Zastrzeżenia 1. Nie wyrażamy żadnej opinii co do faktów.

5 2. Ekspertyza dotyczy tylko trzech kwestii przedstawionych nam powyżej z zastrzeżeniami i uwagami poczynionymi w tekście ekspertyzy. W szczególności ekspertyza nie dotyczy natomiast analizy struktury branży kreatywnej w Polsce ani w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. 3. Ekspertyza odnosi się do stanu prawnego z dnia jej wystawienia. Ponieważ jednak w dacie przygotowania ekspertyzy dokument podstawowy, jakim jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia programu Kreatywna Europa, nie wszedł jeszcze w życie, nie było możliwe dokładne określenie warunków finansowania projektów w ramach tego programu, a w konsekwencji wskazanie barier prawnych dla skorzystania z komponentu dotyczącego sektora kreatywnego programu Kreatywna Europa przez podmioty z sektora publicznego oraz podmioty gospodarcze różnej formy organizacyjno-prawnej, działające na polu kultury. Podobnie ma się rzecz z projektem rozporządzenia Komisji uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych II), w zakresie dotyczącym pomocy publicznej. 4. Jakiekolwiek wnioski zaprezentowane w ekspertyzie wynikają z analizy przepisów oraz wypowiedzi prezentowanych w doktrynie prawniczej, a także tez orzeczeń sądowych, jednakże sąd wydający orzeczenie w konkretnej sprawie nie musi uwzględniać poglądów wyrażonych przez autorów, przez organy władzy publicznej sformułowane w związku z wydawaniem orzeczenia w innej sprawie ani stanowiska prezentowanego w literaturze prawniczej

6 Treść ekspertyzy I. Różnorodność ustrojów kultury w państwach członkowskich Unii Europejskiej Modele wspierania rozwoju, ochrony i finansowania kultury w państwach członkowskich Unii Europejskiej są znacznie zróżnicowane. Wynika to przede wszystkim z odrębności historycznych oraz ustroju politycznego danego państwa, a także wysokości środków przeznaczanych na finansowanie kultury. Jak wskazano w Raporcie na temat finansowania kultury i sztuki w Unii Europejskiej przygotowanym przez 1 w latach wysokość środków przeznaczanych na kulturę wahała się od 0,2% PKB w Irlandii aż do 1,9% w Estonii. Ze względu na źródło pochodzenia środków można wyróżnić trzy główne teoretyczne modele finansowania kultury. W pierwszym modelu przeważa finansowanie ze środków publicznych rządowych lub z budżetów samorządu terytorialnego, różnych szczebli. W drugim, opartym na mechanizmach rynkowych, instytucje kultury finansują koszty swojej działalności ze środków uzyskanych ze świadczenia różnego typu usług w dziedzinie kultury. Wreszcie w trzecim modelu finansowania dominującą rolę odgrywają darowizny osób prywatnych i organizacji na rzecz instytucji kulturalnych. Każdy z tych modeli przynosi różne skutki dla sektora kulturalnego. W praktyce jednak, w większości państw członkowskich, system finansowania kultury opiera się na wszystkich trzech źródłach, choć stosowany w różnych proporcjach. Nie należy także zapominać o pośrednich metodach finansowania kultury takich jak zwolnienia i ulgi podatkowe dla instytucji kulturalnych i/lub ich prywatnych sponsorów, które także wpływają na ogólny model polityki finansowania kultury w danym państwie. Także system organizacji organów administracji zajmujących się polityką kulturalną odznacza się silnym zróżnicowaniem. W niektórych państwach mamy do czynienia z systemem mocno scentralizowanym, z decydującą rolą ministra odpowiedzialnego za kulturę (Francja, Włochy, Irlandia, Luksemburg czy Cypr). Na drugim końcu plasują się państwa z systemem zdecentralizowanym, w którym zdecydowana większość kompetencji w dziedzinie kultury została przeniesiona na poziom samorządu terytorialnego. Przykładem są Niemcy, Dania a także Polska. Pomiędzy tymi dwoma skrajnymi opcjami istnieją różnego typu formy pośrednie. Jak wskazują twórcy ww. Raportu, wspólną tendencją są jednak procesy decentralizacji idące w parze z coraz aktywniejsza rolą podmiotów prywatnych w obszarze kultury. Model organizacyjny znajduje swoje odbicie w różnych udziałach władzy centralnej i lokalnej w finansowaniu kultury. W latach udział jednostek samorządu terytorialnego w finansowaniu kultury wahał się od 0% w Luksemburgu czy Irlandii, do ok. 80% w Polsce, 90% w Niemczech i blisko 100% w Belgii. 1 Raport Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Wewnętrznej Unii Europejskiej PE, dostępny na

7 Model scentralizowany, zdecentralizowany oraz pośredni można także wyróżnić w przypadku funkcjonowania wyspecjalizowanych agencji lub instytucji, których zadaniem jest rozdzielanie dostępnych funduszy. W niektórych krajach, takich jak Francja czy Włochy, decyzje o podziale środków podejmowane są centralnie, często z udziałem polityków, co skutkuje małą przejrzystością systemu oraz groźbą wpływania przez rząd na artystów. W Zjednoczonym Królestwie, będącym modelowym przykładem dla odmiennego systemu, istnieją tzw. arm s lenght bodies, czyli pozarządowe agencje, zajmujące się rozdzielaniem środków finansowych. Są one w dużym stopniu niezależne od ministerstwa, którego zadaniem jest jedynie określanie strategicznych celów w obszarze kultury. Mimo niezależności w podejmowaniu decyzji są jednak finansowane w dużym stopniu także ze środków pochodzących z budżetów ministerialnych. W trzecim modelu istnieją organy doradcze, złożone najczęściej z twórców, które dokonują oceny poziomu artystycznego zgłaszanych projektów kulturalnych. Ostateczna decyzja, co do podziału środków należy jednak do ministra lub innego organu administracji. Nowym, ale dość szybko rozwijającym się źródłem finansowania kultury są loterie oraz gry losowe. Wpływy z kontrolowanych przez państwo (rzadziej przez osoby prywatne) gier losowych przeznaczane są na wspieranie kultury m.in.: w Belgii, Bułgarii, Danii, Finlandii, Niemczech, Grecji, Irlandii, Holandii, Słowacji, Zjednoczonym Królestwie i w Polsce). Udział takich środków w finansowaniu kultury jest zróżnicowany w poszczególnych państwach i wynosił zaledwie kilku procent w Szwecji, Belgii czy Niemczech, ok. 35% we Włoszech i Zjednoczonym Królestwie i aż 71% w Finlandii. Różnorodne są także priorytety, które poszczególne państwa europejskie wyznaczają sobie w dziedzinie kultury. Najczęstszymi celami są jednak wzrost kreatywności, ochrona tożsamości narodowej dziedzictwa kulturalnego, wspieranie pluralizmu kulturalnego oraz umiędzynarodowienie kultury. Istotne jest także wspieranie artystów oraz sektora kreatywnego a także edukacja i spójność społeczna. Zróżnicowanie celów przekłada się na różny podział środków finansowych pomiędzy poszczególnymi obszarami kultury. W dość dużej grupie państw (m.in. w Grecji, Włoszech, Szwecji, Litwie, Łotwie i Polsce) duży nacisk jest położony na finansowanie ochrony dziedzictwa narodowego raz finansowanie muzeów. Natomiast w takich państwach jak Austria, Niemcy, Bułgaria, Estonia czy Finlandia priorytetem jest finansowanie różnego typu przedstawień artystycznych. Biblioteki są silnie wspierane finansowo przez państwo w Finlandii, Danii i Litwie. Z kolei w Austrii, Danii, Szwecji i Estonii duży procent wydatków przeznaczany jest na edukację kulturalną. II. Rozwój i publicznoprawna ochrona kultury w wybranych państwach członkowskich UE a) Republika Federalna Niemiec Kompetencje w zakresie polityki kulturalnej są podzielone w Niemczech pomiędzy federację landy i gminy 2. System ten ma charakter silnie zdecentralizowany, z uwagi na wskazany w art. 30 Ustawy Zasadniczej (Konstytucji Niemiec) podział kompetencji 2 Szerzej na temat szeroko pojętej polityki kulturalnej w Niemczech w raporcie opracowanym dla Bundestagu:

8 pomiędzy Związek (federację) a landy. Zgodnie z nim w braku innych szczegółowych przepisów wykonywanie zadań i uprawnień państwowych należy do landów. Ma to także odzwierciedlenie w strukturze federalnych organów administracji, ponieważ w RFN nie ma wyodrębnionego ministerstwa kultury. W 2009 publiczne wydatki na kulturę w Niemczech wyniosły ok. 9,1 mld euro, z czego wydatki centralne 1,2 mld euro (13.4%) na poziomie krajów związkowych 3,8 mld euro (42,2%), a wydatki gmin 4,1 mld euro (44, 4 %). Wydatki publiczne na kulturę stanowiły 1,69% wszystkich wydatków publicznych i 0,38% PKB. Dodatkowo 1,6 mld euro przeznaczono na działalność około kulturalną (wsparcie dla nadawców radiowych i telewizyjnych, szkół i edukacji oraz kościołów i związków wyznaniowych). Tę działalność finansowano na poziomie federalnym w 35, 2 %, krajów związkowych w 47.9%, i mniejszym stopniu na poziomie gmin (16,9%). Spośród krajów związkowych najwięcej na kulturę, wydawały Nadrenia Północna-Westfalia, Badenia-Wirtembergia oraz Bawaria 3. Poziom federalny Niejako w zamian za ministerstwo kultury istnieje urząd Federalnego Pełnomocnika do spraw Kultury i Mediów (Bundesbeauftragter für Kultur und Medien) 4 powoływany i odwoływany przez kanclerza. Od 2001 r. funkcję tę pełni Bernd Neumann. Do jego zadań należy m.in.: kreowanie ram prawnych polityki federalnej w dziedzinie kultury i mediów, wspieranie instytucji i projektów kulturalnych o znaczeniu narodowym, reprezentacja RFN w organizacjach międzynarodowych w dziedzinie kultury i mediów, wspieranie miejsc pamięci o ofiarach narodowego socjalizmu i komunizmu. Finansowanie kultury i sztuki na poziomie federalnym odbywa się w głównej mierze poprzez Kulturstiftung des Bundes 5 z siedzibą w Halle. Jest to fundacja prawa publicznego. Dysponuje ona budżetem w wysokości 35 milionów Euro rocznie i w ostatnich 10 latach sfinansowała ok projektów. W ramach ogólnego programu wspierania projektów o finansowanie (w kwocie od EUR do EUR) mogą ubiegać się krajowe i zagraniczne instytucje kulturalne ze wszystkich dziedzin kultury pod warunkiem, że projekty maja charakter innowacyjny i międzynarodowy. Finansowanie podzielone jest na następujące dziedziny: sztuki plastyczne, teatr, literatura, muzyka, film, fotografia, architektura, nowe media, projekty międzydziedzinowe. Wśród programów tematyczny obecnie otwarte są: Afrika (projekty dot. niemieckoafrykańskich więzi kulturalnych), Deutsche Einigung (projekty dot. kulturalnych aspektów zjednoczenia Niemiec), Fellowship Internationales Museum (projekty muzealne), Kooperationen im Theater (współpraca niezależnych grup teatralnych i tanecznych ze stałymi instytucjami teatralnymi) Kultur der Nachhaltigkeit (projekty kulturalne związane z 3 Dane za niemieckim urzędem statystycznym Portal/kulturfinanzbericht_2012.pdf#search=kultur. 4 beauftragter-fuer -kultur-und-medien.html. 5 Statystki dot. finansowania projektów w latach :

9 ekologią), Kulturelles Erbe Tanz (projekty dot. niemieckiego dziedzictwa tanecznego), Kunst der Vermittlung (projekty zwiększające dostęp do kultury). Rząd federalny odpowiedzialny jest także za finansowanie niektórych muzeów i wystaw w Berlinie i w Bonn. W mniejszym stopniu uczestniczy w finansowaniu innych obiektów muzealnych 6. Poziom krajów związkowych (landów) Na poziomie landów za prowadzenie polityki kulturalnej odpowiedzialni są właściwi ministrowie rządów krajów związkowych. Duże znaczenie ogrywa jednak fundacja Kulturstiftung der Länder 7, która zastała założona na nowo przez 16 landów, po tym jak z jej finansowania wycofał się rządu federalnego. Fundacja ta ma za zadanie wspieranie i ochronę sztuki i kultury o randze narodowej. Wspiera także wydarzenia artystyczne o charakterze ponadregionalnym i międzynarodowym. Jej priorytetem jest także wspieranie dokumentacji i promocji niemieckiej sztuki i kultury. Fundacja wspiera niemieckie muzea, biblioteki i archiwa poprzez pomoc finansową w przypadku nabywania znaczących dzieł i dóbr kultury oraz ich restaurowania. Finansuje także ważne wystawy muzealne i artystyczne. Zajmuje się ułatwianiem i promowaniem udziału dzieci w wydarzeniach kulturalnych. Ponadto przyznaje liczne nagrody w dziednie kultury i stypendia dla twórców. b) Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej W Zjednoczonym Królestwie kompetencje w zakresie wspierania, ochrony i finansowaniu kultury podzielone są pomiędzy Anglię, Walię, Szkocję i Irlandię Północną. Jest to system w dużej mierze scentralizowany. Silną rolę ogrywają także władze lokalne. Na poziomie ogólnokrajowym za politykę kulturalną odpowiada Minister Kultury Mediów i Sportu, którym obecnie jest Maria Miller. Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu (Department for Culture, Media and Sport, DCMS) 8 z siedzibą w Londynie, odpowiada nie tylko za ogólną politykę kulturalną ale także jest głównym organem finansującym kulturę w Anglii. Anglia Głównym zadaniem DCMS jest ochrona i finansowanie brytyjskiej sztuki kultury i dziedzictwa narodowego oraz dbanie o szeroki dostęp społeczeństwa do instytucji kulturalnych. DCMS jest także odpowiedzialny za tzw. dyplomację kulturalną poprzez Government Art Collection, czyli prezentowania sztuki w brytyjskich budynkach rządowych na całym świecie w celu promocji brytyjskiej kultury i historii. W 2013 r. priorytetami w dziedzinie kultury były: wspieranie finansowe instytucji kulturalnych (w szczególności Art 6 stkulturfoerderung/stiftungen/museen/_node.html Raport DCMS za lata : nd_accounts_ _for_gov.uk.pdf.

10 Council), zachęty dla przemysłu kreatywnego oraz sponsorowanie programu narodowego miasta kultury, którym w 2013 r. jest Londonderry. DCMS swoje zdania wykonuje poprzez finansowanie kilkudziesięciu samodzielnych instytucji głównie o charakterze publicznym, z których w dziedzinie kultury największe znaczenie mają Arts Council England 9 (agencja rządowa, będąca główna instytucją finansująca projekty kulturalne z różnych dziedzin; English Heritage 10 (rządowa agencja zajmująca się opieką nad zabytkami); National Heritage Memorial Fund wraz z Heritage Lottery Fund (fundusz ochrony zabytków); British Film Institute (organizacja charytatywna zajmująca się promocją sztuki filmowej); a także liczne muzea oraz galerie. Szkocja W Szkocji za politykę kulturalną odpowiada minister szkockiego rządu - Cabinet Secretary for Culture and External Affairs. Dysponuje on budżetem w dziedzinie kultury na lata w wysokości 153,16 mln funtów. Priorytetem jest wspieranie i promowanie kultury jako czynnika rozwoju społeczno-ekonomicznego Szkocji, ochrona dziedzictwa kulturalnego, promocja kultury Szkockiej w kraju i zagranicą. Wśród obecnie realizowanych projektów jest wsparcie dla National Museum of Scotland i National Portrait Gallery, międzynarodowego centrum designu w Dundee (V&A at Dundee), wspieranie organizacji festiwali w Edynburgu (poprzez Edinburgh Festivals Expo Fund) oraz Get Scotland Dancing promującego taniec. Główną instytucją finansującą projekty kulturalne jest Creative Scotland 11, której budżet wynosi prawie 112 mln funtów i która rozdysponowuje środki przyznane przez szkocki rząd oraz środki z loterii narodowej, poprzez liczne konkursy skierowane do wnioskodawców z różnych dziedzin kultury i sztuki. Walia W Walii do zadań walijskiego Ministra Kultury i Sportu (Minister for Culture and Sport 12 ) należy przygotowanie i realizacja polityki kulturalnej w Walli, ochrona zabytków, promowanie dostępu do dziedzictwa kulturalnego, finansowanie muzeów, galerii i bibliotek oraz finansowanie instytucji wspierających kulturę, z których najważniejsze są Arts Council of Wales 13, Royal Commission on Ancient Monuments i Welsh Archaeological Trusts. Arts Council o Wales jest organizacją charytatywną finansowaną głównie przez rząd walijski oraz ze dochodów z loterii narodowej oraz środków pochodzących od publicznych i prywatnych darczyńców. Finansuje ona, w drodze różnego rodzaju konkursów, projekty kulturalne realizowane zarówno przez osoby indywidualne jak i instytucje kulturalne Pełna nazwa to: The Historic Buildings and Monuments Commission for England Roczny plan 2013/2014: Raporty i sprawozdania finansowe:

11 Irlandia Północna W Irlandii Północnej ministrem odpowiedzialnym za kulturę jest Minister of Culture, Arts and Leisure for the North of Ireland 14. Priorytetami jest ochrona różnorodności językowej i kulturalnej, finansowanie sztuki (zwłaszcza w zakresie infrastruktury kulturalnej) i wspieranie inicjatyw oddolnych w tej dziedzinie oraz finansowanie funkcjonowania muzeów, bibliotek i archiwów. Ministerstwo finansuje takie organizacje jak: Arts Council of Northern Ireland 15 (agencja wykonawcza odpowiedzialna za rozwój i finansowanie sztuki) i Northern Ireland Screen Commission (agencja wykonawcza odpowiedzialna za wspieranie przemysłu filmowego, telewizyjnego i cyfrowego). c) Republika Finlandii Polityka kulturalna jest w Finlandii zarówno kompetencją państwa, jak i władz lokalnych. System ten ma charakter zdecentralizowany zarówno w układzie wertykalnym jak i horyzontalnym ze względu na duży udział artystów i innych podmiotów działających w obszarze kultury w tworzeniu i realizowaniu polityki kulturalnej. Finansowanie skupia się w 3 obszarach: tworzenia sztuki (w tym edukacji artystycznej i wsparciu dla artystów), instytucjach kulturalnych (bibliotek, teatrów, orkiestr i muzeów), oraz ochronie dziedzictwa kulturalnego. W 2013 r. publiczne wydatki na kulturę wyniosły w Finlandii ponad 434 mln euro, a w 2014 r. mają wynieść ponad 454 mln euro 16. Warto zauważyć, iż stosunkowo duża część środków (ok. 70%) pochodzi z dochodów z loterii narodowej, zwanej Veikkaus. Centralnym organem w obszarze polityki Kulturalnej jest Minister Edukacji i Kultury 17, który ma kompetencję w zakresie przygotowania strategii rozwoju tego obszaru, przygotowania projektów aktów legislacyjnych i ich wdrażania, współpracy międzynarodowej oraz promocji fińskiej kultury. Jest on także odpowiedzialny za takie obszary kultury jak sztuka i artyści, dziedzictwo kulturowe, sektor audiowizualny, biblioteki, eksport kultury, czy prawo autorskie. W 2009 r. stworzył własną strategię polityki kulturalnej do roku Zgodnie z programem rządowym w zakresie rozwoju kultury, wsparcie dla kultury ma skupiać się na tworzeniu treści kulturalnych i artystycznych oraz ich rozpowszechnianiu. Ma ona także na celu wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy w sektorach kreatywnych oraz umiejętności marketingowych. Pokreślona została rola kultury w integracji imigrantów ze społeczeństwem finlandzkim. Zostaną podjęte działania zmierzające do wzmocnienia prawa dzieci do uczestnictwa kulturze oraz do zwieszenia dostępności edukacji kulturalnej. Zwiększany będzie także wolny dostęp społeczeństwa do kultury poprzez cyfryzację zasobów bibliotek, muzeów oraz publicznych instytucji kultury. Fińskie Centrum Promocji Sztuki 19, jest agencją nadzorowaną przez Ministra złożoną z ekspertów, której zdaniem jest promocja sztuki zarówno w kraju jak i za granicą. Narodowa Dane za fińskim urzędem statystycznym:

12 Rada Zabytków 20 jest główna rządową instytucją ekspercką w zakresie obszaru dziedzictwa kulturalnego i muzealnictwa. Z kolei Centralna Rada Sztuki 21 spełnia funkcje organu doradczego wobec Ministra w zakresie polityki kulturalnej oraz kontroluje regionalne rady sztuki, które zajmują się przyzwaniem grantów na działalność kulturalną w danym regionie.. Istnieje także 10 narodowych rad 22 do spraw: architektury i designu; kina; cyrków i tańca; literatury; film, sztuki medialnej, komiksów i ilustracji; muzyki; fotografii; teatru; sztuk plastycznych; sztuki interdyscyplinarnej. Ich członkowie są powoływani przez Centralną Radę Sztuki. Zajmują się one przyznawaniem grantów dla artystów, ich grup i organizacji. Na poziomie władz centralnym głównym organem finansującym kulturę jest jednak Minister Edukacji i Kultury. Większość środków będących w jego dyspozycji jest przeznaczana na funkcjonowanie instytucji kulturalnych oraz na subsydia dla władz lokalnych na działalność związaną z wspieraniem kultury i inwestycje. Natomiast wsparcie publiczne dla produkcji filmowych jest udzielane poprzez Fińską Fundację Filmową 23. d) Węgry System finansowania kultury ma na Węgrzech charakter zdecentralizowanym, ale coraz silniejszymi tendencjami w kierunku centralizacji. Nie istnieje jedna długoterminowa strategia rozwoju polityki kulturalne, niemniej akty spełniające przynajmniej częściowo taką rolę przyjęto w obszarze filmu i sztuki widowiskowej. Priorytetami w obszarze polityki kulturalnej jest tożsamość i dziedzictwo kulturowe, umiędzynarodowienie a także udział społeczeństwa w kulturze. W 2009 r. suma wydatków publicznych na kulturę wynosiła 150,917 mld HUF, czyli ok. 0,57% PKB, oraz 1,69% wszystkich wydatków publicznych. W wyniku kryzysu finansowego wydatki publiczne na kulturę są jednak coraz niższe. Z tego ok 31% stanowiły wydatki organów centralnych, a 69% władz regionalnych i lokalnych. Na poziomie centralnym w największym stopniu finansowane są w muzea i biblioteki (odpowiednio ok. 32% i 23% centralnych wydatków na kulturę i ok. 13% i 20% wydatków regionalnych). Spośród dziedzin sztuki widowiskowej na poziomie centralnym wspierane jest głównie muzyka (ok. 16% wydatków), a regionalnym teatr (ok. 20%). Wśród wydatków na kulturze na poziomie władz lokalnych ważną pozycją jest finansowanie gminnych ośrodków kultury (ok. 27%) 24 Kompetencje w zakresie różnych obszarów związanych z kulturą zostały podzielone pomiędzy kilka ministerstw. Główną rolę odgrywa Ministerstwo ds. Zasobów Ludzkich 25, w mniejszym zakresie aktywne są: Ministerstwo Administracji Publicznej i Sprawiedliwości (nadzór nad instytucjami kultury działającymi za granicą), Ministerstwo Spraw Dane za portalem: Zob. także ogólno węgierski portal kultury prowadzony przez Ministerstwo:

13 Wewnętrznych (dziedzictwo kulturowe i archeologia), Ministerstwo Rozwoju Ekonomicznego (finansowanie sektora filmowego). Ministerstwo ds. Zasobów Ludzkich poza kreowaniem polityki kulturalnej, finansuje Narodowy Fundusz Kultury oraz inne instytucje o różnych charakterze prawnym a także wiele publicznych instytucji kulturalnych. Ważną rolę także odgrywa także nowo powołana Węgierska Akademia Sztuk (Magyar Művészeti Akadémia MMA) mająca status fundacji prawa publicznego. Ma praw udziału jako organ doradczy w podejmowaniu większości decyzji w obszarze kultury. Główną instytucją przyznająca granty na projekty kulturalne jest Narodowy Fundusz Kultury 26, działający pod nadzorem Ministra ds. Zasobów Ludzkich, który jest Przewodniczącym Rady Funduszu. Co roku Fundusz dysponuje ok. 7-9 mld HUF na finansowanie projektów kulturalnych, z czego ok. jednej czwartej pozostaje w dyspozycji Ministra, a reszta jest rozdzielana zgodnie ze wskazówkami Rady. Fundusz nie finansuje działalności operacyjnej ani inwestycji. W obszarze sektora filmowego projekty kulturalne finansuje Narodowy Fundusz Filmowy 27. W zakresie dyplomacji kulturalnej kluczowa rolę ogrywa 19 Węgierskich Instytutów Kultury działających w 17 krajach w celu promocji i upowszechniania kultury i dziedzictwa kulturalnego, języka, nauki oraz historii Węgier, dbania o wizerunek narodu węgierskiego, a także wspierania współpracy kulturalnej. Są one koordynowane poprzez Instytut Balassiego (Balassi Intézet) 28. III. Prawo: akty prawne i dokumenty UE w sferze kultury Podstawy prawne dla działań UE w sektorze kultury znajdują się w traktatach ją stanowiących. W Preambule do Traktatu o Unii Europejskiej ( TUE ) znajduje się odwołanie do wspólnego dziedzictwa kulturalnego 29, a także w artykule 3 TUE, określającym cele działania UE 30. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ( TFUE ) w art. 6 dotyczącym kompetencji Unii mających na celu wspieranie i uzupełnianie działań państw członkowskich, wymienia m.in. kulturę 31. Podstawowe znaczenie dla kształtowania unijnej polityki Zob. też strona Węgierskiego Instytutu Kultury w Warszawie: 29 W brzmieniu: Inspirowani kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne wartości, stanowiące nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz państwo prawne. Traktat o Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE z dnia 26 października 2012, C 326, tom 55, str. 13 (2012/C 326/01). 30 W brzmieniu: Szanuje [UE] swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 31 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE z dnia 26 października 2012, C 326, tom 55, str. 47 (2012/C 326/01).

14 kulturalnej ma artykuł 167 TFUE, w którym stwierdza się, że Unia przyczynia się do rozkwitu kultur Państw Członkowskich, w poszanowaniu ich różnorodności narodowej i regionalnej, równocześnie podkreślając znaczenie wspólnego dziedzictwa kulturowego. Działania te skupiać się mają na upowszechnianiu kultury, zachowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego, wymianie kulturalnej oraz wspieraniu twórczości artystycznej 32. Dodatkowo podstawa prawna dla działania UE w dziedzinie, którą zajmują się sektor kultury i sektor kreatywny opiera się także na postanowieniach art. 173 (przemysł) TFUE. Mandat Unii do podejmowania działań w sferze kultury został uznany w prawie międzynarodowym. Unia przystąpiła do konwencji UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, która tym samym stała się częścią unijnego dorobku prawnego. Prawo dostępu do dóbr kultury i korzystania z nich uznawane jest za przynależne każdej jednostce prawo podstawowe. W Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej ( KPP ) 33 zagwarantowano (w art. 13 KPP) wolność sztuk i nauki oraz poszanowanie zróżnicowania kulturalnego, religijnego i językowego (w art. 22). Co do zasady panuje zgoda do tego, że prawo uczestnictwa w kulturze jest integralną częścią praw człowieka 34. W sferze kultury, instytucjonalnie, działania Unii Europejskiej prowadzone są głównie przez Radę, PE i KE oraz wyspecjalizowana agencję. W Radzie jest to jej formacja ds. Edukacji, Młodzieży, Kultury i Sportu, w PE za sprawy kultury odpowiedzialna jest Komisja ds. Kultury. W ramach realizacji polityki kulturalnej przez UE szczególna rola przypadła Agencji Wykonawczej ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA) z siedzibą w Brukseli 35. Spośród realizowanych przez Agencję programów szczególne znaczenie miał program Program Kultura ( ), a aktualnie będzie to Kreatywna Europa ( ) i jej podprogram Kultura. Na podstawie ww kompetencji UE podejmuje konkretene działania celem rozwijania dziedziny kultury. Dotychczas podstawą wsparcia udzielanego przez Unię Europejską sektorowi kultury i sektorowi kreatywnemu było kilka programów i działań ustanowionych prawem pochodnym UE. Podstawą dotychczasowych działań były następujące akty: decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. nr 1855/2006/WE ustanawiającej program Kultura ( ) 36, decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia A. Kuś, Polityka kulturalna Unii Europejskiej [w:] A. Dębiński, L. Pietraszko (red.), Ochrona dziedzictwa kulturowego i materialnego pogranicza, Lublin 2011 s. 273 i n. 33 Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE z dnia 26 października 2012, C 326, tom 55, str. 391 (2012/C 326/02). 34 Zob. Prawa kulturalne zostały uregulowane natomiast w Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych, w art. 15, Dz. U zał. Por. A report on policies and good practices in the public arts and in cultural institutions to promote better access to and wider participation in culture, October 2012, raport został przygotowany w ramach realizacji Europejskiej Agendy dla Kultury , dostęp na www. ec.europa.eu/culture/our-policy-development/documents/omc-access-to-culture.pdf. 35 Decyzja KE z dnia 14 stycznia 2005 r. ustanawiająca Agencję Wykonawczą ds Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego do zarządzania działaniami wspólnotowymi w dziedzinie edukacji, kultury i sektora audiowizualnego w zastosowaniu rozporządzenia Rady (WE) nr 58/2003, Dz.Urz. UE z dnia 27 stycznia 2005, L 24/ Dz.U. UE L 372 z 27 grudnia 2006 r., s. 1.

15 listopada 2006 r. nr 1718/2006/WE w sprawie wprowadzenia w życie programu wspierającego europejski sektor audiowizualny (MEDIA 2007) 37, decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 października 2009 r. nr 1041/2009/WE ustanawiającej program w zakresie współpracy audiowizualnej ze specjalistami z krajów trzecich (MEDIA Mundus ) 38, decyzja 39 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. nr 1622/2006/WE ustanawiającej działanie Wspólnoty na rzecz obchodów Europejskiej Stolicy Kultury w latach , decyzja z 2011 r. 40 (znak dziedzictwa europejskiego). W prawie UE funkcjonuje szereg aktów prawa miękkiego odnoszących się do polityki kulturalnej, które ze względu na ramy ekspertyzy nie będą wyliczane, dla zobrazowania ejdnak jest to m.in. Zielona księga Komisji w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej 41. Podkreślić należy, że unijna polityka kulturalna, kieruje się potrzebą zachowania różnorodności przy jednoczesnym umożliwieniu przepływu dóbr kultury, promowaniu współpracy i wymiany doświadczeń. Temu ostatniemu służy zwłaszcza mechanizm Otwartej metody koordynacji, zastosowana już w polityce kulturalnej UE w latach poprzednich 42. Wyrazem tego jest właśnie program Kreatywna Europa, konstrukcja, która podkreśla podwójną rolę kultury we współczesnym świecie: biznesową i ochrony dziedzictwa. IV. Kreatywna Europa nowy program charakter prawny i zakres zmian Dnia 23 listopada 2011 r. Komisja Europejska opublikowała pakiet projektów dotyczących inicjatywy utworzenia na lata nowego programu o nazwie Kreatywna Europa 43. Program ten ustanawia się rozporządzeniem 44, co ma swoje konsekwencje, o których mowa w pkt. V. niniejszej ekspertyzy. Jego podstawowym celem jest zapewnienie kompleksowego wsparcia dla sektorów kultury i kreatywnych, w tym sektora 37 Dz.U. UE L 327 z 24 listopada 2006 r., s Dz.U. UE L 288 z 04 listopada 2009 r., s Dz.U. UE L 304 z 03 listopada 2006 r., s Dz.U. UE L z 2011 r. 41 Zielona księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, COM (2010) 183; jest to dokument roboczy służb Komisji, Analysis of the consultation launched by the Green Paper on»unlocking the potential of cultural and creative industries«(analiza konsultacji zainicjowanej opublikowaniem zielonej księgi w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej), SEC(2011) 399 wersja ostateczna z Zob. opracowanie R. Grzeszczaka i P. Bogdanowicza Otwarta Metoda Koordynacji jako element nowego rządzenia w UE znaczenie dla kształtowania rozwoju przedsiębiorczości do 2020 roku przygotowane dla członków polskiej delegacji Komitetu Regionów 9 października 2013 roku, por. także Report on policies and good practices in the public arts and in cultural institutions to promote better access to and wider participation in culture, Bruksela Dokument COM/2011/785/FINAL. 44 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające program Kreatywna Europa ( ) i uchylające decyzje nr 1718/2006/WE, nr 1855/2006/WE i nr 1041/2009/WE, Rozporządzenie ma znaczenie dla EOG, tj. wiąże także Lichtenstein, Norwegię i Islandię.

16 audiowizualnego. 19 listopada 2013 r. Parlament Europejski 45 i 5 grudnia 2013 r. Rada 46 oficjalnie zatwierdzili nowy program Komisji Europejskiej Kreatywna Europa na okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r. Uchwalony budżet w wysokości 1,46 mld EUR, który przez kolejne 7 lat będzie wspierał rozwój sektorów kreatywnych oraz kulturalnych, które obecnie stanowią 4,5 % PKB UE i zatrudniają ponad 8 mln osób w Europie. Program ten objął wspólnymi ramami programy funkcjonujące dotąd odrębnie w ramach obszaru kultura. Były to Kultura, MEDIA i MEDIA Mundus. Zakłada się, że połączenie tych programów w jeden kompleksowy program ramowy efektywniej wesprze MŚP 47 oraz mikro-, małe i średnie organizacje w ich staraniach o skorzystanie z możliwości oferowanych przez digitalizację i globalizację, a także pomoże im w rozwiązaniu problemów prowadzących obecnie do rozdrobnienia rynku. Dla zapewnienia skuteczności programu uwzględniono specyfiki poszczególnych sektorów, szczególnego charakteru ich różnych grup docelowych i konkretnych potrzeb, zwłaszcza poprzez indywidualne podejście w ramach dwóch niezależnych podprogramów i komponentów międzysektorowych. Nowy program Kreatywna Europa stanowi relatywnie prosty instrument wspierający działania z sektora kultury i sektora kreatywnego w Europie. Wsparcie to nie jest dedykowane konkretnej dziedzinie artystycznej. Program ten oferuje możliwości finansowania działań na platformie międzynarodowej, zarówno w państwach członkowskich UE, jak i poza nimi. Kreatywna Europa tworzy więc zupełnie nowy instrument celem ułatwienia dostępu do finansowania szeroko rozumianej kultury i sektora kreatywnego w państwach członkowskich UE. Program ten finansuje działania transgraniczne. Program będzie uzupełnieniem polityki UE w dziedzinie kultury dzięki docieraniu bezpośrednio do podmiotów działających w sektorze kultury i wspomaganiu w ten sposób zmian systemowych w obszarach o priorytetowym znaczeniu dla polityki UE. Pojęcia sektor kultury oraz sektor kreatywny maja swoje unijne, tj. autonomiczne znaczenie, zdefiniowane w rozporządzeniu i oznaczają w tym przypadku wszystkie sektory, których działalność opiera się na wartościach kulturowych lub na artystycznej i innej twórczej ekspresji, niezależnie od tego, czy ta działalność ma charakter zorientowany na rynek, bez względu na rodzaj struktury, w ramach której jest ona prowadzona, oraz niezależnie od sposobu finansowania tej struktury. W zakres tej działalności wchodzi rozwój, tworzenie, produkcja, rozpowszechnianie i ochrona dóbr i usług zawierających elementy kulturalnej, artystycznej lub innej twórczej ekspresji, a także funkcje pokrewne, takie jak edukacja lub zarządzanie. 45 Stanowisko Parlamentu Europejskiego z dnia 19 listopada 2013 r. jest dotychczas nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym UE. 46 Stanowisko Rady z dnia 5 grudnia 2013 r. jest dotychczas nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym UE. 47 Pojęcie MŚP oznacza mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa w rozumieniu Rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych) (Dz.U. L 214 z , s. 3).

17 Sektor kultury i sektor kreatywny obejmują w szczególności architekturę, archiwa i biblioteki, rękodzieło artystyczne, sektor audiowizualny (w tym obejmujący film, telewizję, gry wideo i multimedia), materialne i niematerilane dziedzictwo kulturowe, wzornictwo, festiwale, muzykę, literaturę, przedstawienia artystyczne, działalność wydawniczą, radio i sztuki wizualne. Sektor kultury nie jest jednolity i obejmuje, jak widać, bardzo różne obszary i sposoby funkcjonowania. Dla zobrazowania działalność związana z produkcją muzyczną i płytową posiada specyficzny model biznesowy i jest prowadzona w środowisku różniącym się od zdecydowanie specyfiki teatrów, których działalność cechuje się krótkotrwałymi efektami (przedstawieniami). Dlatego też program Kreatywna Europa powinien, dzięki swoim programom i komponentom, pozwala na elastyczne podejście, w ramach którego jego ewentualni beneficjenci będą mieli do niego łatwiejszy dostęp i będą mogli z niego skutecznie korzystać. W rozporządzeniu nie zdefiniowano jednak zbyt jasno przedsiębiorstw sektora kreatywnego, co byłoby wskazane, gdyż tekst dostarczałby bardziej dokładnych informacji dotyczących zakresu objętych nim działań, a także zainteresowanych podmiotów. Program Kreatywna Europa, inaczej niż inne unijne programy s udostępniające środki finansowe, na przykład EFRR, EFS, program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji, jest przede wszystkim dedykowany zasakajaniom potrzeb sektora kultury i sektora kreatywnego, które dążą do rozszerzenia swojej działalność poza granice krajowe i są nastawione na propagowanie różnorodności kulturowej i językowej. Zasadniczo obecnie udzielane wsparcie z programów EFRR/EFS przeznacza się bowiem na działania związane z ochroną, odtwarzaniem i rozwojem dziedzictwa kulturowego, rozwojem infrastruktury kulturalnej, rewitalizacją obszarów miejskich, wspieraniem turystyki, promocją przedsiębiorczości, wspieraniem usług kulturalnych opartych na TIK i poprawą jakości kapitału ludzkiego, z bardzo silnym naciskiem na innowacje i rozwój regionalny lub lokalny. Do ogólnych celów Kreatywnej Europy należą ochrona, rozwój i propagowanie różnorodności językowej i kulturowej Europy, oraz propagowanie europejskiego dziedzictwa kulturowego, a także wzmacnianie konkurencyjności sektora kultury i sektora kreatywnego w szczególności sektora audiowizualnego, po to by stymulować inteligentny i zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu. Dedykowany dla zachowania różnorodności kulturowej i językowej i będzie uzupełniał inne programy Unii Europejskiej (UE) w dziedzinach takich jak: wsparcie udzielane w ramach funduszy strukturalnych dla inwestycji w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, odnowa dziedzictwa kulturowego, infrastruktura i usługi w dziedzinie kultury, fundusze na rzecz digitalizacji dziedzictwa kulturowego

18 instrumenty stosunków zewnętrznych i związane z rozszerzeniem. Cele szczegółowe programu są następujące: wspieranie zdolności europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego do funkcjonowania w wymiarze transnarodowym i międzynarodowym; propagowanie transnarodowego obiegu dzieł kultury i pracy twórczej; wzmacnianie mobilności podmiotów działających w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, w tym zwłaszcza artystów, a także zdobywanie nowej i szerszej publiczności; poprawa dostępu do dzieł kultury i pracy twórczej w Unii i poza nią, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, młodzieży, niepełnosprawnych i grup niedoreprezentowanych; wzmacnianie zdolności finansowej sektora kultury i sektora kreatywnego, zwłaszcza mikro małych i średnich przedsiębiorstw i organizacji w sposób zrównoważony, wraz z jednoczesnym dążeniem do zapewnienia wyważonej reprezentacji geograficznej oraz sektorowej; wspieranie współpracy transnarodowej w celu stymulowania rozwoju polityki, innowacji, kreatywności, zdobywania publiczności i tworzenia nowych modeli biznesowych i modeli zarządzania. W efekcie ww. celów dziedziny, projekty i inicjatywy, które mogą zostać finansowane ze środków programu należą zwłaszcza działania na rzecz odtworzenia dziedzictwa kulturowego, infrastrukturę i usługi związane z kulturą, fundusze na digitalizację zbiorów dziedzictwa kulturowego oraz instrumenty w dziedzinie stosunków zewnętrznych. a) Budżet nowego programu W wieloletnich ramach finansowych na lata zaproponowano znaczne zwiększenie budżetu dla sektora kultury i sektora kreatywnego, proponując przeznaczenie na ten cel ogółem mln EUR (ceny obecne), co stanowi wzrost o ok. 37 % w porównaniu z obecnym poziomem wydatków. Kwota ta stanowi znaczną podwyżkę, ale jest i tak stosunkowo skromna w porównaniu z budżetem UE lub zasobami, które niektóre państwa członkowskie przeznaczają na wspieranie działalności kulturalnej. Od lat państwa członkowskie samodzielnie, lub ze środków wspólnych (unijnych) wspierają liczne inicjatywy kulturalne. Wiele z nich objętych jest przepisami o pomocy państwa. Krajowe środki publiczne przeznaczone na kulturę i sztukę wynoszą przykładowo w Zjednoczonym Królestwie mln GBP, Francji 7,5 mld EUR czy Niemczech 8,5 mld EUR. Budżet na cały okres programowania to 1, miliarda euro. Dla podprogramu Kultura (dotąd działania objęte były Programem Kultura ) przeznaczono 454,8

19 mln euro (w tym 318 mln euro na projekty współpracy europejskiej; 27 mln euro na sieci europejskie; 27 mln euro na platformy europejskie; 31,8 na projekty tłumaczeń dzieł literackich) 48. W ramach komponentu międzysektorowego przeznaczono ok. 210 milionów euro na instrument gwarancji finansowych, który ułatwi małym i średnim przedsiębiorstwom działającym w sektorach kreatywnych dostęp do kredytów bankowych. Około 60 mln EUR zostanie przekazane na współpracę w zakresie polityki oraz wsparcia innowacyjnych metod zdobywania publiczności i nowych modelów działalności. Zwiększenie środków jest zgodne z priorytetami strategii Europa i zawartymi w niej inicjatywami przewodnimi. Strategia Europa 2020 (podobnie jak strategia lizbońska), została określona na szczeblu UE, lecz w praktyce podejmowanie decyzji przez UE dotyczy tylko niewielkiej jej części. Wytyczono w niej pięć celów dotyczących klimatu i energii, zatrudnienia, innowacji, edukacji i włączenia społecznego, które maja zostać osiągnięte do roku 2020, jak również określono kluczowe czynniki pobudzające wzrost, w dążeniu do zwiększenia dynamiki i konkurencyjności Europy. Odpowiedzialność za główne aspekty spoczywa na państwach członkowskich, które zachowały szereg decydujących kompetencji w m.in. w sferze podatkowej, przedsiębiorczości czy kultury. Inwestycje w sektorze kultury i sektorze kreatywnym stanowią bezpośrednie wsparcie dla inteligentnego, trwałego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodarczego, który jest celem strategii Europa W 2008 r. szacunkowy wkład sektora kultury i sektora kreatywnego w tworzenie PKB w UE wyniósł 4,5%, a około 3,8 % siły roboczej w Europie było zatrudnionych w tych sektorach 50. Oprócz bezpośredniego wkładu we wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy sektory te wywołują efekty zewnętrzne w innych dziedzinach, takich jak turystyka czy treści przekazywane za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych 51 ; stwarzają one też korzyści dla edukacji, włączenia społecznego i innowacji społecznych. Jednak pomimo wyższych niż średnia stóp wzrostu odnotowanych w wielu państwach w ubiegłych latach sektory te stoją przed szczególnymi wyzwaniami i trudnościami. Jeżeli mają one w pełni wykorzystać istniejący w nich potencjał dalszego wzrostu, potrzebne jest spójne podejście strategiczne usuwające te ograniczenia i zapewniające odpowiednie warunki rozwoju. Trzeba podkreślić jednak, że wzrost budżetu Kreatywnej Europy należy rozważać w kontekście większej liczby państw będących beneficjentami oraz poszerzenia zakresu przedsiębiorstw sektora kreatywnego objętych programem. Dodatkowo doszło do poszerzenia zakresu dziedzin finansowania w nowym programie, pojawiły się kosztowne nowe potrzeby 48 Na rok 2014 dla podprogramu Kultura przeznaczono euro (w tym: 38 mln euro na projekty współpracy europejskiej; 3,4 mln euro na sieci europejskie; 3,4 mln euro na platformy europejskie i euro na projekty tłumaczeń dzieł literackich) 49 Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu (COM(2010) 2020). 50 Building a Digital Economy: The importance of saving jobs in the EU's creative industries, TERA Consultants, marzec 2010 r. 51 Zalecenie Komisji w sprawie digitalizacji i udostępniania w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych, C(2011) 7579/F wersja ostateczna z

20 związane z przejściem do społeczeństwa cyfrowego. Nad całością ciąży także spadek wartości pieniądza. b) Struktura programu Kreatywna Europa: podprogramy: Kultura, Media, oraz komponent międzysektorowy W wyniku poprawek do pierwotnego wniosku Komisji Europejskiej przyjętych przez Parlament Europejski oraz przez Radę program Kreatywna Europa składa się z dwóch programów: Media (art. 9-11), Kultura (art ), oraz komponentu międzysektorowego (art ). Struktura programu uwzględnia wspominaną już złożoność i różnorodność sektora kultury i sektora kreatywnego, które obejmują organizacje finansowane publicznie, organizacje nienastawione na zysk oraz przedsiębiorstwa handlowe. Ponadto różne podsektory mają bardzo zróżnicowane łańcuchy wartości. W większości podsektorów kultury istnieją na przykład większe związki wzajemne między łańcuchami wartości, niż ma to miejsce w przemyśle audiowizualnym (najważniejszym wyjątkiem jest tu łańcuch w sektorze wydawniczym i księgarskim oraz łańcuch w sektorze produkcji muzyki popularnej, jej dystrybucji i przechowywania), co wynika z faktu, że opracowanie, produkcja, dystrybucja i sprzedaż utworu oraz związane z tym relacje z klientami/publicznością wchodzą zwykle w zakres odpowiedzialności producenta utworu. Sektor audiowizualny jest nie tylko branżą o wielkim znaczeniu dla wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i zatrudnienia, ale także sektorem newralgicznym, który stoi na straży tożsamości i różnorodności kulturowej miast i regionów i je promuje. Ze względu na swą specyfikę odgrywa on również rolę czynnika o pierwszorzędnym znaczeniu dla rozwoju europejskich wartości społecznych i funkcjonowania społeczeństw demokratycznych, gdyż utwory audiowizualne mogą znacząco przyczynić się do kształtowania tożsamości europejskiej. 1. Podprogram MEDIA, którego adresatem jest sektor audiowizualny (co najmniej 56 % całkowitego budżetu). 2. Podprogram Kultura, którego adresatem jest sektor kultury i sektor kreatywny ( co najmniej 31 % całkowitego budżetu); 3. Komponent międzysektorowy, którego adresatem jest cały sektor kultury i sektor kreatywny (maksymalnie 13 % całkowitego budżetu, z czego 4% na działania w zakresie współpracy transnarodowej wymienione oraz na sieć biur programu Kreatywna Europa ). Każda z ww. części ma własne i odrębne priorytety i środki, a projekty są uszeregowane według ich priorytetowego znaczenia dla osiągania efektów o charakterze systemowym w tych sektorach. Zwłaszcza poprzez wspieranie nowych modeli biznesowych, tworzenie sieci i wymianę wiedzy eksperckiej, szczególnie w dziedzinie digitalizacji i globalizacji tych sektorów. Innym ważnym i nowym celem ma stać się zwiększenie zainteresowania dziełami europejskimi poprzez wspieranie działań w zakresie zdobywania publiczności.