Połowy dorsza w Bałtyku: niezrównoważone i nielegalne

Transkrypt

1 Połowy dorsza w Bałtyku: niezrównoważone i nielegalne Według Organizacji Narodów Zjednoczonych głównymi czynnikami prowadzącymi do utraty bioróżnorodności przez nasze oceany są zbyt intensywne rybołówstwo i zmieniający się klimat. Dorsz jest tego sztandarowym przykładem. Kiedyś był to gatunek bardzo liczny. Dziś większość zasobów dorsza na świecie zostało wyczerpanych. Taka sytuacja ma również miejsce w Bałtyku, a ściślej mówiąc w jego wschodnich łowiskach. Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES - naukowe ciało doradcze dla Północno Wschodniego Atlantyku) i Unia Europejska apelują o drastyczne zmniejszenie kwot połowowych a nawet o całkowite wstrzymanie połowów dorsza na wschodnim Bałtyku. Ostrzeżenia płynące ze strony ICES były już ignorowane w przeszłości i nie ma żadnych przesłanek mówiących o tym, że coś się w tym względzie zmieni. Dla przykładu: ministrowie zasiadający w Radzie ds. Rybołówstwa Unii Europejskiej na rok 2006 ustalili całkowity dozwolony limit na połów dorsza we wschodnim Bałtyku na poziomie trzykrotnie wyższym niż zalecany przez ICES. Dodatkowo jeszcze do oficjalnego limitu połowowego, usytuowanego na poziomie ton, dochodzi gigantyczna ilość nielegalnie złowionego dorsza, który dociera do portów z przeznaczeniem na rynek Unii Europejskiej. ICES szacuje, że w 2005 roku suma nielegalnie złowionego dorsza zbliżyła się do ton, co stanowi nieco powyżej 35% oficjalnej kwoty połowowej. W szczególności polska flota rybacka dokonuje połowów powyżej wyznaczonego limitu. Niniejszy raport podsumowuje tę katastrofalną sytuację Daje pogląd na bałtycką flotę zajmującą się odławianiem dorsza oraz pokazuje sytuację rynków zbytu i opisuje podejście polityczne Unii Europejskiej do rozwiązania problemu z połowem dorsza na Bałtyku. Wprowadzenie Dorsz od wieków był bardzo ważnym gatunkiem handlowym. We wczesnym XIX wieku sprowadził baskijskich rybaków z zachodu na wschodnie wybrzeże Północnej Ameryki. Urodzajne łowiska, na które natrafili Baskowie, dawały obfity połów, który był suszony, solony i sprzedawany w całej Europie jako słynny bacalao (dorsz po hiszpańsku) 1. Kanadyjskie łowiska, na które wyruszyli Baskowie, wytrwały długo, zanim zupełnie zniknęły zniszczone przez nienasycony przemysł rybny. Wyeksploatował on ogromną liczbę tych stworzeń. W 1992 roku, wraz z załamaniem się zasobów, nałożono kompletny zakaz połowów dorsza. Łowiska wschodniej Kanady nigdy się nie zregenerowały. Morze Bałtyckie jest podzielone na dwa wyraźne łowiska jedno bardzo intensywnie eksploatowane, drugie znajdujące się na granicy wyczerpania. Tak samo jak w przypadku innych mórz i oceanów naukowcy nawołują do bardziej restrykcyjnej ochrony dorsza. Politycy jednak lekceważą te zalecenia wystawiając na niebezpieczeństwo tym samym przyszłość rybołówstwa, zasobów morskich, a także ekosystemu, w którym żyją. Tymczasem zasoby dorsza w Morzu Północnym jak i w Bałtyku są eksploatowane powyżej jakiegokolwiek zrównoważonego poziomu. 1 Więcej o historii połowów dorsza: Dorsz. Rryba, która zmieniła świat : Mark Kurlansky, 1997

2 Połów dorsza Dorsz ( Gadus spp.) jest gatunkiem żyjącym w zimnych wodach i żerującym zazwyczaj przy dnie. Żywi się bardzo różnymi zwierzętami m.in., robakami, skorupiakami, ośmiornicami także innymi rybami, niewykluczając własnego potomstwa. Gatunek ten możemy znaleźć we wszystkich rejonach północnego Pacyfiku i Oceanu Atlantyckiego, łącznie z Morzem Bałtyckim. W Bałtyku żyją dwa podgatunki dorsza: dorsz atlantycki znany również jako zachodni(gadus morhua morhua) i dorsz bałtycki znany jako dorsz wschodni(gadus morhua callaris) Dorsz atlantycki zamieszkuje obszar Bałtyku na zachód od wyspy Bornholm łącznie z wodami duńskich cieśnin. Dorsza bałtyckiego natomiast można spotkać tylko w części środkowo-wschodniej i północnej Morza Bałtyckiego. Główny czas tarła przypada na okres pomiędzy czerwcem a sierpniem. Bardzo ważne dla rozwoju ikry i młodego narybku jest zasolenie wody w Bałtyku. Przy niskim zasoleniu ikra tonie, przez co jej dostęp do tlenu zostaje ograniczony, gdyż w niższych warstwach jest go mniej. Z tego powodu narybek nie może się prawidłowo rozwijać.

3 Do głębszych warstw tlen dostarczany jest przez regularne przypływy z Morza Północnego. Silne jesienne sztormy zazwyczaj wpychają do Bałtyku ciężką, słoną i bogatą w tlen wodę z Morza Północnego, która dostarcza tlen w głąb morza. Jednakże napływ wód z Morza Północnego zmniejszył się drastycznie w przeciągu kilku ostatnich dekad, co spowodowało niedotlenienie głębszych warstw i w konsekwencji doprowadziło do zmniejszenia się ilości przychodzących na świat dorszy. 2 W tym samym czasie zwiększony poziom substancji odżywczych (eutrofizacja) w Bałtyku doprowadził do zwiększenia się ilości fitoplanktonu. Kwitnienie i późniejsze rozkładanie się alg bezpośrednio zmniejsza ilości rozpuszczonego tlenu w morskiej wodzie. Okoliczności te doprowadziły do sytuacji, w której istnieje tylko jedno tarlisko dorsza na Wschodnim Bałtyku - Głębia Bornholmska. 3 Dorsz i jego ważna rola w ekosystemie Dorsz jest źródłem utrzymania wielu rybaków, ich rodzin i pracowników firm zajmujących się przetwórstwem rybnym. Jest również kluczowym elementem ekosystemu Morza Bałtyckiego. Łańcuch pokarmowy w centralnych głębinach Bałtyku, w normalnych okolicznościach, kontrolowany jest przez dorsze i gatunki, na które zwykle poluje, czyli szproty i śledzie. Zmniejszanie się populacji dorsza spowodowane niesprzyjającymi warunkami naturalnymi i intensywnym połowem tego gatunku znacznie wpłynęło na układ ekosystemu. Głównym beneficjentem tego procesu jest szprot, który utracił swojego głównego drapieżcę i w przeciwieństwie do śledzia nigdy nie był wystawiony na intensywne połowy. Szprot żywi się ikrą dorsza i rywalizuje ze śledziem o pożywienie. Kiedy populacja dorsza była liczna, w latach 70-tych i 80-tych, był on wraz ze śledziem istotnym elementem rybołówstwa. Połowy tych ryb obecnie zmieniły całkiem swoje przeznaczenie. Zaczęło dostarczać szprota, jako pokarm dla hodowanych na fermach ryb. Skutki dalszych zmian w łańcuchu pokarmowym są jak na razie nie do przewidzenia. Jednakże doświadczenia płynące z innych rejonów powinny być ostrzeżeniem. W Morzu Czarnym przesadne nawożenie substancjami odżywczymi najpierw doprowadziło do niesamowitego wzrostu populacji ryb w latach 70-tych. Ostatecznie jednak nadmierne połowy doprowadziły do całkowitego załamania się populacji ryb i tym samym utorowały drogę rozwojowi meduz, które zdominowały ekosystem. Zmniejszające się zasoby ICES od lat zalecało niskie limity połowowe lub nawet zaprzestanie rybołówstwa na kilka lat. Maksymalne limity połowowe zostały ustalone dużo powyżej zalecany wartości. 4 Zachodnie łowisko dorsza na Bałtyku jest porównywane do wielu łowisk tego gatunku, które nadal znajdują się we względnie dobrej kondycji, mimo tego, że jego zasoby zmniejszyły się o połowę w stosunku do lat 70-tych i 80-tych. ICES zaznacza, że uzupełnienie zasobów jest w dużym stopniu uzależnione od wysokiego poziomu rozmnażania się gatunku. Wystarczy jeden rok zmniejszonych możliwości reprodukcyjnych i rybołówstwo znajdzie się w dużych kłopotach. ICES wzywa konsekwentnie do poważnych cięć w limitach połowowych. Na rok 2007 o około 30% w stosunku do roku l Merentutkimuslaitos, Fiński Instytut Badań Morza ( 3 PROTECT, Review of MPAs for Ecosystem Conservation & Fisheries Management, February ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32) 5 ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 22-24)

4 Ustalenia Szczytu Ziemi Zrównoważonego Rozwoju w Rio de Janeiro (1992) i Johannesburgu (2002) mówią jasno o tym, że zrównoważone rybołówstwo musi stać się głównym celem gospodarki rybackiej. Bałtyckie zasoby dorsza są uważane przez ICES za wyeksploatowane i dlatego też muszą zostać przywrócone do poziomu, który umożliwiał będzie maksymalnie zrównoważone połowy. Zasoby dorsza we wschodniej części Bałtyku zostały przetrzebione w znacznie większym stopniu. Zmniejszyły się one dziesięciokrotnie w stosunku do Złotych Lat (lata 80-te) 6. ICES sugeruje, że może być to rezultatem zwiększonych połowów z wykorzystaniem trałowania dennego, pojawieniem się stawnych sieci skrzelowych, a także ograniczeniem przeżywalności ikry spowodowanej niedostatecznym natlenieniem głębin morskich. 7 ICES ponadto zwraca uwagę na zmniejszoną zdolność reprodukcyjną populacji oraz na prowadzenie niezrównoważonego odłowu. Na rok 2007 zalecenia ICES mówią wyraźnie: nie należy dokonywać żadnych połowów na tym łowisku w roku 2007 oraz należy przygotować i wdrożyć plan regeneracji, który będzie warunkiem wstępnym do ponownego otwarcia tych łowisk dla rybaków. 8 Podejmując takie kroki, ICES wysłał surowe ostrzeżenie do wszystkich zajmujących się rybołówstwem na tym terenie. Czy ostrzeżenie zostanie wzięte pod uwagę, tego nie wiadomo. Zalecenia ICES (kolumna różowa) dot. Limitów połowowych, unijne limity (kolor niebieski) oraz biomasa dorsza (biała krzywa). Uwagi: brak kolumny różowej oznacza brak zaleceń ICES, brak niebieskiej kolumny oznacza brak danych Doświadczenia z przeszłości nie wróżą nic dobrego. Jak możemy zobaczyć na wykresie, przy ustalaniu maksymalnego limitu połowu dorsza na Bałtyku państwa członkowskie UE ignorowały zalecenia ICES przez bez mała 20 lat. Za każdym razem maksymalny limit połowowy był wyznaczany dużo powyżej zalecanego. Dla przykładu w roku 2006 maksymalny limit połowowy był ponad trzykrotnie wyższy niż zalecany przez ICES: ton zamiast ICES w ciągu ostatnich 13 lat aż 4 razy proponował zawieszenie połowów dorsza, za każdym razem ignorowano stanowisko naukowców. 6 ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32) 7 ICES, 2005 Baltic Fisheries Assessment Working Group, Cod 8 ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32) 9 ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32)

5 W przypadku zachodnich łowisk bałtyckich, UE korzystała z zaleceń ICES. Przypuszczalnie, dlatego iż rekomendowane limity połowowe nie wymagały drastycznych cięć i zmniejszenia liczby statków, które operują na tym akwenie. Jeśli chodzi o wschodnie łowiska to konsekwentne ustalanie wysokiego limitu połowowego wydaje się być brakiem woli politycznej do rozwiązania problemu. W lipcu 2006 Komisja Europejska zaprezentowała wieloletni plan w zakresie zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim oraz połowów tych zasobów, 10, który zakłada odbudowę bałtyckich zasobów dorsza poprzez coroczne zmniejszanie o 10% nakładu połowowego oraz śmiertelności ryb. 11 Szczegółowe przepisy w dalszej kolejności opisują, w jaki sposób mają być dostosowane nakłady połowowe oraz jakie badania naukowe będą wykorzystywane w ustalaniu maksymalnego limitu połowowego. Powstaje pytanie, czy powolne zmniejszanie śmiertelności ryb (o 10% co roku) będzie wystarczające, aby rozwiązać problem zbliżającego się kryzysu na bałtyckich łowiskach. Jakikolwiek system kwot połowowych niesie ze sobą ryzyko zwiększonej negatywnej selekcji, ponieważ rybacy będą zachowywać tylko największe okazy a mniejsze lub mniej wartościowe ryby będą wyrzucane za burtę, aby przyznany limit połowowy wykorzystać tylko na większe ryby. Kolejnym istotnym problemem we wdrażaniu mechanizmów ochrony i efektywnego zarządzania bałtyckim dorszem jest wysoki poziom nielegalnych połowów i brak skutecznego przestrzegania istniejącego prawa. W praktyce nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane połowy (IUU) dorsza na wschodnim Bałtyku są ogromnym problemem. Zmniejszanie kwot połowowych może tylko zwiększyć ryzyko występowania kłusownictwa. W raporcie z 2004 roku dotyczącym wielu niedociągnięć w zasadach funkcjonowania Ogólnej Polityki Rybackiej (CFP) Komisja Europejska potwierdza, że nielegalne połowy są poważnym problemem dotyczącym nie tylko połowów dorsza na Bałtyku. 12 Jednakże Komisja nie daje żadnych wskazówek, w jaki sposób podnieść poziom przestrzegania prawa w państwach UE. Flota rybacka W połowy dorsza na Bałtyku jest zaangażowana niewielka liczba państw. Podczas gdy Dania (53% w 2005) i Niemcy (32%) dzielą się zasobami wód zachodnich, Polska (21%), Szwecja (14%), i Dania (13%) dominują na woda wschodnich. Dla wschodniego rejonu ICES zakłada dużą liczbę tzw. nieraportowanych połowów ( ton w 2005 r.). Są one grupowane w kategorii nielegalnych połowów i do oficjalnego połowu dodają 38% ( ton). Większość nieraportowanych połowów jest rozładowywana w Polsce. 10 Wniosek, Rozporządzenie rady ustanawiające wieloletni plan w zakresie zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim oraz połowów tych zasobów, przedstawiony przez Komisję, 24 lipca 2006, COM(2006) Komisja proponuje wieloletni plan odbudowy zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim. Nota prasowa Bruksela, dnia 24 lipca 2006 r. IP/06/1055, 24 lipca EU Commission, July 2006, Reports from Member States on behaviours which seriously infringed the rules of the Common Fisheries Policy in 2004, COM(2006) 387 final

6 Połowy dorsza w 2005r. 13 Morze Bałtyckie Zachodni Bałtyk Wschodni Bałtyk ton % ton % ton % Dania 19, , , Polska 12, , , Niemcy 9, , , Szwecja 9, , , Łotwa 3, , Rosja 3, , Litwa 2, , Estonia Finlandia Oficjalny Limit 62, , , IUU 15, , , Połów Faktyczny 77, , , Jednostki, które łowią dorsza, są bardzo zróżnicowane, od małych łodzi po duże, sięgające 40 metrów trawlery. Większość połowów dokonywana jest przez jednostki, których długość waha się w przedziale metrów. W Polsce są zarejestrowane 663 takie jednostki (stan na rok 2006). 93 z nich mają więcej niż 24 metry długości. W Danii zarejestrowanych jest 483 jednostki, ale tylko 4 powyżej 24 metrów. Niemcy mają 364 jednostek i 20 dłuższych niż 24m. Szwecja posiada 330 jednostek, z czego 19 ma ponad 24 metry długości. Większość tych jednostek jest własnością prywatną, ale ich właściciele zrzeszeni są w różnych organizacjach. Do połowu dorsza wykorzystywane są sieci stawne oraz włoki denne. W % dorsza złowiono za pomocą trałowania a pozostałe 52% z wykorzystaniem sieci stawnych. 14 Nielegalne połowy na Bałtyku Dane szacunkowe ICES z 2005 roku pokazują, że rzeczywiste połowy dorsza były o 38% wyższe od oficjalnych danych ton. Połowy te nie zostały zgłoszone i dlatego nie figurują w oficjalnych statystykach. Szczyt nielegalnych połowów nastąpił w 2003 roku, kiedy faktyczne połowy były o 45% wyższe od oficjalnych. 15 Polscy naukowcy widzą wszytko w jeszcze czarniejszych barwach twierdząc, że nielegalne połowy stanowią dodatkowe 100%, które należy dodać do oficjalnej ilości wyłowionych ryb 16. Nielegalne połowy stanowią ogromny problem dla już mocno przetrzebionej populacji dorsza i uniemożliwiają naukowcom zebranie prawdziwych danych dotyczących jej liczebności. Nierejestrowane vs. oficjalne połowy na wschodnim Bałtyku w 2005 r., dane szacunkowe ICES ICES, Maj 2006, Advise on Western and Eastern Baltic cod (rozdział i ) 14 ICES WGFAS 2005, rozdział 2 dorsz, str ICES, Maj 2006, Advice on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32) ICES, May 2006, Advice on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32)

7 Polska a nielegalne połowy Wszędzie tam, gdzie istnieją ograniczenia w połowach ryb, a nie ma skutecznego systemu kontroli i kar, przekraczanie dozwolonych limitów jest zjawiskiem powszechnym. Według niepełnych informacji (z oczywistych powodów), nielegalne połowy dorsza są równie popularne we wszystkich krajach nadbałtyckich. Na przykład w Danii w 2001 roku firma przetwórcza Espersen została przyłapana na przetwarzaniu dorsza pochodzącego z nielegalnych połowów na Bałtyku. Na firmę nałożono grzywnę w wysokości EUR. Tymczasem w 2006 roku Espersen znów został przyłapany na gorącym uczynku, ale tym razem dorsz pochodził z nielegalnych połowów na Morzu Barentsa. W tym przypadku firma twierdziła, że nie została poinformowana o prawdziwym źródle pochodzenia dorsza i została oczyszczona z zarzutów. 18 W 2005 roku połowy dorsza wynosiły w Polsce tony 19 i wszystkie pochodziły z Bałtyku. Do tego należy doliczyć import sięgający tony 20 (przeliczony na wagę wyłowionych ryb). 21 Daje to razem tony dorsza przeznaczonego do przetwarzania, eksportu i wewnętrznego spożycia. Tabela 2: Bilans handlowy dorsza dla wybranych krajów bałtyckich należących do UE 22 Połowy własne Import Export Nadmiar/Brak Szacunkowe spożycie wewnętrzne Nadmiar/Brak po odjęciu spożycia wewnętrznego Polska Niemcy Dania Szwecja To wyliczenie nie obejmuje wewnętrznego spożycia dorsza. Niestety, nie ma oficjalnych danych dotyczących spożycia poszczególnych gatunków ryb w Polsce. Na podstawie danych Eurostatu całkowite spożycie ryb w Polsce wynosiło w 2001 roku 9,9 kg na osobę. 23 Przyjmując taki sam procentowy udział dorsza w ogólnym spożyciu ryb jak w Niemczech (2,5%) można oszacować, że spożycie tej ryby wyniosi w Polsce ton rocznie. Ujemny bilans dorsza może wzrosnąć w Polsce do ton lub 45% całości oficjalnych połowów na Wschodnim Bałtyku. Te szacunkowe dane dotyczące nielegalnych połowów w Polsce mogą w dużej części pokrywać się z danymi ICES, określonymi jako połowy nierejestrowane w 2005 roku ( ton) lub nawet je przekroczyć. W Polsce nielegalne połowy przenikają się z legalnym zaopatrzeniem, co uniemożliwia ich rozróżnienie na rynku konsumenckim. Polska stała się głównym przetwórcą dorsza, eksportującym ogromne ilości filetów mrożonych na rynki zachodnie (do Wielkiej Brytanii, Niemiec, Danii i Belgii) /08/05 strona domowa duńskiej telewizji publicznej ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział Cod in Subdivisions 25-32) Eurostat wartości zostały przeliczone na masę połowu według danych dostarczonych przez Bundesanstalt für Ernährung und Landwirtschaft of Germany, taken from Das Kabeljau-Dilemma, WWF, styczeń 2002 Oparte na danych Eurostat oraz statystyki ICES Zahlen und Fakten über die GFP, Ausgabe Eurostat 2006

8 Powyższe dane mogą być równie dobrze zaniżone, gdyż jest mało prawdopodobnym, aby jedynie Polska łamała przepisy dotyczące połowów. Nawet odważne dane ICES dotyczące nielegalnych połowów mogą więc okazać się zbyt niskie. Zbyt niskie kary Gospodarka rybna cierpi z powodu braku kontroli i egzekwowania prawa, co umożliwia prowadzenie nielegalnych połowów na szeroką skalę. Nawet jeśli przestępcy zostaną złapani, kary są zwykle zbyt niskie, aby odstraszyć ich od łamania przepisów. Jest to poważny problem, o którym mówi Raport Komisji Europejskiej z 2006 roku w kontekście braku zgodności w unijnym sektorze rybołówstwa....kary nakładane na osoby łamiące prawo są w większości przypadków zdecydowanie niewystarczające, by służyć za czynnik odstraszający. (Europejski Raport na temat Poważnych Wykroczeń w ramach Wspólnej Polityki Rybołówstwa, lipiec 2006) Mimo tego, że Wspólna Polityka Rybacka UE wymaga od państw członkowskich dostarczania szczegółowych informacji na temat stanu kutrów i innych aspektów związanych z poławianiem ryb, informacje takie są często dostarczane z opóźnieniem albo wcale. I tak na przykład istnieje obowiązek monitorowania i raportowania połowów, ale Komisja stwierdza, że jedynie trzy Państwa Członkowskie: Dania, Szwecja i Wielka Brytania w pełni dostosowały się do wymogów i dostarczyły raporty o połowach na czas, podczas gdy trzy inne: Cypr, Malta i Słowenia nie dostarczyły żadnych dokumentów. 24 Ponadto, jedynie 10 z 20 Państw Członkowskich położonych na wybrzeżu przesłało swoje miesięczne raporty o połowach w wymaganym terminie, a wszystkie państwa mają problemy z prawidłowym dostarczaniem raportów kwartalnych. Hiszpania, Włochy, Cypr, Litwa, Malta i Słowenia nie przedstawiły żadnych kwartalnych raportów. Zdaniem Komisji Europejskiej, ilość zgłoszeń nakładu połowowego w 2004 roku spadła w porównaniu z rokiem Jedynie dwa Państwa Członkowskie, Belgia i Szwecja, wypełniły wymagania związane ze zgłaszaniem nakładu połowowego w 2004 roku. Komisja podsumowuje następnie, że liczba poważnych wykroczeń wykrytych i przedstawionych Komisji wzrosła z w roku 2002 do w 2003 roku. Tak jak w poprzednich latach, najpowszechniejszą formą łamania prawa były nielegalne połowy. Co ważne, Komisja stwierdza, że wysokość kar nakładanych w UE za przestępstwa popełnione w sektorze rybołówstwa nie stanowi skutecznego czynnika odstraszającego, w związku z czym należy dołożyć większych starań w celu zniechęcenia osób łamiących prawo. Kary nałożone przez Państwa Członkowskie wynosiły jedynie 0,2% wartości wyładunku w 2003 roku i mogły być z łatwością rozliczone przez przedsiębiorstwa w kosztach eksploatacji. Komisja zauważa dalej, że sytuacja wciąż się pogarsza, gdyż średnia wysokość kar w 2004 roku spadła o połowę w porównaniu z rokiem Raport wzywa więc do podjęcia bardziej drastycznych działań, jak np. zabieranie licencji, które stosuje jak dotąd jedynie kilka państw członkowskich. Kraje nadbałtyckie, poza tym że mają wyraźny problem z masowymi nielegalnymi połowami dorsza, należą do państw, w których istnieje najsłabszy system egzekwowania prawa i najniższe kary. Na przykład w 2004 roku jedynie Niemcy i Dania skorzystały z możliwości odebrania licencji w kilku przypadkach, podczas gdy Polska i Szwecja w ogóle nie zgłosiły Komisji podjęcia podobnych kroków. Średnia wysokość grzywny nałożonej w tych czterech krajach wynosiła od 375 EUR do 538 EUR od wykroczenia, gdy tymczasem średnia dla całej Europy wynosiła EUR Prasowa publikacja Komisji Europejskiej na temat oceny zgodności polityki rybołówstwa Komisja: Konieczne są ostrzejsze sankcje w celu zniechęcenia do popełniania wykroczeń przeciwko przepisom prawa połowów; Publikacja prasowa Komisji UE,

9 Wielka Brytania uznaje fałszowanie bądź niewypełnianie dzienników pokładowych za poważne naruszenie przepisów, które jest karane grzywną o średniej wysokości EUR. Takie kary zastosowano w 59 przypadkach. Wysokość kar nakładanych w Niemczech (97 EUR), Danii (307 EUR), Szwecji (593 EUR) i Polsce (401 EUR) sugeruje natomiast, że kraje te mają bardzo łagodny stosunek do jednej z głównych metod zatajania nielegalnych połowów. Dorsz na lądzie Większość dorsza pochodzącego z Bałtyku jest wyładowywana w Danii, Niemczech, Polsce i Szwecji. Spożycie dorsza w tych krajach jest jednak niewielkie. Szwecja i Niemcy większość dorsza eksportują. W 2005r. Niemcy wyeksportowały ton dorsza, co stanowiło 80% całych połowów. 26 Zmniejszająca się liczba połowów doprowadziła do znacznego zmniejszenia się sektora przetwórstwa rybnego w tych krajach. W ciągu ostatnich kilku lat Polska stała się znaczącym przetwórcą dorsza. Obecnie zaopatrujemy kraje europejskie w ponad ton filetów z dorsza. 27 W związku z tym dorsz pochodzący z nielegalnych połowów trafia na rynek wielu krajów europejskich Niemieckie trawlery przetwórnie wyładowują również filety z dorsza, które nie zostały ujęte w tych kalkulacjach. Eurostat

10 Większość bałtyckiego dorsza jest obecnie sprzedawana w postaci świeżych lub mrożonych filetów. Jeden z największych europejskich przetwórców rybnych, Espersen, wykorzystuje 25% całkowitego połowu dorsza bałtyckiego. 28 Głównym odbiorcą jest sieć McDonalds, która wykorzystuje mrożonego dorsza do przygotowania około 100 tys. produktów McFish oraz Filet-o-Fish dziennie. Produkty firmy Espersen trafiają również w postaci paluszków rybnych do supremarketów w Polsce, Szwecji i Finlandii, gdzie sprzedawane są pod marką Euroshopper 29 Z obrotami rzędu 130 milionów Euro, Espersen można uznać za światowego potentata w przemyśle przetwórczym dorsza. 30 Najnowsze przetwórnie Espersena znajdują się w Koszalinie i Kłajpedzie (Litwa). Kontekst polityczny Wspólna Polityka Rybacka ustala wiele zasad, którymi muszą kierować się państwa członkowskie posiadające flotę rybacką. Obszar Morza Bałtyckiego nie jest tutaj wyjątkiem. Połowy dorsza są kontrolowane poprzez limity połowowe, okresy ochronne i ograniczenie w stosowaniu niektórych narzędzi połowowych. Wszystko po to, żeby chronić jego malejącą populację. Jednakże wszystkie te kroki nie były do tej pory skuteczne i nie rozwiązały problemu nadmiernego połowu dorszy bałtyckich. 31 Dane przedstawione w niniejszym raporcie jasno pokazują, że Wspólna Polityka Rybacka nie przyniosła poprawy sytuacji przetrzebionego stada. Doprowadził do tego brak woli politycznej, zwłaszcza odnośnie koniecznej redukcji połowów tego gatunku. W szczególności Europejska Rada Ministrów zdaje się nie brać pod uwagę jasnych rekomendacji naukowców wchodzących w skład ICES. Projekt Dyrektywy w sprawie strategii morskiej (COM(2005)505), nad którą pracują obecnie kraje członkowskie, daje niepowtarzalną okazję wprowadzenia ujednoliconego prawa morskiego. Jednak należy upewnić się, że szansa na wprowadzenie lepszych mechanizmów ochrony Morza Bałtyckiego nie zostanie zaprzepaszczona a zapisy dyrektywy będą wiążące dla krajów nadbałtyckich. Podsumowanie Jedynie całkowity zakaz połowów dorsza na Wschodnim Bałtyku, jaki rekomendowany jest przez naukowców Rady Badań Morza (ICES), da szansę odbudowy tego stada. Obecnie stan środowiska morskiego Bałtyku jest bardzo zły. Jedynie podjęcie kompleksowych działań zmierzających do odbudowy ekosystemu może poprawić sytuację naszego morza. Przykłady z wielu stron świata wskazują, że rezerwaty morskie świetnie sprawdzają się jako narzędzie ochrony obszarów morskich. Zapewniają one ochronę siedliskom, gatunkom i pozwalają morzu powrócić do równowagi ekologicznej. Europejska Strategia Morska i powiązana z nią dyrektywa, mogą dostarczyć nam mechanizmów służących do utworzenia rezerwatów morskich na Bałtyku. Po raz pierwszy mamy również możliwość wprowadzenia ujednoliconej polityki służącej ochronie Morza Bałtyckiego i zrównoważonego wykorzystania jego zasobów Fish Burgers are Fresh Fish from Denmark, Focus Denmark, Danish Trade Council, Ministry of Foreign Affairs, June 2002see also: Fiskebranchen frygter ny nedskaering af torske-kvote, Dagbladet Borsen Borsen, 7 września 2004 Dane Greenpeace Oestersoe-regionen som hjemmebane, Dagbladet Borsen, September Wieloletni plan w zakresie zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim oraz połowów tych zasobów, przedstawiony przez Komisję, 24 lipca 2006, COM(2006) 411