Realizacja elektroenergetycznych. liniowych. wyzwania i bariery inwestycyjne. Linie przesyłowe najwyższych napięć stan aktualny.

Transkrypt

1 Realizacja elektroenergetycznych inwestycji liniowych wyzwania i bariery inwestycyjne Kontekst Dostarczanie energii elektrycznej z elektrowni do odbiorców komunalnych i przemysłowych, w ilości umożliwiającej pokrycie stale rosnącego zapotrzebowania realizowane jest za pomocą sieci przesyłowej wysokich WN (110 kv) i najwyższych napięć NN (220, 400 kv) oraz sieci rozdzielczej, będących nieodzownymi elementami systemu elektroenergetycznego. System ten, stanowiący o bezpieczeństwie energetycznym kraju, musi zapewniać między innymi pewność i niezawodność dostaw tego medium, jak również utrzymywać odpowiednie parametry techniczne i jakościowe energii. Sprostanie wspomnianym zadaniom wymaga rozwoju i budowy nowoczesnej infrastruktury sieciowej oraz modernizacji istniejącej. Niestety, liczne uwarunkowania formalno prawne, społeczne i środowiskowe stanowią dość skuteczną barierę rozwoju połączeń sieci przesyłowej, w której nierzadko eksploatowane są linie elektroenergetyczne wybudowane jeszcze w latach 50. Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Linie przesyłowe najwyższych napięć stan aktualny Linie przesyłowe stanowiące nieodzowny element Krajowego Systemu Przesyłowego obejmują swoim zasięgiem terytorialnym całą Polskę, przy czym ich gęstość jest uwarunkowana zapotrzebowaniem na energię elektryczną w poszczególnych regionach kraju. Największe zagęszczenie występuje na południu kraju, a najmniejsze na północnym wschodzie (rys. 1). Obecnie sieć przesyłowa NN wchodząca w skład Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) obejmuje następujące elementy: 106 stacji elektroenergetycznych 220 i 400 kv, jedną linię 750 kv o długości 114 km, 68 linii 400 kv o długości ok km, 167 linii 220 kv o długości ok km. Analizując gęstość polskiej sieci elektroenergetycznej, warto odnieść się do stanu sieci w innych krajach europejskich. Zgodnie z aktualnymi danymi (rys. 2) zagęszczenie infrastruktury sieciowej linii przesyłowych najwyższych napięć umiejscawia Polskę prawie na samym końcu gorzej jest tylko na Węgrzech i wynosi około 41 km na każde 1000 km 2. Dodatkowo w ostatnich latach obserwuje się znacznie wyższy od przeciętnego wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w okresie letnim, obserwowany zwłaszcza w dużych aglomeracjach. Należy przy tym zauważyć, iż wiele sieci zasilających wspomniane obszary pracuje dziś na granicy technicznych możliwości i wymaga pilnej rozbudowy oraz modernizacji. Można zatem wyciągnąć jednoznaczne wnioski odnośnie do skali koniecznych przedsięwzięć inwestycyjnych. Biorąc pod uwagę roczny wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną, którą trzeba przesłać Krajowym Systemem Elektroenergetycznym, tj.: 4 5 proc. średnia dla całego kraju, proc. średnia dla aglomeracji, łatwo wyliczyć, iż rocznie należy budować i modernizować ok. 200 km linii napowietrznych najwyższych napięć. Warto zauważyć, że w ciągu ostatnich kilku lat wybudowano i zmodernizowano średnio w ciągu roku ok. 50 km wspomnianych linii. Większość linii przesyłowych eksploatowanych do dzisiaj w Polsce 34

2 (rys.1) S c h e m a t s i e c i p r z e s y ł o w ej 220 i 400 kv stan obecny wybudowana została w latach siedemdziesiątych i 80. XX wieku. Ich stan techniczny, jak również powiązanych z tymi liniami obiektów stacyjnych i pozostałych urządzeń, niejednokrotnie wymaga natychmiastowej modernizacji. Zastosowane do ich budowy materiały i technologie mają również ograniczony czas funkcjonowania. Należy przy tym zaznaczyć, że część obiektów może być jeszcze użytkowana przez kilkanaście lat, jednak w przypadku linii 220 kv (razem STÄRNÖ niecałe 8000 km) ten czas jest Szwecja wyjątkowo krótki. Wymagają one pilnej modernizacji i przebudowy na napięcie 400 kv. Sytuacja ta znalazła potwierdzenie w raporcie Biura Bezpieczeństwa Narodowego z SŁUPSK 9 maja 2008 r., w którym zaznacza się, że infrastruktura techniczna KSE jest przestarzała i niedofinansowana. Nietrudno zatem przewidzieć, iż skutkami takiego stanu przy jednoczesnym zaniechaniu realizacji nowych inwestycji mogą być coraz częściej pojawia- VIERRADEN KRAJNIK jące się przerwy w ciągłości pracy systemu elektroenergetycznego lub jego fragmentu tzw. blackout, które można było zaobserwować w ostatnich czasach, np. awaria zasilania aglomeracji szczecińskiej. Plan sieci przesyłowej i połączeń transgranicznych (według stanu na 31 sierpnia 2009 roku) wyzwania inwestycyjne planowane do realizacji do 2030 r. obejmują obszary północno-wschodniej części Polski i wynoszą ponad 1100 km. Obok wspomnianych celów głównych rozwoju KSE warto również wspomnieć o kilku najważniejszych celach szczegółowych. Są to: 1. Cele związane z popytem na energię elektryczną: zaspokojenie wzrastającego zapotrzebowania na energię elektryczną odbiorców końcowych, ALYTUS poprawa pewności zasilania dużych aglomeracji. 2. Cele związane z podażą energii elektrycznej: Litwa zabezpieczenie pewności pracy sieci przesyłowej w warunkach niepewności kierunków rozwoju dużych krajowych źródeł EŁK wytwarzania, ROŚ BIAŁYSTOK wyprowadzenie mocy z nowych źródeł wytwarzania, w tym z farm wiatrowych. NAREW 3. Cele związane z zapewnieniem spójności rozwoj sieci przesyłowej NN i sieci dystrybucyjnej: zabezpieczenie potrzeb przedsiębiorstw dystrybucji energii Wyzwania Niemcyinwestycyjne na najbliższe lata elektrycznej w zakresie nowych punktów Białoruś poboru energii elektrycznej z sieci przesyłowej NN, Rozwój infrastruktury sieciowej to nie tylko przyłączenia nowych poprawa niezawodności pracy całego KSE. odbiorców i mocy wytwórczych, MIKU OWA ale przede wszystkim inwestycje 4. Cele związane z zapewnieniem prawidłowej pracy infrastruktury systemowe HAGENVERDER realizowane na obszarze całego kraju. Czynnikiem kluczowym determinującym ich realizację jest poza zapewnieniem odtworzenie majątku trwałego OSP, sieciowej Operatora Systemu Przesyłowego (OSP): DOBRZE ZAMOŚĆ niezbędnych środków finansowych czas potrzebny WIELOPOLE do uzyskania odpowiednich uzgodnień, pozwoleń i decyzji formalno - praw- 400 kv, zapewnienie priorytetu dla rozwoju sieci przesyłowej o napięciu DOBROTWÓR nych wraz z pozyskaniem prawa do terenu na cele KOPANINA Czechy budowlane. poprawa gospodarki RZESZÓW mocą bierną. Projekt Polityki energetycznej do 2030 roku ALBRECHTICE wskazuje, że podstawowymi kierunkami rozwoju systemu elektroenergetycznego 5. Cele KROSNO związane ze wspomaganiem CHMIELNICKA funkcjonowania krajowego BUJAK W ISKRZYNIA NOŠOVICE BYCZYNArynku energii elektrycznej: Ukraina są poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa LISKOVEC zapewnienie lub poprawa elastyczności wyprowadzenia mocy Linie przesyłowe LEMEŠANY energetycznego i ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. istniejące W związku z tym w najbliższych latach planowane jest Słowacja zmniejszenie ograniczeń przesyłowych w sieci NN. z istniejących źródeł wytwarzania, 750 kv 400 kv 400 kv (czasowo 220 kv) 220 kv 110 kv zrealizowanie wielu zadań inwestycyjnych. Zgodnie ze zgłoszeniem PSE do Operator budowy do krajowej koncepcji zagospodarowania stacja prze- elektroenergetyczna zwiększenie zdolności KSE do wymiany energii elektrycznej 6. Cele związane z rozwojem rynku międzynarodowego: planowane Stacje w budowie strzennego kraju, do roku 2030 planuje się budowę około 4000 stacja km przy elektrowni z sąsiednimi cieplnej systemami elektroenergetycznymi przy jednoczesnym kabel stałoprądowy 450 kv stacja przy elektrowni wodnej nowych linii elektroenergetycznych 400 kv, co stanowi około 82 zapewnieniu bezpiecznej pracy tych połączeń, proc. długości istniejącej infrastruktury liniowej o tym napięciu. zapewnienie aktywnego uczestnictwa KSE w wewnętrznym rynku Unii Warto zwrócić uwagę, iż w podziale terytorialnym kraju największe Europejskiej. ELEKTRO NERGETYKA nr 1 / 2009

3 Realizacja elektroenergetycznych inwestycji liniowych wyzwania i bariery inwestycyjne Kontekst Dostarczanie energii elektrycznej z elektrowni do odbiorców komunalnych i przemysłowych, w ilości umożliwiającej pokrycie sta- 50 le rosnącego zapotrzebowania realizowane jest za pomocą sieci przesyłowej wysokich WN (110 kv) i najwyższych napięć NN (220, 400 kv) oraz sieci rozdzielczej, będących nieodzownymi elementami systemu elektroenergetycznego. System ten, stanowiący o bezpieczeństwie energetycznym kraju, musi zapewniać między innymi pewność i niezawodność dostaw tego medium, jak również utrzymywać odpowiednie parametry techniczne i jakościowe energii. Sprostanie wspomnianym zadaniom wymaga rozwoju i budowy nowoczesnej infrastruktury sieciowej oraz modernizacji istniejącej. Niestety, liczne uwarunkowania formalno prawne, społeczne i środowiskowe stanowią dość skuteczną barierę rozwoju połączeń sieci przesyłowej, w której nierzadko eksploatowane są linie elektroenergetyczne wybudowane jeszcze w latach 50. Switzerland Całkowita długość linii przesyłowych 220 i 400 kv przypadająca na ć 1000 m 2 powierzchni kraju Greece Germany France The Netherlands Italy The Czech Republic Linie przesyłowe najwyższych napięć stan aktualny Linie przesyłowe stanowiące nieodzowny element Krajowego Systemu Przesyłowego obejmują swoim zasięgiem terytorialnym całą Polskę, przy czym ich gęstość jest uwarunkowana zapotrzebowaniem na energię elektryczną w poszczególnych regionach kraju. Największe zagęszczenie występuje na południu kraju, a najmniejsze na północnym wschodzie P(rys. r z y k1). ł a d o w e g ę s t o ś c i i n f r a s t r u k t u r y s i e c i o w ej (rys.2) Obecnie sieć przesyłowa NN wchodząca w y b r a nych w kr skład a jów Krajowego eur o p ej skich Systemu Elektroenergetycznego (KSE) obejmuje następujące elementy: pr z y p a d a j ą c a na każde 1000 km2 powierzchni 106 stacji elektroenergetycznych 220 i 400 kv, jedną linię 750 kv o długości 114 km, 68 linii 400 kv o długości ok km, 167 linii 220 kv o długości ok km. Analizując gęstość polskiej sieci elektroenergetycznej, warto odnieść się do stanu sieci w innych krajach europejskich. Zgodnie z aktualnymi danymi (rys. 2) zagęszczenie infrastruktury sieciowej linii przesyłowych najwyższych napięć umiejscawia Polskę prawie na samym końcu gorzej jest tylko na Węgrzech i wynosi około 41 km na każde 1000 km 2. Dodatkowo w ostatnich latach obserwuje się znacznie wyższy od przeciętnego wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w okresie letnim, obserwowany zwłaszcza w dużych aglomeracjach. Należy przy tym zauważyć, iż wiele sieci zasilających wspomniane obszary pracuje dziś na granicy technicznych możliwości i wymaga pilnej rozbudowy oraz modernizacji. Można zatem wyciągnąć jednoznaczne wnioski odnośnie do skali koniecznych przedsięwzięć inwestycyjnych. Biorąc pod uwagę roczny wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną, którą trzeba przesłać Krajowym Systemem Elektroenergetycznym, tj.: 4 5 proc. średnia dla całego kraju, proc. średnia dla aglomeracji, łatwo wyliczyć, iż rocznie należy budować i modernizować ok. 200 km linii napowietrznych najwyższych napięć. Warto zauważyć, że w ciągu ostatnich kilku lat wybudowano i zmodernizowano średnio w ciągu roku ok. 50 km wspomnianych linii. Większość linii przesyłowych eksploatowanych do dzisiaj w Polsce Spain Belgium Slovakia Portugal Poland Hungary

4 (rys.1) S c h e m a t s i e c i p r z e s y ł o w ej 220 i 400 kv stan obecny wybudowana została w latach siedemdziesiątych i 80. XX wieku. Ich stan techniczny, jak również powiązanych z tymi liniami obiektów stacyjnych i pozostałych urządzeń, niejednokrotnie wymaga natychmiastowej modernizacji. Zastosowane do ich budowy materiały i technologie mają również ograniczony czas funkcjonowania. Należy przy tym zaznaczyć, że część obiektów może być jeszcze użytkowana przez kilkanaście lat, jednak w przypadku linii 220 kv (razem niecałe 8000 km) ten czas jest wyjątkowo krótki. Wymagają one pilnej modernizacji i przebudowy na napięcie 400 kv. Sytuacja ta znalazła potwierdzenie w raporcie Biura Bezpieczeństwa Narodowego z 9 maja 2008 r., w którym zaznacza się, że infrastruktura techniczna KSE jest przestarzała i niedofinansowana. Nietrudno zatem przewidzieć, iż skutkami takiego stanu przy jednoczesnym zaniechaniu realizacji nowych inwestycji mogą być coraz częściej pojawiające się przerwy w ciągłości pracy systemu elektroenergetycznego lub jego fragmentu tzw. blackout, które można było zaobserwować w ostatnich czasach, np. awaria zasilania aglomeracji szczecińskiej. Wyzwania inwestycyjne na najbliższe lata Rozwój infrastruktury sieciowej to nie tylko przyłączenia nowych odbiorców i mocy wytwórczych, ale przede wszystkim inwestycje systemowe realizowane na obszarze całego kraju. Czynnikiem kluczowym determinującym ich realizację jest poza zapewnieniem niezbędnych środków finansowych czas potrzebny do uzyskania odpowiednich uzgodnień, pozwoleń i decyzji formalno - prawnych wraz z pozyskaniem prawa do terenu na cele budowlane. Projekt Polityki energetycznej do 2030 roku wskazuje, że podstawowymi kierunkami rozwoju systemu elektroenergetycznego są poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa energetycznego i ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. W związku z tym w najbliższych latach planowane jest zrealizowanie wielu zadań inwestycyjnych. Zgodnie ze zgłoszeniem PSE Operator do krajowej koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, do roku 2030 planuje się budowę około 4000 km nowych linii elektroenergetycznych 400 kv, co stanowi około 82 proc. długości istniejącej infrastruktury liniowej o tym napięciu. Warto zwrócić uwagę, iż w podziale terytorialnym kraju największe wyzwania inwestycyjne planowane do realizacji do 2030 r. obejmują obszary północno-wschodniej części Polski i wynoszą ponad 1100 km. Obok wspomnianych celów głównych rozwoju KSE warto również wspomnieć o kilku najważniejszych celach szczegółowych. Są to: 1. Cele związane z popytem na energię elektryczną: zaspokojenie wzrastającego zapotrzebowania na energię elektryczną odbiorców końcowych, poprawa pewności zasilania dużych aglomeracji. 2. Cele związane z podażą energii elektrycznej: zabezpieczenie pewności pracy sieci przesyłowej w warunkach niepewności kierunków rozwoju dużych krajowych źródeł wytwarzania, wyprowadzenie mocy z nowych źródeł wytwarzania, w tym z farm wiatrowych. 3. Cele związane z zapewnieniem spójności rozwoj sieci przesyłowej NN i sieci dystrybucyjnej: zabezpieczenie potrzeb przedsiębiorstw dystrybucji energii elektrycznej w zakresie nowych punktów poboru energii elektrycznej z sieci przesyłowej NN, poprawa niezawodności pracy całego KSE. 4. Cele związane z zapewnieniem prawidłowej pracy infrastruktury sieciowej Operatora Systemu Przesyłowego (OSP): odtworzenie majątku trwałego OSP, zapewnienie priorytetu dla rozwoju sieci przesyłowej o napięciu 400 kv, poprawa gospodarki mocą bierną. 5. Cele związane ze wspomaganiem funkcjonowania krajowego rynku energii elektrycznej: zapewnienie lub poprawa elastyczności wyprowadzenia mocy z istniejących źródeł wytwarzania, zmniejszenie ograniczeń przesyłowych w sieci NN. 6. Cele związane z rozwojem rynku międzynarodowego: zwiększenie zdolności KSE do wymiany energii elektrycznej z sąsiednimi systemami elektroenergetycznymi przy jednoczesnym zapewnieniu bezpiecznej pracy tych połączeń, zapewnienie aktywnego uczestnictwa KSE w wewnętrznym rynku Unii Europejskiej. ELEKTRO NERGETYKA nr 1 /

5 Należy przy tym pamiętać, iż o powodzeniu realizacji wymienionych celów decyduje wiele czynników i uwarunkowań, z których najważniejsze są uwarunkowania formalno - prawne, społeczne, środowiskowe, jak również skuteczność pozyskiwania środków finansowych z funduszy unijnych. Bariery towarzyszące realizacji elektroenergetycznych inwestycji liniowych Elektroenergetyczna infrastruktura sieciowa jest podstawowym czynnikiem gwarantującym bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjność gospodarki, rozwijanie społeczeństwa informacyjnego i pożądane przekształcenia obszarów metropolitalnych, który jednocześnie wpływa na poprawę spójności ekonomicznej i przestrzennej kraju i regionów. Rozwijanie powiązań sieci elektroenergetycznych ma także kluczowe znaczenie dla rozwoju i funkcjonowania systemu elektroenergetycznego w Polsce oraz na styku z sąsiednimi krajami. Wydaje się zatem, że przedsiębiorstwa energetyczne powinny mieć stworzone dogodne warunki do rozwoju wspomnianej infrastruktury. Rzeczywistość jest jednak nieco inna. Inwestor realizujący przedsięwzięcie w zakresie elektroenergetycznych inwestycji infrastrukturalnych na każdym kroku napotyka wiele barier natury formalnej, środowiskowej, a nierzadko na niechęć lub stanowczy sprzeciw społeczności lokalnych. Dodatkowo nie sprzyjają mu częste zmiany wielu aktów prawnych. Niestety obowiązujące przepisy prawa, zawarte przede wszystkim, w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w prawie budowlanym, prawie ochrony środowiska oraz ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, o ocenach oddziaływania na środowisko, skutecznie utrudniają i komplikują proces przygotowania i realizacji elektroenergetycznych inwestycji liniowych o znaczeniu państwowym. Skutkiem takiego stanu niejednokrotnie jest sytuacja, w której inwestor realizujący ponadlokalne inwestycje celu publicznego o znaczeniu krajowym napotyka znaczny opór władz i społeczności lokalnych na obszarach, na których planowana jest inwestycja. Brak spójności przepisów prawa może doprowadzić do sytuacji, w której opieszałość władz lokalnych, jak Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia również sami właściciele gruntów lub niezadowolony przedstawiciel społeczności lokalnej mogą w skuteczny sposób zablokować realizację inwestycji liniowej o znaczeniu strategicznym dla państwa. Warto zauważyć, że realizacja elektroenergetycznych inwestycji infrastrukturalnych sama w sobie jest procesem skomplikowanym zarówno od strony technicznej, lokalizacyjnej, jak i środowiskowej. Inwestor, planując wybudowanie linii, musi uwzględnić wiele uwarunkowań lokalizacyjnych, związanych przede wszystkim z faktem, że: przebieg trasy linii niejednokrotnie planowany jest na obszarach kilku/kilkunastu starostw i kilkudziesięciu gmin, należy przeprowadzić uzgodnienia z setkami, a nawet tysiącami właścicieli działek, konieczne jest uzgodnienie i uzyskanie pozwoleń ze strony wielu osób fizycznych i prawnych, instytucji oraz organów administracji samorządowej i rządowej, a w obowiązującym stanie prawnym, wprowadzenie do dokumentów planistycznych inwestycji o znaczeniu krajowym i regionalnym wymaga zgód i akceptacji odpowiednich władz lokalnych. Prawodawca nie przewidział przy tym narzędzi umożliwiających inwestorowi skuteczne oddziaływanie na rady i zarządy gmin w zakresie wydawania decyzji koniecznych do realizacji inwestycji, co niejednokrotnie skutkuje maksymalnym wydłużaniem czasu opracowywania wspomnianych dokumentów. Warto zauważyć, że specyfika obiektów liniowych jest całkowicie inna niż punktowych obiektów kubaturowych. Elektroenergetyczne inwestycje liniowe są prowadzone niejednokrotnie przez dziesiątki, a nawet setki kilometrów, przez wiele gmin, powiatów i województw. W przeciwieństwie do przedsięwzięć punktowych dla wspomnianych inwestycji liniowych nie ma potrzeby wykupywania gruntów w celu ich trwałego zajęcia. Wystarczy, że inwestor pozyska dla tych terenów służebność gruntową lub służebność przesyłu co znacząco zmniejsza związane z tym nakłady inwestycyjne. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, iż proces ten jest również czasochłonny i uciążliwy. Spowodowane jest to koniecznością przeprowadzenia często żmudnych negocjacji z właścicielami nieruchomości i wynegocjowania ekonomicznie uzasadnionej wy- 36

6 sokości odszkodowań. Niejednokrotnie żądania właścicieli, którzy upatrują możliwość zrobienia interesu życia, dochodzą nawet do milionów złotych. Dodatkowo sytuację komplikuje fakt, że pozyskanie prawa do dysponowania terenem na cele budowlane oraz wycena rekompensat za służebność gruntową lub/i przesyłu nie jest uregulowana żadnymi obligatoryjnymi przepisami. W związku z tym obecnie szacuje się, że całkowite koszty pozyskania wspomnianych służebności stanowią proc.całkowitych kosztów budowy linii. Istotnym problemem jest również brak skutecznej formy uwłaszczenia przedsiębiorstw energetycznych, która sankcjonowałaby i legalizowała istniejący stan infrastruktury elektroenergetycznej, tj. fakt usytuowania na nieruchomościach osób trzecich konstrukcji wsporczych linii elektroenergetycznych służących do przesyłu energii elektrycznej oraz przebiegu nad nieruchomościami przewodów linii służących do przesyłu energii elektrycznej, co ogranicza prawa własności właścicieli. Problem dotyczy nie tylko nowych inwestycji, ale również stanu prawnego istniejących linii, niezależnie od tego, kiedy były wybudowane. Obecnie obserwuje się narastanie zjawiska żądania odszkodowań oraz ich zasądzania przez sądy, nawet w przypadku, kiedy inwestycja była zrealizowana zgodnie z obowiązującymi przepisami i istnieją na to stosowne dokumenty. Zgłaszane roszczenia są różnie formułowane: od usunięcia linii, przez wypłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości i ustanowienie dzierżawy, po żądanie jednorazowych odszkodowań. Przykładem jest wyrok wydany przez Sąd Najwyższy 16 lipca 2004 roku (ICK 26/04) dotyczący żądania wykupienia gruntu pod linią energetyczną. W świetle tego wyroku właściciel terenu, przez który przebiega linia przesyłowa WN i NN, może dochodzić obowiązkowego wykupu gruntu przez właściciela majątku przesyłowego. Spełnianie tych roszczeń może skutkować automatycznym wzrostem ceny energii elektrycznej dla odbiorców finalnych. Na uwagę zasługuje też fakt, iż w wyniku stosowania nowoczesnych technologii w procesie realizacji inwestycji znacznie skrócono fazę budowy, obniżając tym samym uciążliwość dla środowiska lokalnego. Jednak sytuacja w fazie przygotowania inwestycji polegająca na pozyskiwaniu prawa do dysponowania terenem na cele budowlane jest odwrotna i w ostatnich czasach uległa znacznemu wydłużeniu. Szacuje się, że jest ona pięciokrotnie dłuższa od wspomnianej fazy wykonawczej. Średni czas kompleksowej budowy odcinka linii o długości ok. 80 km wynosi obecnie 7 15 lat. Dotychczasowe doświadczenia dodatkowo wskazują, że nawet przebudowa napowietrznych linii 220 kv na linie 400 kv zgodnie z obecnym prawodawstwem może się stać niemożliwa. Warunków nie poprawiła znowelizowana w 2003 roku ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w której nie uwzględniono specyfiki elektroenergetycznych inwestycji liniowych w procesie planowania przestrzennego i ich lokalizowania. Z tymi szczególnie trudnymi problemami inwestorzy odpowiedzialni za realizację takich inwestycji stykają się już od 1994 roku, tj. od momentu uchwalenia poprzedniej ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. W myśl przytoczonej ustawy lokalizowanie inwestycji celu publicznego oraz pozostałych, w przypadku uchwalonego MPZP niezawierającego planowanych inwestycji, nie jest możliwe bez jego zmiany. Tworzy to mało stabilne uwarunkowania dla inwestycji liniowych, w tym z zakresu elektroenergetycznej infrastruktury liniowej. Podejmując próbę uporządkowania całości zagadnień związanych z procesem planowania przestrzennego, nie należy zapominać, a wręcz trzeba podkreślać priorytet infrastrukturalnych inwestycji liniowych o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym w odniesieniu do punktowych inwestycji budowlanych. Wszystkie rodzaje wymienionych przedsięwzięć inwestycyjnych wymagają decyzji planistycznych i lokalizacyjnych organów samorządowych, przy zróżnicowanym rozkładzie interesów podmiotów współuczestniczących w podejmowaniu decyzji. Dodatkowy dylemat dla inwestorów stanowią również przepisy ustawy o ochronie przyrody zabraniające podejmowania działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony konkretny obszar Natura 2000 lub obszar spełniający kryteria dyrektywy ptasiej i siedliskowej zgłoszony przez organizacje ekologiczne na tzw. Shadow list. Jedynie w wyjątkowych przypadkach, wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymo- 37

7 gów o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych wojewoda może zezwolić na realizację przedsięwzięcia negatywnie oddziałującego na obszary europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, pod warunkiem zapewnienia wykonania kompensacji przyrodniczej. Jeśli jednak na obszarze tym występuje siedlisko lub gatunek o znaczeniu priorytetowym, to zezwolenie takie może być wydane jedynie w celu realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego, które służy zapewnieniu bezpieczeństwa powszechnego, po uprzednim uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej. W konsekwencji podczas lokalizacji elektroenergetycznych inwestycji liniowych na obszarach sieci ekologicznej Natura 2000 lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, zaliczonych do grupy przedsięwzięć mogących zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, należy wykazać, że nie pogorszy ono w znaczący sposób stanu siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków roślin i zwierząt na obszarze Natura 2000 oraz nie wpłynie negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony ten obszar. Problem stworzenia odpowiednich ram prawnych umożliwiających zapewnienie należytego bezpieczeństwa energetycznego stał się również przedmiotem regulacji europejskich. Dowodem tego są zapisy dotyczące podejmowania działań gwarantujących zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej oraz elektroenergetycznych inwestycji infrastrukturalnych, które zawarte zostały w szczególności w dyrektywie 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 stycznia 2006 r. Podstawowe założenia, które legły u podstaw dyrektyw, są następujące: operatorzy systemów przesyłowych i dystrybucyjnych potrzebują odpowiednich i stabilnych ram regulacyjnych dla inwestycji oraz dla utrzymania i modernizacji sieci (pkt 15 preambuły dyrektywy); ważne jest podjęcie odpowiednich działań w celu zapewnienia ram regulacyjnych mających na celu zachęcenie do inwestowania w nowe przesyłowe połączenia międzysystemowe (pkt 12 preambuły dyrektywy); istnienie odpowiedniej fizycznej zdolności przesyłowej połączeń międzysystemowych, niezależnie od tego, czy są to połączenia transgraniczne, czy nie, jest sprawą kluczową (pkt 13 preambuły dyrektywy). Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia W konsekwencji, zgodnie z art. 6 dyrektywy, państwa członkowskie zostały zobowiązane do ustanowienia ram regulacyjnych, które: dostarczają sygnałów inwestycyjnych dla operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych do rozwoju ich sieci w celu zaspokojenia przewidywalnego zapotrzebowania na rynku, ułatwiają utrzymanie, a w razie konieczności modernizację tych sieci. Dyrektywa nie została jednak prawidłowo implementowana w Polsce (termin do zakończenia jej implementacji upłynął 24 lutego 2008 r.). W listopadzie 2008 r. Komisja Europejska przesłała do kilku krajów członkowskich, w tym do Polski, uzasadnioną opinię w związku z brakiem informacji o przyjęciu przepisów wdrażających dyrektywę. W kwietniu 2009 r. Komisja Europejska podjęła decyzję o skierowaniu sprawy przeciwko Polsce i Republice Czeskiej do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w związku z niepełnym wdrożeniem dyrektywy. Wnioski Rozwój krajowej infrastruktury sieciowej głównie połączeń liniowych 220 i 400 kv umożliwiający pokrycie rosnącego zapotrzebowania odbiorców na energię elektryczną z jednoczesnym spełnieniem wspólnotowych programów działań w zakresie ochrony środowiska wymaga podjęcia wielokierunkowych i nadzwyczaj pilnych działań zmierzających przede wszystkim do skrócenia trwającej obecnie 7 15 lat procedury lokalizacyjnej elektroenergetycznych inwestycji liniowych. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy nie jest obecnie bariera finansowa, lecz przede wszystkim: częste zmiany wielu aktów prawnych, dowolnie interpretowanych, brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, brak aktualnych map i podkładów geodezyjnych, polityka władz lokalnych polegająca na odwlekaniu wydawania niepopularnych decyzji dotyczących planowanej inwestycji, prawie nieograniczone możliwości odwoławcze na każdym etapie postępowania administracyjnego, długi, liczony w latach, czas oczekiwania na wyroki sądów wyższej instancji, żądania odszkodowań właścicieli nieruchomości znacznie przekraczające ich realną wartość, 38

8 protesty dotyczące niekorzystnego oddziaływania na środowisko, brak dostatecznych danych i materiałów dotyczących obszarów sieci Natura 2000 skutkujących trudnościami w sporządzaniu raportów OOŚ i ich akceptacją przez organy prowadzące postępowanie, brak szybkich ścieżek rozstrzygania protestów. Z całą pewnością nie wystarczą już prowadzone od lat przez PSE Operator działania w kwestiach: informowania społeczności lokalnych o planach budowy linii napowietrznych wysokiego napięcia oraz uciążliwościach związanych z ich budową i eksploatacją już w fazie studialnej, zaangażowania w proces wstępnego wyboru trasy linii możliwie licznych grup zainteresowanych mieszkańców, a także organizacji ekologicznych. Jak widać, wyzwania i oczekiwania stojące przed PSE Operator są ogromne, zważywszy na konieczność pokonania wielu barier natury formalno - prawnej i środowiskowej, które niejednokrotnie decydują o możliwości ich realizacji. Może nawet się okazać, że w myśl Prawa ochrony środowiska oraz ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, na określonym obszarze inwestycja nigdy nie będzie mogła być zrealizowana. Dodatkowo obowiązujące przepisy nie ułatwiają, a wręcz często utrudniają inwestorowi skuteczną realizację zamierzeń inwestycyjnych. Inwestorowi zatem pozostaje tylko nadzieja, że przepisy unijne wymuszą na polskim ustawodawcy takie zmiany prawa, aby ułatwić realizację inwestycji elektroenergetycznych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. dr inż. Anna Stankowska dr inż. Anna Stankowska, absolwentka Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej oraz Wydziału Zarządzania Politechniki Warszawskiej. W latach prowadziła zajęcia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, a od 2009 r. na Uniwersytecie Warszawskim. Jest autorką kilku publikacji i referatów konferencyjnych. Zajmuje się aspektami formalno-prawnymi, oddziaływaniem pola magnetycznego na środowisko oraz konsultacjami społecznymi umożliwiającymi pozyskiwaniem akceptacji społecznej dla trudnych elektroenergetycznych inwestycji liniowych, jak również zagadnieniami rozdziału obciążeń w segmencie krajowego rynku bilansującego. Ile konkurencji, ile regulacji Analitycy rynków finansowych wskazują, że głównymi przyczynami obecnego kryzysu gospodarczego były: ryzykowna polityka instytucji finansowych, nietransparentne transakcje, brak regulacji i brak nadzoru regulacyjnego. Ta ocena i wnioski z niej płynące powinny być także zaadresowane do architektów rynków infrastrukturalnych, takich jak rynek energii elektrycznej, rynek gazu ziemnego czy telekomunikacji. Ten ostatni różni wprawdzie wiele cech od rynku energii, ale rynki te mają też wiele wspólnego. Jedno jest wspólne na pewno pozostawienie tych rynków bez właściwej infrastruktury regulacyjnej pod wyłączną kontrolą prawa konkurencji do tej konkurencji nie doprowadzi. Ze szkodą dla odbiorców. Pełny unbundling właścicielski versus dodatkowe narzędzia regulacyjne Na rynkach infrastrukturalnych bez dodatkowych regulacji i nadzoru regulacyjnego struktury posiadające monopol mogą jedynie utrzymywać i umacniać swoją pozycję, kosztem nawet bezpieczeństwa dostaw. Dla tego typu rynków pożądane jest ukształtowanie takiej struktury przedsiębiorstw, która zapewni rzeczywisty i efektywny rozdział działalności (z ang. unbundling) albo dodatkowe regulacje z nadzorem administracyjnym zdolnym do egzekwowania nałożonych ograniczeń. Praktyka krajowych i europejskich przedsiębiorstw energetycznych pokazuje, jakie są metody i sposoby utrzymywania pozycji monopolistycznej. Pionowo zintegrowane struktury prowadzą politykę ograniczania dostępu do własnej infrastruktury, inwe- ELEKTRO NERGETYKA nr 1 /