Udziały/akcje imienne znajdujące się w majątku wspólnym małżonków cz. II w sprawie sposobu wykonywania praw przez współuprawnionych małżonków

Transkrypt

1 OPINIE Monitor Prawa Handlowego Nr 2/2011 Udziały/akcje imienne znajdujące się w majątku wspólnym małżonków cz. II w sprawie sposobu wykonywania praw przez współuprawnionych małżonków dr Radosław L. Kwaśnicki* / Alicja Piskorz** / Agnieszka Nalazek*** Niniejszy artykuł stanowi kontynuację opracowania pt. Udziały/akcje imienne znajdujące się w majątku wspólnym małżonków. Status wspólnika/akcjonariusza opublikowanego w MPH Nr 1/2011, w którym omówiono jedno z bardziej kontrowersyjnych, a zarazem bardzo doniosłych praktycznych zagadnień prawnych dotyczące statusu korporacyjnego małżonka wspólnika/akcjonariusza, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia/objęcia udziałów/akcji za środki pochodzące z majątku wspólnego (a następnie wyraził wolę aktywnego udziału w spółce). Na tym tle reprezentowane są bowiem co najmniej 3 poglądy, zaś w ocenie Autorów niniejszego artykułu de lega lata bronić należy poglądu, zgodnie z którym jeżeli umowa/statut spółki kapitałowej nie zawiera zastrzeżenia, o którym mowa w art /art KSH, wówczas materialnoprawny status wspólnika/akcjonariusza zbiorowego uzyskują oboje małżonkowie, a status formalny wspólnika/akcjonariusza wyłącznie ten z małżonków, który wyrazi wolę ujawnienia w księdze udziałów/akcyjnej jako wspólnik/akcjonariusz zbiorowy 1. Przyjęcie powyższego poglądu implikuje wiele daleko idących skutków prawnych, a w szczególności dotyczących sposobu wykonywania praw wynikających ze współuczestnictwa jako wspólnicy/akcjonariusze zbiorowi w spółkach kapitałowych. Na tle omawianego zagadnienia prawnego powstają liczne rozbieżności interpretacyjne, które zostały przedstawione i ocenione poniżej. Czy do wykonywania praw udziałowych/akcyjnych stosować należy przepisy KSH 2, czy KRO 3 kolizja norm prawa rodzinnego oraz prawa spółek handlowych? W świetle art KRO każdy z małżonków jest uprawniony do dokonywania nieograniczonych czynności zarządu majątkiem wspólnym w zakresie przedmiotów tego majątku, którymi mogą być m.in. udziały oraz akcje 4. A. Chłopecki jednoznacznie wskazuje, iż wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych nale- * Doktor nauk prawnych, radca prawny, Partner Zarządzający w kancelarii KWAŚNICKI, WRÓBEL i Partnerzy Radcowie Prawni sp.p. ( ** Aplikantka radcowska w kancelarii KWAŚNICKI, WRÓBEL i Partnerzy Radcowie Prawni sp.p. ( *** Aplikantka radcowska w kancelarii KWAŚNICKI, WRÓBEL i Partnerzy Radcowie Prawni sp.p. ( 1 Pogląd taki reprezentowany jest m.in. przez M. Nazara, zob. tenże, [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze. T. 11, red. T. Smyczyński, Warszawa 2009, s oraz M. Nazar, Komercjalizacja majątkowych stosunków małżeńskich w spółkach kapitałowych, [w:] A. Kidyba, R. Skubisz (red.),współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak-Niedzielskiej, Warszawa 2007, s Podobny pogląd zdaje się również przyjmować A. Kubas, zob. tenże, Udział w spółce handlowej jako składnik majątku wspólnego, PPH Nr 4/2011, s Ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.); dalej jako: KSH. żących do majątku wspólnego (a więc zarówno udziały, jak i akcje) 5. Artykuły oraz KSH statuują zasadę, iż (wszyscy) współuprawnieni z udziałów/akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela. Na tle powyższych przepisów, prima facie mogłoby się wydawać, iż pojawia się kolizja norm 6, gdyż regulacje prawa rodzinnego pozwalają na samodzielne działanie współmałżonka, podczas gdy regulacje KSH nakazują współuprawnionym z udziałów/ akcji wykonywać swe korporacyjne uprawnienia przez wspólnego przedstawiciela. 3 Ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59); dalej jako: KRO. 4 Por. także M. Andrzejewski, H. Dolecki, A. Lutkiewicz-Rucińska, A. Olejniczak, T. Sokołowski, A. Sylwestrzak, A. Zielonacki, Komentarz do art. 36 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, LEX 2010, którzy twierdzą, iż Każde z małżonków będzie mogło także samodzielnie, bez zgody drugiego małżonka, nabywać i zbywać akcje o dowolnej wartości, nawet przeznaczając na to np. wszystkie oszczędności zgromadzone w ramach majątku wspólnego. Małżonek będzie mógł także samodzielnie nabyć i zbyć kontrolny pakiet udziałów w spółce będącej przedsiębiorstwem. Taki szeroki zakres samodzielności należy rozpatrywać w kontekście całego systemu prawa majątkowego. Istnieją w nim bowiem stosowne mechanizmy służące wymianie informacji i kontrolowaniu czynności współmałżonka, a także możliwość zmodyfikowania, drogą intercyzy, ustroju wspólności albo wprowadzenia ustroju rozdzielności majątkowej zarówno poprzez umowę, jak i orzeczenie sądu. 5 A. Chłopecki, Akcje zdematerializowane w małżeńskiej wspólności majątkowej, PPH Nr 10/2008, s Tak zauważa T. Kurnicki, Pozycja współmałżonków udziałowców i akcjonariuszy spółek kapitałowych, Pr.Sp. Nr 12/2004, s

2 Nr 2/2011 Monitor Prawa Handlowego W doktrynie pojawiają się głosy, iż po nowelizacji KRO dokonanej ustawą z r. 7 unormowania dotyczące ustrojów małżeńskiej wspólności majątkowej komplikują obrót udziałami/akcjami oraz utrudniają określenie sposobu wykonywania praw udziałowych przez współuprawnionych małżonków 8. M. Nazar zauważa, że: znaczna część doktryny traktuje regulacje majątkowego prawa małżeńskiego jako balast nadmiernie obciążający stosunki prawne, zwłaszcza z działu prawa zobowiązań i prawa spółek handlowych 9. Powyższe obawy nie wydają się jednak uzasadnione. Zwrócić bowiem należy uwagę, iż problemy związane z wykonywaniem wspólnych praw podmiotowych (nie tylko więc, choć także, praw udziałowych/akcyjnych w spółkach kapitałowych), często niełatwe w rozstrzyganiu, występują także wtedy, gdy małżonkowie pozostają w ustroju rozdzielności majątkowej, ponieważ wówczas również mogą nabywać przedmioty i prawa majątkowe na współwłasność (lub wspólność). Wtedy także pojawia się zagadnienie dotyczące zasady wykonywania wspólnego prawa, tyle że objętego innym rodzajem wspólności a mianowicie wspólnością ułamkową. W ocenie autorów niniejszego artykułu zarzut braku w KRO unormowań, które mogłyby jednoznacznie rozstrzygnąć wątpliwości co do sposobu (tj. czy należy stosować przepisy KRO, czy KSH) wykonywania przez współuprawnionych z udziałów/akcji małżonków (objętych ustawową wspólnością majątkową) praw udziałowych/akcyjnych, wydaje się być nieuzasadniony 10. Przypomnieć bowiem należy, iż zgodnie z pierwotnie przyjętą koncepcją legislacyjną KRO normuje ogólne zasady wykonywania praw wchodzących w skład majątku wspólnego (por. art. 36 KRO), w oderwaniu od ich rozmaitych typów i rodzajów. M. Nazar słusznie wskazuje, iż w razie zaś stwierdzenia istotnej potrzeby wynikającej z właściwości drugiej strony stosunku prawnego zakotwiczonego wspólnym prawem w majątku wspólnym małżonków (np. spółka handlowa, bank, spółdzielnia) właściwym miejscem dla odrębnych regulacji dotyczących zasad wykonywania wspólnego prawa małżonków są odrębne ustawy, które takich stosunków dotyczą 11. Dekodując zatem ogólną normę prawną dotyczącą zarządu majątkiem wspólnym przez małżonków możnaby uznać, iż zastosowanie powinny mieć tu przepisy KRO, stanowiące podstawowy akt prawny regulujący małżeńskie stosunki majątkowe. Jednakże, ze względu na szczególny charakter wykonywania praw udziałowych/akcyjnych przez współuprawnionych z udziałów/akcji, przyjąć należy, iż na tym (szczególnym) gruncie zastosowanie znajdą przepisy art oraz art zd. 1 KSH, zgodnie z którymi współuprawnieni wykonują prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela 12. Powyższe stanowisko jest akceptowane przez znaczną część doktryny oraz orzecznictwo. Tytułem przykładu wskazać należy, że A. Szajkowski stoi na stanowisku, iż: jeżeli już istnieje tego rodzaju wspólność udziału lub OPINIE udziałów, to obojgu współmałżonkom przysługuje wówczas status współwspólników spółki z o.o. i w konsekwencji swoje «normalne» zastosowanie znajduje wspomniany przepis art KSH (dawniej: art KSH) dotyczący wyznaczenia wspólnego przedstawiciela przez osoby współuprawnione do udziału lub udziałów w spółce z o.o. Warto również przytoczyć fragment uzasadnienia prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie, XVI Wydział Gospodarczy z r., XVI GCo 75/11, w którym Sąd potwierdził, iż gdy obaj małżonkowie są wpisani do księgi akcyjnej na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej prawa z akcji wykonują wówczas przez przedstawiciela. Osobą tą może być jeden ze współmałżonków. W takiej sytuacji drugi małżonek udziela mu pełnomocnictwa, co powoduje, że pierwszy małżonek działa w imieniu ich obojga. Gdyby małżonek niedziałający miał się ograniczać do wyrażenia zgody na działania męża/żony, nie byłby, zgodnie z ogólnymi przepisami prawa cywilnego, stroną czynności dokonanych przez małżonka działającego. Niezwykle doniosłe jest przy tym, iż ww. przepisy KSH (a nie KRO) znajdą zastosowanie, ale tylko gdy chodzi o prawa w spółce wykonywane wobec spółki 13 (por. dalsze uwagi dot. w szczególności obrotu udziałami/akcjami). Natomiast w relacjach małżonków z osobami trzecimi w zakresie wykonywania wspólnych praw udziałowych/akcyjnych (np. w razie podjęcia czynności prowadzącej przykładowo do zbycia albo obciążenia prawa udziałowego/akcyjnego) obowiązują w braku szczególnych regulacji KSH na tej płaszczyźnie wpełnym zakresie unormowania KRO 14. Powyższe pro- 7 Ustawa o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691). 8 Na powyższą tendencję interpretacyjną po nowelizacji KSH dokonanej ustawą z r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2276), a przed nowelizacją KRO z 2004 r. zwracał m.in. uwagę J. P. Naworski, Nowelizacja przepisów Kodeksu spółek handlowych o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, cz. I, MoP Nr 9/2004, s M. Nazar, Komercjalizacja majątkowych stosunków, s Jak wyżej. 11 Jak wyżej, s Por. także A. Szajkowski, Wyłączenie wstąpienia do spółki z o.o. współmałżonka wspólnika (Uwagi na tle nowelizacji KSH z 2003 r.), Prace z wynalazczości i ochrony własności intelektualnej, s. 291; postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie, XVI Wydział Gospodarczy z r., XVI GCo 75/11, niepubl. 13 A. Szajkowski, M. Tarska, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, T. III. Komentarz do art KSH, Warszawa 2008, s. 354, stwierdzają natomiast, że literalne brzmienie zwrotu prawa w spółce wskazuje na [ ] te uprawnienia udziałowe, które wynikają ze stosunku członkostwa, a jednocześnie są realizowane wobec spółki. 14 M. Nazar, Komercjalizacja majątkowych stosunków, s W piśmiennictwie już przed nowelizacją KRO z 2004 r. zwracano uwagę, iż wobec czynności prawnej prowadzącej do rozporządzenia udziałem stosuje się przepisy KRO, tak m.in. J. Jacyszyn, Zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Rzeczp r., który stał na stanowisku, iż: Jeżeli zbycie udziału jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, a prawa majątkowe składające się na udział wchodzą do wspólnego majątku małżonków, do zbycia udziału potrzebna jest pisemna zgoda małżonka wspólnika. 37

3 OPINIE wadzi do konstatacji, iż np. czynność prawna prowadząca do zbycia bądź obciążenia prawa udziałowego/akcyjnego może zostać dokonana samodzielnie przez którekolwiek z małżonków (chyba, że przed jej dokonaniem, tj. złożeniem stosownego oświadczenia woli przez małżonka, drugi małżonek wyrazi sprzeciw). Artykuł 37 1 KRO, który przewiduje odstępstwo od ustanowionej w art zd. 1 KRO zasady samodzielności każdego z małżonków w zarządzie ich majątkiem wspólnym, zawiera katalog zamknięty czynności prawnych, do dokonania których potrzebna jest zgoda drugiego małżonka. Nie obejmuje on w szczególności czynności prawnych dotyczących rozporządzania udziałami/ /akcjami. Na tle powyższego pojawia się kolejna wątpliwość, a mianowicie czy wobec wykonywania praw udziałowych/ akcyjnych przez małżonka (który np. został wyznaczony na wspólnego przedstawiciela) istnieje możliwość zgłoszenia przez drugiego małżonka sprzeciwu w trybie art KRO. Jeżeli mamy do czynienia z sytuacją, w której małżonkowie są współuprawnieni z udziałów/akcji, odpowiedź na powyższe pytanie powinna brzmieć negatywnie. Artykuł 36 1 KRO dopuszcza bowiem sprzeciw jednego małżonka wobec zamierzonej przez drugiego czynności zarządu majątkiem wspólnym, ale dokonywanej według zasad ogólnych, określonych w art. 36 i art. 37 KRO (np. zbycia udziałów/akcji, por. akapit powyżej). Tym samym sprzeciw nie będzie miał zastosowania wobec czynności polegających na wykonywaniu wspólnych praw małżonków w spółce kapitałowej, które podlegają reżimowi prawnemu zawartemu w szczególnych przepisach art oraz art KSH 15. Byłoby to zresztą całkowicie zbędne, skoro, jak wskazano powyżej i tak wykonywanie jakichkolwiek spraw w spółce wymaga zgodnie z ww. przepisami KSH konsensu małżonków. Z kolei zgłoszenie sprzeciwu w trybie art KRO wobec wykonywania praw udziałowych przez jednego małżonka jest dopuszczalne jedynie w sytuacji, gdy drugi małżonek pomimo nabycia udziałów/akcji w trakcie trwania związku małżeńskiego i nabycia ich za środki pochodzące z majątku wspólnego nie wyraża woli uczestnictwa w spółce. W takiej bowiem sytuacji zgłoszenie sprzeciwu stanowi jedyny dopuszczalny środek prawny małżonka, niebędącego formalnie wspólnikiem/akcjonariuszem, mający na celu zabezpieczenie jego interesów przed nielojalnymi, lekkomyślnymi czy wręcz niegospodarnymi zachowaniami drugiego małżonka (np. zbyciem udziałów/akcji na niekorzystnych warunkach lub np. w okresie spadku ich wartości). Natomiast w relacjach małżonków z osobami trzecimi w zakresie wykonywania wspólnych praw udziałowych (w razie podjęcia czynności prowadzącej przykładowo do zbycia albo obciążenia prawa udziałowego) obowiązują (jak wykazano powyżej) w pełnym zakresie unormowania KRO o zarządzie majątkiem wspólnym. Monitor Prawa Handlowego Nr 2/2011 Skutki niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela przez współuprawnionych małżonków aspekty praktyczne Zgodnie z art oraz art KSH współuprawnieni z udziałów/akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela. Tym samym, przeprowadzając wykładnię a contrario ww. przepisów, można dojść do konstatacji, iż w przypadku, gdy współuprawnieni nie wskazali wspólnego przedstawiciela, nie mogą realizować (żadnych) korporacyjnych praw wynikających ze stosunku spółki 16. Powyższe naszym zdaniem zbyt restrykcyjne stanowisko zaakceptował także Sąd Najwyższy w wyroku z r., w którym stwierdził, iż: brak wskazania wspólnego przedstawiciela powoduje sytuację, w której prawa z udziału pozostają w zawieszeniu i nie mogą być wykonywane. Współuprawniony nie może zatem wykonywać prawa głosu, zaskarżać uchwał podjętych przez organy statutowe spółki, wykonywać czynności kontrolnych, dywidenda jest wypłacana do depozytu sądowego itp. 17. Trzeba również ponownie zaznaczyć, iż zasady wprowadzone powyższymi normami dotyczą wyłącznie relacji pomiędzy współuprawnionymi a spółką kapitałową, w pozostałej zaś części obowiązują ogólne zasady, właściwe dla stosunku prawnego zachodzącego pomiędzy współuprawnionymi 18, czyli w omawianym zagadnieniu prawnym zasady obowiązujące na gruncie KRO. Niemożność wykonywania przez współuprawnionych ich praw udziałowych 19 dotyczy zatem tylko sfery spółki, a nie tych praw, które wynikają wyłącznie ze wspólności udziału, np. prawo zwrócenia się do sądu o wyznaczenie zarządcy albo możliwość zniesienia wspólności 20 bądź zbycia udziałów/akcji. Praktyka jednak pokazuje, iż na tle wykonywania praw udziałowych/akcyjnych przez (małżonków) współuprawnio- 15 W piśmiennictwie analizowano art m.in. na tle spółki małżonków. P. Bodył-Szymala, Czy spółka małżonków jest spółką jednoosobową, Rzeczp. z r., teza 3, sądzi, że: art KSH wyłącza stosowanie art KRO, zatem sprzeciwianie się przez jednego ze współuprawnionych z akcji małżonków działaniu drugiego, który uprzednio został wskazany jako wspólny przedstawiciel, jest bezskuteczne. 16 Tak też A. Kidyba, Komentarz, Komentarz aktualizowany do art. 184 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el Wyrok SN z r., III CSK 238/ P. Sikorski,Współuprawnienie z akcji, Pr.Sp. Nr 11/2007, s A. Kidyba wskazuje, iż: do praw udziałowych możemy zaliczyć: prawo uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników, prawo głosowania poza zgromadzeniem (art. 227 KSH) lub na zgromadzeniu wspólników, prawo przeglądania księgi udziałów (art. 188 KSH), prawo indywidualnej kontroli (art. 212 KSH), prawo uczestniczenia w powoływanych organach (gdy przysługuje wspólnikom), prawo żądania wyłączenia wspólnika (art. 266 KSH), prawo do dywidendy (jeżeli nie wyłączono czystego zysku od podziału), prawo zwrotu dopłat, prawo do uczestniczenia w podziale majątku likwidowanej spółki zob. A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 2001, s Tak trafnie A. Szajkowski, M. Tarska, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, T. II, Komentarz do art , s. 353, Nb 20 do art. 184 KSH. 38

4 Nr 2/2011 Monitor Prawa Handlowego nych z udziałów/akcji powstaje wiele wątpliwości. W sytuacji bowiem niewyznaczenia przez małżonków wspólnego przedstawiciela powstaje pytanie, czy gdy na zgromadzeniu zjawią się obydwoje małżonkowie, to powinni oni zostać dopuszczeni do udziału w nim? Czy jeżeli zostaną dopuszczeni do udziału w zgromadzeniu, to należy wliczyć reprezentowany przez nich kapitał zakładowy do quorum? Czy jeżeli nie wyznaczyli wspólnego przedstawiciela, a głosują w sposób jednolity, to należy (jednak) uznać ich głosy za ważnie oddane? Jak zostało wskazane powyżej, zarówno przedstawiciele doktryny, jak i orzecznictwo stoją na jednoznacznym stanowisku, iż w razie niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela prawa udziałowe/akcyjne pozostają w zawieszeniu i nie mogą być niezależnie od innych okoliczności skutecznie wykonywane. Jednakże ani doktryna, ani orzecznictwo nie analizują szczegółowo sytuacji, w której pomimo niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela współuprawnieni z udziałów/ akcji (np. małżonkowie), wykazują wolę wspólnego wykonywania pojedynczych (a nie wszystkich) praw udziałowych/ akcyjnych (np. wspólnego głosowania nad konkretnymi uchwałami zgromadzeń). Warto bowiem wskazać, że możliwe są sytuacje, w których współuprawnieni choć nie będą w stanie porozumieć się co do ustanowienia osoby, która wspólnie by ich reprezentowała osiągną jednak konsensus co do sposobu wykonania pojedynczych praw (np. głosowania w określonych sprawach). Wydaje się, iż w takiej sytuacji warto się zastanowić nad zastosowaniem wykładni liberalnej przepisu art oraz art KSH i umożliwieniem takim małżonkom skutecznego wspólnego wykonywania praw udziałowych/akcyjnych (tj. bez konieczności wyznaczenia wspólnego przedstawiciela). W doktrynie przyjmuje się, iż jeżeli współuprawnieni nie ustanowili wspólnego przedstawiciela, nie mogą wykonywać uprawnień z udziałów/akcji, ponieważ oświadczenie jednego z nich będzie stanowiło oświadczenie osoby nieuprawnionej do reprezentacji 21. Należy się zgodzić z powyższym twierdzeniem, jednak wyłącznie w sytuacji złożenia oświadczenia (wykonywania praw udziałowych/akcyjnych) przez jednego z małżonków bądź przez dwoje małżonków w sposób niejednolity (tj. przeciwstawny sobie). W sytuacji zaś wykonywania wyżej wskazanego prawa w sposób jednolity przez dwóch współuprawnionych (np. dwoje małżonków) z udziałów/ akcji ryzyko uznania, iż oświadczenie zostało udzielone przez osobę nieuprawnioną jest zminimalizowane, skoro bowiem mogą wyznaczyć wspólnego przedstawiciela, to tym bardziej winni być uprawnieni do wspólnego wykonywania pojedynczych praw udziałowych/akcyjnych. P. Sikorski zauważa, iż ratio legis art KSH (art KSH) opiera się na założeniu zmierzającym do ograniczenia możliwości wzruszenia czynności, podjętych w wykonywaniu wspólnych praw w spółce, przez współuprawnionych OPINIE niebiorących udziału w czynności 22. Istotne znaczenie ma wyeliminowanie bądź chociażby zminimalizowanie ryzyka przenoszenia konfliktów powstających w ramach grupy współuprawnionych na płaszczyznę stosunku członkowstwa spółki 23. Skoro zatem współuprawnieni decydują się na wspólne i jednolite wykonywanie praw udziałowych/akcyjnych ryzyko wzruszenia czynności (np. podjętej uchwały) przez współuprawnionych jest w tym zakresie wyeliminowane (albowiem oboje małżonkowie uczestniczą w danej czynności). W naszej ocenie przeprowadzenie wykładni omawianych przepisów w liberalnym duchu zgodne jest także ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z r. 24 W powyższym wyroku Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, iż należy w sposób najpełniejszy uwzględniać prawa akcjonariuszy i umożliwiać im uczestnictwo na walnym zgromadzeniu. Ani przewodniczący zgromadzenia, ani zarząd spółki kapitałowej nie powinni decydować o tym, komu i w jakim zakresie przysługuje prawo do udziału w zgromadzeniu. Jeżeli zatem na zgromadzeniu stawią się oboje małżonkowie, przewodniczący bądź zarząd powinni umożliwić im wspólne w nim uczestniczenie (pomimo niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela). Wówczas, ryzyko pokrzywdzenia jednego ze współuprawnionych bądź wzruszenia danej czynności z tego powodu zostaje wyeliminowane. Konsekwencją zaś dopuszczenia takich współuprawnionych do uczestnictwa na zgromadzeniu jest wliczanie reprezentowanego przez nich kapitału zakładowego do quorum 25. Wliczenie reprezentowanego przez nich kapitału zakładowego do quorum nie rodzi ryzyka dla współuprawnionych, w razie bowiem uznania, iż dana uchwała godzi w ich interesy bądź nie wyrażają na nią zgody mogą albo głosować jednolicie przeciwko danej uchwale (i następnie zgodnie ją zaskarżyć), albo jeżeli do podjęcia uchwały wymagane jest quorum, a reprezentowany przez współuprawnionych kapitał zakładowy ma na nie wpływ nawet opuścić zgromadzenie przed danym punktem porządku obrad (i w ten sposób uniemożliwić podjęcie uchwały, której się przeciwstawiają). Na tle powyższego po- 21 Por. A. Opalski, [w:] System Prawa Prywatnego, T. 17B, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2010, s P. Sikorski, Współuprawnienie, s Podobnie ocenia normę art. 184 KSH P. Drapała zob. tenże, Wspólność w częściach ułamkowych udziału w spółce z o.o., PPH Nr 5/2003, s Wyrok SN z r., II CK 715/04, OSP 2006/5/55, Biul. SN Nr 10/2005, s Powyższe nie powinno budzić wątpliwości, skoro bowiem SN w wyroku z r., III CSK 238/07, Pr.Sp. Nr 9/2008, s. 55 stwierdził, iż: udział będący powodem współuprawnienia, o jakim mowa w art. 184 KSH, wlicza się do kworum również wówczas, gdy współuprawnieni nie wskazali wspólnego przedstawiciela na tle stanu faktycznego, w którym na zgromadzeniu wspólników brał udział wyłącznie jeden z współuprawnionych małżonków, to tym bardziej uznać należy za zasadne przyjęcie powyższego stanowiska odnośnie do stanu faktycznego, w którym na zgromadzeniu wspólników/walnym zgromadzeniu uczestniczą oboje małżonkowie. 39

5 OPINIE Monitor Prawa Handlowego Nr 2/2011 wstaje również kolejna wątpliwość, a mianowicie w razie uznania, iż współuprawnieni mogą wspólnie wykonywać prawa udziałowe/akcyjne (w tym wykonywać prawo głosu) jak należy traktować głosy przysługujące udziałom/akcjom reprezentowanym przez współuprawnionych, jeżeli prawo głosu wykonują niejednolicie. W naszej ocenie zasadne jest przyjęcie, iż w takiej sytuacji oddane głosy należy uznać za nie oddane, jako głosy wyłączone od głosowania wskutek zakazu ustawy, i nie powinny być brane pod uwagę przy liczeniu głosów (za, przeciw, wstrzymujących się) za daną uchwałą 26. Warto również zwrócić uwagę na pogląd reprezentowany przez A. Herbeta, który uważa, iż wobec wprowadzenia generalnego zezwolenia na niejednolite wykonywanie prawa głosu (art KSH) instytucja ustanowienia wspólnego przedstawiciela, o której mowa w art KSH, wydaje się zbędna 27. Choć powyższy pogląd wydaje się odosobniony i nie rozwiązuje wszystkich problemów związanych z reprezentacją współuprawnionych, a w szczególności, gdy źródłem współuprawnienia jest ustawowa wspólność małżeńska (omawiane przepisy dotyczą wszakże wykonywania wszystkich uprawnień, nie zaś tylko prawo głosu), stanowi on pewien asumpt, który powinien skłonić do proponowanej tu liberalnej wykładni omawianych przepisów. Należy także zasygnalizować, że w piśmiennictwie pojawiają się głosy, iż ze względu na to, że w KSH nie ma postanowień regulujących kwestie działania jednego z małżonków w razie niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela, przy wykonywaniu uprawnień z udziałów/akcji stanowiących ich majątek wspólny, zastosowanie znajdzie KRO, a nie KSH 28. Przedstawiciele tego stanowiska uważają, że jeżeli małżonkowie uprawnieni do udziałów wchodzących do ich majątku wspólnego nie porozumiewają się co do wyznaczenia wspólnego przedstawiciela, ich czynne działanie w spółce, w tym np. wykonywanie prawa głosu podczas obrad zgromadzenia, należy uznać za dopuszczalne na podstawie art KRO. Drugi małżonek może ewentualnie sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, a sprzeciw taki jest skuteczny wobec osoby trzeciej (w tym wobec spółki), jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności. Pogląd ten uzasadnia się tym, iż nawet gdyby przyjąć, że sposób wykonywania praw udziałowych przez współuprawnionych do udziałów/akcji małżonków został uregulowany w art oraz art KSH, to KSH nie reguluje sposobu wykonywania praw udziałowych/akcyjnych przez małżonków w razie niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela. Powyższego stanowiska nie podzielamy, ponieważ w naszej ocenie KRO oraz KSH stanowią równoległe do siebie gałęzie prawa prywatnego i nie jest możliwe (chyba że jest to wyraźnie wskazane w ustawie) posiłkowe stosowanie wobec kwestii kompleksowo uregulowanych w KSH (dotyczących wykonywania praw w spółce ) unormowań zawartych w KRO. Pogląd ten zdaje się zasadny tym bardziej, iż art. 2 KSH wyraźnie wskazuje, iż w sprawach określonych w art. 1 1 KSH nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy KC. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy KC stosuje się odpowiednio.jak zostało wskazane powyżej, KRO reguluje ogólne zasady dotyczące wykonywania zarządu majątkiem wspólnym, zaś KSH kompleksowo reguluje zasady wykonywania praw udziałowych/ akcyjnych przez współuprawnionych z udziałów/akcji. Tym samym, skoro KSH wyczerpująco reguluje powyższą materię, nieuprawnione i zbędne jest sięganie do regulacji prawa rodzinnego 29. Podsumowanie KRO reguluje zasady ogólne dotyczące zarządu majątkiem wspólnym przez małżonków, podczas gdy KSH określa (verba legis art KSH, art KSH) szczegółowe zasady wykonywania praw przez współuprawnionych z udziałów/akcji, w tym współuprawnionych będących małżonkami. Zatem ww. przepisy KSH należy uznać ale tylko gdy chodzi o prawa w spółce wykonywane wobec spółki za unormowanie szczególne w stosunku do art KRO, według którego co do zasady każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Natomiast w relacjach małżonków z osobami trzecimi w zakresie wykonywania wspólnych praw udziałowych/akcyjnych (np. w razie podjęcia czynności prowadzącej przykładowo do zbycia albo obciążenia prawa udziałowego/ akcyjnego) obowiązują w pełnym zakresie unormowania KRO (w szczególności zaś jeden ze współuprawnionych 26 A. Szajkowski oraz I. Weiss uważają, iż głosów wspólników wyłączonych od głosowania wskutek zakazu ustawy, tj. niemogących wykonywać prawa głosu, nie uznaje się za głosy oddane podczas zgromadzenia. Zob.: A. Szajkowski, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Komentarz do Kodeksu handlowego, T. I, Warszawa 1994, s. 1234; I. Weiss, [w:] K. Kruczalak, Komentarz (1999), s A. Herbet uważa, iż: Trudno wskazać przekonywujące argumenty, które przemawiają za bezwzględnym wymaganiem ustanowienia wspólnego przedstawiciela w sytuacji, w której tenże przedstawiciel (lub sami współuprawnieni) może wykonywać prawo głosu w sposób niejednolity. Być może takiego uzasadnienia należy szukać w sferze wykonywania innych uprawnień korporacyjnych zob. A. Herbet, [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, Suplement do Tomów I IV, Komentarz do nowelizacji, Warszawa 2010, s. 386, który uważa, iż Trudno wskazać przekonywujące argumenty, które przemawiają za bezwzględnym wymaganiem ustanowienia wspólnego przedstawiciela w sytuacji, w której tenże przedstawiciel (lub sami współuprawnieni) może wykonywać prawo głosu w sposób niejednolity. Być może takiego uzasadnienia należy szukać w sferze wykonywania innych uprawnień korporacyjnych. 28 L. Zielińska, Na pewne czynności musi być zgoda współmałżonka, Rzeczp. z r. 29 R.L. Kwaśnicki, Wspólne akcje wymagają zgodnych decyzji, Rzeczp. z r., który wskazuje, iż: art. 2 zd. 1 KSH a contrario wyklucza bowiem dopuszczalność stosowania KRO, gdy KSH wyczerpująco reguluje daną materię (tu: sposób wykonywania praw z udziałów/akcji należących do większej liczby osób). 40

6 Nr 2/2011 Monitor Prawa Handlowego małżonków może, bez zgody drugiego, zbyć akcje/udziały, chyba że drugi małżonek skutecznie i we właściwym czasie, tj. przed złożeniem odpowiedniego oświadczenia woli przez drugiego małżonka wyraził sprzeciw wobec tej czynności). Odnosząc się z kolei do skutków niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela, uznać należy, iż co do zasady, współuprawnieni z udziałów/akcji małżonkowie nie mogą wykonywać w takim przypadku praw wobec spółki. Jednakże, nawet pomimo niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela małżonkowie wykazują wolę jednolitego wykonywania praw udziałowych/akcyjnych wobec spółki, a w szczególności uczestnictwa w zgromadzeniu i jednolitego głosowania, należy to uwzględnić i np. dopuścić takich OPINIE małżonków do uczestnictwa w zgromadzeniu (wówczas ich udziały i akcje będą wliczane do quorum) i do jednolitego wykonywania prawa głosu (ich udziały i akcje będą jednak wliczane do quorum także wówczas, gdy prawo głosu będzie wykonywane niejednolicie, choć wtedy oddane głosy nie będą uwzględniane w obliczaniu wyników głosowania). Dopiero jednak, jeżeli współuprawnieni wykonują prawo głosu w sposób jednolity, ich głosy uznać należy za głosy ważnie oddane. Skoro bowiem małżonkowie są uprawnieni do wyznaczenia wspólnego przedstawiciela, to tym bardziej powinni być uprawnieni do głosowania w sposób jednolity osobiście. Jeżeli zaś nie mogą dojść do porozumienia co do sposobu głosowania ich głosy powinny zostać uznane za nieoddane (nieważne). SUMMARY Joining of the company by the spouse of a shareholder where the share or shares are part of the family patrimony the execution of rights arising from joint property The publication is a continuation of the article which concerns an analysis of joining of the company by the spouse of a shareholder where the share or shares are part of the family patrimony. Herein it is dissussed how the rights arising from joint property, which also includes the shares, are executed. The proper estimation whether the provisions of the Family and Guardianship Code or the Commercial Companies Code shall be applicable here is significant. Art of the Family and Guardianship Code stipulates that each spouse is free to manage the joint property, but art / art. 333 of the Commercial Companies Code provides that the joint holders of a share or shares shall exercise their rights in the company through a common representative. In the prima facie view, there is a conflict of provisions. 41