Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 2008 Złoty Potok 5-7 listopada 2008

Transkrypt

1 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada 28 Tomasz WOJCIECHOWSKI Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, ul. Będzińska 6, 41-2 Sosnowiec, twojcie@wnoz.us.edu.pl Wysokościowy numeryczny model terenu (NMT) w badaniu osuwisk Słowa kluczowe: numeryczny model terenu, GIS, zbocza osuwiskowe, osuwiska Abstrakt Obszar badań objęty na arkuszu M-34-9-A-a-4 mapy topograficznej w skali 1:1 został scharakteryzowany morfologicznie przy użyciu numerycznego modelu terenu (NMT). Stwierdzono, że zbocza o kształtach wypukło-wklęsłych nachylają się pod średnim kątem 8,54 w kierunku azymutalnym 143,18. W Brzeznej koło Nowego Sącza wykształcone jest osuwisko, którego zasięg został wyznaczony poprzez analizy NMT. Wykorzystano do tego kilka technik wizualizacji rzeźby terenu tj. zmianę podświetlenia modelu z różnych kierunków, stereoskopową kompilację NMT z ortofotomapą i stereoskopową kompilację NMT z obrazem cieniowanym. Najlepsze wyniki uzyskano stosując ostatnią z wymienionych metod. Samo osuwisko występuje na zboczach wklęsłych, nachylonych pod średnim kątem 1,52, w kierunku wschodnim. 1. Wstęp Rys. 1. Mapa osuwisk obszaru arkusza M-34-9-A-a-4 (na podstawie Oszczypko i Wójcik, 1993). Fig. 1. Map of landslides of area the sheet M-34-9-A-a-4 (based on Oszczypko & Wójcik, 1993). 96

2 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada 28 Szacuje się, że w polskiej części Karpat występuje co najmniej 23 osuwisk (Rączkowski, 27), a wśród badaczy ruchów masowych panuje przekonanie, że liczba ta może wynosić nawet 5 (Grabowski, 28). Procesy osuwiskowe w dużym stopniu wpływają na niszczenie stoków (Wójcik, 1997), a co za tym idzie prowadzą do olbrzymich strat materialnych. Tylko w latach 2 21 w Małopolsce i na Podkarpaciu przekroczyły one 196 mln zł (Postek, 24). Ruchy masowe są zatem problemem nie tylko przyrodniczym ale i społecznym. W celu zminimalizowania negatywnych skutków osuwania się ziemi wprowadzono istotne zmiany ustawodawcze i regulacje prawne. Jasne stało się, że jest to impuls dla prac geologicznych prowadzonych na szeroką skalę. W bieżącym roku rozpoczęta została realizacja II etapu projektu SOPO (System Ochrony Przeciwosuwiskowej) z inicjatywy Ministra Środowiska. Etap ten przewiduje kartowanie i wykonanie map osuwisk oraz terenów zagrożonych ruchami masowymi dla obszaru 75% powierzchni Karpat polskich oraz monitorowanie wybranych osuwisk w Karpatach (Grabowski, 28). Prace te mają być prowadzone na podkładach topograficznych w skali 1:1, w obrębie granic administracyjnych gmin i powiatów. Jednolitość dokumentacji gwarantuje opracowana na podstawie wyników i doświadczeń uzyskanych w pierwszym etapie projektu SOPO Instrukcja opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi (Grabowski i in., 28). Przewiduje ona możliwość w fazie prac przygotowawczych, analizowania dostępnych zdjęć lotniczych, scen satelitarnych i ortofotomap oraz numerycznego modelu terenu w skali zbliżonej do 1:1. Studium tych materiałów, pozwoli wykonawcom na skupienie uwagi w terenie na obszary objęte osuwiskami. Często bywa bowiem tak, że poszczególne elementy osuwisk mogą być trudne do rozpoznania w terenie z racji maskującej działalności antropogenicznej m.in. rolniczej. Elementy te za to mogą być widoczne przy zastosowaniu danych uzyskanych metodami zdalnymi. Biorąc pod uwagę standardy wprowadzone w w/w instrukcji, postanowiono zbadać możliwości i zakres wykorzystania numerycznego modelu terenu do badań osuwisk. Poligonem badawczym jest osuwisko w Brzeznej koło Nowego Sącza. Znajduje się ono w obrębie arkusza M-34-9-A-a-4 mapy topograficznej w skali 1:1 (rys. 1). Arkusz ten zlokalizowany jest na północno-zachodnim obrzeżeniu Zapadliska Kotliny Sądeckiej, który cechuje się występowaniem osuwisk (Oszczypko i Wójcik, 1993). 2. Wysokościowy Numeryczny Model Terenu (NMT) Numeryczny model terenu (NMT) można zdefiniować jako numeryczną, dyskretną reprezentację wysokości topograficznej powierzchni terenu, wraz z algorytmem interpolacyjnym umożliwiającym odtworzenie jej kształtu w określonym obszarze (Kurczyński i Preuss, 2). Model taki może przedstawiać powierzchnię terenu wraz z infrastrukturą i innymi elementami występującymi na powierzchni (NMP) lub samą powierzchnię terenu (NMR) bez elementów napowierzchnych (Nita i in., 28). Źródła danych dla NMT mogą być różne. Można pozyskać je zdalnie za pomocą sensorów i innych przyrządów umieszczonych na satelitach i samolotach lub z pomiarów bezpośrednich w terenie przy użyciu przyrządów geodezyjnych w tym GPS. Często NMT uzyskuje się poprzez wektoryzację map i opracowanie zdjęć lotniczych. Możliwości wykorzystania wysokościowego Numerycznego Modelu Terenu rosną wraz z rozwojem Systemu Informacji Geograficznej (GIS). Powszechne są analizy NMT w aspektach geologicznych, geomorfologicznych i geoinżynieryjnych (Chybiorz i Nita, 1999; Ostaficzuk, 23; Nita i Małolepszy, 24; Badura i Przybylski, 25; Placek, 27). Obliczane są parametry różnorodnych zjawisk i prowadzone są działania prognostyczno-symulacyjne np. w przewidywaniu zasięgu powodzi (Hermanowska, 26). NMT jest również z powodzeniem używany w celach wizualizacyjnych (Nita i in., 27). Szybko okazało się również, że osuwiska jako formy rzeźby terenu (Grabowski i in., 28) mogą być doskonale eksponowane przy zastosowaniu odpowiednich metod analitycznych i wizualizacyjnych NMT (Jura i Perski, 22; Ayalew i in., 24; Havenith i in., 26; Hradecky i in., 27; Wojciechowski, 28). W prezentowanych badaniach wykorzystano NMT znajdujący się w zasobach Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej przy Urzędzie Marszałkowskim województwa małopolskiego. Dane źródłowe dla tego modelu zostały pozyskane przy zastosowaniu metod fotogrametrycznych (fotogrametryczny pomiar zdjęć lotniczych) w procesie powstawania ortofotomapy, ze zdjęć lotniczych w skali 1:13 wykonanych w 23 roku. Zdjęcia lotnicze wykonane zostały w ramach projektu LPIS (Land Parcel Identification System System Identyfikacji Działek Rolnych), który jest projektem unijnym (Preuss i Kurczyński, 22). Według informacji zawartych na stronie internetowej (strona Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geologicznej i Kartograficznej) wykonawcom udało się osiągnąć dokładność wysokościową rzędu,6 m. Jeśli chodzi o rozdzielczość w płaszczyźnie poziomej to wynosi ona 1 m. Jest to zatem idealny NMT do badań osuwisk ze względu na jego dokładność i aktualność. Dodatkowym atutem tego modelu jest doskonałe współgranie z ortofotomapą. 97

3 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada Obszar badań w świetle NMT Osuwisko będące przedmiotem testów znajduje się w obrębie wsi Brzezna koło Nowego Sącza. Obszar ten zlokalizowany jest w centralnej części arkusza M-34-9-A-a-4 mapy topograficznej w skali 1:1. Jest to teren należący do północno-zachodniego obrzeżenia Kotliny Sądeckiej przechodzącego w Pogórze Łącko- Podegrodzkie będące częścią Beskidu Wyspowego (Starkel, 1972). Obszar budują osady fliszu karpackiego należące do płaszczowiny magurskiej w strefach: raczańskiej w północnej części arkusza oraz bystrzyckiej w jego części południowej (Oszczypko, 1973, 1979). Reprezentowane są one przez warstwy ropianieckie, hieroglifowe, beloweskie, łąckie, piaskowce magurskie oraz pstre łupki (Oszczypko i Wójcik, 1993). Są to zatem utwory piaskowcowe, margliste oraz łupkowe. W obrębie opisywanego arkusza występują także pokrywy glin różnego pochodzenia oraz obszary pokryte osadami rzecznymi. Podłożem dla opisywanego osuwiska są piaskowce cienkoławicowe i łupki warstw beloweskich zapadających na południe oraz w skrajnie południowej części osuwiska piaskowce, margle i łupki warstw łąckich zapadających na NW. [%] przedziały nachylenia zboczy [%] ,6 21,9 18,5 15,47 16,2 6,25 [%] ,8 34,51 49,41 5 2,94 1,95 1 N NE E SE S SW W NW ekspozycja stoku płaskie wklęsłe wypukłe kształt zboczy Rys. 2. Histogramy map nachylenia zboczy, ekspozycji zboczy, kształtu zboczy. Fig. 2. Histograms of maps of angles of slopes, exposition of slopes, shape of slopes. Na podstawie analiz NMT można scharakteryzować morfologię terenu przedmiotowego arkusza. Ponieważ celem badań są osuwiska, dlatego za obszar badań mogą być uznane wyłącznie tereny nachylone, w obrębie których się one tworzą. Część obszaru stanowią osady rzeczne pokrywające płaskie tereny, dlatego też utworzono maskę, umożliwiającą wyeliminowanie tych obszarów z dalszych obliczeń. Z analiz przeliczonego NMT wynika, że obszar badań zawarty jest pomiędzy 297,5 a 525,5 m n.p.m. Średnia wysokość terenu wynosi 39 m n.p.m. Wygenerowano mapę spadków, ekspozycji stoków i kształtu zboczy oraz przeanalizowano ich histogramy (rys. 2). Wynika z nich, że obszar opisywanego arkusza mapy topograficznej bez obszarów dolin rzecznych, charakteryzuje się średnim nachyleniem zboczy 8,54 i średnim azymutem 143,18. Kształty stoków można określić jako wypukło-wklęsłe, z przewagą zboczy wypukłych. 98

4 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada 28 średnie nachylenie zboczy [ ] ,39 9,12 9,32 9,47 8,19 7,59 7,27 N NE E SE S SW W NW ekspozycja zboczy płaskie wklęsłe wypukłe powierzchnia [%] N NE E SE S SW W NW ekspozycja zboczy 12 średnie nachylenie [%] ,533 7,244 8,255 wklęsłe wypukłe płaskie kształt zbocza Rys. 3. Histogramy krzyżowania map nachylenia zboczy, ekspozycji zboczy, kształtu zboczy Fig. 3. Histograms of crossing maps of angles of slopes, exposition of slopes, shape of slopes. Po skrzyżowaniu w/w map uzyskano charakterystykę współwystępowania z sobą poszczególnych cech morfologicznych (rys. 3). I tak np. zbocza północne mają większe nachylenie od pozostałych, a kształt ich najczęściej jest wypukły. Zdecydowanie mniejszym nachyleniem cechują się zbocza południowe. W kontekście całego obszaru wydaję się jednak, że wklęsły kształt zboczy jest bardziej typowy dla bardziej nachylonych stoków. 4. Wyznaczanie zasięgu osuwiska poprzez analizy NMT NMT terenu w badaniach zjawisk osuwiskowych można wykorzystać w pracach polegających na wyznaczeniu obszarów osuwiskowych. W celu interpretacji rzeźby terenu pod kątem osuwisk najczęściej stosuje się technikę polegającą na podświetleniu modelu z różnych kierunków i kątów (Kamiński, 27). Z każdą zmianą podświetlenia uzyskać można nowe załamania w rzeźbie terenu sugerujące zasięg skarp osuwiskowych oraz jęzorów, co umożliwia doprecyzować i uzupełniać szkic w odpowiedniej warstwie tematycznej GIS. Do wyznaczania zasięgu osuwiska w Brzeznej zastosowano 8 pozycji podświetlenia na którą złożyły się 4 kierunki (NW, NE, SE, SW) i 2 kąty (45, 67 ), co przedstawione zostało na rysunku 4. Na podstawie analiz wyznaczono zasięg osuwiska. W porównaniu z dotychczasową wiedzą (Oszczypko i Wójcik, 1993), okazuje się, że osuwisko w ostatnich latach (do 23 roku) uaktywniło się przynamniej w niektórych jego częściach oraz 99

5 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada 28 powiększyło. Widać dokładnie skarpy główne oraz podrzędne, które świadczą o powstaniu form osuwiskowych w obrębie starszej i większej formy. Można również powiedzieć, że osuwisko należy do ekspansywnych. Skarpy główne cofają się w wyżej ległe partie zbocza co w przyszłości może zagrozić infrastrukturze drogowej występującej powyżej osuwiska. Rys. 4. Numeryczny model terenu w różnych pozycjach podświetlenia. Fig. 4. Digital Elevation Model in different positions of highlight. W badaniach wyznaczania zasięgu osuwiska postanowiono sprawdzić inne sposoby wizualizacji rzeźby terenu za pomocą NMT. Spośród wymienionych metod przez Nitę i in., (27) realne pod względem dostępności narzędzi było utworzenie modelu stereoskopowego. Model taki tworzony jest z dwóch warstw. Pierwszą z nich stanowi NMT, a drugą obraz rastrowy. Obraz ten jest warstwą wierzchnią której kształt i przestrzenność nadaje NMT. Ponieważ analizowany NMT powstał przy tworzeniu ortofotomapy, postanowiono oba te produkty z sobą skompilować. Współgranie z sobą jest doskonałe, gdyż model jest elewacyjny zawierający wszystkie elementy występujące na powierzchni terenu (drzewa, budynki), które 1

6 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada 28 obserwuje się na ortofotomapie. Kompilacja taka pozwoli wyeliminować ewentualne pseudoformy, które tylko mogą być podobne do osuwisk. Wygenerowano anaglif, który można oglądać za pomocą foliowych, czerwononiebieskich okularów. Jest to nic innego jak nałożone na siebie obrazy streopary, które zostały rozdzielone za pomocą barwnych filtrów optycznych (Nita i in., 27). Analizując opisany produkt okazało się, że badane osuwisko jest dobrze widoczne. Nie wprowadzono jednak zmian do danych uzyskanych techniką zmian podświetleń. Elementy czarno-białej ortofotomapy bardzo dobrze zostały wyeksponowane tą metodą, jednak wbrew przypuszczeniom, nie pomogły w analizie osuwiska, często bowiem zacierały obraz, zwłaszcza w częściach pokrytych obszarami rolniczymi. Aby ominąć problemy związane ze zmiennością barwną ortofotomapy, jako wierzchni obraz rastrowy wykorzystano cieniowany obraz rzeźby terenu w skali szarości wykonany z NMT. Studiując taki anaglif okazało się, że formy osuwiskowe są tu dużo lepiej widoczne. Wprowadzono korekty w zasięgu osuwiska. Okazuje się, że sposób ten ma przewagę nad poprzednimi. Po pierwsze, przestrzenne zmiany kształtu powierzchni terenu widziane są w każdym kierunku, a po drugie jednolity obraz cieniowany wpływa na podkreślenie każdego załamania terenu bez rozproszenia uwagi zmianą tonalną barw. Istnieje jeszcze jedna szybka metoda wizualizacji zbocza w celu jego analizy, mianowicie trójwymiarowy model 3D. Stok można przedstawić z dowolnej wysokości, pod dowolnym kątem pionowym i z dowolnego azymutu. Pomimo, że formy osuwiskowe są bardzo dobrze widoczne, metoda ta ma jedno ograniczenie, a mianowicie obraz 3D nie jest rzutem pionowym, co w znaczny sposób utrudnia tworzenie kartometrycznej warstwy tematycznej zawierającej zasięg osuwisk. 5. Charakterystyka osuwiska na podstawie NMT Na podstawie NMT możliwe jest dokonanie pomiarów niektórych parametrów morfometrycznych, koniecznych w opracowaniach w ramach SOPO. Osuwisko w Brzeznej ma powierzchnię 15,653 ha, jest długie na 675 m i szerokie na 43 m. Minimalna wysokość bezwzględna wynosi 349 m n.p.m. a najwyżej położony punkt znajduje się na wysokości 434 m. n.p.m. Średnie nachylenie osuwiska wynosi 1,52, natomiast określając ten parametr wzdłuż osi osuwiska zmienia się on na 7,3. Średnim azymutem kierunku mas koluwialnych jest 84,15, osuwisko zatem przemieszcza się w kierunku wschodnim. Analizując skrupulatnie NMT możliwe jest obliczenie parametrów skarpy osuwiskowej. Jej wysokość w badanym osuwisku jest zróżnicowana i osiąga 8 m. Nachylenie maksymalne waha się w granicach Osuwisko założone zostało na stoku wypukło-wklęsłym z przeważającą tendencją kształtu wklęsłego (6%). Pomimo jasno określonych w/w parametrów należy pamiętać, że podane wartości są uśrednionymi dla obszaru osuwiska. W każdym jego miejscu zmieniają się. Przykładem tego jest nachylenie osuwiska, które największe jest w niższych partiach zbocza w jego części południowej. Osiąga tam miejscami nawet 3. Spowodowane jest to rynnowym kształtem osuwiska, którego boki obniżają ku linii środkowej będącej osią osuwiska. W wyższych częściach przeważa nachylenie 15, natomiast bardziej połogo jest w północnej części osuwiska. 6. Podsumowanie Numeryczny Model Terenu w badaniu osuwisk może się okazać pomocny przede wszystkim w pracach przygotowawczych przed czynnościami terenowymi. Możliwości wizualizowania zboczy metodami GIS ułatwiają wyznaczanie zasięgu osuwisk a niekiedy form wewnątrzosuwiskowych, co w znaczny sposób przyspiesza kartowanie geologiczne. Spośród przedstawionych trzech metod wizualizacji tzn: podświetlenia modelu z różnych kierunków, stereoskopowej kompilacji NMT z ortofotomapą i stereoskopowej kompilacji NMT z obrazem cieniowanym, najlepszą wydaje się ta ostatnia. Cechuje się ona najlepiej widocznymi załamaniami powierzchni terenu świadczącymi o występowaniu osuwiska. Dzięki analizom NMT w GIS dokonano charakterystyki obszaru badań oraz określono podstawowe parametry osuwiska w Brzeznej. Obszar nachylony jest pod średnim kątem 8,54 w kierunku 143,18 czyli generalnie na SE. Kształt zboczy określono jako wypukło-wklęsłe z przewagą wypukłych. Samo osuwisko założone zostało na stoku w przewadze wklęsłym, a jego średnie nachylenie wynosi 1,52. NMT w badaniu osuwisk wykorzystywany jest również w wielu innych analizach niż tych wymienionych w artykule. Wykorzystuje się go powszechnie w modelowaniu dynamicznych procesów osuwiskowych czy obliczaniu podatności osuwiskowej obszaru. Należy nadmienić, że koszty takich badań są bardzo niskie. Na dzień dzisiejszy udostępnienie arkusza NMT w skali 1:1 w Urzędach Marszałkowskich kosztuje tylko 6 zł (cele dydaktyczne i naukowe). Wszystkie przedstawione analizy, obliczenia i wizualizacje dokonano dzięki oprogramowaniu ILWIS 3,4 OPEN, które jest wolne od opłat licencyjnych. 11

7 Geo-Sympozjum Młodych Badaczy Silesia 28 Złoty Potok 5-7 listopada 28 Praca naukowa finansowana ze środków na naukę MNiSW w latach jako projekt badawczy Geologiczna analiza osuwisk z wykorzystaniem satelitarnej interferometrii radarowej na przykładzie wybranych obszarów Karpat (N N ). Literatura AYALEW L., YAMAGISHI H., UGAWA N. 24: Landslide susceptibility mapping Rusing GIS-based weighted lineał combination, the case In Tsugawa area of Agano River, Niigata Predecture, Japan. Landslides, 1, BADURA J., PRZYBYLSKI B. 25: Application of digital elevation models to geological & geomorphological studies some examples. Przegląd Geologiczny, 53, CHYBIORZ R., NITA J. 1999: Model przestrzenny wybranych elementów środowiska przyrodniczego na podstawie map numerycznych i interpretacji zdjęć lotniczych. Przegląd Geologiczny, 47, GRABOWSKI, D. 28: System Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO. Przegląd Geologiczny, 56, GRABOWSKI D., MARCINIEC P., MROZEK T., NESCIERUK P., RĄCZKOWSKI W., WÓJCIK A., ZIMNA Z. 28: Instrukcja opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:1. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. HAVENITH H.B., TORGOEV I., MELESHKO A., ALIOSHIN Y., TORGOEV A., DANNEELS G. 26: Landslides in the Mailuu-Suu Valley, Kyrgyzstan Hazards and Impacts. Landslides, 3, HERMANOWSKA B. 26: Wpływ jakości danych na modelowanie stref zagrożenia powodziowego, Konferencja INSPIRE, Kraków. HRADECKY J., PANEK T., KLIMOWA R. 27: Landslide complex In the northern part of the Silesian Beskydy Mountains (Czech Republic). Landslides, 4, strona internetowa Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. JURA D., PERSKI Z. 22: Delineation of landslides in the Carpathians using InSAR DTM. In: Ciesielczuk J. & Ostaficzuk S. (eds.), Proceedings of the Tenth International Conference and Fieldtrip on Landslides, KAMIŃSKI M. 27: Mapa podatności osuwiskowej studium z rejonu Jodłówki (Pogórze Dynowskie). Przegląd Geologiczny, 55, KURCZYŃSKI Z., PREUSS R. 2: Podstawy fotogrametrii. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa. Nita J., Małolepszy Z., 24: metody usprawnienia wizualizacji i interpretacji powierzchniowej budowy geologicznej. Technika Poszukiwań Geologicznych, 227, NITA J., MAŁOLEPSZY Z., CHYBIORZ R. 27: Zastosowanie numerycznego modelu terenu do wizualizacji rzeźby terenu i interpretacji budowy geologicznej. Przegląd Geologiczny, 55, OSTAFICZUK S. 23: Znaczenie wysokościowego numerycznego modelu terenu w kartografii geologicznej. Technika Poszukiwań Geologicznych, 224, OSZCZYPKO N. 1973: Budowa Geologiczna Kotliny Sądeckiej. Biuletyn Instytutu Geologicznego. 271, OSZCZYPKO N. 1979: Budowa geologiczna północnych stoków Beskidu Sądeckiego między Dunajcem a Popradem. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 49, OSZCZYPKO N., WÓJCIK A. 1993: Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:5, Arkusz Nowy Sącz (135). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. PLACEK A. 27: Mapy wysokości względnej Sudetów przykład zastosowania map pochodnych z numerycznego modelu terenu w analizie geomorfologicznej. Geosympozjum Młodych Badaczy Silesia 27, Podlesie Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego nr 44. Sosnowiec, POSTEK M. 24: Landslide Damage Recovery: creation of the landslide management system. Chancellery of the Prime Minister. Office of Natural Disasters Recovery, Workshop "Risk Mitigation of Slope Instability", ISPRA. PREUSS R., KURCZYŃSKI Z. 22: Koncepcja wytworzenia ortofotomapy Polski dla potrzeb systemu identyfikacji działek rolnych LPIS. Szansa i wyzwanie. Magazyn Geoinformacyjny, 8, (87). RĄCZKOWSKI W. 27: Zagrożenia osuwiskowe w polskich Karpatach. Przegląd Geologiczny, 55, 638. STARKEl L. 1972: Karpaty Zewnętrzne [w:] Geomorfologia Polski, T.1. PWN Warszawa, Wojciechowski T. 28: Podatność osuwiskowa zboczy w Wieliczce. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej 122, (51), WÓJCIK A. 1997: Osuwiska w dorzeczu Koszarawy strukturalne i geomorfologiczne ich uwarunkowania (Karpaty Zachodnie, Beskid Żywiecki), Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 376, Digital Elevation Model (DEM) in research of landslides Key words: Digital Elevation Model, GIS, landslides slopes, landslides The area of research on sheet M-34-9-A-a-4 topographical map in scale 1:1, was morphological characterize near use the Digital Elevation Model. Slopes on Convex-concave shape, slope under average angle 8,54 in azimuth direction 143,18. In Brzezna near Nowy Sącz it locates landslide which range was appointed across analysis NMT. One used to several the technicses of visualization of sculpture terrain: the change of highlight of model with different directions, the stereoscopic compilation the NMT from ortophotomap and stereoscopic compilation the NMT from shaded range. The best results were got applying last from exchanged methods. Only landslide steps out on concave slopes, sloping under average angle 1,52, in eastern direction. 12