LICZEBNOŚĆ MIKROORGANIZMÓW W POWIETRZU W BUDYNKACH GOSPODARSKICH INSTYTUTU TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZEGO W FALENTACH

Transkrypt

1 liczebność bakterii, liczebność grzybów, stan sanitarny powietrza Barbara PODLASKA, Stefan RUSSEL * LICZEBNOŚĆ MIKROORGANIZMÓW W POWIETRZU W BUDYNKACH GOSPODARSKICH INSTYTUTU TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZEGO W FALENTACH Stan sanitarny powietrza na stanowiskach pracy wywiera bezpośredni wpływ na zdrowie pracowników, stanowiąc przez to istotny aspekt bezpieczeństwa wykonywanej pracy. Niniejsze badania przeprowadzono w oborze, należącej do Zakładu Doświadczalnego Instytutu Technologiczno- Przyrodniczego w Falentach oraz na terenach przyległych do obory. Celem analiz, wykonanych od maja do listopada 21 r., było określenie stopnia zanieczyszczenia powietrza bioaerozolem bakteryjnym i grzybowym. Wykazano, że zawartość aerozolu biologicznego, w atmosferze zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz pomieszczenia gospodarskiego wykazywała dużą zmienność w zależności od miejsca i terminu poboru a prób. W odniesieniu do przyjętych norm stwierdzono zbyt wysokie stężenie aerozoli bakteryjnych i grzybowych w badanym powietrzu. 1. WSTĘP Aerozole występujące w powietrzu składają się z kropelek wody oraz żywych bądź martwych komórek bakterii, promieniowców, grzybów, wirusów, pyłków roślin i innych fragmentów roślin lub zwierząt tj. komórek złuszczonego naskórka oraz sierści. Stosunkowo duży procent bioaerozolu powietrza stanowi mikobioaerozol zawierający komórki bakterii oraz elementy grzybni, zarodniki grzybów, a poza tym często także substancje szkodliwe, produkowane przez grzyby toksynotwórcze [1]. Negatywny wpływ grzybów na organizm ludzki jest szeroko opisany. Grzyby stanowią jedną z podstawowych grup alergenów inhalacyjnych. Silnymi alergenami są przede wszystkim grzyby o dużych zarodnikach z rodzajów: Alternaria, Cladosporium, Fusarium, Mucor, Aspergillus [11]. U osób z obniżoną odpornością grzyby mogą być przyczyną rozwoju grzybic powierzchownych i grzybic układowych. Grzybice głębokie, do których zalicza się najczęściej występujące grzybice układu * Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Zakład Biologii Środowiska i Higienizacji Wsi, al. Hrabska 3, 5-9 Raszyn.

2 412 B. PODLASKA, S. RUSSEL oddechowego, są to mikozy obejmujące większą liczbę tkanek, całe narządy lub zespoły narządów [1, 2, 5]. W ocenie stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego grzybami stosuje się polską normę PN-89/Z-4111/3, której wytyczne przedstawia tabela 1. Tabela 1. Stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego według PN-89/Z-4111/3 Ogólna liczba JTK/m³ Stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego powietrza atmosferycznego 3. JTK/1m³ Powietrze niezanieczyszczone Powietrze przeciętnie czyste, JTK/1m³ zwłaszcza w okresie wczesnowiosennym i późnojesiennym Powietrze zanieczyszczone, mogące negatywnie oddziaływać JTK/1m³ na środowisko człowieka Zanieczyszczenie zagrażające > 1. JTK/1m³ środowisku naturalnemu człowieka Celem niniejszej pracy było zbadanie stanu sanitarnego powietrza w oborze oraz w wyznaczonych punktach znajdujących się w jej sąsiedztwie. W toku badań określono ilość grzybów oraz bakterii w powietrzu. 2. METODY BADAŃ Badania prowadzono od maja do listopada 21 roku (tabela 2). Obiektem badawczym była obora, z obsadą ok. 1 dorosłych zwierząt, wraz z terenami sąsiadującymi. Kryterium stosowanym przy typowaniu dziesięciu stanowisk badawczych było odpowiednie zróżnicowanie stanowisk dające możliwość porównania, na jakich poziomach występują badane parametry wewnątrz budynku oraz wokół niego. Tabela 2. Daty analiz Wyznaczono 1 punktów pomiarowych: 1) Droga przed obiektem, 2) Na zewnątrz drzwi nr 1 (w odległości 2m), 3) 2 m od drzwi nr I, 4) Środek, 5) 2 m od drzwi nr II, 6) Na zewnątrz drzwi nr 1 (w odległości 2m), 7) Przed wiatą (2 m odległości), 8) Za wiatą (2 m odległości), 9) Prawa strona obiektu, 1) Lewa strona obiektu (stanowiska 3-5 znajdowały się wewnątrz budynku) (rys. 1).

3 Liczebność mikroorganizmów w powietrzu w budynkach gospodarskich 413 Rys. 1. Schemat rozmieszczenia stanowisk Próby powietrza pobierano za pomocą urządzenia, którego działanie oparte jest na metodzie zderzeniowej, polegającej na zderzeniu strumienia zassanego przez próbnik powietrza z powierzchnią zestalonego podłoża. Prędkość poboru powietrza wynosi 1 litrów/minutę. Prędkość zderzeniowa (szybkość, z jaką mikroorganizmy zderzają się z powierzchnią podłoża stałego) wynosi w przybliżeniu 11 metrów/sekundę, co gwarantuje, że wszystkie cząsteczki o wymiarach poniżej 1 µm zostaną osadzone na podłożu hodowlanym. Pobrano 1 l powietrza bezpośrednio na płytkę z podłożem hodowlanym, na którą, wraz z zasysanym powietrzem dostają się mikroorganizmy. Po pobraniu próby następowała inkubacja w temp. 28 C przez 3 do 6 dni. Do oznaczeń ilościowych grzybów stosowano podłoże wg Martina ze streptomycyną. W celu określenia liczebności bakterii użyto agar z dodatkiem bulionu odżywczego. 3. WYNIKI I DYSKUSJA Wzrost liczby grzybów zanotowano szczególnie w okresie wiosny i lata, czemu sprzyja wysoka temperatura powietrza. Liczebność grzybów w badanych punktach wahała się pomiędzy 35 do 53.7 JTK/m 3. Większą ilość JTK grzybów odnotowano wewnątrz obory niż na wolnym powietrzu (odpowiednio i JTK/m 3 ) (rys. 2 i 3). Nadmierne zawilgocenie pomieszczeń i obecność rozkładającej się mate-

4 j.t.k. w 1 g s.m.g j.t.k. w 1 g s.m.g. 414 B. PODLASKA, S. RUSSEL rii organicznej mogą prowadzić do zmian liczebności pojawiających się grzybów, a ich liczba znacznie przewyższa wtedy ilość grzybów w powietrzu zewnętrznym [2]. Wielu autorów [1, 4] wskazuje na fakt, iż warunki panujące w pomieszczeniach inwentarskich, przeznaczonych do hodowli zwierząt, są zazwyczaj sprzyjające dla występowania i rozwoju stosunkowo dużej liczby gatunków grzybów pleśniowych Rys. 2. Zmiany ilości grzybów na stanowiskach badawczych znajdujących się w sąsiedztwie obory Najniższe ilości JTK grzybów zaobserwowano w I terminie pomiarów (kwiecień), a najwyższe w V (październik), w przeciwieństwie do wyników uzyskanych przez Krzysztofika (1992), Paluchowska-Święcka (27), którzy to zarejestrowali największą liczebność grzybów w czerwcu, lipcu i sierpniu. Niska liczebność odnotowana w IV terminie pomiarów (maju) może wynikać z wysokiej wilgotności powietrza w dniu pomiarów Rys. 3. Zmiany ilości grzybów na stanowiskach wewnątrz obory

5 j.t.k. w 1 g s.m.g ilość JTK bakterii (j.t.k. w 1 m3) Liczebność mikroorganizmów w powietrzu w budynkach gospodarskich 415 Wewnątrz pomieszczenia gospodarskiego nie zanotowano znacznych różnic pomiędzy poszczególnymi stanowiskami. Liczebność grzybów w oborze wahała się od 733 do JTK/m 3. W przypadku bakterii, ich liczba wewnątrz obory wynosiła średnio 1162 JTK/m 3 i była dwukrotnie wyższa niż w punktach badawczych na otwartym powietrzu. Stwierdzono zwiększoną liczebność bakterii w III terminie pomiarów (lipcu) na większości z badanych stanowisk (rys 4 i 5) Rys. 4. Zmiany ilości bakterii na stanowiskach badawczych znajdujących się w sąsiedztwie obory Liczebność badanych bakterii w punktach badawczych w pobliżu obory wynosiła od do JTK/m 3. Największą ilość bakterii stwierdzono na stanowisku 2 i 6, wynosiła ona odpowiednio i 9.41 JTK/m 3. Wewnątrz obory liczebność bakterii zawierała się w przedziale od 4.2 do 51.3 JTK/m Rys. 5. Zmiany ilości bakterii na stanowiskach wewnątrz obory

6 416 B. PODLASKA, S. RUSSEL Średnia ilość bakterii w poszczególnych punktach badawczych rozlokowanych w pobliżu obory była porównywalna. Wyniki potwierdziły opisywany w literaturze wpływ pory roku na ilość JTK w powietrzu [3, 6, 1].Wskazuje to, iż istnieje realne zagrożenie stanu zdrowia w środowisku pracy rolników, spowodowane ilością drobnoustrojów w powietrzu, z uwagi na przekroczenie wartości normy PN-89/Z-4111/3. Według wartości zawartych w wymienionej normie badane powietrze można zaklasyfikować jako zanieczyszczone zagrażające środowisku naturalnemu człowieka. 3. WNIOSKI 1. Liczebność grzybów w powietrzu badanych stanowisk przekraczała okresowo i punktowo dopuszczalną granicę normy PN-89/Z-4111/3, której wartość wynosi 1. JTK/m Liczba bakterii w badanych punktach pomiarowych przekraczała granicę 3. JTK/m 3, która jest wartością progową powietrza silnie zanieczyszczonego. 3. Stężenie aerozolu bakteryjnego i grzybowego przekraczało okresowo i punktowo normy światowe i polskie wytyczne co świadczy o realnym zagrożeniu dla zdrowia człowieka. LITERATURA [1] BORKOWSKA-OPACKA B., Izolacja grzybów grupy Aspergillus flavus z przemysłowych mieszanek paszowych, Med. Wet., 1996, No. 2, [2] COOLEY J. D., WONG W. C., JUMPER C. A, STRAUSS D. C., Correlation between the prevalence of certain fungi and sick building syndrome, Occup. Environ. Med., 1998, Vol. 55, [3] FILTENBORG O., SCHWALBE R., OSTROWSKI R., DOTT W., Airborne fungi and their secondary metabolites In working places in a compost facility. Mycoses, 1998, Vol. 41, [4] FULFINGER S., SEGUIN D., WARIN S., BEZILLE A., DESTERQUE C., ARNE P., GUILLOT J., Evolution of the Environmental Contamination by Thermophilic Fungi in a Turkey Confinement House in France, Poultry Science, 26, Vol. 85, [5] O CONNOR T.M., O DONNELL A., HURLEY M., BREDIN P.C., Allergic bronchoplumonary aspergillosis: A rare cause of pleural effusion, Respirology, 21, Vol. 6, No. 4, [6] PALUCHOWSKA-ŚWIĘCKA O., Analiza występowania grzybów w powietrzu pomiesczeń szpitalnych w Warszawie i Otwocku, Mikologia lekarska, 27, Vol. 14, No. 4. [7] PITKARANTA M., MEKLIN T., HYVARINEN A., PAULIN L., AUVINEN P., NEVALAINEN A., RINTALA H., Analysis of Fungal Flora in Indoor Dust by Ribosomal DNA Sequence Analysis, Quantitative PCR, and Culture, Appl Environ Microbiol, 28, Vol. 1, No. 74, [8] PN-89/Z-4111/2, Kryteria interpretacji wyników zanieczyszczenia mikrobiologicznego. [9] PN-89/Z-4111/3, Kryteria interpretacji wyników zanieczyszczenia względem wykrytych. [1] RUTKOWSKI J.D., SYCZEWSKA K., TRZEPIERCZYŃSKA L., Podstawy inżynierii ochrony atmosfery, Wyd. Politechniki Wrocławskiej, 1993.

7 Liczebność mikroorganizmów w powietrzu w budynkach gospodarskich 417 [11] VENARSKE D.L, DESHAZO R.D., Sinobronchal allergic mycosis, Chest, 22, Vol. 5, No. 121, THE NUMBER OF MICROORGANISMS IN THE AIR OF FARM BUILDINGS OF ISNTITUTE OF TECHMOLOGY AND LIFE SCIENCE IN FALENTY Sanitary condition of the air at the workplace has a direct impact on the health of workers, acting through is an important aspect of job security. This study was carried out in a barn belonging to the Experimental Institute of Technology and Life Sciences in Falenty together with adjacent areas. The purpose of an analysis carried out from May to November 21 was determining the prevalence in the air of selected farm building bacteria and fungi. It was shown that the biological aerosol content in the atmosphere both inside and outside the room the farms showed considerable variability depending on the place and date of sampling carried out the analysis.