Dostęp do informacji i transparentność działań Sejmu RP na tle założeń międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 1

Transkrypt

1 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 1

2 Dostęp do informacji i transparentność działań Sejmu RP na tle założeń międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu Warszawa, międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

3 Autorzy: Fundacja epaństwo Magdalena Siwanowicz Jakub Górnicki Stowarzyszenie 61 / MamPrawoWiedziec.pl Maja Rzeplińska Anna Ścisłowska Współpraca: Elżbieta Morawska, Róża Rzeplińska, Dominika Ewertowska Opracowanie graficzne: Fundacja epaństwo Arkadiusz Sołdon międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 3

4 Deklaracja w sprawie otwartości parlamentu Deklaracja w sprawie Otwartości Parlamentu to 44 postulaty dotyczące promowania kultury otwartości, zapewnienia przejrzystości informacji parlamentarnych, ułatwienia dostępu do informacji parlamentarnych i umożliwienia ich elektronicznej publikacji. Stowarzyszenie 61/ MamPrawoWiedzieć.pl Stowarzyszenie 61 stawia sobie za cel budowanie ogólnodostępnego systemu obiektywnej informacji o politykach. Od 2005 roku tworzymy serwis MamPrawoWiedziec.pl. Fundacja epaństwo Fundacja epaństwo wykorzystuje nowe technologie w celu otwierania nowych zbiorów danych i budowania prostych oraz użytecznych inicjatyw i serwisów obywatelskich. 4 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

5 Spis treści Wstęp Czego dotyczy Deklaracja w sprawie otwartości parlamentu? Monitoring otwartości Sejmu RP i polskiego systemu prawnego na tle wybranych postulatów Deklaracji Wnioski Działania na rzecz otwartości Sejmu RP Historia Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 5

6 Wstęp Postępująca informatyzacja wymusza otwieranie zasobów danych publicznych i udoskonalanie stron internetowych instytucji. Tendencja jest charakterystyczna nie tylko dla Polski: idea open gov rozwija się od kilku lat na całym świecie. Wpływ na zmiany mają: przekształcające się nawyki obywateli w korzystaniu z informacji pochodzących z administracji oraz wewnętrzne instrukcje otwierające instytucje na zewnątrz. W 2012 roku organizacje z kilkunastu krajów, zajmujące się rzecznictwem dostępu do informacji publicznej sformułowały Deklarację w sprawie otwartości parlamentu. Ze strony Polski nad dokumentem pracowały Fundacja epaństwo oraz Stowarzyszenie 61/MamPrawoWiedziec.pl, tekst konsultowało również Obywatelskie Forum Legislacji. Z procesem pracy nad Deklaracją można zapoznać się na stronie OpeningParliament.org. Celem Deklaracji jest stworzenie podstawy do dialogu pomiędzy parlamentami i organizacjami je monitorującymi, i w wyniku podjętych przez obie strony prac, zwiększenie otwartości i przejrzystości poszczególnych parlamentów narodowych. Dokument nie powstał wyłącznie po to, by za jego pośrednictwem przekazać jakiś apel, ale po to, by określić pole na jakim parlamenty, organizacje je monitorujące i obywatele mogą rozpocząć współpracę. Deklaracja w wyczerpujący sposób zbiera uwagi na temat otwartości parlamentu i może stać się punktem wyjścia do debaty publicznej. Jej zapisy mogą stanowić propozycje do zmian w przepisach prawnych. Deklaracja w sprawie otwartości parlamentu w polskim systemie prawnym nie stanowi źródła powszechnie obowiązującego prawa i ma charakter dokumentu nieformalnego. Oznacza to, że to, czy polski parlament będzie brał pod uwagę postulaty Deklaracji będzie zależało od dobrej woli parlamentu. Sygnatariusze Deklaracji określili cztery główne obszary, w ramach których chcą pracować: promowanie kultury otwartości, zapewnienie przejrzystości informacji, ułatwianie dostępu do informacji oraz umożliwienie ich elektronicznej publikacji. W ramach obszarów wyróżnili 44 postulaty otwartości parlamentu. Już po wstępnym zapoznaniu się z treścią Deklaracji można zauważyć, polski parlament, a zwłaszcza Sejm należy do względnie otwartych oraz, że udostępnia wiele informacji na temat swojej pracy, a przepisy prawne obowiązujące w Polsce pozwalają na realizację większości założeń deklaracji i nie potrzebują zasadniczych zmian. W dokonaniu faktycznej weryfikacji otwartości parlamentu pozwala zestawienie postulatów zawartych w Deklaracji oraz porównanie ich ze sposobem udostępniania informacji przez parlament. Z zestawienia wynika konieczność wprowadzenia pozornie drobnych, ale 6 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

7 istotnych z punktu obywatela poszukującego informacji zmian w sposobie udostępniania informacji na stronach Sejmu RP. W niniejszym dokumencie przedstawiamy założenia części Deklaracji oraz wyniki monitoringu otwartości niższej izby parlamentu, polskiego Sejmu RP przeprowadzone na jej podstawie. Pod uwagę wzięliśmy dwa z czterech obszarów Deklaracji, które naszym zdaniem jednoznacznie wskazują cele otwartości parlamentu. Przeanalizowaliśmy 14 postulatów dotyczących zapewniania przejrzystości, które wskazują jakie dane parlamenty powinny udostępniać oraz 10 postulatów dotyczących elektronicznej publikacji, mówiące o formie udostępniania danych. Dla każdego z wybranych 24 postulatów przeprowadziliśmy monitoring stron internetowych Sejmu RP oraz Kancelarii Sejmu RP, a także przegląd obowiązujących aktów prawnych. W opracowaniu korzystaliśmy również z doświadczenia zespołów serwisu MamPrawoWiedziec.pl oraz Fundacji epaństwo w zakresie pracy z danymi uzyskiwanymi od administracji publicznej. międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 7

8 Czego dotyczy Deklaracja w sprawie otwartości parlamentu? Promowanie kultury otwartości Dane gromadzone i wytwarzane przez parlament są informacjami publicznymi, a obywatele powinni mieć możliwość ich ponownego wykorzystania oraz udostępniania. Ewentualne wyjątki, w których te uprawnienia zostałyby ograniczone należałoby precyzyjnie wskazać w aktach powszechnie obowiązującego prawa. Parlament powinien promować kulturę otwartości poprzez umożliwianie monitorowania jego działań oraz wyposażyć obywateli w mechanizmy prawne, które gwarantowałyby realizację prawa dostępu do informacji publicznej. Powinien także sam zabiegać o respektowanie uprawnień obywateli urzeczywistniających kulturę otwartości i wykorzystywać w tym celu swoją funkcję kontrolną. Zapewnianie przejrzystości informacji parlamentarnych Parlament ma obowiązek ustalenia zasad gwarantujących publikację gromadzonych i wytwarzanych przez niego danych, a także ich systematyczną aktualizację. W skład danych wchodzą informacje o roli i funkcji parlamentu oraz dane, które powstają w toku procesu legislacyjnego: teksty projektów ustaw, rejestr głosowań, kalendarz prac parlamentu, zapisy posiedzeń plenarnych i posiedzeń komisji, a także informacje archiwalne. Należy zaznaczyć, że zakres tych informacji powinien na zawsze pozostać katalogiem otwartym. Parlament, nie ograniczając się jedynie do udzielania informacji związanych z procesem legislacyjnym, powinien podawać do publicznej wiadomości dane o sposobie zarządzania i administrowania, o pracownikach jego kancelarii i swoim budżecie. Parlament powinien również udostępniać obywatelom informacje na temat parlamentarzystów, ich doświadczeniu, aktywności, publikować ich oświadczenia majątkowe oraz dane kontaktowe do ich biur. Wymienione informacje pozwalają organizacjom na skuteczny monitoring sprawowania mandatów przez parlamentarzystów, a obywatelom dają szansę na wyrobienie opinii o posłach i senatorach na podstawie konkretnych, porównywalnych danych. 8 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

9 Ułatwianie dostępu do informacji parlamentarnych Parlament ma obowiązek zapewnienia obywatelom szerokiego dostępu do informacji o swojej pracy poprzez bezpośrednią obserwację, prasę, radio oraz transmisje on-line. Ewentualne ograniczenia dostępu mogą zostać zastosowane ze względów bezpieczeństwa lub np. ograniczenia przestrzeni (w przypadku obserwacji obrad). Dostęp mediów i obserwatorów powinien być jasno uregulowany i podany do publicznej wiadomości. Dane dotyczące parlamentu powinny być bezpłatnie udostępniane w oficjalnych i roboczych językach danego państwa. Istotne jest także publikowanie podsumowań prac parlamentarnych, napisanych w sposób prosty i zrozumiały dla przeciętnego czytelnika. Elektroniczna publikacja informacji parlamentarnych Informacje powinny być dostępne on-line w otwartych i ustrukturyzowanych formatach, co pozwala obywatelom na analizę i ponowne wykorzystanie tych informacji przy użyciu narzędzi technologicznych. Udostępniane dane powinny być powiązane z informacjami pokrewnymi, łatwo przeszukiwalne oraz dostępne do pobierania w formie katalogów danych. Biura parlamentarne powinny stosować otwarte formaty wymiany danych i bezpłatne oprogramowanie, z publicznie dostępnym kodem źródłowym. Do obowiązków parlamentu należą również: zapewnienie technologicznej użyteczności dostarczanych informacji oraz zagwarantowanie prywatności osób z nich korzystających. międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 9

10 Monitoring otwartości Sejmu RP i polskiego systemu prawnego na tle wybranych postulatów Deklaracji Postulat nr 13 Przyjmowanie zasad regulujących przejrzystość Parlament powinien uchwalić zasady zapewniające dalsze rozpowszechnianie informacji parlamentarnych. Zasady te powinny dotyczyć też formatów, w których informacje są upubliczniane. Aby umożliwić korzystanie z postępu technologicznego i rozwijających się dobrych praktyk, zasady regulujące przejrzystość parlamentu powinny być publicznie dostępne oraz powinny określać sposób ich aktualizowania. W przypadkach, gdy parlament nie dysponuje wystarczającymi zasobami, aby publikować wyczerpujące dane parlamentarne, powinien rozwijać współpracę ze społeczeństwem obywatelskim, aby zapewnić szeroki publiczny dostęp do informacji. Prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne gwarantuje treść art. 61 Konstytucji RP. Konkretyzacją tych przepisów jest Ustawa o dostępie do informacji publicznej, która prawo dostępu do informacji zapewnia każdemu obywatelowi. Tryb udzielania informacji publicznej w odniesieniu do Sejmu, zgodnie z art. 61 ust. 4 konstytucji, określa jego regulamin. Zgodnie z Regulaminem Sejmu i Zarządzeniem w sprawie udostępniania informacji publicznej w Kancelarii Sejmu, informacja publiczna, która dotyczy Sejmu i jego organów jest udostępniana poprzez ogłaszanie dokumentów i innych informacji w Systemie Informacyjnym Sejmu na stronie internetowej Zgodnie z regulaminem informacja publiczna jest również udostępniana w Informatorium Biblioteki Sejmowej. Informację publiczną, która nie została opublikowana na stronie lub w Informatorium, Sejm udostępnia na pisemny wniosek. Wniosek może być przesłany w formie elektronicznej, przy użyciu Systemu Informacyjnego Sejmu. 10 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

11 Postulat nr 14 Udostępnianie informacji o roli i funkcjach parlamentu Parlament powinien udostępniać informacje o swojej konstytucyjnej roli, strukturze, funkcjach oraz wewnętrznych i administracyjnych procedurach i wewnętrznym przepływie informacji. Informacje takie powinny dotyczyć również komisji parlamentarnych. Sejm w szerokim zakresie udostępnia dane odnoszące się do jego roli i funkcji. Na stronie sejm.gov.pl została umieszczona zakładka Poznaj Sejm, która jest swego rodzaju zaproszeniem do zgłębienia wiedzy o niższej izbie parlamentu. Na stronie można znaleźć opis funkcji Sejmu ( w kontekście konstytucyjnej zasady trójpodziału władzy. Strona zawiera także informacje o strukturze Sejmu, na którą składają się Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów oraz komisje sejmowe ( gov.pl/pl/organysejmu.php#s1). Witryna parlamentarna dostarcza także informacji o aktualnych składach wymienionych organów. Co istotne, wszystkie zagadnienia są opisane w przystępny sposób. Brakuje powiązania między stronami opisującymi strukturę i funkcje pełnione przez poszczególne organy, a ich aktualnymi składami. Najważniejszym aspektem wewnętrznego przepływu informacji sejmowej jest przebieg procesu tworzenia prawa. Proces legislacyjny jest opisany w zakładce Poznaj Sejm ( natomiast w witrynie Sejmu można śledzić stan prac nad wybranym projektem ( pl/sejm7.nsf/proces.xsp). Przy każdym projekcie można znaleźć informacje o aktualnym stanie prac, odbytych posiedzeniach komisji i posiedzeniach plenarnych, na których odbywały się dyskusje nad projektem oraz głosowanie nad przyjęciem całości projektu. Brakuje natomiast bezpośredniego odnośnika do głosowań nad poszczególnymi poprawkami zgłoszonymi do projektu oraz linkowania z debatami nad projektem. Aby do nich dotrzeć, użytkownik musi skorzystać z innych części serwisu, wyszukując odpowiednie treści po datach, tytule projektu bądź numerach druku lub głosowania. międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 11

12 Postulat nr 15 Udostępnianie informacji o parlamentarzystach Parlament powinien zapewnić obywatelom wyczerpujące i regularnie aktualizowane informacje potwierdzające kwalifikacje parlamentarzystów, ich przynależność partyjną, role w parlamencie, frekwencję, tożsamość pracowników oraz wszystkie inne informacje, którą parlamentarzyści chcą podać o sobie i swoich kompetencjach. Dane kontaktowe do biur parlamentarzystów w parlamencie i okręgach wyborczych powinny być aktualne i publicznie dostępne. Na stronie Sejmu w zakładce Posłowie prezentowani są poszczególni przedstawiciele niższej izby parlamentu. Znajdziemy tam informacje na temat okręgu i listy z jakiej dany poseł został wybrany, liczby oddanych na niego głosów, stażu parlamentarnego oraz klubu, do jakiego dany poseł należy. Strona Sejmu nie podaje informacji o przynależności posłów do partii (można być członkiem klubu, nie będąc członkiem partii). Ponadto możemy zapoznać się z podstawowymi danymi biograficznymi na temat posła: datą i miejscem urodzenia, wykształceniem, ukończonymi szkołami i deklarowanym zawodem. Część posłów deklaruje zawód zgodny z wykształceniem (np. Beata Bublewicz z PO i Tomasz Kamiński z SLD deklarują zawód socjolog, zgodnie z ukończonym kierunkiem studiów), inni zgodny z ostatnim wykonywanym zawodem (np. Artur Bramora RP optyk), jeszcze inni (np. Anna Bańkowska z SLD) piszą o sobie parlamentarzysta, lub poseł na Sejm RP. Takie dane, bez szczegółowej biografii niewiele mówią o doświadczeniu, a co za tym idzie kompetencjach posła. Przykładem może tu być Anna Grodzka (RP), wiceprzewodnicząca Komisji Kultury i Środków Przekazu, która ukończyła studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, a w rubryce zawód wpisała przedsiębiorca. Jako wyborcy możemy więc być zdziwieni, że psycholog przedsiębiorca zasiada w prezydium komisji zajmującej się kulturą. Dopiero curriculum vitae posłanki pokazuje, że od lat jest związana z przemysłem filmowym, jako producentka. Ten przykład pokazuje, jak ważne są nie tylko podstawowe informacje biograficzne, ale pełne życiorysy parlamentarzystów. Na stronie posła znajdziemy również informacje o jego aktywności parlamentarnej: wystąpienia na posiedzeniach Sejmu, interpelacje, zapytania, pytania w sprawach bieżących, oświadczenia, głosowania, przynależność do stałych delegacji parlamentarnych i grup bilateralnych, przynależność do komisji i podkomisji, przynależność do zespołów parlamentarnych. Wszystkie pogrupowane są według dat i opisane nazwą ustawy, do której dane wystąpienie się odnosi lub tematem jakiego dotyczy interpelacja, który jest fragmentem tekstu danej interpelacji. Wszystkie dane są tu logicznie podczepione i łatwe do znalezienia. Ponadto, na podstronie posła znajdziemy także wykaz biur poselskich oraz współpracowników parlamentarzysty (imię, nazwisko oraz informacja o wcześniejszych źródłach dochodów), oświadczenia majątkowe, rejestr korzyści oraz adres . Dane adresowe dotyczące biur są aktualizowane co dwa 12 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

13 tygodnie przez Kancelarię Sejmu, na podstawie dostarczanych przez posłów informacji o ewentualnych zmianach. To od pracy biur poselskich zależy więc ich aktualność na stronie. Postulat nr 16 Udostępnianie informacji o pracownikach i administracji parlamentu Parlament powinien udostępniać informacje o jego strukturze administracyjnej oraz strukturze organizacyjnej pracowników zarządzających lub administrujących procesami parlamentarnymi. Dane kontaktowe do pracowników odpowiedzialnych za udzielanie informacji powinny być publicznie dostępne. Na stronie internetowej Sejmu za próbę realizacji powyższego postulatu możemy uznać miejsce, w którym podane są telefoniczne dane kontaktowe do poszczególnych podmiotów funkcjonujących w ramach sejmowej struktury organizacyjnej ( Nazwiska pracowników wraz z kontaktem do nich, wskazano wyłącznie w przypadku Kierownictwa Kancelarii Sejmu. Przy poszczególnych Biurach Kancelarii Sejmu nie są wskazane nazwiska osób odpowiedzialnych za kontakt z danym Biurem. Ponadto, ograniczono się wyłącznie do podania numerów telefonów. Brakuje kontaktu mailowego do poszczególnych Biur Kancelarii Sejmu. Na oficjalnej stronie internetowej Kancelarii Sejmu została zamieszczona jej struktura ( sejm.gov.pl/kancelaria/podstrony/struktura.htm) wraz z imiennym wskazaniem osób odpowiedzialnych za daną jednostkę i kontaktem telefonicznym, np. Biura Analiz Sejmowych ( kancelaria/podstrony/bas.htm). Nazwiska są podane wyłącznie w odniesieniu do pracowników na szczeblu dyrektorskim. Niestety nie podano adresów do poszczególnych osób. Postulat nr 17 Informowanie obywateli o kalendarzu prac parlamentu Dokumentacja dotycząca planu prac parlamentu powinna być udostępniana publicznie i zawierać kalendarz posiedzeń, planowane głosowania, porządek obrad, kalendarz wysłuchań publicznych i prac komisji. Poza rzadkimi przypadkami wymagającymi szybkiej ścieżki legislacyjnej, parlament powinien podawać informacje z wyprzedzeniem pozwalającym obywatelom i społeczeństwu obywatelskiemu włączyć się do dyskusji parlamentarzystów na temat rozważanych spraw. Na stronie głównej Sejmu pojawia się kalendarz informujący o pracach parlamentarzystów. Pozwala on międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 13

14 na wyszukiwanie konkretnych wydarzeń poprzez zaznaczenie zdarzenia, którym jesteśmy zainteresowani. Wydarzenia można filtrować według posiedzeń Sejmu, posiedzeń komisji, posiedzeń podkomisji oraz innych wydarzeń. Kalendarz prezentowany na stronie Sejmu jest użytecznym narzędziem i zdecydowanie ułatwia dotarcie do informacji o terminach związanych z życiem parlamentu. Terminarz posiedzeń Sejmu jest dostępny i przedstawia plan posiedzeń na cały rok (wskazuje datę dzienną posiedzenia). Około tydzień przed posiedzeniem, pojawia się porządek obrad wstępna lista spraw, którymi ma się zająć Sejm. Utrudnieniem dla obywateli może być procedura zgodnie z którą informacje o szczegółowym harmonogramie obrad i kolejności głosowań są dostępne bezpośrednio przed posiedzeniem, często tego samego dnia, jednak w tym zakresie brak precyzyjnych danych kiedy dokładnie pojawiają się te elementy. Znaczącą zmianę w harmonogramie obrad, w stosunku do planowanego wcześniej porządku, może spowodować włączenie do porządku informacji bieżącej oraz pytań w sprawach bieżących. Te elementy są włączane do porządku dopiero w dniu posiedzenia rano ( xsp?symbol=info_biezaca). W witrynie sejmowej dostępne są także szczegółowe informacje o planowanych posiedzeniach komisji sejmowych. Podawane są one dosyć wcześnie, czasem z dwu-, trzytygodniowym wyprzedzeniem. Niestety powszechne są zmiany kalendarza prac komisji w ostatniej chwili, szczególnie dotyczy to dni, w które odbywają się posiedzenia sejmowe. Może być to kłopotliwe dla obywateli, którzy chcieliby uczestniczyć w obradach komisji. Postulat nr 18 Angażowanie obywateli w robocze prace legislacyjne Robocze wersje ustaw powinny być upubliczniane i publikowane w momencie ich przedstawiania. Parlament powinien dążyć do zapewniania powszechnego dostępu do wstępnych analiz i informacji źródłowych aby ułatwiać obywatelom zrozumienie dyskusji parlamentarnych o proponowanych rozwiązaniach prawnych, realizować potrzebę pełnego informowania obywateli oraz umożliwiać obywatelom angażowanie się w rozważane kwestie. Na stronie internetowej Sejmu są publikowane wniesione projekty ustaw - te, którym nie został jeszcze nadany bieg, czyli nie został nadany numer druku. Jest to najwcześniejszy etap, w którym obywatele mogą zasięgnąć informacji o projekcie. Na tym etapie Marszałek Sejmu kieruje projekty ustaw do zaopiniowania przez Biuro Legislacyjne oraz Biuro Analiz Sejmowych. 14 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

15 Zakładka przebieg procesu legislacyjnego ( umożliwia dotarcie do informacji o postępach prac parlamentarnych dotyczących danego aktu prawnego i zrozumienie poszczególnych etapów procesu legislacji. Przy konkretnym projekcie możemy znaleźć odnośniki do ekspertyz i opinii Biura Analiz Sejmowych oraz do posiedzeń komisji i podkomisji, a także informację o tym, czy dany projekt jest rozpatrywany w trybie pilnym. Przykładem wizualizacji procesu legislacyjnego mogą być prace nad zmianą ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych ( pl/sejm7.nsf/przebiegproc.xsp?id=9fe6a11e8d764325c1257aa7002f6187). Proces legislacyjny nie wykorzystuje funkcjonalnych narzędzi umożliwiających udział obywateli w konsultacjach na poszczególnych etapach prac ( Obywatele mogą brać udział w pracach otwartych posiedzeń komisji sejmowych, po uzyskaniu wstępu na te posiedzenia. Postulat nr 19 Publikowanie zapisów prac komisji parlamentarnych Sprawozdania z prac komisji parlamentarnych, włączając w to dokumenty przez nie wytworzone lub zamówione, oświadczenia uczestników wysłuchań publicznych, stenogramy i zapisy prac komisji powinny być niezwłocznie udostępniane. Sejm swojej stronie internetowej prezentuje dane na temat komisji parlamentarnych. Wyszczególnia komisje stałe, nadzwyczajne oraz komisje śledcze funkcjonujące w parlamencie. Możemy również znaleźć podstawę prawną działania komisji. Ponadto, Sejm udostępnia informacje na temat planowanych posiedzeń komisji sejmowych ( sejm.gov.pl/sejm7.nsf/planposkom.xsp), pełne zapisy przebiegu posiedzeń komisji w formie stenogramu ( oraz nagrania ( xsp), skrócone informacje o pracach komisji ( będące przystępnym opisem spraw jakimi zajmowała się komisja na każdym posiedzeniu. Przebieg prac komisji nad daną ustawą można śledzić także na stronie komisji przykład Komisji Gospodarki ( sejm.gov.pl/sql2.nsf/poskomprocla?openagent&7&229&gos). Na stronach komisji oraz w drukach sejmowych dostępne są także dokumenty wytworzone przez komisje sprawozdania ( nsf/druki.xsp), opinie ( dezyderaty ( Podobne informacje są prezentowane na temat podkomisji. Planowane posiedzenia są podawane w tym samym miejscu, co planowane posiedzenia komisji. Dostępne są także transmisje posiedzeń międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 15

16 podkomisji ( brakuje natomiast dostępu do stenogramów posiedzeń podkomisji. Co więcej, dość ubogie są strony poszczególnych podkomisji. Zawierają one jedynie informację o składzie osobowym podkomisji, bez odniesienia do planowanych prac, odbytych posiedzeń czy choćby, zebranych w innym miejscu, transmisji z posiedzeń przykładem takiej strony jest zakładka Podkomisji Stałej ds. Energetyki ( Postulat nr 20 Rejestrowanie głosowań w parlamencie Aby umożliwić obywatelom rozliczanie parlamentarzystów z ich decyzji, podczas głosowań, parlamenty powinny ograniczać stosowanie procedury głosowania werbalnego i jako zasadę stosować głosowanie elektroniczne lub wywoływanie wg listy (roll-call) oraz prowadzić i upubliczniać rejestry głosowań poszczególnych parlamentarzystów - zarówno podczas sesji plenarnych, jak i prac w komisjach. Parlamenty powinny ograniczać głosowania parlamentarzystów przez pełnomocników oraz dążyć do tego, by takie głosowania nie umniejszały norm przejrzystości i demokratycznej odpowiedzialności. W polskim Sejmie głosowanie jest jawne i odbywa się przez podniesienie ręki przy równoczesnym wykorzystaniu urządzenia do liczenia głosów. Istnieje również możliwość przeprowadzenia głosowania imiennego - wówczas używa się kart do głosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem posła. Głosowania poszczególnych posłów są rejestrowane. Na stronie internetowej Sejmu możemy znaleźć rejestr wszystkich głosowań ( xsp?symbol=posglos&nrkadencji=7), wynik pojedynczego głosowania ( nsf/agent.xsp?symbol=glosowania&nrkadencji=7&nrposiedzenia=34&nrglosowania=7), informacje o tym jak głosował konkretny poseł wg klubów ( xsp?symbol=klubdecglos&idglosowania=39062&kodklubu=pis&decyzja=za) oraz imienna lista posłów ( orka.sejm.gov.pl/glos7.nsf/nazwa/34_7/$file/glos_34_7.pdf). Z profilu posła na stronie sejmowej można dotrzeć do danych o frekwencji pojedynczego posła oraz wszystkich jego głosowań ( gov.pl/sejm7.nsf/agent.xsp?symbol=gloposla&nrkadencji=7&nrl=102&iddnia=1282). Polskie prawo nie przewiduje możliwości głosowania posła przez pełnomocnika. 16 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

17 Postulat nr 21 Publikowanie nagrań z posiedzeń parlamentu Parlament powinien tworzyć, utrzymywać i upubliczniać łatwo dostępne zapisy posiedzeń, najlepiej w formie audio i/lub video dostępnego on-line pod stałym adresem elektronicznym, jak również w formie pisemnego stenogramu lub standardu Hansarda. Pod stałym adresem elektronicznym internetowej strony sejmowej dostępne są zapisy dokumentujące prace posłów. Dostępne są transmisje z posiedzeń Sejmu, posiedzeń komisji i podkomisji oraz konferencji prasowych. Materiały wideo z posiedzeń Sejmu są zaopatrzone w tłumaczenie na język migowy. Transmisje z posiedzeń plenarnych są także dostępne ze strony z listą posiedzeń ( Sejm7.nsf/stenogramy.xsp), natomiast cyfrowe zapisy obrad komisji można znaleźć na podstronach komisji sejmowych ( Brakuje natomiast bezpośredniego odnośnika ze strony podkomisji do transmisji ich obrad. Jedyną niedogodność może stanowić fakt, że nie ma możliwości obejrzenia pojedynczego wystąpienia posła, czy też pojedynczego punktu obrad - nagranie zawsze dotyczy całości obrad. Znaczącym ułatwieniem jest fakt, że przy nagraniu z posiedzenia plenarnego zawsze znajduje się podpis informujący o punkcie obrad oraz imię i nazwisko aktualnie występującej osoby. Transmisje z posiedzeń komisji i podkomisji nie posiadają takiej funkcjonalności. Postulat nr 22 Publikowanie raportów przygotowanych przez lub dla parlamentu Wszystkie raporty przygotowane, zamówione oraz złożone przed parlamentem, komisjami lub w jego biurach, powinny być w całości publicznie udostępniane, z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa. Strona internetowa Sejmu umożliwia dotarcie do materiałów przygotowanych dla parlamentu, czego przykładem są opinie wytwarzane przez Biuro Analiz Sejmowych. Wątpliwości budzi jednak kwestia możliwości dalszego rozpowszechniania całości tekstów w/w opinii. Na stronie internetowej sejm.gov.pl została zamieszczona informacja odnosząca się do możliwości korzystania z udostępnionych na stronie opinii. W zasadzie przybiera ona formę zastrzeżenia ograniczającego dalsze upowszechnianie przedmiotowych opinii sporządzonych przez Biuro Analiz Sejmowych. Z treści zamieszczonych na oficjalnej stronie internetowej BAS-u wynika, że bez uzyskania dodatkowego pozwolenia Kancelarii Sejmu RP, zabronione jest rozpowszechnianie całości tekstów w/w opinii ( prawa_autorskie.php). międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 17

18 Wydaje się, że opinie wydawane przez komórkę organizacyjną Kancelarii Sejmu można byłoby zakwalifikować jako materiały urzędowe te z kolei są wyłączone spod prawa autorskiego. Zgodnie bowiem z art. 4 pkt. 2 ustawy O prawie autorskim i prawach pokrewnych: Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Pojęcie materiałów urzędowych nie zostało jak dotąd zdefiniowane w żadnym z aktów normatywnych, jednak stanowiło przedmiot orzecznictwa. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 listopada 1996 r. (I SA Kr 829/96) stwierdził, iż Formuła materiały urzędowe oznacza się stosunkowo dużą pojemnością. Jest ona bowiem zdolna pomieścić wszystko, co nie będąc dokumentem, jest urzędowe. Przy czym cechę tę materiał może uzyskać, gdy pochodzi od urzędu lub innej instytucji państwowej bądź dotyczy sprawy urzędowej, bądź wreszcie dlatego, że powstał w rezultacie zastosowanej procedury urzędowej. Postulat wskazany w powyższym punkcie deklaracji jest realizowany, jednak należy zasygnalizować, że wątpliwości budzi kwestia możliwości dalszego rozpowszechniania w całości opinii Biura Analiz Sejmowych. Postulat nr 23 Zapewnianie informacji o budżecie i wydatkach Parlament ma obowiązek udostępniać publicznie wszechstronne, szczegółowe i łatwe do zrozumienia informacje o krajowym budżecie i wydatkach publicznych, włączając przeszłe, bieżące i przewidywane wpływy i wydatki. Podobnie, parlament ma obowiązek publikować informacje o realizacji swojego własnego budżetu, ofertach i kontraktach. Te informacje powinny być upubliczniane w całości, przy użyciu spójnego katalogu i uzupełniane podsumowaniami pisanymi prostym językiem, wyjaśnieniami lub raportami, które ułatwiałyby ich zrozumienie obywatelom. Podstawowym źródłem wiedzy o budżecie państwa jest ustawa budżetowa, którą zgodnie z art. 219 Konstytucji RP uchwala Sejm. Ustawa budżetowa jest dostępna na stronie Sejmu, jednak nie można powiedzieć, by była przedstawiana w sposób łatwy do zrozumienia. Niższa izba parlamentu nie publikuje informacji o własnym budżecie, ofertach i kontraktach w przystępnej formie na stronie. Informacje w tym zakresie można jednak uzyskać poprzez złożenie wniosku o udostępnienie informacji publicznej na podstawie Ustawy o dostępie do informacji publicznej. Dane na temat budżetu Kancelarii Sejmu występują w zbiorczej formie, jako element budżetu państwa. 18 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu

19 Postulat nr 24 Jawność majątku i gwarantowanie uczciwości parlamentarzystów Parlament powinien udostępniać informacje o majątku parlamentarzystów, ich parlamentarnych wydatkach i ich pozaparlamentarnych dochodach, w tym prowizjach, dywidendach i innych korzyściach, aby umożliwić obywatelom dokonywanie oceny uczciwości poszczególnych parlamentarzystów. Zgodnie z art. 35 Ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora 1, posłowie i senatorowie są zobowiązani do składania oświadczeń o swoim stanie majątkowym według wzoru stanowiącego załącznik do ustawy. Następnie parlament udostępnia informacje o stanie majątkowym posłów. Wydatki posłów ponoszone w ramach sprawowania mandatu nie są publikowane na stronie Sejmu, jednak można zwrócić się z konkretnym zapytaniem w tym zakresie, w trybie dostępu do informacji publicznej. Postulat jawności majątku parlamentarzystów jest spełniany: w oświadczeniach majątkowych polskich posłów znajdziemy informacje o stanie majątku i źródłach dochodów posła. Problemem jest sposób realizacji postulatu jawności majątku. Brak ustrukturyzowania publikacji oświadczeń majątkowych i rejestrów korzyści oraz forma zapisu informacji w oświadczeniach majątkowych nie pozwalają na efektywną analizę majątków posłów. Przykładem są sytuacje, gdy poseł np. deklaruje, że posiada 50% udziałów spółki, a następnie podaje jej wartość. Nie jest jednak doprecyzowane czy podaje wartość całej spółki, czy tylko swoich udziałów. Nie można też jednoznacznie stwierdzić czy majątek posła wchodzi w skład małżeńskiej wspólnoty majątkowej, czy też stanowi majątek odrębny. Co więcej, nie ma jasnych reguł definiujących, w jaki sposób posłowie szacują wartość majątku mieszkania czy samochodu, w związku z tym często podają wartość mieszkania z dnia zakupu, która jest znacznie niższa niż szacowana obecnie wartość rynkowa nieruchomości. I wreszcie, najbardziej trywialnym, a nieraz całkowicie uniemożliwiającym analizę, problemem jest nieczytelne wypełnianie oświadczeń majątkowych. Często jest to związane ze zbyt małą ilością miejsca w formularzu. Rozwiązaniem części problemów związanych byłoby wprowadzenie elektronicznego formularza oświadczenia majątkowego, który automatycznie sumowałby wartość majątku posła. 1 Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 z późn. zm. międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu 19

20 Postulat nr 25 Ujawnianie informacji o nieetycznym zachowaniu i potencjalnych konfliktach interesów Parlament powinien uchwalić jasno zdefiniowane reguły zapewniające jawność informacji niezbędnych do ochrony przed rzeczywistymi lub potencjalnymi konfliktami interesów i naruszeniami etyki, w tym informacji o kontaktach parlamentarzystów z lobbystami i grupami nacisku. Parlament powinien również upubliczniać informacje o wyrokach sądowych lub rezultatach parlamentarnych dochodzeń w sprawach zarzutów o nieetyczne zachowanie, konflikt interesów lub korupcję. W kontekście powyższego punktu istotną rolę odgrywa Komisja etyki poselskiej. Komisja odpowiada za opracowanie Zasad etyki poselskiej, uzupełnianie ich i upowszechnianie wśród posłów. Zajmuje się również rozpatrywaniem spraw posłów, którzy zachowują się w sposób, który nie odpowiada godności posła. Komisja Etyki Poselskiej rozpatruje też sprawy związane z Rejestrem Korzyści i majątkowymi oświadczeniami poselskimi. Na stronie Sejmu dostępne są uchwały podjęte przez Komisję Etyki Poselskiej, które dostarczają informacji o nieetycznym zachowaniu posłów ( ). Zagadnienie lobbingu w polskim systemie prawnym zostało uregulowane w ustawie o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa. Ustawa określa zasady jawności działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, zasady jej wykonywania, formy kontroli oraz zasady prowadzenia rejestru podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową. Zgodnie z art. 18 w/w ustawy Sejm corocznie jest zobowiązany do przedstawienia informacji o działaniach podejmowanych na jego terenie przez podmioty wykonujące zawodową działalność lobbingową. Informacja zawiera w szczególności dane dotyczące liczby i rodzaju podmiotów w przedstawianym okresie, deklarowane obszary zainteresowań osób zawodowo wykonujących działalność lobbingową w pracach legislacyjnych nad projektami ustaw, formy podjętej zawodowej działalności lobbingowej oraz rodzaj aktywności poszczególnych lobbystów i jej wpływ lub brak wpływu na proces stanowienia prawa. Tego rodzaju informacja jest corocznie udostępniana na stronie internetowej Sejmu i w pewnym stopniu wpisuje się ona w ramy powyższego postulatu deklaracji ( lobbing). Nie świadczy to jednak o przejrzystości procesu lobbystycznego w Polsce. Przepisy paraliżują jawny lobbing. Lobbyści uczestniczą więc oficjalnie w pracach komisji sejmowych jako pracownicy firm, eksperci lub przedstawiciele organizacji, a ich interwencje w proces legislacyjny nie są rejestrowane jako lobbing i nie są przedmiotem corocznej informacji Sejmu RP o działalności lobbingowej. 20 międzynarodowej Deklaracji w sprawie otwartości parlamentu