Deratyzacja w kurniku

Transkrypt

1 Deratyzacja w kurniku Walka z gryzoniami w obiektach inwentarskich jest dużym wyzwaniem. Zgodnie z oczekiwaniami, nowoczesna produkcja drobiarska powinna odbywać się w środowisku wolnym od gryzoni. Wobec wzrastającego znaczenia bezpieczeństwa żywności, a także wysokich kosztów produkcji, zwalczanie gryzoni jest bardzo istotnym elementem w drodze do osiągnięcia zadowalających wyników ekonomicznych i bezpieczeństwa produktów drobiarskich. Myszy i szczury nauczyły się żyć w bliskości ludzi i korzystać z dogodnych warunków bytowania, schronienia i pożywienia. Całkowite pozbycie się ich wydaje się więc niemożliwe. Likwidacja potencjalnych kryjówek gryzoni w pobliżu źródeł wody i pokarmu w znacznym stopniu utrudnia im ukrywanie się i rozmnażanie, ograniczając tym samym liczebność populacji. Pierwszym narzędziem w walce z gryzoniami jest więc skuteczne zabezpieczenie obiektów przed tymi szkodnikami, uniemożliwiające im wtargnięcie i zagnieżdżenie się wewnątrz budynków inwentarskich. Prewencyjnym sposobem walki z gryzoniami jest zachowanie szczuroszczelności obiektów. Skuteczność tej metody w dużej mierze zależy od stanu technicznego i konstrukcji obiektów oraz materiałów użytych do ich budowy. Podstawowym warunkiem powodzenia jest zabezpieczenie wszystkich otworów, którymi gryzonie mogłyby się dostać do wnętrza kurnika. Drzwi, okna i ściany muszą być szczelne i wolne od uszkodzeń, a wszelkie przypadkowe otwory i ubytki natychmiast naprawiane. Zakończenia kanałów wlotowych powinny być zasłonięte siatką. Budynek winien być wykonany z materiałów odpornych na przegryzienie. Należy też zwrócić uwagę na stan fundamentów, podłóg i otworów, w których biegną przewody elektryczne. Myszy i szczury korzystają z nich często wnikając do wewnątrz, wykorzystują także rury kanalizacyjne, paszociągi i inne urządzenia. Chętnie przemieszczają się również między piętrami baterii, wzdłuż klatek i taśm do zbioru jaj, dlatego wszystkie te elementy powinny podlegać systematycznej kontroli. Pasza powinna być należycie zabezpieczona i przechowywana w zamkniętych, szczuroszczelnych pomieszczeniach. Worków z paszą nie należy ustawiać bezpośrednio przy ścianie, by łatwiej można było dostrzec ślady przemieszczania się myszy i szczurów. Magazyny paszy powinny być dobrze oświetlone i łatwe do oczyszczenia. Posadzka powinna być tam często myta, bo wówczas ślady gryzoni są lepiej widoczne. Worki z paszą powinny być umieszczone na paletach, ale i wówczas należy zachować czujność. Gryzonie potrafią bowiem wspiąć się na dużą wysokość. Bez trudu mogą też na nią wyskoczyć. Myszy mogą przez dłuższy czas przebywać wśród worków nie schodząc wcale na posadzkę. Dlatego miejsca, w których przechowywana jest pasza powinny być bacznie obserwowane i utrzymane w czystości. Powinno się je gruntownie sprzątać, co najmniej dwa razy w roku. Szczury nie mogą obyć się bez wody, chyba że mają dostęp do paszy o dużej wilgotności. Należy więc regularnie sprawdzać i w razie potrzeby naprawiać cieknącą instalację wodociągową, tym samym ograniczając szczurom źródło wody pitnej. Gryzonie wyrządzają wymierne szkody w gospodarstwie. Nie tylko zjadają paszę, ale równocześnie dużo większą jej ilość zanieczyszczają kałem i moczem. Szczur zjada przeciętnie 20-30g pożywienia na dobę i wypija ok. 30 ml wody, a zatem w ciągu roku, licząca tylko 100 osobników populacja zjeść może tonę paszy. Gryzonie te powodują również uszkodzenia budynku i wyposażenia. Przegryzają worki, tekturę, folię, maty, plandeki, kable elektryczne, rury, a nawet blachy i osłony metalowe. Niszczą budynek gryząc ściany i stropy, a przegryzając instalację elektryczną i kanalizacyjną mogą doprowadzić do zwarcia i zalania. 24

2 Szczury i myszy stanowią też zagrożenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi i zwierząt, przenosząc wiele groźnych chorób i pasożytów. Walkę ze szczurami ułatwia zachowanie należytych warunków sanitarno-higienicznych w obrębie całego gospodarstwa. Chodzi tu przede wszystkim o utrzymanie porządku wokół obiektów inwentarskich, sprzątanie rozsypanego ziarna i innych materiałów paszowych, słomy, trocin itp., zabezpieczenie i odpowiednie przechowywanie mieszanek paszowych, ściółki i odpadów, a także likwidację innych potencjalnych źródeł pokarmu, wody i kryjówek gryzoni poza budynkami. Wszystkie zbędne przedmioty (materiały budowlane, zapasy słomy, siana, puste palety i pojemniki) powinny być składowane z dala od kurnika. Sprzęt i maszyny w gospodarstwie powinny być tak usytuowane, aby nie ograniczały obsłudze widoczności i nie stwarzały warunków dogodnych do zagnieżdżenia się gryzoni. Bujne zarośla i wysoka trawa sprzyjają gryzoniom. Znacznie mniej bezpiecznie czują się w uporządkowanym, czystym gospodarstwie. Należy także zadbać o stan i konstrukcję ogrodzeń i szlaków komunikacyjnych w obrębie całej fermy. Migracja gryzoni sprawia, że zwierzęta te są zdolne osiedlić się ponownie tam, skąd wcześniej zostały usunięte. Dlatego niezbędna jest ciągła kontrola zmierzająca do wczesnego wykrycia ich obecności. Szczury i myszy są zwierzętami żerującymi głównie nocą, dlatego dość łatwo je przeoczyć zanim ich populacja się nie rozrośnie. Dlatego konieczne jest systematyczne poszukiwanie śladów ich występowania. Należą do nich przede wszystkim odchody pozostawione w pobliżu magazynów paszowych, wzdłuż tras ich przemieszczania się oraz w pobliżu nor. O ich obecności świadczą też uszkodzenia worków z paszą spowodowane przegryzieniem oraz nagryzienia i ślady żucia materiałów izolacyjnych. Na zewnątrz budynków widoczne stają się odciśnięte ślady łap i ogona oraz resztki sierści, zdradzające utarte drogi komunikacyjne gryzoni, przebiegające zwykle pod ścianami budynków. Można też zauważyć pojawiające się dziury w niewykończonych podłogach i nory w nasypach, wałach ziemnych czy innych nierównościach terenu. Warunkiem skutecznej walki z gryzoniami jest wczesne wykrycie i zlokalizowanie inwazji. Brak podjęcia szybkich i odpowiednich działań zapobiegawczych może w niedalekiej przyszłości skutkować koniecznością zaangażowania znacznie większych środków. Samice szczurów osiągają dojrzałość płciową w wieku zaledwie 5 tygodni i są zdolne do wydawania na świat 8 młodych każdego miesiąca. Zwierzęta te żyją w doskonale zorganizowanych koloniach składających się z wielu osobników. Osiedlają się i rozmnażają w pobliżu ludzi. Do skutecznej kontroli nad gryzoniami konieczna jest dobra znajomość ich naturalnego zachowania. Przed przystąpieniem do działania trzeba dokładnie określić gatunek szkodnika, oszacować liczebności populacji, poznać drogi przemieszczania się oraz miejsca żerowania i gniazdowania. Szczury i myszy w obawie przed niebezpieczeństwem rozwinęły określone zachowania obronne. Szczury cechuje duża podejrzliwość i nieufność do rzeczy nowych, dlatego zwierzęta te nie pobierają pożywienia dopóki nie poczują się bezpieczne. Swój pokarm wybierają bardzo ostrożnie i przez długi czas potrafią unikać trującej przynęty. Będąc na nowym terytorium nigdy nie najadają się do syta. Pokarm pobierają w małych ilościach i jeśli im zaszkodzi - rezygnują. W pierwszej kolejności podchodzą zwiadowcy. Są to najsłabsze osobniki w grupie mające za zadanie sprawdzić czy pożywienie nadaje się do zjedzenia. Dopiero później, gdy oni przeżyją, zaczyna jeść reszta społeczności. Szczury, pozostając w tym samym obiekcie, zmieniają miejsca żerowania kilkanaście razy w ciągu doby. Myszy także pobierają pokarm w małych ilościach, w licznych (kilkunastu - kilkudziesięciu) miejscach. Dlatego trutki w przynętach dla gryzoni muszą być umiejętnie rozłożone i działać z opóźnieniem. Zwalczanie gryzoni może odbywać się drogą mechaniczną, biologiczną i chemiczną. 26

3 W przypadku niewielkiej ich ilości skuteczne okazują się pułapki mechaniczne. Zalicza się do nich gilotynki, potrzaski czy pułapki żywołowne. Czasem stosuje się także lepy na szczury. Pułapki mechaniczne zastawiane są w celu schwytania i uśmiercenia wędrujących myszy i szczurów. Są wśród nich pułapki służące do jednorazowego odłowienia gryzonia, ale są i takie, które pozwalają na złapanie większej ich liczby, bez konieczności nastawiania po każdym schwytanym osobniku. Pułapki takie można też używać posługując się specjalnymi, umieszczonymi wewnątrz wabikami. Chwytacze gryzoni przydatne są zwłaszcza tam, gdzie zabronione jest stosowanie jakichkolwiek środków chemicznych. Są też niezastąpionym uzupełnieniem każdego programu zwalczania szczurów i myszy przy pomocy środków chemicznych, gdyż pozwalają na pozbycie się ocalałych osobników. Stosowanie pułapek jest też istotnym środkiem zapobiegającym rozwojowi odporności szczurów na stosowane trucizny. Metoda biologiczna polega na ochronie gatunków ssaków i ptaków będących naturalnymi wrogami gryzoni. Najskuteczniejszym sposobem walki z nimi jest jednak metoda chemiczna. Stosowane w niej rodentycydy należą do substancji o dużej toksyczności i mogą być używane jedynie przez osoby do tego upoważnione. Skuteczne ich stosowanie wymaga specjalistycznej wiedzy zarówno o składzie chemicznym rodentycydu jak i mechanizmie działania substancji czynnych. Wiedza ta wraz ze znajomością biologii i zachowania się gryzoni pozwala opracować programy ich zwalczania i utrzymywać populację myszy i szczurów pod kontrolą. Najlepszą strategią jest przeprowadzanie cyklicznych zabiegów deratyzacyjnych w sprzyjających porach roku lub okresach produkcji tzn. wówczas, gdy brakuje alternatywnych źródeł pożywienia. Bez względu na liczebność populacji zabiegi te powinny być corocznie powtarzane. Wiele ferm drobiu korzysta z usług wyspecjalizowanych firm DDD. Można też samodzielne wystawić zatrutą przynętę, ale przy nikłej znajomości zagadnienia i wyłożeniu trucizny w przypadkowych miejscach deratyzacja jest zwykle nieskuteczna i może w przyszłości znacznie utrudnić zwalczanie gryzoni. Również długotrwałe, zapobiegawcze rozłożenie trutek nie jest właściwe, ponieważ powoduje uodpornienie się gryzoni na truciznę, oraz stanowi zagrożenie dla innych zwierząt. Substancje chemiczne stosowane do zwalczania gryzoni można podzielić na trucizny szybko działające, stosowane najczęściej w jednej dawce, oraz zaburzające proces krzepnięcia krwi antykoagulanty. Środki szybko działające (np. fosforek cynku) stosuje się w celu gwałtownego zmniejszenia bardzo licznej populacji gryzoni w miejscach, gdzie nie ma niebezpieczeństwa zatrucia innych zwierząt. Związek ten powoduje śmierć szczurów w ciągu kilku godzin. Zaleca się nie podawać go dłużej niż przez pięć dni, gdyż szczury uczą się go unikać. Bromethalin jest środkiem jednodawkowym porażającym układ nerwowy i prowadzącym do paraliżu. Śmierć zwierzęcia następuje w ciągu 2-4 dni. Rodentycydy zawierające cholekalcyferol (witaminę D3) są środkami jedno- lub wielodawkowym. Powodują uwalnianie wapnia z kości, hyperkalcemię i śmierć w ciągu 3-4 dni od osiągnięcia dawki letalnej. W przeciwieństwie do szybko działających środków jednodawkowych, antykoagulanty pierwszej generacji muszą być pobierane przez szczury kilkakrotnie, a efekt w postaci uszkodzenia naczyń krwionośnych, zaburzenia krzepliwości krwi i prowadzącego do śmierci krwotoku wewnętrznego pojawia się po kilku dniach kumulacji trucizny. Podstawowym środkiem gryzoniobójczym w tej grupie rodentycydów jest warfaryna. Powszechne i długotrwałe jej stosowanie do walki ze szczurami doprowadziło do uodpornienia się gryzoni. Stan ten przyczynił się do powstania nowych, silniejszych związków chemicznych o podobnym działaniu. Związki te zwane rodentycydami drugiej generacji lub superwarfarynami charakteryzują się długotrwałym działaniem i opóźnionym efektem, przy czym wykazują one 28

4 skuteczność już po jednokrotnym spożyciu. Rodentycydy dzieli się na dwie grupy: indanediony np. chlorfacynon, difacynon, pindon oraz 4-hydroksykumaryny, np. brodifakum, difenakum, bromandiolon, kumatetralyl. W Polsce dostępne są wszystkie rodentycydy antykoagulacyjne drugiej generacji oraz rodentycydy zawierające w swym składzie warfarynę. Jednym z najskuteczniejszych jest flokumafen używany do zwalczania trudnych populacji gryzoni odpornych na inne koagulanty drugiej generacji. Zastosowanie superwarfaryn powoduje silniejsze i bardziej długotrwałe działanie toksyczne niż warfaryny. W obu przypadkach skutkiem działania tych środków jest krwotok w obrębie wielu narządów wewnętrznych, prowadzący do śmierci zwierzęcia. U ludzi ostre zatrucia rodentycydami antykoagulacyjnymi zdarzają się dość często, choć tylko sporadycznie prowadzą do poważnych objawów klinicznych i śmierci. Dochodzi do nich prawie wyłączne drogą doustną, choć znane są również przypadki zatrucia drogą śródskórną. Dlatego też podczas pracy z nimi należy zachować szczególną ostrożność, a wszelkie czynności wykonywać w odzieży ochronnej oraz butach i rękawicach gumowych. Dla zwiększenia bezpieczeństwa, podczas stosowania silnie toksycznych środków chemicznych wskazana jest obecność drugiej osoby. Po zakończeniu pracy należy umyć się starannie i zmienić odzież. Obecne na polskim rynku nowoczesne rodentycydy są zatrutą przynętą jednodawkową, powodującą śmierć zwierzęcia po jednokrotnym jej pobraniu. W skład przynęty wchodzi trucizna - antykoagulant, substancja wabiąca, związki mumifikujące, zapobiegające rozkładowi gnilnemu padłych zwierząt, wosk oraz bitrex lub gormax - bardzo gorzkie, nie wyczuwalne przez gryzonie substancje, zapobiegające przypadkowemu spożyciu trucizny przez człowieka. Popularne trutki produkowane są zwykle w formie granulatu. Są one chętnie zjadane przez gryzonie, gdyż forma ta przypomina im duże nasiona i pobudza je do gryzienia. Oprócz granulatów rodentycydy występują w formie płynnej, bloczków albo kostek woskowych, proszku do opylania, płatków oraz ziaren pokrytych rodentycydami. Ziarna zbóż, najczęściej pszenicy, mogą być zaprawiane wodnymi roztworami rodentycydów bądź preparatami w formie proszkowej. Przynętę rozkłada się w miejscach często odwiedzanych przez gryzonie, na szlakach ich wędrówek i w miejscach znaczonych ich odchodami. Formę preparatu należy dostosować do miejsca jej użycia, warunków środowiska oraz zagrożeń wynikających z użycia środków chemicznych. Ziarna zbóż nie nadają się do stosowania w miejscach wilgotnych, gdyż szybko ulegają zepsuciu. Pasty, ze względu na dużą zawartość tłuszczu, są odporne na wilgoć, ale ponieważ są atrakcyjne także dla innych zwierząt musza być stosowane w karmnikach. Odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne są także bloczki i kostki woskowe. Ich zaletą jest też możliwość określenia ilości pobranej trutki oraz gatunku gryzonia na podstawie pozostawionych śladów uzębienia. Trutki te są często umieszczane w karmnikach deratyzacyjnych. Jednak ze względu na dużą zawartość wosku są mniej atrakcyjne dla gryzoni. Proszki przeznaczone są do rozsypywania w pobliżu nor i na szlakach komunikacyjnych gryzoni. W okolicach otworów i wąskich przejść stosuje się pianki, kremy i żele. Zawarte w nich substancje zlizywane są przez gryzonie z powierzchni ciała podczas zabiegów pielęgnacyjnych. Skuteczność deratyzacji chemicznej zależy od liczby punktów wystawienia trutki. Najczęściej popełnianym błędem jest zaniżenie liczebności populacji gryzoni na obszarze objętym tym zabiegiem. Ilość zatrutej przynęty musi pozwolić na podanie śmiertelnej dawki rodentycydów jak największej liczbie osobników w jak najkrótszym czasie. Zatrute pożywienie musi się więc znaleźć z dala od źródeł innego pokarmu. Pojemniki z trutką dla szczurów powinny być rozłożone na zewnątrz budynków, na uczęszczanych przez nie trasach pomiędzy norami a głównymi źródłami pokarmu. Najlepiej umieścić je wzdłuż ścian, 30

5 we wnękach, w miejscach bezpiecznych dla gryzoni. Należy pamiętać, że szczury najlepiej czują się w znanym sobie otoczeniu i na każdą zmianę reagują niepokojem. Aby temu zapobiec należy na stałe pozostawić karmniki deratyzacyjne i napełniać je przynętą okresowo. Karmniki rozmieszcza się wokół ogrodzenia, wokół zewnętrznych ścian wszystkich budynków na fermie oraz wokół wewnętrznych ścian określonych pomieszczeń. Tworzą one w ten sposób dwie lub trzy bariery ochronne. Oprócz karmników deratyzacyjnych z rodentycydem w barierach tych umieszcza się pułapki żywołowne lub karmniki z łapką w środku. Karmniki deratyzacyjne zapewniają szczurom spokój w czasie pobierania pokarmu, chronią trutkę przed wilgocią i zanieczyszczeniem oraz zabezpieczają ją przed przypadkowym pobraniem przez inne zwierzęta. Bariery ochronne nie tylko niszczą szczury i myszy, ale też służą do monitorowania stanu populacji i są źródłem informacji o ich aktywności. Skuteczność deratyzacji zwiększa prowadzenie rejestru rozmieszczenia przynęty i reakcji szczurów na podaną truciznę. W razie konieczności wprowadzania zmian w programie kontrolowania gryzoni informacje takie mogą okazać się bardzo przydatne. Po zakończeniu deratyzacji pamiętać należy o zabezpieczeniu obiektu przed wtargnięciem do niego nowej populacji. Dla oceny skuteczności przeprowadzonych działań konieczne jest ciągłe monitorowanie rozmieszczonych w tym celu stacji kontrolnych. Należy mieć jednak świadomość, że powtórna inwazja szczurów jest raczej nieunikniona. Przybędą zwabione łatwo dostępnym pożywieniem, schronieniem, ciepłem i warunkami do rozrodu. Należy więc zachować czujność i reagować już przy pierwszych sygnałach o pojawieniu się gryzoni. dr inż.katarzyna Połtowicz 32