SPIS TREŚCI. W ogródku warzywnym 4 Projektowanie ogródka warzywnego 28. Charakterystyka gatunków 26. Bób 35 Fasola zwykła 36 Groch zwyczajny 38

Transkrypt

1

2

3 SPIS TREŚCI W ogródku warzywnym 4 Projektowanie ogródka warzywnego 28 CZĘŚĆ GOSPODARCZA 5 PORZĄDKOWANIE TERENU 6 PRZYGOTOWANIE GLEBY 6 NAWOŻENIE 9 INSPEKTY W OGRODZIE WARZYWNYM 9 NASIONA I SADZONKI 10 NIEZBĘDNIK NARZĘDZIOWY 11 CZTERY PORY ROKU W OGRODZIE 12 UPRAWA WARZYW 15 ZMIANOWANIE 15 SIEW I SADZENIE ROŚLIN 15 PRZYSPIESZANIE ROZWOJU WARZYW 17 PRZECHOWYWANIE WARZYW 18 Pielęgnacja warzyw i zabiegi pielęgnacyjne 19 Choroby i szkodniki warzyw oraz sposoby ich zwalczania 21 Biologiczne sposoby i środki ochrony roślin warzywnych 23 Charakterystyka gatunków 26 Czosnkowe 26 Cebula 26 Czosnek 28 Szalotka 29 Por 30 Kapustowate 31 Kalafior 31 Kapusta 32 Chrzan pospolity 34 Bobowate 35 Bób 35 Fasola zwykła 36 Groch zwyczajny 38 KORZENIOWE I RZEPOWATE 40 Marchew 40 Pietruszka zwyczajna 42 Seler zwyczajny 44 Fenkuł 46 Burak ćwikłowy 47 Ziemniak 48 Doskonałe do sałatek 50 Sałata 50 Ogórek zwyczajny 52 Rzodkiewka 54 Pomidor 56 Dyniowate 58 Dynia zwyczajna, dynia olbrzymia 58 Kabaczek 60 Cukinia 62 Warzywa wrażliwe 63 Melon 63 Oberżyna 64 Okra 65 Papryka roczna, papryka ostra 66 KWIATY LUB LIŚCIE DO SMAKU 68 Cykoria podróżnik 68 Rabarbar ogrodowy 69 Szpinak 70 Zioła 71 Bazylia pospolita 71 Koper ogrodowy 72 Lubczyk ogrodowy 73 Majeranek ogrodowy 74 Oregano 75 Rozmaryn lekarski 76 Szałwia lekarska 77 Szczypiorek ogrodowy 78 Tymianek pospolity 79

4 alfabetyczny Indeks roślin Bakłażan (oberżyna, gruszka miłosna, psianka podłużna) 64 Bazylia pospolita 71 Bób 35 Burak ćwikłowy 47 Cebula 26 Chrzan pospolity 34 Cukinia 62 Cykoria podróżnik 68 Czosnek 28 Czosnek askaloński (szalotka) 29 Dynia olbrzymia 58 Dynia zwyczajna 58 Fasola zwykła 36 Fenkuł 46 Groch zwyczajny 38 Gruszka miłosna (oberżyna, bakłażan, psianka podłużna) 64 Kabaczek 60 Kalafior 31 Kapusta 32 Ketmia (okra, piżmian jadalny) 65 Koper ogrodowy 72 Lebiodka pospolita (oregano) 75 Lubczyk ogrodowy 73 Macierzanka (tymianek pospolity, włoska macierzanka, tymianek ogrodowy) 79 Majeranek ogrodowy 74 Marchew 40 Melon 63 Oberżyna (bakłażan, gruszka miłosna, psianka podłużna) 64 Ogórek zwyczajny 52 Okra (ketmia, piżmian jadalny) 65 Oregano (lebiodka pospolita) 75 Papryka ostra 66 Papryka roczna 66 Pietruszka zwyczajna 42 Piżmian jadalny (okra, ketmia) 65 Pomidor 56 Por 30 Psianka podłużna (oberżyna, bakłażan, gruszka miłosna) 64 Rabarbar ogrodowy (rzewień ogrodowy, rzewień zwyczajny) 69 Rozmaryn lekarski 76 Rzewień ogrodowy (rabarbar ogrodowy, rzewień zwyczajny) 69 Rzewień zwyczajny (rabarbar ogrodowy, rzewień ogrodowy) 69 Rzodkiewka 54 Sałata 50 Seler zwyczajny 44 Szalotka (czosnek askaloński) 29 Szałwia lekarska 77 Szczypiorek ogrodowy 78 Szpinak 70 Tymianek ogrodowy (tymianek pospolity, macierzanka, włoska macierzanka) 79 Tymianek pospolity (macierzanka, włoska macierzanka, tymianek ogrodowy) 79 Włoska macierzanka (tymianek pospolity, macierzanka, tymianek ogrodowy) 79 Ziemniak 48

5 W ogródku warzywnym Ogródki warzywne są wyraźną częścią wiejskiego i działkowego krajobrazu. Coraz częściej również mieszkańcy miast chcą w swoim otoczeniu stworzyć namiastkę sielskiego zacisza i zakładają warzywniki. Moda na zdrowe życie, a także propagowanie jedzenia warzyw wzmagają popularność przydomowych ogródków, które oprócz spełniania zadań użytkowych, mogą także pięknie wyglądać. Chociaż widmo miejskich zanieczyszczeń i ich szkodliwego wpływu na warzywa ciągle odstrasza wielu użytkowników ogrodów, to najnowsze badania naukowe wykazały, że zawartość substancji powszechnie uważanych za toksyczne w warzywach nie jest tak wysoka, jak kilkanaście lat temu. Z pewnością przyczyniło się do tego wprowadzenie wielu ekologicznych rozwiązań, jak na przykład propagowanie stosowania benzyny bezołowiowej jako paliwa oraz zakładanie filtrów na kominy elektrociepłowni. Trzeba pamiętać, że tworzenie warzywników to także korzyści ekologiczne dla miejskich ekosystemów. Niezwykle popularne stają się ogrody biodynamiczne, czyli takie, które funkcjonują w zgodzie z naturą. W takim ogrodzie powinno się ograniczyć do minimum użycie nawozów sztucznych i chemicznych preparatów, a w uprawie warzyw stosować metody organiczne. Do ochrony roślin przed szkodnikami można wykorzystać chwasty, których korzystne właściwości są często niedoceniane przez człowieka. W przydomowym warzywniku warto zadbać również o specjalne miejsca dla owadów, które będą zapylały kwiaty, oraz kryjówki dla małych zwierząt. Zachęci to zwierzęta do częstszego odwiedzania naszego ogrodu, a obserwatorom przysporzy wiele radości z obcowania z naturą. Oprócz oczywistych korzyści z posiadania zawsze świeżych warzyw z własnej grządki, uprawa roślin może być interesującym hobby dla osób o różnym stopniu sprawności i w różnym wieku. Coraz większą popularność zdobywa także terapia ogrodem, która uzupełnia tradycyjne ćwiczenia rehabilitacyjne. Badania naukowe dowodzą, że ludzie spędzający aktywnie czas w ogródkach szybciej dochodzą do zdrowia niż ci, którzy koncentrują się wyłącznie na własnych schorzeniach. Warzywniki łatwo dostosować do potrzeb osób mających trudności z poruszaniem się lub pracą w pozycji pochylonej. Grządki można też urządzać na stelażach umożliwiających uprawę warzyw na siedząco, w skrzyniach lub na zagonach o pagórkowatym kształcie. Wyniesione rabaty spodobają się dzieciom, zwłaszcza gdy będą na nich rosły ich ulubione warzywa. Miejski ogród warzywny doskonale sprawdzi się także jako miejsce wypoczynku, dlatego warto w tej przestrzeni zaplanować strefę relaksu. Rabaty z warzyw są również doskonałym pomysłem na niebanalne upiększenie różnych części ogrodu, a uprawiane na nich warzywa nie zawsze muszą być wykorzystywane do celów kulinarnych. Warzywniki w mieście mogą być miejscem edukacji i wypoczynku, ale także stanowić atrakcyjną ozdobę, a to, jakie jeszcze będą pełnić funkcje, zależy wyłącznie od inwencji twórczej i wiedzy ich właścicieli.

6 PROJEKTOWANIE OGRÓDKA WARZYWNEGO Ogród warzywny od wieków był użytkową częścią otaczającej dom przestrzeni. Dawniej na wsiach powstawały duże warzywniki, które wymagały sporych nakładów pracy, czasu i środków. Dziś, zwłaszcza na terenach miejskich i podmiejskich powstają przede wszystkim niewielkie przydomowe ogródki warzywne, które łatwiej założyć, zagospodarować i utrzymać. Najważniejsze jest oczywiście dobre rozplanowanie nasadzenia, co zagwarantuje, że ogród będzie prawidłowo funkcjonował i nie przysporzy trudności w uprawie. Planując założenie ogrodu warzywnego, powinno się wziąć pod uwagę następujące aspekty: rodzaj gleby naświetlenie terenu dostępność wody możliwość uprawy roślin i ich przechowywania (zaplecze gospodarcze). Mały ogród wymaga od właścicieli sporo dyscypliny. Przede wszystkim nie ma tu miejsca na rozrzutność. Każdy skrawek ziemi powinien być wykorzystany i wpływać na jakość całego założenia. Dlatego planując miejski ogród warzywny, należy wziąć pod uwagę dwie kwestie: wielkość rabat powinna być zgodna z ergonomią, czyli musi mieć takie wymiary, aby pielęgnacja roślin nie była skomplikowana i utrudniona. Szerokość grządek nie powinna przekraczać 120 cm, aby bez problemu można było dosięgnąć roślin rosnących najbliżej środka rabaty. Długość grządki jest dowolna i zależy wyłącznie od wielkości ogrodu warzywnego. ścieżki pomiędzy rabatami ułatwiają ogrodnikowi poruszanie pośród roślin. Materiał, z którego będą wykonane, należy dobrać do indywidualnych potrzeb użytkowników. Przy tradycyjnej uprawie PROJEKTOWANIE OGRÓDKA WARZYWNEGO 5 najczęściej stosuje się ścieżki o szerokości 30 cm lub mniejszej, ale trzeba pamiętać, że im węższe będą przejścia między zagonami, tym trudniej będzie uprawiać rośliny. W przypadku grządek podniesionych (zob. s. 7) szerokość ścieżek powinna wynosić minimum 50 cm. Istotna jest także nawierzchnia ścieżek. Dobrze ubita ziemna ścieżka wystarczy, aby wygodnie po niej przejść lub przejechać, ale nie można zapominać, że po deszczu taka dróżka będzie dość błotnista. Ten problem można wyeliminować, stosując starannie zagęszczoną wielowarstwową nawierzchnię żwirową. Do warzywnego ogródka pasują również ścieżki wykonane z kory lub darni, jednak organiczne materiały sypkie (takie jak kora lub wióry) powinno się systematycznie uzupełniać, gdyż bywają wynoszone na obuwiu i dość szybko ulegają degradacji. CZĘŚĆ GOSPODARCZA Część gospodarcza jest najmniej atrakcyjnym, ale bardzo potrzebnym elementem ogrodu warzywnego. Przechowuje się w niej narzędzia oraz przygotowuje materiały do pielęgnacji roślin (np. gnojówki i wyciągi roślinne do zwalczania szkodników). Można tam też wstępnie czyścić lub myć zebrane warzywa, dlatego szczególnie ważne przy planowaniu i urządzaniu tej części ogrodu jest jej dobre umiejscowienie. Powinna to być przestrzeń łatwo dostępna, a jednocześnie możliwie niewidoczna. W części gospodarczej nie wolno zapomnieć o ujęciu wody do podlewania roślin oraz instalacjach pozwalających na wykorzystanie wody deszczowej. W większych ogrodach należy wygospodarować miejsce na kompostownik (zob. s. 8). Warto pamiętać, że w sklepach dostępnych jest wiele rodzajów gotowych kompostowników, estetycznie zaprojektowanych i zajmujących niewiele miejsca. W tej części ogrodu przyda się także budynek gospodarczy lub niewielka komórka, w której można schować narzędzia. CZĘŚĆ GOSPODARCZA

7 Oczywiście, nie zawsze jest to możliwe, szczególnie w dużych miastach, gdzie nie ma możliwości budowy dodatkowego pomieszczenia. W takiej sytuacji warto rozważyć zakup niewielkiego drewnianego domku z gotowych elementów lub wyznaczenie specjalnej przestrzeni na narzędzia np. w garażu. Składzik jest szczególnie ważny tam, gdzie planuje się założenie małej szklarni lub inspektu w naszych warunkach klimatycznych są to często szczególnie przydatne budowle. PORZĄDKOWANIE TERENU Zakładając ogródek warzywny w mieście, należy wziąć pod uwagę, że zastana tam gleba może się nie nadawać do uprawy. Często budynki są wznoszone na warstwie gruzu, a takie podłoże nie jest w stanie wyżywić roślin. Dodatkowo w ziemi znajdują się resztki budowlane i śmieci. Często bywa więc tak, że podejmując decyzję o założeniu ogrodu, należy zacząć od wywiezienia podłoża nienadającego się do uprawy i przywiezienia urodzajnej gleby. Są również miejsca, gdzie podłoże jest na tyle zasobne, że po stosunkowo niewielkich ingerencjach jest w stanie wykarmić rośliny. Gdy uprawa ma być ściśle ekologiczna, należy ograniczyć do minimum ingerencję w glebę na korzyść występujących w danym miejscu roślin dziko rosnących. Taka sytuacja jest rzadko spotykana w miastach, ale możliwa w ogrodach podmiejskich, gdzie sposób zakładania i uprawy ogrodu częściej zależy wyłącznie od właściciela. Uporządkowanie terenu to również jego ukształtowanie. Podczas niwelowania lub tworzenia wzniesień i obniżeń należy unikać mieszania zewnętrznych warstw podłoża z podglebiem, ponieważ łatwo w ten sposób zaburzyć naturalnie istniejące warunki i tym samym pozbawić przyszłe nasadzenia większości składników pokarmowych. Gdy rabaty w ogrodzie warzywnym mają być podwyższone, założone w skrzyniach lub innych konstrukcjach, na ogół stosuje się gotową ziemię. Jest to najprostsze rozwiązanie dla terenów, gdzie pozyskanie podłoża w miejscu założenia ogrodu nie jest możliwe. NATURALNIE = OPTYMALNIE Należy pamiętać, by zmiana ukształtowania terenu przebiegała przy minimalnym zaburzeniu warunków naturalnych. Jeśli niwelacja (lub inna zmiana ukształtowania) jest konieczna, powinno się zdjąć wierzchnią warstwę urodzajnej ziemi i ułożyć ją w pryzmie na czas wyrównania podglebia, a potem ponownie ją rozłożyć. PRZYGOTOWANIE GLEBY Prawidłowe przygotowanie podłoża ogrodu jest podstawą powodzenia uprawy. Gleba stabilizuje rośliny, ale także dostarcza im niezbędnych składników pokarmowych, dlatego jej kondycja determinuje pobieranie przez korzenie niezbędnych do życia roślin substancji pokarmowych, wody i tlenu. Struktura Gruzełkowatość to najbardziej pożądana przez rośliny konsystencja gleby. Zapewnia odpowiednią przestrzeń dla aktywności mikroorganizmów, bez których orna, czyli uprawiana warstwa gleby, nigdy by nie powstała. Struktura ta zapewnia także odpowiednią przestrzeń dla korzeni, umożliwiając im swobodną penetrację, a dzięki porowatej strukturze gwarantuje właściwą gospodarkę wodno-powietrzną. Mało jest jednak obszarów z podłożem trwale gruzełkowatym z natury. Zwykle gleby okazują się albo zbyt piaszczyste, lekkie, a co za tym idzie nadmiernie przepuszczalne, albo zbyt gliniaste, ciężkie i nieprzepuszczalne. Tę podstawową, najbardziej ogólną systematykę uzupełniają gleby mieszane, średnie, piaszczysto-gliniaste, o najkorzystniejszych właściwościach dla uprawy roślin, które w wyniku wieloletniego użytkowania zmieniły właściwości i osiągnęły wysoki stopień przydatności. Występowanie poszczególnych typów gleb w czystej postaci jest rzadkie, a najczęściej spotykamy różne podtypy, na przykład gliniasto-ilaste lub gliniasto-piaszczyste. Chociaż ich struktura jest zwykle daleka od idealnej, to jednak systematyczne, niezbyt Kiepskiej jakości podłoże można wzbogacić w składniki pokarmowe np. poprzez dodanie żyźniejszej gleby 6

8 Jakość gleby można w przybliżeniu określić, dokładne przyglądając się próbce uciążliwe zabiegi agrotechniczne, czyli związane z uprawą ziemi, pozwalają uzyskać wysoko urodzajne podłoże. Warto pamiętać, że skład mechaniczny gleby decyduje o jej przynależności do określonego rodzaju. Wystarczy zatem przeprowadzić prosty test, nazywany metodą palcową, aby ocenić strukturę gleby. Test polega na roztarciu w dłoniach garstki lekko zwilżonej ziemi. W takiej próbie piasek, a więc gleba lekka, będzie przesypywał się przez palce, nie pobrudzi rąk i niczego nie uda się z niego uformować. Gliniasty piasek, czyli gleba średnia, łatwo się pokruszy, z kolei piaszczysta glina, także klasyfikowana jako gleba średnia, pozwoli się uformować i zarazem łatwo rozkruszy w grudki. Ciężkie gleby, gliniaste i ilaste, są lepkie, brudzą dłonie, można formować je w dowolne kształty, przy czym po przełamaniu powierzchnia gleby gliniastej będzie matowa, a ilastej szklista. Gleby ilaste dodatkowo wyróżnia tłusta, maślana konsystencja. Podwyższona grządka warzywna Jeśli podglebie, czyli warstwa orna znajdująca się pod wierzchnią, jest zwarte, można rozważyć stworzeniu podwyższonej grządki. Zastosowanie takiej konstrukcji poprawi drenaż i użyteczność gleby. Podwyższona grządka warzywna nie może być szersza niż tradycyjna. Na jej brzegach można uprawiać rośliny o zwisających pędach, na przykład nasturcję lub groszek, co uchroni grządkę przed zbytnim nagrzaniem przez słońce, a rośliny zabezpieczy przed wysuszeniem. Do założenia podwyższonej grządki potrzebna będzie odpowiedniej wielkości rama (z desek, palisad lub cegieł). Jej dno należy wyłożyć gęstą siatką drucianą zachodzącą na boki, która uniemożliwi gryzoniom przedostawanie się do roślin. We wnętrzu wyniesionego zagonu powinny znaleźć się kolejno następujące warstwy: pocięte gałązki/łodygi bylin pokosy trawy mokre liście warstwa ziemi urodzajnej kolejna warstwa urodzajnej ziemi zmieszanej z kompostem. Grządka wyniesiona ponad teren powinna mieć system drenażu umożliwiający odprowadzenie nadmiaru wody, inaczej rośliny będą mniej odporne na infekcje oraz choroby grzybowe i w efekcie będą zamierały. Bez drenażu żadna roślina zielna nie przeżyje też mroźnej zimy. Do drenowania nadają się wszelkiego rodzaju materiały sypkie, takie jak żwir, keramzyt (lekkie kruszywo sztuczne), a nawet piasek różnoziarnisty lub pocięte gałęzie. Umożliwiają one swobodny przepływ wody do głębszych warstw grządki. Drenaż powinno się ułożyć na dnie wyniesionej grządki, a następnie przykryć go urodzajną ziemią. Jeśli rosnące na takich grządkach rośliny mają przetrwać zimę, powinno się wyłożyć ścianki grządek warstwą styropianu (o grubości 1 2 cm). W przypadku zastosowania na wyniesionym zagonie wyłącznie roślin jednorocznych, dodatkowe ocieplenie styropianem nie jest konieczne. PROJEKTOWANIE OGRÓDKA WARZYWNEGO 7 Przygotowanie gleby