w pigułce szybko zwięźle i na temat PODSTAWY PRAWA i WIEDZY o SPOŁECZEŃSTWIE w Na egzamin! Na egzamin! pigułce Wydawnictwo C.H.

Transkrypt

1 Na egzamin! To wyciąg, opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień z zakresu podstaw prawa i wiedzy o społeczeństwie, których znajomość pomoże Ci w zdaniu egzaminu. Masz ochotę na więcej? Korzystaj z materiałów online. Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce to: zwięzłe ujęcie tematu, tabele, wykresy i wyróżnienia, istotne stwierdzenia, bez zbędnych opisów, dzięki którym szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę. ISBN dz.handlowy@beck.pl tel.: , fax: Cena 24,90 zł PODSTAWY PRAWA i WIEDZY o SPOŁECZEŃSTWIE w Jeżeli na jedno z tych pytań odpowiedziałeś TAK, ta publikacja jest właśnie dla Ciebie! C.H.BECK Zbliża się trudny egzamin, a Ty nie masz już czasu na wertowanie grubych podręczników? A może musisz szybko i skutecznie powtórzyć materiał przed egzaminem maturalnym z wiedzy o społeczeństwie? pigułce Na egzamin! PODSTAWY PRAWA i WIEDZY o SPOŁECZEŃSTWIE w pigułce szybko zwięźle i na temat Wydawnictwo C.H.Beck

2 PODSTAWY PRAWA i WIEDZY o SPOŁECZEŃSTWIE w pigułce

3 Inne w tej serii: Prawo rzymskie w pigułce Prawo handlowe w pigułce Prawo finansowe w pigułce Prawo gospodarcze publiczne w pigułce Prawo rodzinne i opiekuńcze w pigułce Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce Prawo cywilne w pigułce Postępowanie cywilne w pigułce Prawo karne w pigułce Postępowanie karne w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce Prawo konstytucyjne w pigułce Prawo Unii Europejskiej w pigułce Logika w pigułce Powszechna historia państwa i prawa w pigułce Historia ustroju i prawa Polski w pigułce Polecamy inne nasze publikacje: B. Banaszak PRAWO KONSTYTUCYJNE, 7. wyd. Studia Prawnicze PRAWO KONSTYTUCYJNE ORAZ USTAWY TOWARZYSZĄCE Teksty Ustaw Becka

4 PODSTAWY PRAWA i WIEDZY o SPOŁECZEŃSTWIE w pigułce WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016

5 Stan prawny: styczeń 2016 r. Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz Dział drugi Podstawy wiedzy o społeczeństwie opracowała Agnieszka Szajewska Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: Orthdruk, Białystok ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... XI XIII DZIAŁ PIERWSZY. PODSTAWY PRAWA... 1 Część I. Konstytucja RP... 3 Rozdział 1. Pojęcie prawa konstytucyjnego... 3 Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia... 3 Rozdział 3. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Rozdział 4. Hierarchia aktów prawnych Rozdział 5. Ratyfikowana umowa międzynarodowa w hierarchii źródeł prawa Rozdział 6. Umowa o przekazaniu kompetencji Rozdział 7. Stany nadzwyczajne Rozdział 8. Procedura zmiany Konstytucji Część II. Parlament RP Rozdział 1. Sejm Rozdział 2. Senat Rozdział 3. Zgromadzenie Narodowe Rozdział 4. Tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa Część III. Prezydent RP Rozdział 1. Wybór Rozdział 2. Przejściowa przeszkoda w sprawowaniu urzędu Rozdział 3. Złożenie z urzędu Rozdział 4. Odpowiedzialność Rozdział 5. Kompetencje Rozdział 6. Prerogatywy Część IV. Rada Ministrów Rozdział 1. Domniemanie właściwości Rozdział 2. Kompetencje Rozdział 3. Struktura... 52

7 VI Spis treści Rozdział 4. Prezes Rady Ministrów Rozdział 5. Ministrowie Rozdział 6. Odpowiedzialność Rozdział 7. Dymisja Rozdział 8. Wojewoda Rozdział 9. Administracja zespolona i niezespolona Część V. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego Rozdział 1. Najwyższa Izba Kontroli Rozdział 2. Rzecznik Praw Obywatelskich Rozdział 3. Postępowanie lustracyjne Rozdział 4. Instytut Pamięci Narodowej Rozdział 5. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Rozdział 6. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Rozdział 7. Urząd Komunikacji Elektronicznej Część VI. Samorząd terytorialny w Polsce Rozdział 1. Zadania i struktura Rozdział 2. Dochody jednostek Rozdział 3. Samorząd gminny Rozdział 4. Samorząd powiatowy Rozdział 5. Samorząd województwa Część VII. Sądy i Trybunały Rozdział 1. Struktura sądownictwa w Polsce Rozdział 2. Sąd Najwyższy Rozdział 3. Trybunał Konstytucyjny Rozdział 4. Trybunał Stanu Rozdział 5. Krajowa Rada Sądownictwa Część VIII. Prawo cywilne i rodzinne Rozdział 1. Podział prawa cywilnego Rozdział 2. Podstawowe pojęcia prawa cywilnego Rozdział 3. Czynności prawne Rozdział 4. Pojęcie i treść prawa własności Rozdział 5. Odpowiedzialność za zobowiązania Rozdział 6. Prawo spadkowe Rozdział 7. Prawo rodzinne Część IX. Prawo karne Rozdział 1. Zasady odpowiedzialności karnej Rozdział 2. Wiek sprawcy

8 Spis treści VII Rozdział 3. Kary i środki karne Rozdział 4. Postępowanie karne Część X. Prawo administracyjne Rozdział 1. Akt administracyjny Rozdział 2. Uznanie administracyjne Rozdział 3. Ugoda administracyjna Rozdział 4. Decyzja administracyjna Rozdział 5. Struktura sądownictwa administracyjnego Rozdział 6. Przebieg postępowania administracyjnego Rozdział 7. Odwołania Rozdział 8. Zażalenia Rozdział 9. Skarga Rozdział 10. Skarga kasacyjna do NSA i zażalenie do sądu administracyjnego Część XI. Integracja europejska Rozdział 1. Proces integracji Rozdział 2. Plan Marschalla Rozdział 3. Deklaracja Schumana Rozdział 4. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali Rozdział 5. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą Rozdział 6. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Rozdział 7. Jednolity Akt Europejski Rozdział 8. Utworzenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego Rozdział 9. Okres od 1993 r. do 2001 r Rozdział 10. Unia Europejska Część XII. Polska w Unii Europejskiej Rozdział 1. Geneza procesu integracji Rozdział 2. Droga Polski do UE Rozdział 3. Bilans korzyści wynikających z wstąpienia do UE DZIAŁ DRUGI. PODSTAWY WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE Część I. Społeczeństwo Rozdział 1. Socjologia Rozdział 2. Pojęcia związane z socjologią Rozdział 3. Formy społeczeństw

9 VIII Spis treści Część II. Kultura, media i edukacja Rozdział 1. Kultura Rozdział 2. Opinia publiczna i massmedia. Środki masowego przekazu Rozdział 3. Współczesne spory światopoglądowe Rozdział 4. Edukacja w Polsce Rozdział 5. Globalizacja Część III. Państwo Rozdział 1. Definicja Rozdział 2. Geneza Rozdział 3. Legitymizacja władzy wg Maxa Webera historyczne i współczesne przykłady Rozdział 4. Ustrój Rozdział 5. Typy państw podział ze względu na ustrój terytorialny Rozdział 6. Funkcje państwa Rozdział 7. Systemy rządów Rozdział 8. Autonomie i języki lokalne w Europie Część IV. Naród Rozdział 1. Definicja Rozdział 2. Naród bez państwa Rozdział 3. Tożsamość narodowa i postawy z nią związane Rozdział 4. Mniejszość narodowa a mniejszość etniczna Część V. Polityka państw wobec imigrantów i emigrantów Część VI. Demokracja zasady i procedury Rozdział 1. Geneza Rozdział 2. Zasady współczesnej demokracji Rozdział 3. Mechanizmy niezbędne do funkcjonowania demokracji Rozdział 4. Współczesna demokracja w Polsce i na świecie problemy i zagrożenia Część VII. Instytucje i ruchy społeczne Rozdział 1. Organizacje pozarządowe i pożytku publicznego Rozdział 2. Organizacje międzynarodowe Część VIII. Terroryzm Rozdział 1. Wprowadzenie Rozdział 2. ETA i IRA Rozdział 3. Terroryzm arabski

10 Spis treści IX Część IX. Konflikty międzynarodowe po II wojnie światowej Rozdział 1. Przyczyny konfliktów Rozdział 2. Najważniejsze konflikty Część X. Polityka, ideologie, doktryny i partie polityczne Rozdział 1. Wprowadzenie Rozdział 2. Doktryny polityczne Część XI. Partie polityczne Rozdział 1. Definicja i funkcje Rozdział 2. Geneza partii politycznych Rozdział 3. Systemy partyjne rządów DZIAŁ TRZECI. PYTANIA KONTROLNE

11

12 Wstęp Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu, tak aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązaniem jest właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz niezbędne informacje, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem. Powodzenia! Redakcja

13

14 Wykaz skrótów AI... Amnesty International CIA... Centralna Agencja Wywiadowcza EFTA... Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EOG... Europejski Obszar Gospodarczy ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości EWEA... Europejska Wspólnota Energii Atomowej EWWiS... Europejska Wspólnota Węgla i Stali JAE... Jednolity Akt Europejski KE... Komisja Europejska NATO... Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego NBP... Narodowy Bank Polski NIK... Najwyższa Izba Kontroli NSA... Naczelny Sąd Administracyjny ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych PAH... Polska Akcja Humanitarna PE... Parlament Europejski RM... Rada Ministrów SN... Sąd Najwyższy TFUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TK... Trybunał Konstytucyjny TO... Trybunał Obrachunkowy TSUE... Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej TUE... Traktat o Unii Europejskiej TWE... Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską UE... Unia Europejska UKE... Urząd Komunikacji Elektronicznej UOKiK... Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów USC... Urząd Stanu Cywilnego WE... Wspólnota Europejska WHO... Światowa Organizacja Handlu ZN... Zgromadzenie Narodowe

15

16 DZIAŁ PIERWSZY. PODSTAWY PRAWA

17

18 Część I. Konstytucja RP Rozdział 1. Pojęcie prawa konstytucyjnego Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państw, czyli takich, których przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. Normy te określają: pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena, status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a także nałożone na nią obowiązki, zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między nimi, zasady tworzenia prawa. Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia 1. Dobro wspólne. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (art. 1 Konstytucji RP). 2. Podstawowe zasady ustroju RP. Konstytucja RP w przepisach Rozdziału I Rzeczpospolita formułuje podstawowe zasady ustrojowe.

19 4 Część I. Konstytucja RP KATALOG PODSTAWOWYCH ZASAD USTROJU RP ZASADA ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO (art. 2 Konstytucji RP) ZASADA JEDNOLITOŚCI PAŃ- STWA (art. 3 Konstytucji RP) ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU (art. 4 ust. 1 i 2 Konstytucji RP) ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SU- WERENNOŚCI (art. 5 Konstytucji RP) ZASADA PODZIAŁU WŁADZY (art. 10 ust. 1 Konstytucji RP) ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ (art. 20 Konstytucji RP) TREŚĆ Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej. 3. Powszechny i równy dostęp do kultury. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym (art. 6 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). 4. Działalność organów władzy publicznej. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP). 5. Prawo międzynarodowe. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP). Przepis ten oznacza konieczność podjęcia przez państwo wszelkich działań, w tym wydawania aktów normatywnych, do których zobowiązało się ono w umowie międzynarodowej. 6. Wolność tworzenia i działania partii politycznych. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.

20 Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia 5 Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Finansowanie partii politycznych jest jawne (art. 11 ust. 2 Konstytucji RP). 7. Zakaz tworzenia organizacji totalitarnych. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa (art. 13 Konstytucji RP). Problematyce partii politycznych został poświęcony art. 11 Konstytucji RP, definiujący ich pojęcie, gwarantujący zasadę wolności ich tworzenia i działania oraz wprowadzający w ust. 2 zasadę jawnego ich finansowania. W art. 13 Konstytucji RP ustanowione zostały ograniczenia wolności gwarantowanych w art. 11 ust. 1 Konstytucji RP i zakazano istnienia partii i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Przesłanki zakazujące tworzenia partii politycznych sformułowane są na tyle ogólnikowo, że będą wymagać konkretyzacji w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, któremu w art. 188 pkt 4 Konstytucji RP powierzono orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych. Objęcie regulacją prawną zagadnień związanych z powstaniem i działalnością partii politycznych nosi miano instytucjonalizacji partii politycznych. Zagadnienia partii politycznych reguluje szczegółowo ustawa z r. o partiach politycznych (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 924 ze zm.). 8. Wolność tworzenia i działania związków zawodowych i innych organizacji. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania: związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji (art. 12 Konstytucji RP).