Wykres 1. Średnie miesięczne ceny rzepaku w latach w zł/t.

Transkrypt

1 Rynek roślin oleistych 1) Rynek rzepaku 2) Sytuacja cenowa na krajowym rynku rzepaku 3) Sytuacja cenowa na rynku makuchu i śruty rzepakowej Produkcja W Europejskich warunkach przyrodniczych produkcja roślin oleistych opiera się przede wszystkim o rzepak, soję, słonecznik, oliwkach oraz kilku innych roślin, które jednak mają mniejsze znaczenie gospodarcze. W Polskich warunkach gospodarczych praktycznie cała produkcja oleju jest prowadzona w oparciu o rzepak, którego zasiewy zajmują 97% powierzchni wszystkich upraw roślin oleistych. Poza rzepakiem na polach można spotkać: len, rzepik, słonecznik, mak i gorczycę, jednak powierzchnia tych upraw i znaczenie gospodarcze jest niewielkie. Rzepak zebrany w kraju jest przede wszystkim przeznaczany na produkcję olejów spożywczych. Przerobem nasion zajmuje się głównie 12 zakładów olejarskich przetwarzających około 1,1 mln ton rzepaku, co stanowi 90% surowca skupowanego na cele olejarskie. Pozostała część jest wykorzystywana przez małe zakłady tłoczące olej % zbiorów jest wywożona po za granice kraju. Pozostałą część rzepaku wykorzystują zakłady produkujące estry rzepakowe na cele energetyczne. Zwłaszcza ten ostatni cel w ostatnich latach nabiera dużego znaczenia w gospodarce i najprawdopodobniej będzie się dynamicznie rozwijał. Wynika to z coraz większego nastawienia społeczeństwa na ekologię oraz przepisów wspólnotowych dotyczących dodawania bio komponentów do paliw. Na rozwój tej gałęzi w najbliższych latach będą miały krajowe petrochemie, które są podstawowym odbiorcą estrów. Wszechstronność wykorzystania rzepaku sprawia, iż powierzchnia zasiewów w ostatnich latach znacząco wzrosła. Zasiewy roślin oleistych od 2000 roku powiększyły się o 75%, zaś w porównaniu z 2004 rokiem o 49% i obecnie zajmują około 800 tys. ha, co stanowi 7% gruntów rolnych. Rośliny oleiste ostatnimi czasy stają się coraz większą konkurencją dla zbóż oraz buraków cukrowych. Większe zainteresowanie wiąże się także z opłacalnością upraw rzepaku. W porównaniu ze zbożami, których w ostatnim czasie jest nadmiar na rynku, oraz burakami cukrowymi, których cena w ostatnich latach mocno spadły i jednocześnie zmalała możliwość ich sprzedaży na rynku. Rzepak okazuje się wyjątkowo dochodową rośliną niewymagającą dodatkowych nakładów na sprzęt rolniczy. Tabela. 1 Powierzchnia i zbiory rzepaku w latach (dane w tys.) Powierzchnia [ha] , Zbiory [ton] Źródło: IERIGŻ

2 W analizowanym okresie obserwuję się, że od 2005 roku występuje wzrostowy trend cenowy na rynku rzepaku, który jak na razie nie zapowiada zahamowania. W ciągu ostatnich 4 lat wyjątkowy okazał się rok 2008, w którym zbiory wyniosły ponad 2 mln ton, a mimo to notowania rzepaku biły kolejne rekordy cenowe. Wiązało się to z wprowadzeniem norm dodawania bio komponentów do paliw płynnych. Skup rzepaku przez zakłady produkujące estry stanowił silną konkurencję dla zakładów olejarskich co przy niewystarczającej ilości surowca na rynku windowało ceny ponad granice spotykane w ostatnich latach. Najbliższe lata również będą stać pod znakiem silnej konkurencji między producentami estrów, a olejów spożywczych, gdyż narodowy wskaźnik udziału bio komponentów w paliwach z roku na rok będzie wzrastał. Wykres 1. Średnie miesięczne ceny rzepaku w latach w zł/t Rzepak III 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IERIGŻ-PIB Sytuacja na rynku rzepaku w I kwartale 2010 Krajowe ceny rzepaku w I kwartale tego roku w punktach skupu oraz na giełdach towarowych wykazywały dużą stabilność. Wahania cen w zakładach skupowych w poszczególnych tygodniach wynosiły maksymalnie 5% od średniej kwartalnej 1136 zł/t. Rozbieżność notowań na giełdach towarowych była trochę większa i wynosiła do 7,2%. W porównaniu do zagranicznych rynków maksymalne notowania w Polsce by tylko nieco niższe od tych zanotowanych na giełdach we Francji czy Niemczech. Styczeń na rynku minął w lekkim trendzie wzrostowym, który wyhamował w pierwszej połowie lutego osiągając swoje maksimum na poziomie 1160 zł/t. Od tego momentu, aż do końca marca następował powolny spadek notowań rzepaku, które na koniec kwartału osiągnęły poziom 1138 zł/t. W porównaniu z analogicznymi okresami zeszłego roku styczniowe i lutowe ceny były

3 niższe o 6% zaś marcowe, aż o 11%. Początek drugiego kwartału przyniósł dodatnią korektę w cennikach. Stawki za dostarczony rzepak wzrosły około 20 zł/t. Eksperci przewidują, że kolejne miesiące II kwartału powinny także charakteryzować się wzrostem cen nasion rzepaków. Wskazują na to trendy na światowych giełdach oraz rosnące zainteresowanie sektora energetycznego rzepakiem przeznaczanym na bioetanol. Wykres 2. Ceny rzepaku w Polsce od stycznia do kwietnia 2010 w zł/t cena min cena max cena średnia Źródło: Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MinRol Kontraktacja rzepaku Tegoroczne prognozy mówiące o wysokich zbiorach rzepaku powinny zachęcić rolników do zawierania umów. Pozwolą one zabezpieczyć zbyt wyprodukowanego ziarna po korzystnej cenie. Jest to jest szczególnie ważne na początku zbiorów, kiedy podaż rzepaku jest największa, a ceny z reguły niskie i trudne do przewidzenia. Czynnikiem sprzyjającym zawieraniu umów jest duże zainteresowanie kontraktami przez zakłady przetwórcze, które chcą zabezpieczyć odpowiednią ilość surowca do produkcji. Ceny kontraktów na tegoroczne zbiory są mocno uzależnione od momentu zawierania umowy. W lutym i na początku marca zakłady tłuszczowe były skłonne płacić rolnikom do 1040 zł/t dostarczonego surowca. Zaś pod koniec kwartału kontrakty były zawierane po stawkach wyższych o zł/t. Początek drugiego kwartału przyniósł dalsze wzrosty. W kwietniowych kontraktach zakłady tłuszczowe oferowały rolnikom za dostarczenie rzepaku zł/t, co wydaje się korzystną stawką. Eksperci jednak radzą podpisywać umowy jedynie

4 na 1/3 swoich zbiorów, a resztę przechowywać w oczekiwaniu na wzrost cen w kwartale 2010 oraz pierwszym półroczu 2011 roku. Śruta i makuchy rzepakowe W procesie produkcji olejów powstaje duża ilość produktu ubocznego, jakim są makuchy rzepakowe lub śruta rzepakowa. Stanowią one podobnie jak inne resztki z procesu przetwórstwa roślinnego i zwierzęcego cenną bazę paszową dla gospodarstw rolnych. W 2008 roku w Polsce wyprodukowano łącznie tys. ton śruty i makuchu rzepakowego, z czego większość stanowi śruta. Jest to ilość, która znacząco przewyższa krajowe zapotrzebowanie na te produkty. W kraju na cele paszowe wykorzystuj się 60% śrut do produkcji mieszanek paszowych stosowanych w żywieniu zwierząt gospodarskich (bydła, trzody chlewnej, drobiu). Około 33% jest przeznaczona na eksport, zaś pozostałe 7,41 % zużywane jest na różnego rodzaju cele energetyczne. Wykres 3: Wykorzystanie śruty i makuchu rzepakowego w 2008 roku 7,41% 22,22% 37,04% Przemysł paszow y Eksport System fermow y Energetyka 33,33% Źródło: prof. dr hab. Franciszek Brzóska, Pasze rzepakowe w żywieniu zwierząt, Warszawa 2010r., Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju.

5 Ceny śruty rzepakowej na początek i na koniec I kwartału osiągnęły ten sam poziom 509 zł/t. Jednak w tym okresie średnie ceny podlegały wahaniom sięgającym 10%. Najmniej za śrutę żądano na początku lutego, kiedy to średnie ceny wynosiły 476 zł/t. Natomiast 2 tygodnie później zanotowano maksymalne notowania śruty 559 zł/t. W tym samym okresie swoje maksima osiągnęła cena minimalna i maksymalna. II kwartał przywitał handlowców spadkami cen. Została przebita granica 500 zł/t, a ceny kształtowały się wokół 470 zł/t. Eksperci jednak przewidują, że w maju i w czerwcu ceny powinny kształtować się w okolicach maksimów z I kwartału. Wpływ na ten stan rzeczy będzie miała coraz mniejsza podaż śruty rzepakowej, której zaczyna brakować na rynku. Zakłady olejarskie w pierwszej kolejności będą wywiązywać się z wcześniej zawartych kontraktów, a dopiero później mogą dostarczać surowiec innym odbiorcom, a tego po prostu może być brak. Wykres 4. Ceny śruty rzepakowej od stycznia do kwietnia 2010 w zł/t cena min cena max cena średnia Źródło: Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MinRol Ceny makuchu rzepakowego w styczniu kształtowały się na podobnym poziomie jak śruty rzepakowej. Średnia cena wyniosły 536 zł/, a jej rozpiętość była stosunkowa niewielka i wynosiła 4-5%. Dopiero początek lutego przyniósł silną korektę cenowa na rynku. W ciągu tygodnia nastąpił skokowy wzrost o 100 zł/t i na początku 2 tygodnia lutego za makuchy żądano 645 zł/t, co było jednocześnie maksymalna średnią ceną w I kwartale. Od tego momentu do końca I kwartału nastąpił lekki i systematycznych spadek notowań, które osiągnęły w ostatnim tygodniu marca 600 zł/t.

6 Kwiecień przyniósł dalszy spadek cen makuchu rzepakowyego, które pod koniec miesiąca osiągnęły stan z początku roku. W maju spadek cen powinien zostać wyhamowany, a notowania w dalszej część II kwartału powinny kształtować się w bardziej stabilny sposób. Wykres 5. Ceny makuchu rzepakowego od stycznia do kwietnia 2010 w zł/t cena min cena max cena średnia Źródło: Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MinRol Uwagi Wszystkie ceny podane powyżej są cenami netto Łukasz Laskowski Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Zespół Systemów Produkcji Rolnej wew 122 l.laskowski@cdr.gov.pl

7 Źródło Pasze rzepakowe w żywieniu zwierząt, Franciszek Brzóska, Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju, Warszawa 2010r.