Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Roman BERNAT Polityka energetyczna Polski w aspekcie członkostwa w Unii Europejskiej praca końcowa Praca została przyjęta Promotor dr Magdalena Stawicka Wrocław 2015

2 2

3 Wstęp Rozdział 1. Polityka energetyczna Unii Europejskiej regulacje prawne Pierwsze przepisy prawa regulujące energetykę Unii Europejskiej Dokumenty traktatowe Unii Europejskiej Jednolity Akt Europejski Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Europejska strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego Energia Ramy polityczne na okres dotyczące klimatu i energii Plan działania w zakresie energii do roku Rozdział 2. Założenia i cele polskiej polityki energetycznej Polityka energetyczna Polski do 2030 roku założenia strategiczne Poprawa efektywności energetycznej Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko Rozdział 3. Polska polityka energetyczna do 2050 roku Główne założenia polityki energetycznej Polski do 2050 roku Kierunki polityki energetycznej Uwarunkowania realizacji polityki energetycznej Scenariusze rozwoju sektora energetycznego w perspektywie 2050 roku Podsumowanie i wnioski końcowe Bibliografia

4 Wstęp. Analizując postępujące zmiany na rynku energii można zauważyć rosnącą rolę regulacji Unii Europejskiej, która wywiera coraz większy wpływ na funkcjonowanie rynku krajowego. Regulacje mają swoje podłoże w dokumentach strategicznych, określających oczekiwania rozwojowe na rynku energii. Polityki energetyczne, określające kierunki oraz działania wykonawcze, powinny gwarantować bezpieczeństwo inwestycji w długiej perspektywie. Długoterminowa, stabilna polityka energetyczna oraz stworzone na jej podstawie regulacje są gwarantem rozwoju sektora energetycznego. Celem pracy jest przedstawienie głównych kierunków polityki energetycznej Unii Europejskiej, jej odzwierciedlenie w regulacjach wspólnotowych oraz ich wpływ na kształt polityki energetycznej Polski. W pracy dokonano również przeglądu najważniejszych polskich dokumentów o charakterze strategicznym. Praca składa się z trzech rozdziałów, w których kolejno przedstawiono rozwój polityki energetycznej Unii Europejskiej oraz polityki energetycznej Polski. Autor przedstawia problematykę, jaka składa się na aktualną politykę energetyczną Unii, poczynając od bezpieczeństwa energetycznego, poprzez rozwój i promocję odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej, kończąc na rozwoju nowych technologii energetycznych. Następnie przedstawiono politykę energetyczną Polski oraz jej pozycję w Unii Europejskiej. W związku z ograniczonymi ramami pracy autor odnosi się tylko do najistotniejszych dokumentów określających politykę energetyczną Unii Europejskiej oraz politykę energetyczną Polski. Rozdział pierwszy jest przedstawieniem dorobku Unii Europejskiej w dziedzinie energetyki, ze szczególnym zwróceniem uwagi na jej politykę energetyczną. W pierwszej części rozdziału autor opisuje proces tworzenia się zalążków wspólnej polityki energetycznej państw członkowskich. Następnie przedstawiono kierunki rozwoju polityki energetycznej, jakie przyjęła Unia Europejska na najbliższe lata z perspektywą do 2050 roku. Rozdział drugi koncentruje się na zagadnieniu obejmującym Polską politykę energetyczną do 2030 roku. W rozdziale tym przedstawione zostały aktualne założenia polityki energetycznej naszego kraju oraz jej priorytetowe działania i cele na najbliższy okres. Ostatni, trzeci rozdział pracy dotyczy polityki energetycznej Polski w perspektywie 2050 roku oraz jej miejsca w Unii Europejskiej. Dokonano analizy uwarunkowań potencjału energetycznego Polski w oparciu o jej zasoby surowcowe oraz strukturę rynków energii. Na końcu rozdziału przedstawione zostały scenariusze rozwoju sektora energetycznego kraju. 4

5 Rozdział 1. Polityka energetyczna Unii Europejskiej regulacje prawne. 1.1.Pierwsze przepisy prawa regulujące energetykę Unii Europejskiej. Państwa Europy Zachodniej, do pierwszego kryzysu naftowego w 1973 roku, nie widziały potrzeby tworzenia wspólnej polityki energetycznej. Ustanowienie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali w 1951 roku było spowodowane potrzebą uniknięcia ponownych działań wojennych poprzez powiązanie gospodarek w kluczowych w tamtym okresie dziedzinach gospodarki oraz dużą nadwyżką węgla na rynku europejskim. Gwałtowne podniesienie cen ropy naftowej przez państwa OPEC było dla Europy zaskoczeniem i przesłanką do tworzenia ram dla wspólnej polityki energetycznej. W efekcie nastąpiło pewne zbliżenie stanowisk państw europejskich, które trwało jednak krótko. Wstępna idea polityki energetycznej powstała w 1964 roku, kiedy kraje EWG podpisały protokół dotyczący wypracowania wspólnej polityki energetycznej a Rada Ministrów opracowała w 1969 roku podstawowe zasady tej polityki, zobowiązując państwa EWG do informowania co roku Komisji o planach inwestycyjnych dotyczących ropy naftowej, gazu ziemnego i energii elektrycznej. W reakcji na kryzys energetyczny opracowano Dyrektywę Rady 73/238/EEC 1 wzywającą do przygotowania planu na wypadek powstania trudności w dostawie ropy naftowej i produktów ropopochodnych, łącznie ze stosownymi organami i uprawnieniami. Kolejnym etapem było przygotowanie przez Komisję Europejską i przedstawienie Radzie szczegółowego planu polityki energetycznej w postaci dokumentu Polityka energetyczna Wspólnoty cele na 1985 rok, którą po małych zmianach Rada przyjęła 17 grudnia 1974 roku. Dokument ten obejmował plan wyjścia z kryzysu energetycznego poprzez redukcję importu surowców energetycznych oraz wzrost własnych źródeł w bilansie energetycznym. Przyjęty przez Radę Ministrów w 1974 roku oraz uaktualniony w 1986 roku program "Ku nowej strategii polityki energetycznej dla Wspólnot" definiował nowe cele polityki energetycznej. Jednym z ważniejszych celów, jakie planowano osiągnąć, była efektywność położono nacisk na zmniejszanie zużycia energii oraz na oszczędniejsze gospodarowanie energią. 1 Dyrektywa Rady z dnia 24 lipca 1973 r. w sprawie środków zmniejszania skutków trudności w dostawach ropy naftowej i produktów ropopochodnych. 5

6 W 1988 roku Komisja Europejska przedstawiła "Roboczy dokument na temat wewnętrznego rynku energetycznego". Opublikowany w maju 1988 roku dokument poruszał problemy związane z ustanowieniem jednolitego rynku energetycznego. Komisja Europejska wyraziła w nim przekonanie, że w procesie integracji rynku energetycznego większą rolę powinna odgrywać konkurencja, a stworzenie bardziej zintegrowanego wewnętrznego rynku energetycznego ma podstawowe znaczenie dla przyszłości Wspólnoty. Ważnym wydarzeniem w rozwijaniu współpracy w dziedzinie energetyki było przyjęcie przez Komisję, w grudniu 1995 roku, Białej Księgi Energetyki zatytułowanej Polityka energetyczna Unii Europejskiej 2. W dokumencie tym potwierdzono obowiązywanie podstawowych celów Unijnej polityki energetycznej: ogólnej konkurencyjności, bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrony środowiska. Szczególny nacisk położono na dokończenie realizacji programu tworzenia wewnętrznego rynku energetycznego, a także na przestrzeganie w ramach tego rynku zasad konkurencji. Dopiero na przełomie lat dziewięćdziesiątych zaczęło się rozwijać wspólnotowe prawo energetyczne. Najistotniejsze zagadnienia prawne sektora energetycznego zaczęły być stopniowo regulowane. Zajęto się kwestiami dostępu do sektora wytwarzania energii, przejrzystości systemu finansowego jako jednej z fundamentalnych zasad organizacji rynku energetycznego, kwestie tranzytu energii oraz kształtowania i struktury cen. Uregulowano również w dokumentach wspólnotowych zagadnienia dotyczące ochrony środowiska oraz zagadnienia dotyczące wzrostu efektywności energetycznej, bezpieczeństwa energetycznego jako zapewnienie ciągłości dostarczania energii oraz problematyki zamówień publicznych. Fundamentalnym dla utworzenia wewnętrznego rynku energii dokumentem stała się Dyrektywa 96/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 grudnia 1996 roku dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej, w której ustanowiono między innymi system SB (Single Buyer). Przyjęcie takiego rozwiązania stwarza indywidualnemu odbiorcy energii elektrycznej możliwość negocjowania i zawierania umów na dostawę energii z dowolnym dostawcą. Ponadto dyrektywa ta ustanowiła również system TPA (Third Person Access), który umożliwia indywidualnemu odbiorcy dostawę energii od wybranego przez niego producenta, bez względu na odległość między nimi. Przesyłanie energii może nastąpić z wykorzystaniem sieci energetycznych należących do innego producenta. 2 COM (95) 682 z r. 6

7 1.2.Dokumenty traktatowe Unii Europejskiej Jednolity Akt Europejski. Druga połowa lat osiemdziesiątych przyniosła przełom w kwestii wspólnego rynku energetycznego. W wyniku negocjacji między państwami członkowskimi podjętymi z inicjatywy Komisji Europejskiej uchwalono Jednolity Akt Europejski. Jego ustanowienie w 1986 roku, było pierwszą poważną modyfikacją Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej oraz ważnym krokiem w procesie integracji i tworzenia rynku wewnętrznego, w tym również rynku energii. Traktat nie odnosił się wprost do sektora energetycznego, ale stał się dla Komisji motywacją do podjęcia prac nad wspólnym rynkiem energetycznym. W rezultacie działań podjętych przez Komisję, w maju 1988 roku, opublikowano Dokument roboczy na temat wewnętrznego rynku energetycznego. Mimo, iż nie miał on charakteru prawnie wiążącego, stanowił punkt zwrotny w budowaniu zintegrowanego i zliberalizowanego rynku elektroenergetycznego 3. Jego publikacja sprawiła, że po raz pierwszy sektor elektroenergetyczny został ujęty w oficjalnym dokumencie jako element polityki energetycznej Wspólnoty. Podstawowe założenia Dokumentu wskazywały, z jednej strony na potrzebę eliminacji przeszkód w tworzeniu jednolitego rynku energii, z drugiej natomiast na działania zmierzające do otwierania krajowych rynków energii elektrycznej przy jednoczesnym realizowaniu ogólnych celów wspólnotowej polityki energetycznej. Konsekwencją postanowień zawartych w Dokumencie było zintensyfikowanie działań na rzecz liberalizacji wspólnotowego sektora elektroenergetycznego Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Pierwsze regulacje dotyczące energetyki zostały ustanowione w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali oraz w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Nie regulowały one kwestii wspólnotowego rynku elektroenergetycznego, a jedynie określone obszary energetyki, takie jak handel węglem i stalą czy współpraca w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej. Podczas negocjacji Traktatu o ustanowieniu Unii Europejskiej podnoszono propozycje kompleksowego uregulowania kwestii energetycznych. Jednak pomimo propozycji Komisji 3 W. Jabłoński, J. Wnuk, Odnawialne Źródła energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej i Polski. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu w Sosnowcu, Sosnowiec

8 Europejskiej część państw członkowskich sprzeciwiła się przeniesieniu kompetencji w dziedzinie energetyki na szczebel wspólnotowy argumentując, że jest to obszar mający strategiczne znaczenie dla państw narodowych 4. Odrzucono również możliwość wprowadzenia zapisów dotyczących energetyki przy rewizji traktatu, która miała nastąpić po pięciu latach od jego przyjęcia. Podpisany w Maastricht 7 grudnia 1992 roku Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE) poszerzył obszar działań Wspólnoty o energetykę, a także zachęcił do tworzenia i rozwijania sieci transeuropejskich, w tym sieci energetycznych, ale nie wprowadził odrębnego rozdziału poświęconego energetyce lub polityce energetycznej. Dla rozwoju energetyki we Wspólnocie Europejskiej istotne są postanowienia TWE nawiązujące do tworzenia wspólnego rynku opartego na swobodach przepływu towarów, osób, usług i kapitału, w tym również rynku wewnętrznego energii. Traktat z Maastricht wprowadza zagadnienia dotyczące sieci transeuropejskich takie jak sieci transportowe, telekomunikacyjne i energetyczne, które mają służyć wzmacnianiu spójności gospodarczej i społecznej oraz współdziałać w tworzeniu rynku wewnętrznego 5. Celem tworzenia sieci jest urzeczywistnienie rynku wewnętrznego oraz wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej. Rozwój sieci ma umożliwić sprostanie wzrastającym potrzebom konsumpcyjnym oraz zwiększyć bezpieczeństwo dostaw. Główny ciężar budowy sieci spoczywa na krajach członkowskich, które mogą liczyć na wsparcie ze strony Unii Europejskiej w formie współfinansowania prac studialnych i przygotowawczych, gwarancje dla kredytów z EBI lub innych instytucji, subwencjonowanie odsetek od kredytów oraz bezpośrednie subwencje. Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski za główny cel w ramach polityki dotyczącej sieci energetycznych uznały promocję wzajemnych połączeń, współdziałanie w tej kwestii oraz rozwój transeuropejskich sieci energetycznych, tak aby: pozwolić na skuteczne działanie rynku wewnętrznego poprzez wspieranie racjonalnej produkcji, dystrybucji oraz eksploatacji zasobów energii oraz wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii, ułatwić rozwój, ograniczyć izolację oraz wzmocnić ekonomiczną i społeczną spójność mniej uprzywilejowanych regionów Wspólnoty, zagwarantować bezpieczeństwo energetyczne m.in. poprzez wzmocnienie stosunków z krajami trzecimi w sektorze energetycznym. 4 A. Gawlikowska-Fyk, Transeuropejskie sieci energetyczne. Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 5/ R. Ostrihansky, Sieci transeuropejskie[w:] J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s

9 1.3.Europejska strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego Energia W marcu 2007 roku Rada Europejska przyjęła cele w zakresie energii i zmiany klimatu na rok 2020 redukcję emisji gazów cieplarnianych o 20% (w porównaniu z 1990 rokiem) z możliwością zwiększenia do 30%, zwiększenie udziału energii odnawialnej do 20% oraz uzyskanie 20% poprawy w zakresie efektywności energetycznej (oszczędności w konsumpcji energii). Rada Europejska podjęła również długoterminowe zobowiązanie dotyczące dekarbonizacji Unii Europejskiej oraz innych krajów uprzemysłowionych, które zakładają redukcje emisji dwutlenku węgla wynoszące 80-95% do 2050 roku. Zmniejszenie zużycia energii odbywałoby się głównie poprzez zaostrzenie standardów produkcji energooszczędnych urządzeń elektrycznych, zwiększenie popularności transportu publicznego oraz podjęcie szeregu decyzji promujących oszczędności energii. Komisja zaproponowała, aby do 2020 roku poziom energii odnawialnej w ogólnym bilansie zużycia nośników energii w Unii Europejskiej wynosił 20%. Dodatkowo zakłada się zwiększenie udziału biopaliw do minimum 10% w ogólnym zużyciu paliw do 2020 roku. Komisja zwraca uwagę na fakt, że przy realizacji do 2020 roku wyżej wymienionych celów, Unia Europejska będzie zużywać mniej niż 10% energii światowej. W związku z czym, wyzwania związane z bezpieczeństwem dostaw energii oraz zmianami klimatycznymi nie uda się rozwiązać tylko przy udziale państw członkowskich. Konieczna jest współpraca z krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się oraz z odbiorcami energii i jej producentami. Unia Europejska powinna dążyć do tych celów prezentując wspólne stanowisko, tworząc efektywne partnerstwa i przekładając je na politykę zewnętrzną. Negocjacje nad pakietem klimatyczno energetycznym toczyły się pomiędzy nowymi a starymi państwami członkowskimi. Głównymi tematami negocjacji było rozstrzygnięcie kwestii, które gałęzie przemysłu mogłyby zostać narażone na ryzyko przenoszenia się do państw o niższych standardach ograniczania emisji (carbon leakage) i objęte darmową alokacją w ramach europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla (emission trading system ETS System Handlu Emisjami), przyjęcie rozwiązań dla państw, których gospodarki w dużym stopniu oparte są na węglu oraz alokacja dochodów uzyskanych ze sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji dwutlenku węgla. 9

10 Fundamentalnym celem Unii Europejskiej jest zmniejszenie do 2020 roku poziomu emisji gazów cieplarnianych związanych z użytkowaniem energii 6. Komisja zaproponowała w ramach pakietu plan działań w energetyce, który przewiduje szereg przedsięwzięć. Jednym z pierwszych celów jest stworzenie wewnętrznego rynku energii opartego na swobodzie konkurencji zapewniającej bezpieczeństwo dostaw energii dla wszystkich państw Unii Europejskiej. W kwestii infrastruktury wskazuje się cztery najważniejsze projekty priorytetowe takie jak połączenie elektroenergetyczne między Niemcami, Polską i Litwą, połączenie z morskimi elektrowniami wiatrowymi w Europie Północnej, połączenia elektroenergetyczne między Francją i Hiszpanią oraz budowa gazociągu Nabucco (przesył gazu z nad Morza Kaspijskiego). Kolejnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa dostaw. Unia Europejska ma wspierać członków w dywersyfikacji źródeł energii oraz wzmocnić mechanizmy solidarności państw członkowskich. Państwa muszą utrzymywać odpowiednie rezerwy surowców na wypadek wystąpienia kryzysów. Jednym z najważniejszych celów jest poprawa efektywności zużycia energii poprzez ograniczenie łącznego jej zużycia o 20% do 2020 roku. Efektem tego ma być znaczne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Następnym zagadnieniem jest przyjęcie, w ramach Unii Europejskiej, długoterminowego program rozwoju energetyki odnawialnej. Głównym celem takiego programu miałoby być zwiększenie udziału energii odnawialnej w łącznym bilansie energetycznym Unii Europejskiej do 20% do 2020 roku. Kolejnym istotnym celem jest stworzenie strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych. Za główne cele w tej kwestii Unia Europejska wyznaczyła obniżenie kosztów produkcji czystej energii oraz osiągnięcie przez europejski przemysł pozycji lidera w sektorze technologii niskoemisyjnych. W nowej unijnej strategii energetycznej znaczne wysiłki skupiają się na innowacjach technicznych i inwestycyjnych. W ramach tej strategii udzielane jest wsparcie dla dynamicznego i konkurencyjnego rynku. Strategia ta przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa i zrównoważenia systemów energetycznych, zarządzania sieciami elektroenergetycznymi oraz regulacjami rynku energii. Obejmuje ona szeroko zakrojone starania mające na celu umożliwianie konsumentom indywidualnym i instytucjonalnym angażowanie się w osiągnięcie w przyszłości zrównoważonej energii, poprzez oszczędność 6 MEMO/07/7 Strategia energetyczna dla Europy Komisja stawia czoła wyzwaniom, jakie stoją przed energetyką w XXI wieku. 10

11 energii, ograniczanie strat i przechodzenie na technologie i paliwa niskoemisyjne. Inwestycje w niskoemisyjne wytwarzanie energii będą dodatkowo wspierane przy pomocy instrumentów rynkowych, takich jak handel uprawnieniami do emisji oraz podatki. Dzięki tej strategii zapewnione jest skuteczniejsze przywództwo i lepsza koordynacja na szczeblu europejskim, zarówno w przypadku działań wewnętrznych, jak i relacji z partnerami zewnętrznymi. Ze względu na długie terminy wdrożenia zmian w systemie energetycznym podjęte działania nie gwarantują, że zmiany strukturalne niezbędne do przejścia na technologie niskoemisyjne zostaną zakończone w okresie do 2020 roku, który obejmuje ta strategia. Konieczne jest wykroczenie poza ramy czasowe niniejszej strategii w celu zapewnienia gotowości Unii Europejskiej do realizacji celu na 2050 rok polegającego na wprowadzeniu bezpiecznego, konkurencyjnego i niskoemisyjnego systemu energetycznego. Dlatego też Komisja w ramach działań następczych odnośnie do bieżącej strategii przedstawiła pełną mapę drogową na 2050 rok. Strategia skupia się wokół przeciwdziałania zmianom klimatycznym, zwiększania bezpieczeństwa energetycznego oraz konkurencyjności. Głównym celem Unii Europejskiej jest zmniejszenie do roku 2020 poziomu emisji gazów cieplarnianych związanych z użytkowaniem energii. Jeśli cel uda się osiągnąć, Komisja Europejska postuluje o dalszą redukcję emisji gazów cieplarnianych o 30% przed 2030 rokiem czy też o 50-80% przed 2050 rokiem. 1.4.Ramy polityczne na okres dotyczące klimatu i energii. Unia Europejska nakreśliła ramy służące ukierunkowaniu polityki w zakresie energii i klimatu do 2020 roku. Ramy te integrują różne cele polityczne, takie jak: zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zabezpieczenie dostaw paliw i energii oraz wspieranie wzrostu, konkurencyjności i tworzenia miejsc pracy. Te cele są realizowane za pomocą przyjętych dyrektyw, które wdrożone do prawodawstwa poszczególnych krajów członkowskich mają z założenia doprowadzić do realizacji celów określonych na 2020 rok 7. Obecnie Unia Europejska jest na dobrej drodze do zrealizowania celów wytyczonych na 2020 rok w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i stosowania energii odnawialnej. Znacząco wzrosła też efektywność wykorzystania energii dzięki bardziej energooszczędnym budynkom, wyrobom, procesom przemysłowym i pojazdom. Znaczenie tych osiągnięć jest tym większe, że faktyczny wzrost gospodarki europejskiej w okresie od 1990 roku wyniósł 7 J. Paska, T. Surma, Polityka energetyczna, Tom 16, Zeszyt 4,

12 około 45%. Cele w zakresie emisji gazów cieplarnianych, energii odnawialnej i oszczędności energii zdefiniowane jako cele odegrały zasadniczą rolę w pobudzaniu tego procesu i utrzymaniu zatrudnienia ponad 4,2 mln osób w różnych dziedzinach ekoprzemysłu, wykazując stały wzrost w okresie kryzysu 8. Na rysunku 1 przedstawiono schematycznie filary polityki energetycznej Unii Europejskiej. Rys. 1. Filary polityki energetycznej Unii Europejskiej. POLITYKA ENERGETYCZNA DLA EUROPY Zrównoważona i niskowęglowa gospodarka Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko Mapa drogowa dla odnawialnych źródeł energii Efektywność energetyczna Plan działań Paliwa kopalne Technologie Rynek wewnętrzny Liberalizacja rynku energii Infrastruktura przesyłowa Monitorowanie rynku wewnętrznego Relacje zewnętrzne Nowe porozumienie USA, Rosja - negocjacje Dialog z Chinami, Japonią, Indiami, krajami Afryki Solidarność energetyczna UE Program nuklearny i bezpieczeństwo reaktorów Źródło: J. Paska, T. Surma, Polityka energetyczna, Tom 16, Zeszyt 4, Przyszłość polityki energetycznej Unii Europejskiej została określona w energetycznej mapie drogowej do 2050 roku, wyznaczającej ramy długoterminowych działań w sektorze energetyki, a następnie w komunikacie Komisji Europejskiej ze stycznia 2014 roku, gdzie przedstawiono plany na lata Jako dwa podstawowe cele wyznaczono w nim dalszą redukcję emisji gazów cieplarnianych oraz zwiększenie udziału energii odnawialnej w Unii Europejskiej. Pozostałe kluczowe zagadnienia wymienione w komunikacie objęły poprawę efektywności energetycznej, zapewnienie konkurencyjnej ceny, zakończenie budowy wewnętrznego rynku energii oraz poprawę bezpieczeństwa dostaw. Powyższe priorytety zostały 8 COM(2014) 15 final/2. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Ramy polityczne na okres dot. klimatu i energii. 12

13 potwierdzone w konkluzjach Rady Europejskiej z 21 marca 2014 roku, w których zapowiedziano podjęcie ostatecznej decyzji w sprawie nowych ram polityki energetycznej 9. W maju 2014 roku Komisja Europejska zaproponowała europejską strategię bezpieczeństwa energetycznego 10, która w założeniu ma stanowić nieodłączną część polityki energetycznej Unii Europejskiej do 2030 roku. Celem dokumentu jest wzmocnienie odporności Unii Europejskiej na kryzysy energetyczne, zmniejszenie zależności od poszczególnych paliw i dostawców energii, a także zwiększenie produkcji energii w Europie. Ramy polityki klimatyczno-energetycznej do 2030 roku uzgodniono na posiedzeniu Rady Europejskiej października 2014 roku w oparciu o zasady zawarte w Konkluzjach z marca 2014 roku. Określone w Konkluzjach z października cele wiążące na poziomie unijnym dotyczą 11 : ograniczenia wewnętrznych emisji gazów cieplarnianych do 2030 roku o co najmniej 40% w porównaniu z poziomem z 1990 roku (zreformowany system handlu uprawnieniami do emisji ETS), zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii zużywanej w Unii Europejskiej do co najmniej 27%, poprawy efektywności energetycznej w 2030 roku w porównaniu z prognozami cel orientacyjny w wysokości co najmniej 27%. W opinii Komisji kluczowe zagadnienia dotyczące klimatu i energii do 2030 roku powinny obejmować cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych na poziomie Unii Europejskiej, rozdzielone równomiernie między państwa członkowskie w formie wiążących celów krajowych, reformę systemu handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla, unijny poziom docelowy udziału energii odnawialnej oraz nowy europejski proces zarządzania polityką w zakresie energii i klimatu w oparciu o plany państw członkowskich na rzecz konkurencyjnej, bezpiecznej i zrównoważonej energii. Efektywność energetyczna będzie nadal odgrywać znaczącą rolę w osiąganiu unijnych celów klimatycznych i energetycznych. 1.5.Plan działania w zakresie energii do roku Komisja Europejska opublikowała Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Plan 9 EUCO 7/1/14 REV COM(2014) 330 final. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej. Strategia bezpieczeństwa energetycznego ( ) 13

14 działania w zakresie energii do roku , którego zamiarem jest przyspieszenie realizacji celów nakierowanych na przeciwdziałanie zmianom klimatu i transformację do zielonej niskoemisyjnej energetyki, a w ten sposób do zielonej gospodarki. Komunikat stanowi uszczegółowienie planowanych działań w tym zakresie zarysowanych w Komunikacie Komisji Europejskiej Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 roku, opublikowany w marcu 2011 roku. Stanowią one przedłużenie i pogłębienie celów polityki klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej, tak zwanych celów 3x20% z 2007 roku i strategii energetycznej na 2020 rok. Komunikat wskazuje potrzebę transformacji obecnej, opartej na spalaniu paliw kopalnych, energetyki oraz identyfikuje kluczowe wyzwania i technologie, a także proponuje kilka możliwych scenariuszy rozwoju wypadków w Unii Europejskiej, z których wynikają określone kierunki działań do 2050 roku. Działania zaproponowane w dokumencie nawiązują przede wszystkim do przejścia na gospodarkę niskowęglową. W Komunikacie Komisja Europejska podkreśla, że Unię Europejską czeka transformacja sektora energetycznego do 2050 roku ze względu na całkowite pozbycie się przemysłowych emisji gazów cieplarniach, w szczególności dwutlenku węgla. Przypomina również, że w ramach dotychczasowej polityki klimatyczno-energetycznej, Unia Europejska przyjęła zobowiązania do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, oszczędzania energii oraz rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w celu przeciwdziałania zmianom klimatu. Unia Europejska będzie mogła ograniczać niekorzystne efekty uzależnienia od importu paliw kopalnych, ropy naftowej i gazu ziemnego. W związku z powyższymi założeniami, istnieje potrzeba zwiększenia produkcji energii wewnątrz Unii Europejskiej ze źródeł niskoemisyjnych, szczególnie w oparciu o nowoczesne technologie odnawialnych źródeł energii oraz intensyfikację oszczędności energii. Komisja Europejska przewiduje, że po okresie intensywnych i kosztownych inwestycji w instalacje niskoemisyjne nastąpi czas korzystania z zalet przeprowadzonych zmian oraz obniżki kosztów energii, które mogą nastąpić po 2030 roku. Jest to okres przewidywanego komercyjnego zastosowania technologii CCS 13 w energetyce i przemyśle. Podkreśla się, iż dekarbonizacja jest możliwa i może kosztować mniej niż kontynuacja obecnej polityki w długim okresie. Należy mieć na uwadze fakt, że wydatki inwestycyjne (produkcja energii, infrastruktura energetyczna i magazynowanie) związane z dekarbonizacją mogą w znaczący 12 KOM (2011) 885 wersja ostateczna. 13 CCS (ang. CO 2 Capture and Storage) proces polegający na oddzieleniu i wychwyceniu dwutlenku węgla ze spalin w celu ograniczenia jego emisji do atmosfery ( / ) 14

15 sposób przyczynić się do rozwoju gospodarki unijnej, a nie zasilać gospodarki krajóweksporterów ropy i gazu. Komisja Europejska podkreśla, że dla realizacji długofalowej polityki dekarbonizacji, niezbędnym warunkiem jest dobrze funkcjonujący rynek wewnętrzny energii Unii Europejskiej, w tym należyty rozwój infrastruktury. Komisja Europejska w Komunikacie przedstawiła scenariusze, które podzielono na dwie grupy: 1. Scenariusze oparte na obecnych tendencjach: scenariusz odniesienia obejmuje obecne tendencje i długoterminowe prognozy dotyczące rozwoju gospodarczego (wzrost PKB w UE). Uwzględnia on również przyjęte cele na 2020 rok dla udziału odnawialnych źródeł energii i redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz dyrektywę o Europejskim Systemie Handlu Uprawnieniami (ETS). Na potrzeby analizy zbadano kilka czynników zakładających niższe lub wyższe stopy wzrostu PKB oraz niższe lub wyższe ceny importu energii; scenariusz aktualnych inicjatyw strategicznych uaktualnia środki przyjęte i proponowane po wydarzeniu w Fukushimie oraz środki proponowane zgodnie ze strategią Energia Założenia dla tego scenariusza stanowią podstawę dla wszystkich poniższych scenariuszy dekarbonizacji. 2. Scenariusze dotyczące dekarbonizacji: scenariusz wysokiej efektywności energetycznej to scenariusz w którym przyjęto zobowiązania dotyczące wysokich oszczędności energii. Obejmuje on między innymi założenie o zobowiązaniu do bardzo restrykcyjnych oszczędności energii i do ostrzejszych minimalnych wymagań na sprzęt i nowe budynki, wysokie poziomy renowacji istniejących budynków, ustanowienie zobowiązań do oszczędności energii dla zakładów energetycznych. Ma to doprowadzić do spadku zapotrzebowania na energię o 41% do 2050 roku w porównaniu do szczytu z lat ; scenariusz zróżnicowanych technologii dostaw w tym scenariuszu żadna technologia nie jest preferowana. Wszystkie źródła energii mogą ze sobą konkurować na zasadach rynkowych bez specyficznych środków wsparcia. Dekarbonizacja jest sterowana ceną emisji dwutlenku węgla, zakładając społeczną akceptację energetyki atomowej oraz wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS); 15

16 scenariusz dużego udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) to scenariusz zakładający duże wsparcie dla OZE prowadzące do bardzo wysokiego udziału OZE w konsumpcji energii końcowej (75% w 2050 r.) oraz udział OZE w konsumpcji energii elektrycznej sięgający 97%; scenariusz opóźnionego wprowadzenia technologii CCS to scenariusz zakładający opóźnienie technologii CCS prowadzący do wyższego udziału energetyki jądrowej; scenariusz niskiego udziału energii jądrowej to scenariusz zakładający, że nie będzie budowanych żadnych nowych elektrowni jądrowych (poza reaktorami będącymi obecnie w budowie), prowadzący do wyższego poziomu penetracji CCS (ok. 32% w wytwarzaniu energii elektrycznej). Komisja Europejska stwierdza, że żaden z powyższych scenariuszy nie może służyć jako prognoza, jak będzie się rozwijała sytuacja w sektorze energetycznym, ale w połączeniu, można z nich wyciągnąć wnioski, które pomogą ukształtować strategię dla Unii Europejskiej na okres po 2020 roku. Wszystkie scenariusze dekarbonizacyjne przewidują przejście z obecnych systemów o wysokich kosztach paliwa oraz wysokich kosztach operacyjnych do przyszłych systemów opartych na wyższych nakładach kapitałowych i niskich kosztach paliwa. Średni koszt kapitałowy systemu energetycznego ma wzrosnąć znacząco. Wynika on z inwestycji nie tylko w elektrownie i sieci, ale także z inwestycji dokonywanych przez użytkowników, nabywania przemysłowego sprzętu energetycznego, systemów grzewczych i chłodniczych, inteligentnych mierników, materiałów izolacyjnych, większej ilości efektywnych i niskoemisyjnych pojazdów, jak również przyrządów dla samodzielnej produkcji energii odnawialnej lub zakup urządzeń zużywających energię. Będzie to miało znaczenie nie tylko dla sektora energii, ale także dla sektora gospodarstw domowych, usług, budownictwa, transportu i rolnictwa. Stworzy wiele możliwości dla europejskiego przemysłu i dostawców usług. Przewiduje się, że ceny energii będą rosły do około 2030 roku, a następnie spadną lub ustabilizują się, gdyż nowy system energetyczny, po zbudowaniu kosztownych urządzeń, nie będzie wymagał dużych ilości drogich paliw. Wzrosną również wydatki gospodarstw domowych na energię i produkty związane z energią, osiągając poziom 16% dochodu w 2030 roku, aby spaść do poziomu nieco powyżej 15% w 2050 roku. Komisja Europejska w Komunikacie stwierdza, że dekarbonizacja w Unii Europejskiej jest możliwa i mniej kosztowna niż kontynuacja obecnych polityk w długoterminowym 16

17 okresie. Przewiduje się, że w wyżej wymienionych scenariuszach dekarbonizacji wzrosną koszty systemów energetycznych jako procent PKB, ale spadnie wrażliwość na ceny paliw kopalnych ponieważ zależność Unii Europejskiej od importu paliw obniży się do poziomu 35-45% w 2050 roku w porównaniu do 58% przy kontynuacji obecnych polityk. W dalszej części Komunikatu Komisja Europejska stwierdza, że wszystkie scenariusze zależą także od podpisania globalnego porozumienia w sprawie klimatu. Za ważny uznaje się też fakt, iż unijne systemy energetyczne wymagają intensywnego inwestowania nawet w sytuacji braku ambitnych dekarbonizacyjnych zamierzeń, zaś dekarbonizacja na terenie Unii Europejskiej może prowadzić do uzyskania przewagi konkurencyjnej Europy w procesie transformacji globalnej energetyki. Zauważa się jednak ryzyko jednostronnego wysiłku Unii Europejskiej, co może prowadzić do ucieczki przemysłu i negatywnego wpływu na konkurencyjność gospodarki Unii. Prowadzi to do wniosku, że Europa nie jest w stanie przeprowadzić globalnej dekarbonizacji w pojedynkę, gdyż brak równoczesnych zobowiązań po stronie innych podmiotów międzynarodowych znacznie podwyższa koszty działań dekarbonizacyjnych po stronie unijnej. 17

18 Rozdział 2. Założenia i cele polskiej polityki energetycznej. 2.1.Polityka energetyczna Polski do 2030 roku założenia strategiczne. 10 listopada 2009 roku Rada Ministrów przyjęła dokument Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, który określa kierunki rozwoju sektora energetycznego w Polsce. Jak podkreślono w dokumencie wysokie zapotrzebowanie na energię, nieadekwatny poziom rozwoju infrastruktury wytwórczej i transportowej paliw i energii, znaczne uzależnienie od zewnętrznych dostaw gazu ziemnego i niemal pełne od zewnętrznych dostaw ropy naftowej oraz zobowiązania w zakresie ochrony środowiska, powoduje konieczność podjęcia zdecydowanych działań zapobiegających pogorszeniu się sytuacji odbiorców paliw i energii 14. Polska, jako kraj członkowski Unii Europejskiej, czynnie uczestniczy w tworzeniu wspólnotowej polityki energetycznej, a także dokonuje implementacji jej głównych celów w specyficznych warunkach krajowych, biorąc pod uwagę ochronę interesów odbiorców, posiadane zasoby energetyczne oraz uwarunkowania technologiczne wytwarzania i przesyłu energii. W związku z czym, ustanowiono podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej: poprawę efektywności energetycznej; wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii; dywersyfikację struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej; rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii; ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Polityka energetyczna zwraca również uwagę na znaczne zasoby węgla, jakie Polska posiada i które będą pełnić rolę ważnego stabilizatora bezpieczeństwa energetycznego kraju, co ma szczególne znaczenie wobec uzależnienia polskiej gospodarki od importu gazu (w ponad 70%) i ropy naftowej (w ponad 95%). Polityka energetyczna jest ukierunkowana na dywersyfikację dostaw surowców i paliw, rozumianą również jako zróżnicowanie technologii. Przewiduje się również uruchomienie do 2020 roku pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce. Realizując działania zgodnie z tymi kierunkami, polityka energetyczna będzie dążyła do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. 14 Załącznik do uchwały Nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. 18

19 2.2. Poprawa efektywności energetycznej. Poprawa efektywności energetycznej jest jednym z priorytetów unijnej polityki energetycznej. Rozwój gospodarczy, będący wynikiem stosowania nowych technologii, wskazuje na znaczny wzrost zużycia energii elektrycznej przy relatywnym spadku innych form energii. W polskiej polityce energetycznej kwestia efektywności energetycznej jest traktowana w sposób priorytetowy, a postęp w tej dziedzinie jest kluczowy dla realizacji wszystkich jej celów. W celu poprawy efektywności energetycznej, podjęto działania przyczyniające się do wzrostu tej efektywności poprzez: zwiększenie sprawności wytwarzania energii elektrycznej, poprzez budowę wysokosprawnych jednostek wytwórczych; dwukrotny wzrost do 2020 roku produkcji energii elektrycznej wytwarzanej w technologii wysokosprawnej kogeneracji; zmniejszenie wskaźnika strat sieciowych w przesyle i dystrybucji, poprzez modernizację obecnych i budowę nowych sieci oraz wymianę transformatorów o niskiej sprawności; wzrost efektywności końcowego wykorzystania energii; zwiększenie stosunku rocznego zapotrzebowania na energię elektryczną do maksymalnego zapotrzebowania na moc w szczycie obciążenia, co pozwala zmniejszyć całkowite koszty zaspokojenia popytu na energię elektryczną. 2.3.Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii. Przez bezpieczeństwo dostaw paliw i energii rozumie się zapewnienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowanych przez gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciekłych i gazowych 15. Polityka energetyczna ukierunkowana jest na dywersyfikację dostaw surowców i paliw, rozumianą również jako zróżnicowanie technologii, a nie jak do niedawna jedynie zróżnicowanie kierunków dostaw. Wspierany jest rozwój technologii pozwalających na pozyskiwanie paliw płynnych i gazowych z surowców krajowych. Ze względu na stopniowe 15 Agencja Rynku Energii S.A. ( ) 19

20 wyczerpywanie się zasobów węgla kamiennego i brunatnego w obecnie eksploatowanych złożach, planowane jest w horyzoncie do 2030 roku przygotowanie i rozpoczęcie eksploatacji nowych złóż. Z tego względu konieczne jest zabezpieczenie dostępu do zasobów strategicznych węgla, m.in. poprzez ochronę obszarów ich występowania przed dalszą zabudową infrastrukturalną nie związaną z energetyką i ujęcie ich w koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz długookresowej strategii rozwoju. W sektorach gazu ziemnego i ropy naftowej niezbędne jest zwiększenie przepustowości gazowniczych systemów przesyłowych i magazynowych oraz rurociągów naftowych i paliwowych wraz z infrastrukturą przeładunkową oraz magazynową. Wzrost zdolności wydobywczych krajowego gazu ziemnego powinien służyć nie tylko pokryciu bieżących potrzeb, ale również stanowić zabezpieczenie na wypadek wyjątkowo niekorzystnych warunków atmosferycznych lub zakłóceń zewnętrznych 16. Dotychczasowe prognozy, dotyczące możliwości pokrycia przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną w kraju, wskazują na konieczność rozbudowy istniejących mocy wytwórczych. Zobowiązania dotyczące ograniczania emisji gazów cieplarnianych, zmuszają Polskę do poszukiwania rozwiązań niskoemisyjnych w zakresie wytwarzania energii elektrycznej. Wykorzystywane będą wszystkie dostępne technologie wytwarzania energii z węgla przy założeniu, że będą prowadziły do redukcji zanieczyszczeń powietrza. Ważnym elementem polityki energetycznej w tym obszarze jest również tworzenie warunków dla wzmacniania pozycji konkurencyjnej polskich podmiotów energetycznych, tak aby zdolne były one do konkurowania na europejskich rynkach energii. 2.4.Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej. Bezpieczeństwo energetyczne Polski wymaga zapewnienia dostaw odpowiedniej ilości energii elektrycznej po rozsądnych cenach przy równoczesnym zachowaniu wymagań ochrony środowiska. Ochrona klimatu wraz z przyjętym przez Unię Europejską pakietem klimatyczno-energetycznym powoduje konieczność przestawienia produkcji energii na technologie o niskiej emisji dwutlenku węgla. W istniejącej sytuacji szczególnego znaczenia nabrało wykorzystywanie wszelkich dostępnych technologii z równoległym podnoszeniem 16 ( ) 20

21 poziomu bezpieczeństwa energetycznego i obniżaniem emisji zanieczyszczeń przy zachowaniu efektywności ekonomicznej. Wobec obecnych trendów europejskiej polityki energetycznej, jednym z najbardziej pożądanych źródeł stała się energetyka jądrowa, która oprócz braku emisji dwutlenku węgla zapewnia również niezależność od typowych kierunków pozyskiwania surowców energetycznych. Rada Ministrów, uchwałą z 13 stycznia 2009 roku, zobowiązała wszystkich uczestników procesu do podjęcia intensywnych działań w celu przygotowania warunków do wdrożenia programu polskiej energetyki jądrowej w zgodzie z wymogami i zaleceniami sprecyzowanymi w dokumentach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Dotrzymanie zakładanego terminu uruchomienia pierwszej elektrowni jądrowej do 2020 roku wymaga zapewnienia szerokiego udziału organów państwa, zaangażowania środków budżetowych oraz posiadania wykwalifikowanej kadry. Mając na uwadze powyższe, zakładając jako główny cel polityki energetycznej, istotnym jest przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie inwestorom warunków do wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach, z poparciem społecznym i z zapewnieniem wysokiej kultury bezpieczeństwa jądrowego na wszystkich etapach: lokalizacji, projektowania, budowy, uruchomienia, eksploatacji i likwidacji elektrowni jądrowych. Dlatego też, dla osiągnięcia powyższego ustalono następujące szczegółowe cele: dostosowanie systemu prawnego dla sprawnego przeprowadzenia procesu rozwoju energetyki jądrowej w Polsce; wykształcenie kadr dla energetyki jądrowej; informacja i edukacja społeczna na temat energetyki jądrowej; wybór lokalizacji dla pierwszych elektrowni jądrowych; wybór lokalizacji i wybudowanie składowiska odpadów promieniotwórczych nisko i średnio aktywnych; wzmocnienie kadr dla energetyki jądrowej i bezpieczeństwa radiacyjnego; utworzenie zaplecza badawczego dla programu polskiej energetyki jądrowej na bazie istniejących instytutów badawczych; przygotowanie rozwiązań cyklu paliwowego zapewniających Polsce trwały i bezpieczny dostęp do paliwa jądrowego, recyklingu wypalonego paliwa i składowania wysoko aktywnych odpadów promieniotwórczych. 21

22 Prace przygotowawcze związane z wprowadzeniem energetyki jądrowej w Polsce będą obejmowały w szczególności szerokie konsultacje społeczne oraz zidentyfikowanie i minimalizację potencjalnych zagrożeń. 2.5.Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw. Rozwój energetyki odnawialnej ma istotne znaczenie dla realizacji podstawowych celów polityki energetycznej. Zwiększenie wykorzystania tych źródeł niesie za sobą większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu. Promowanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii pozwala na zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Energetyka odnawialna to zwykle niewielkie jednostki wytwórcze zlokalizowane blisko odbiorcy, co pozwala na podniesienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie strat przesyłowych. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką lub zerową emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. Rozwój energetyki odnawialnej przyczynia się również do rozwoju słabiej rozwiniętych regionów, bogatych w zasoby energii odnawialnej 17. Wspierane będzie zrównoważone wykorzystanie poszczególnych rodzajów energii ze źródeł odnawialnych. Istotne będzie wykorzystanie biogazu pochodzącego z wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków i innych odpadów. W zakresie energetyki wiatrowej, przewiduje się jej rozwój zarówno na lądzie jak i na morzu. Istotny również będzie wzrost wykorzystania energetyki wodnej, zarówno małej skali jak i większych instalacji, które nie oddziaływują w znaczący sposób na środowisko. Wzrost wykorzystania energii geotermalnej planowany jest poprzez użycie pomp ciepła i bezpośrednie wykorzystanie wód termalnych. W znacznie większym niż dotychczas stopniu zakłada się wykorzystanie energii promieniowania słonecznego za pośrednictwem kolektorów słonecznych oraz innowacyjnych technologii fotowoltaicznych. Mając tak sprecyzowane kierunki rozwoju odnawialnych źródeł energii, zostały ustalone następujące cele w polityce energetycznej: wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych; osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych; 17 J. Malko, Globalne wyzwania energetyki energia dla wszystkich. Polityka Energetyczna t. 15, z. 3, Wyd. IGSMiE PAN, Kraków

23 ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodności biologiczną; wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa; zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Planowane działania pozwolą na osiągnięcie zamierzonych celów udziału odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw. Ich skutkiem będzie zrównoważony rozwój odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw bez negatywnych oddziaływań na rolnictwo, gospodarkę leśną, sektor żywnościowy oraz różnorodność biologiczną. Pozytywnym efektem rozwoju odnawialnych źródeł energii będzie zmniejszenie emisji dwutlenku węgla oraz zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski. 2.6.Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii. Konkurencyjne rynki paliw i energii przyczyniają się do zmniejszenia kosztów wytwarzania, a zatem ograniczenia wzrostu cen paliw i energii. Główne działania w ramach polityki energetycznej, dotyczące wprowadzania i poszerzania zakresu funkcjonowania mechanizmów konkurencji, w odniesieniu do rynków paliw płynnych, gazu ziemnego i węgla, są takie same jak działania mające na celu poprawę bezpieczeństwa energetycznego. Dlatego też, zostały przyjęte wskazane poniżej dodatkowe szczegółowe cele: zwiększenie dywersyfikacji źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego, ropy naftowej i paliw płynnych oraz dostawców, dróg przesyłu oraz metod transportu, w tym również poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii; zniesienie barier przy zmianie sprzedawcy energii elektrycznej i gazu; rozwój mechanizmów konkurencji jako głównego środka do racjonalizacji cen energii, regulacja rynków paliw i energii w obszarach noszących cechy monopolu naturalnego w sposób zapewniający równoważenie interesów wszystkich uczestników tych rynków; ograniczanie regulacji tam, gdzie funkcjonuje i rozwija się rynek konkurencyjny; 23

24 udział w budowie regionalnego rynku energii elektrycznej, w szczególności umożliwienie wymiany międzynarodowej; wdrożenie efektywnego mechanizmu bilansowania energii elektrycznej wspierającego bezpieczeństwo dostaw energii, handel na rynkach terminowych i rynkach dnia bieżącego oraz identyfikację i alokację indywidualnych kosztów dostaw energii. Realizacja wskazanych powyżej celów, pozwoli na poszerzenie zakresu działania konkurencyjnych rynków paliw i energii elektrycznej oraz ciepła, prowadząc do zwiększenia konkurencji pomiędzy dostawcami tych paliw i energii. Będzie to skutkować ograniczeniem wzrostu cen paliw i energii, w tym również wzrostu powodowanego przez czynniki zewnętrzne, jak np. rosnące ceny ropy naftowej czy gazu. 2.7.Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Głównymi celami polityki energetycznej w obszarze oddziaływania energetyki na środowisko są 18 : ograniczenie emisji dwutlenku węgla do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego; ograniczenie emisji dwutlenku siarki i tlenku azotu oraz pyłów do poziomów wynikających z obecnych i projektowanych regulacji unijnych; ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych; minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce; zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. Przewidywane działania pozwolą na ograniczenie emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu i pyłów zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi przez Polskę. Działania na rzecz ograniczenia emisji dwutlenku węgla powinny doprowadzić do znacznego zmniejszenia wielkości emisji na jednostkę produkowanej energii. W przedstawionym dokumencie uwzględniono działania umożliwiające Polsce wypełnienie zobowiązań, wynikających z obowiązujących regulacji Unii Europejskiej. W szczególności uwzględniono działania na rzecz realizacji przyjętych w grudniu 2008 roku 18 Załącznik do uchwały Nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. 24