Nowelizacja ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nieprawidłowości w zakresie zamówień publicznych

Transkrypt

1 Nowelizacja ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nieprawidłowości w zakresie zamówień publicznych Spotkanie przedstawicieli Instytucji Pośredniczącej i Instytucji Wdrażających środowiskowe priorytety w ramach POIiŚ Szczawnica M inisterstwo Środowiska 1 2 sty czn i a 201 2

2 Grupa 1 Czyny niezwiązane z udzieleniem zamówienia (art. 17 ust. 1 i ust. 1 c). Czyny te wskazane są w znowelizowanym art. 17 ust. 1 i ust. 1c ustawy i dotyczą etapu przygotowania oraz prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Ich cechami charakterystycznymi jest to, że: a) mogą być popełnione zarówno przez pracowników zamawiającego którym powierzono obowiązki w tym zakresie na podstawie przepisów art. 18 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych jak i przez osoby niebędące pracownikiem zamawiającego, którym na podstawie art. 15 ust., powołanej ustawy powierzono przygotowanie lub przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (art. 4 ust. 1 pkt 3 i ust.2 ustawy); b) nie będą stanowiły naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeżeli w toku postępowania zostały skorygowane w sposób zapewniający zgodność danej czynności z przepisami (art. 17 ust. 1a i 1c ustawy); c) nie będą stanowiły naruszenia dyscypliny finansów publicznych, jeżeli nie doszło do udzielenia zamówienia publicznego (art. 17 ust. 1 a i 1c ustawy). 2

3 Czyn Nr 1 Opisanie przedmiotu zamówienia publicznego w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję (art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy). Przed zmianami: naruszeniem dyscypliny finansów publicznych było udzielenie zamówienia publicznego którego przedmiot został określony w sposób naruszający zasady uczciwej konkurencji. Naruszający dyscyplinę: osoba opisująca przedmiot zamówienia z powierzonymi w tym zakresie obowiązkami (wskazana w części 3.B.1 protokołu z postępowania). 3

4 Art. 29 PZP Przedmiot zamówienia opisuje się w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty. Przedmiotu zamówienia nie można opisywać w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję, w szczególności przez wskazanie znaków towarowych, patentów lub pochodzenia, chyba że jest to uzasadnione specyfiką przedmiotu zamówienia i zamawiający nie może opisać przedmiotu zamówienia za pomocą dostatecznie dokładnych określeń, a wskazaniu takiemu towarzyszą wyrazy "lub równoważny". 4

5 Przykład Niezamieszczenie na stronie internetowej zamawiającego wraz ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia przedmiotu robót określającego szczegółowy zakres przedmiotu zamówienia i stanowiącego załącznik do specyfikacji, z naruszeniem przepisów art. 36 ust. 1 pkt 3 oraz art. 37 ust. 2 w związku z art. 42 ust. 1 Prawa zamówień publicznych. Przykład Orzeczenie GKO z dnia 23 marca 2009 Nr BDF1/4900/8/8/09/272 Wskazanie nazw towarowych bez przewidzenia możliwości składania ofert równoważnych 5

6 Nieprawidłowe opisanie przedmiotu zamówienia (grożące odpowiedzialnością dyscyplinarną z tego tytułu) może zostać wyeliminowane w trakcie prowadzonego postępowania, w szczególności przez dokonanie zmiany specyfikacji w trybie przepisów art. 38 ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych z uwzględnieniem przepisów art. 38 ust. 6 i art. 12a tej ustawy. Zastosowanie tego rozwiązania wyłączy odpowiedzialność dyscyplinarną (art. 17 ust. 1a ustawy). Także unieważnienie postępowania - przy zachowaniu przesłanek z art. 93 ustawy Prawo zamówień publicznych - spowoduje wyłączenie odpowiedzialności dyscyplinarnej z tego tytułu. 6

7 Czyn Nr 2 Ustalenie wartości zamówienia publicznego lub jego części, jeżeli miało to wpływ na obowiązek stosowania przepisów o zamówieniach publicznych albo na zastosowanie przepisów dotyczących zamówienia publicznego o niższej wartości (art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy); Przed zmianami: naruszeniem dyscypliny finansów publicznych było udzielenie zamówienia publicznego wykonawcy wybranemu bez stosowania przepisów ustawy. Naruszający dyscyplinę: osoba ustalająca wartość zamówienia z powierzonymi w tym zakresie obowiązkami (wskazana w części 3.B.2 protokołu z postępowania). 7

8 Wartość zamówienia ustala się na podstawie wynagrodzenia wykonawcy, które: a) jest całkowitym wynagrodzeniem wykonawcy; b) ma charakter wyceny szacunkowej; c) jest ustalone z należytą starannością; d) nie zawiera podatku od towarów i usług. 8

9 Usługi i dostawy powtarzające się okresowo (art. 34 ust. 1). Podstawą ustalenia wartości zamówienia na usługi lub dostawy powtarzające się okresowo, jest łączna wartość zamówień tego samego rodzaju: 1) udzielonych w terminie poprzednich 12 miesięcy lub w poprzednim roku budżetowym, z uwzględnieniem zmian ilościowych zamawianych usług lub dostaw oraz prognozowanego na dany rok średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, albo 2) których zamawiający zamierza udzielić w terminie 12 miesięcy następujących po pierwszej usłudze lub dostawie. 9

10 Pozostałe usługi i dostawy (art. 32) Podstawą ustalenia wartości zamówienia jest całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy, bez podatku od towarów i usług, ustalone przez zamawiającego z należytą starannością. Szacowanie w przypadku usług pozostałych może mieć charakter np: a) analizy cen rynkowych; b) analizy wydatków poniesionych na tego typu zamówienia w okresie poprzedzającym moment szacowania wartości zamówienia; c) analizy cen ofertowych złożonych w postępowaniach obejmujących analogiczny przedmiot 1 0

11 Roboty budowlane (art. 33) Wartość zamówienia na roboty budowlane ustala się na podstawie: 1) kosztorysu inwestorskiego sporządzanego na etapie opracowania dokumentacji projektowej albo na podstawie planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane; 2) planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. 1 1

12 Przykład: tzw. wkład własny zamawiającego Stosownie do przepisów art. 33 ust. 3 PZP, przy obliczaniu wartości zamówienia na roboty budowlane uwzględnia się także wartość dostaw związanych z wykonywaniem robót budowlanych oddanych przez zamawiającego do dyspozycji wykonawcy. Tzw. wkład własny zamawiającego powinien zostać wyceniony z należytą starannością, a jego wartość uwzględniona w wartości zamówienia. Należy pamiętać że naruszenie tego przepisu może także skutkować naruszeniem zasady powszechności stosowania ustawy PZP. Przykładem może być sytuacja w której przy realizacji inwestycji polegającej na budowie drogi, oszacowano jedynie wartość zamówienia na wykonanie samych robót (poniżej euro), nie uwzględniając w niej wartości przekazanych wykonawcy materiałów do jej budowy będących w dyspozycji zamawiającego ( euro) i udzielono zamówienia bez stosowania ustawy PZP. Nie ma przy tym znaczenia od kiedy materiały są w posiadaniu zamawiającego (np. zostały przez niego nabyte dwa lata temu), ani na jakiej podstawie zamawiający nimi 1 2

13 Udzielanie zamówienia w częściach. Stosownie do przepisów art. 32 ust. 4 PZP, jeżeli zamawiający udziela zamówienia w częściach, z których każda stanowi przedmiot odrębnego postępowania, wartością zamówienia jest łączna wartość poszczególnych części zamówienia. Sytuacja taka występuje, gdy zamawiający ustali zakres zamówień tego samego rodzaju dostaw lub usług w ciągu roku, jednak nie udzieli zamówienia w wyniku przeprowadzenia jednego postępowania, a w wyniku kilku umów zawartych w ciągu roku (zamówienie w częściach). Wyjątek wynikający z art. 6a W przypadku zamówień udzielanych w częściach, do udzielenia zamówienia na daną część zamawiający może stosować przepisy właściwe dla wartości tej części zamówienia, jeżeli jej wartość jest mniejsza niż wyrażona w złotych równowartość kwoty euro dla dostaw lub usług oraz euro dla robót budowlanych, pod warunkiem że łączna wartość tych części wynosi nie więcej niż 20 % wartości zamówienia. 1 3

14 Zamówienia finansowane w ramach projektów dofinansowywanych z środków UE Nieuzasadnione jest traktowanie zamówień jako odrębnych ze względu na źródło finansowania. Gdy jest to jedyna przesłanka która stanowi o odrębności zamówień, nie uzasadnia ona traktowania tożsamych zamówień jako zamówień odrębnych. Np.: 5000 euro sprzęt komputerowy w ramach projektu Nr euro sprzęt komputerowy w ramach projektu Nr euro sprzęt komputerowy w ramach zapotrzebowania z środków własnych euro występuje obowiązek stosowania ustawy PZP (gdy wszystkie zakupy były możliwe do zaplanowania w tym samym momencie w tej samej perspektywie czasowej) 1 4

15 Niewłaściwe agregowanie zamówień Niestosowanie ustawy ze względu nie nieustalenie wartości zamówienia lub jego nieprawidłowe ustalenie może być konsekwencją nieprawidłowości w zakresie systemu agregowania zamówień. Problem ten dotyczy przede wszystkim większych jednostek, zamawiających w ciągu roku duże ilości różnorodnych dostaw i usług. 1 5

16 Decydujące znaczenie przy agregowaniu ma ocena dotycząca przedmiotu zamówienia z punktu widzenia: - jego cech fizycznych i użytkowych (przesłanka Nr 1); - jego funkcji (celu, przeznaczenia) przy czym jest to najsłabsze z podanych kryteriów i nie zawsze będzie miało decydujący wpływ na decyzję o agregacji (przesłanka Nr 2); - możliwości wykonania przez tą samą grupę wykonawców (przesłanka Nr 3); - tożsamości czasowej ich wykonania rozumianej szeroko, przez pryzmat przyjętych w jednostce okresów planowania (przesłanka Nr 4). 1 6

17 Przykład: W przypadku zakupu żywności należy odrębnie należy szacować wartość zamówienia na poszczególny asortyment (np. pieczywo, warzywa, mięso). Orzeczenie GKO z 10 września 2007 r. Biul. NDFP 2007/4/14 Przykład: Decydujące znaczenie przy agregowaniu usług szkoleniowych ma tematyka oraz możliwość zrealizowania przez tą samą grupę wykonawców Opinia Urzędu Zamówień Publicznych 1 7

18 Czyn Nr 3 Opisanie sposobu dokonania oceny spełniania warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego w sposób niezwiązany z przedmiotem zamówienia lub nieproporcjonalny do przedmiotu zamówienia (art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy); Przed zmianami: naruszeniem dyscypliny finansów publicznych było udzielenie zamówienia którego warunki zostały określone w sposób naruszający zasady uczciwej konkurencji Naruszający dyscyplinę: osoba opisująca sposób oceny spełniania warunków udziału w postępowaniu z powierzonymi w tym zakresie obowiązkami (wskazana w części 3.B.3 protokołu z postępowania). 1 8

19 WARUNKI NEGATYWNE w specyfikacji Konsekwencją szczegółowego określenia przez ustawodawcę przesłanek wykluczenia z postępowania w przepisach art. 24 ust. 1 PZP jest brak możliwości ich konkretyzowania lub modyfikowania przez zamawiającego na potrzeby prowadzonego przez niego postępowania. Jedynym jego obowiązkiem na etapie przygotowywania treści specyfikacji jest wskazanie w niej przesłanek wykluczenia z postępowania (które są tzw. negatywnymi warunkami udziału w postępowaniu) - na zasadzie powtórzenia zapisów ustawy - oraz wskazanie oświadczeń i dokumentów jakie zobowiązany będzie złożyć wykonawca, aby wykazać brak podstaw do wykluczenia go z postępowania.

20 WARUNKI POZYTYWNE w specyfikacji Specyfikacja służy doprecyzowaniu POZYTYWNYCH warunków udziału w postępowania oraz wskazaniu sposobu ich weryfikacji. Jednocześnie przez uprawnienie zamawiającego do konkretyzowania warunków udziału w postępowaniu ma gwarantować, że zamówienie publiczne wykona podmiot gwarantujący wiedzę, doświadczenie, właściwy potencjał kadrowy i techniczny oraz znajdujący się w odpowiedniej sytuacji finansowej (wykonawca nie spełniający skonkretyzowanych przez zamawiającego warunków podlega następnie wykluczeniu z postępowania).

21 Zgodnie z przepisami art. 22 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wykonawcy, którzy spełniają warunki, dotyczące: a) posiadania uprawnień do wykonywania określonej działalności lub czynności, b) posiadania wiedzy i doświadczenia, c) dysponowania odpowiednim potencjałem technicznym oraz osobami zdolnymi do wykonania zamówienia d) sytuacji ekonomicznej i finansowej. 21

22 Opis sposobu dokonywania oceny spełniania warunków udziału w postępowaniu powinien być zgodnie z przepisami art. 22 ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych: związany z przedmiotem zamienia (tj. dokonywany przez pryzmat celu jakiemu ma on służyć a więc zapewnieniu wyboru wykonawcy dającego rękojmię należytego wykonania przedmiotu zamówienia) proporcjonalny do przedmiotu zamówienia (tj. adekwatny do osiągnięcia celu a więc wyboru wykonawcy dającego rękojmię należytego wykonania przedmiotu zamówienia). 22

23 Czyn Nr 4 Niezgodne z przepisami ustawy określenie kryteriów oceny ofert. (art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy); Przed zmianami: brak Naruszający dyscyplinę: osoba opisująca kryteria oceny ofert z powierzonymi w tym zakresie obowiązkami (wskazana w części 3.B.4 protokołu z postępowania). 23

24 Zasady ustalania kryteriów oceny ofert wskazane są w przepisach art. 91 ustawy Prawo zamówień publicznych. Niezgodne z przepisami ustawy określenie kryteriów oceny ofert skutkujące naruszeniem dyscypliny finansów publicznych to między innymi ustalenie kryteriów oceny ofert odnoszących się do właściwości podmiotowych wykonawcy, z naruszeniem art. 91 ust. 3 ustawy Prawo zamówień publicznych (wyjątkiem w tym zakresie są tzw. usługi niepriorytetowe, zgodnie z przepisami art. 5 tej ustawy). Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych może być także przyjęcie kryteriów niecenowych w trybie zapytania o cenę, z naruszeniem przepisów art. 69 w związku z art. 72 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych. 24

25 Czyn Nr 5 Nieprzekazanie do ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub niezamieszczenie w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenia o zamówieniu, ogłoszenia o zmianie ogłoszenia o zamówieniu lub ogłoszenia o udzieleniu zamówienia (art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy); Przed zmianami: udzielenie zamówienia z naruszeniem przepisów dotyczących obowiązku przekazania lub zamieszczenia ogłoszenia w postępowaniu. Naruszający dyscyplinę: osoba niezamieszczająca ogłoszenia z powierzonymi w tym zakresie obowiązkami 25

26 a) naruszeniem dyscypliny nie będzie już udzielenie zamówienia, w którym nie zamieszczono ogłoszeń wskazanych w art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy, ale będzie nim samo niezamieszczenie tych ogłoszeń przez osobę do tego zobowiązaną na podstawie przepisów art. 15 ust. 2 lub art. 18 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych; b) nie będzie już naruszeniem dyscypliny finansów publicznych niezamieszczenia ogłoszenia o zamówieniu w siedzibie zamawiającego i w miejscu publicznie dostępnym; c) naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie niezamieszczenie ogłoszenia o udzieleniu zamówienia (art. 95 ustawy Prawo zamówień publicznych), które dotychczas nie było przedmiotem zainteresowania dyscypliny finansów publicznych. 26

27 Czyn Nr 6 Niezawiadomienie w terminie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o wszczęciu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy); Przed zmianami: Udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących obowiązku zawiadomienia Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych. Naruszający dyscyplinę: osoba niezawiadamiająca Prezesa UZP z powierzonymi w tym zakresie obowiązkami 27

28 Dotychczas naruszenie dyscypliny obejmowało wszystkie przypadki niezawiadomienia Prezesa UZP tj. niezawiadomienie o wszczęciu postępowania w trybie negocjacji bez ogłoszenia i zamówienia z wolnej ręki w sytuacji wskazanej w przepisach art. 62 ust. 2 i art. 67 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych; niezawiadomienie o odrzuceniu oferty zawierającej rażąco niską cenę w postępowaniu o wartości przekraczającej progi unijne na zasadach wskazanych w art. 90 ust. 4 tej ustawy; niezawiadomienie o zawarciu umowy ramowej lub o ustanowieniu dynamicznego systemu zakupów na okres dłuższy niż 4 lata na zasadach wskazanych w art. 100 ust. 2 i art. 201 ust. 3 tej ustawy; niezawiadomienie o zamiarze zawarcia umowy o zamówienie publiczne na okres dłuższy inż 4 lata w sytuacji określonej w przepisach art. 142 ust. 3 ustawy Prawo zamówień publicznych. 28

29 Czyn Nr 7 Naruszenie przepisów o zamówieniach publicznych w inny sposób jeżeli miało ono wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, chyba że nie doszło do udzielenia zamówienia publicznego (art. 17 ust. 1 c ustawy). Przed zmianami: udzielenie zamówienia publicznego z innym naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, jeżeli naruszenie to miało wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego Naruszający dyscyplinę: osoba naruszająca przepisy PZP 29

30 Wpływ nieprawidłowości na wynik postępowania polega na wystąpieniu błędu po stronie zamawiającego (działanie lub zaniechanie) który powoduje że wynik postępowania (wybór konkretnej oferty) jest odmienny od wyniku, który nastąpiłby gdyby tego błędu nie było. Naruszeniem dyscypliny może być w szczególności: a) bezpodstawne wykluczenie wykonawcy które miało wpływ na wynik postępowania (np. bezpodstawne wykluczenie wykonawcy który złożył najkorzystniejszą ofertę powodujące wybór oferty wykonawcy drugiego w kolejności); b) niewykluczenie wykonawcy które miało wpływ na wynik postępowania (np. 30

31 d) niewykluczenie wykonawcy który złożył ofertę najkorzystniejszą, pomimo występowania przesłanek wykluczenia i wybór jego oferty jako najkorzystniejszej); e) bezpodstawne odrzucenie oferty które miało wpływ na wynik postępowania (np. bezpodstawne odrzucenie najkorzystniejszej oferty); f) nieodrzucenie oferty które miało wpływ na wynik postępowania (np. nieodrzucenie najkorzystniejszej oferty, pomimo występowania przesłanek jej odrzucenia); g) wybór oferty niebędącej ofertą najkorzystniejszą wg przyjętych kryteriów oceny ofert; h) bezpodstawne unieważnienie postępowania. 31

32 Przesłanki wykluczenia z postępowania (art. 24 PZP) wyklucza się: 1) wykonawców, którzy wyrządzili szkodę, nie wykonując zamówienia lub wykonując je nienależycie, jeżeli szkoda ta została stwierdzona orzeczeniem sądu, które uprawomocniło się w okresie 3 lat przed wszczęciem postępowania; 2) wykonawców, z którymi dany zamawiający rozwiązał albo wypowiedział umowę w sprawie zamówienia publicznego albo odstąpił od umowy w sprawie zamówienia publicznego, z powodu okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność, jeżeli rozwiązanie albo wypowiedzenie umowy albo odstąpienie od niej nastąpiło w okresie 3 lat przed wszczęciem postępowania, a wartość niezrealizowanego zamówienia wyniosła co najmniej 5% wartości umowy; 3) wykonawców, w stosunku do których otwarto likwidację lub których upadłość ogłoszono, z wyjątkiem wykonawców, którzy po ogłoszeniu upadłości zawarli układ zatwierdzony prawomocnym postanowieniem sądu, jeżeli układ nie przewiduje zaspokojenia wierzycieli przez likwidację majątku upadłego. 32

33 Przesłanki wykluczenia z postępowania (art. 24 PZP) wyklucza się: 4) wykonawców, którzy zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadków gdy uzyskali oni przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu; 5) wykonawców z prawomocnym orzeczeniem w zakresie wskazanym w art. 24 ust. 1 pkt 4-8; 6) podmioty zbiorowe, wobec których sąd orzekł zakaz ubiegania się o zamówienia. 33

34 Przesłanki wykluczenia z postępowania (art. 24 PZP) wyklucza się również wykonawców, którzy: 1) wykonywali bezpośrednio czynności związane z przygotowaniem prowadzonego postępowania lub posługiwali się w celu sporządzenia oferty osobami uczestniczącymi w dokonywaniu tych czynności, chyba że udział tych wykonawców w postępowaniu nie utrudni uczciwej konkurencji; 2) nie wnieśli wadium do upływu terminu składania ofert, na przedłużony okres związania ofertą lub w terminie, o którym mowa w art. 46 ust. 3, albo nie zgodzili się na przedłużenie okresu związania ofertą; 3) złożyli nieprawdziwe informacje mające wpływ lub mogące mieć wpływ na wynik prowadzonego postępowania; 4) nie wykazali spełniania warunków udziału w postępowaniu. 34

35 Przesłanki odrzucenia ofert (art. 89): a) jej niezgodność z ustawą; b) niezgodność jej treści z treścią specyfikacji; c) sytuacja w której jej złożenie stanowi czyn nieuczciwej konkurencji; d) jej rażąco niska cena w stosunku do przedmiotu zamówienia; e) jej złożenie przez wykonawcę wykluczonego z udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia lub niezaproszonego do składania ofert; f) błędy w obliczeniu ceny; g) jej nieważność na podstawie odrębnych przepisów. 35

36 Czyn Nr 8 Udzielenie zamówienia publicznego wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych (art. 17 ust. 1b pkt 1 ustawy). Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba udzielająca zamówienia 36

37 Czyn Nr 9 Udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących przesłanek stosowania trybów udzielenia zamówienia publicznego: negocjacji bez ogłoszenia, zamówienia z wolnej ręki lub zapytania o cenę (art. 17 ust. 1b pkt 2 ustawy). Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba udzielająca zamówienia 37

38 Szczegółowa struktura trybów w jakich udzielono zamówień w roku 2010: przetarg nieograniczony 76,89% przetarg ograniczony 0,70% negocjacje z ogłoszeniem 0,24% dialog konkurencyjny 0,03% negocjacje bez ogłoszenia 1,33% zamówienie z wolnej ręki 17,38% zapytanie o cenę 3,24% licytacja elektroniczna 0,17% 38

39 Art. 5 PZP UNIA EUROPEJSKA W przypadku zamówień na usługi niepriorytetowe zamawiający może wszcząć postępowanie w trybie negocjacji bez ogłoszenia lub w trybie zamówienia z wolnej ręki także w innych uzasadnionych przypadkach niż określone odpowiednio w art. 62 ust. 1 lub art. 67 ust. 1, w szczególności jeżeli zastosowanie innego trybu mogłoby skutkować co najmniej jedną z następujących okoliczności: 1) naruszeniem zasad celowego, oszczędnego i efektywnego dokonywania wydatków; 2) naruszeniem zasad dokonywania wydatków w wysokości i w terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań; 3) poniesieniem straty w mieniu publicznym; 4) uniemożliwieniem terminowej realizacji zadań. Błędne stosowanie trybu zamówienia z wolnej ręki przy usługach niepriorytetowych może polegać na błędnym zakwalifikowaniu usługi jako niepriorytetowej lub nieuzasadnionym zastosowaniu trybu. 39

40 Art. 67 PZP Zamówienia z wolnej ręki są tym trybem udzielania zamówień publicznych, który - jako niekonkurencyjny - powinien być stosowany ze szczególną rozwagą i wyłącznie w sytuacjach ewidentnie spełniających przesłanki ustawowe. "Przekonanie zamawiającego" i jego "błędne rozumienie" tych przesłanek nie może być potraktowane jako podstawa do usprawiedliwienia bezpodstawnego zastosowania tego trybu i/lub uznania naruszenia dyscypliny finansów publicznych jako popełnionego w sposób nieumyślny. naruszonego przepisu do gałęzi prawa o specjalistycznym charakterze. Orzeczenie GKO z dnia 15 maja 2006 r. DF/GKO/Odw.-4900/32/43/RN- 18/06/615 40

41 Brak konkurencji na rynku, monopol (art. 67 ust. 1 pkt.1) Zamówienia z wolnej ręki można udzielić jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy, usługi lub roboty budowlane mogące być świadczone tylko przez jednego wykonawcę: -z przyczyn technicznych o obiektywnym charakterze, -z przyczyn związanych z ochroną praw wyłącznych, wynikających z odrębnych przepisów, -w przypadku udzielania zamówienia w zakresie działalności twórczej lubartystycznej. Przesłanki te obejmują sytuację w której prowadzone postępowanie konkurencyjne nie przyniosłoby zakładanego efektu, bowiem obiektywnie możliwe jest złożenie oferty jedynie przez jednego wykonawcę 41

42 Przykład W ocenie GKO, fakt, że określona firma jest wyłącznym dystrybutorem określonego produktu w żadnej mierze nie oznacza, iż na rynku nie występują inne podmioty oferujące sprzęt innych producentów o tożsamej funkcjonalności i równoważnych parametrach technicznych. Istnienie tylko jednego dostawcy lub wykonawcy zdolnego do realizacji zamówienia musi być oczywiste, wynikać z obiektywnych, nie budzących wątpliwości faktów, a nie tylko z subiektywnego przekonania strony zamawiającej. Orzeczenie GKO z 14 maja 2009 r. Nr BDF1/4900/19/18/09/679 Nie stanowi przesłanki pozwalającej na skorzystanie z trybu z wolej ręki przekonanie zamawiającego, że proponowany przez niego wykonawca jest jedynym, który ze względu na szczególne zaufanie, doświadczenie i możliwości organizacyjne, jest w stanie wykonać zamówienie. Wyrok NSA z dnia 11 września 2000 sygn. akt II SA 2074/00, wyrok SN z dnia 6 lipca

43 Przykład KIO w uchwale z 5 stycznia 2011 r. KIO/KD 106/10 orzekło, że w przypadku gdy zamawiający przewiduje oraz planuje powierzenie nadzoru autorskiego wykonawcy projektu oraz możliwe jest sprecyzowanie zakresu usługi nadzoru już na etapie zamawiania projektu, winien powyższe określić i włączyć do zamówienia na prace projektowe. Zakazane jest potencjalne obchodzenie przepisów art. 10 PZP przez celowe kreowanie sytuacji, w której możliwe jest skorzystanie z trybu niekonkurencyjnego. Przy czym inny skład KIO w orzeczeniu z 30 sierpnia 2011 r. KIO 1805/11 orzekł, że nadzór autorski może być wykonywany przez podmioty nie będące autorem projektu, co całkowicie wyłącza możliwość stosowania trybu zamówienia z wolnej ręki. 43

44 Sytuacja nadzwyczajna (art. 67 ust. 1 pkt. 3) Zamawiający może zastosować tryb zamówienia z wolnej ręki, gdy ze względu na wyjątkową sytuację niewynikającą z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, której nie mógł on przewidzieć, wymagane jest natychmiastowe wykonanie zamówienia, a nie można zachować terminów określonych dla innych trybów udzielenia zamówienia. Przesłanka ta składa się de facto z pięciu przesłanek szczegółowych, które muszą wystąpić łącznie, aby można było skorzystać z trybu zamienia z wolnej ręki: wyjątkowa sytuacja; brak wpływu zamawiającego na jej wystąpienie; niemożność (obiektywna) przewidzenia wystąpienia sytuacji wyjątkowej; konieczność natychmiastowego wykonania zamówienia; niemożność udzielenia zamówienia w trybach konkurencyjnych ze względu na terminy ich prowadzenia. 44

45 Brak zainteresowania zamówieniem i nieskuteczne procedury otwarte (art. 67 ust. 1 pkt. 4) Tryb zamówienia z wolnej ręki może zostać zastosowany także w sytuacji, gdy w prowadzonych kolejno postępowaniach o udzielenie zamówienia, z których co najmniej jedno prowadzone było w trybie przetargu nieograniczonego albo przetargu ograniczonego, nie wpłynął żaden wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, nie zostały złożone żadne oferty lub wszystkie oferty zostały odrzucone ze względu na niezgodność treści oferty z treścią specyfikacji istotnych warunków zamówienia w zakresie opisu przedmiotu zamówienia, a pierwotne warunki zamówienia nie zostały w istotny sposób zmienione. Przesłanka ta jest odpowiedzią na występujące przypadki braku zainteresowania ze strony wykonawców prowadzonymi postępowaniami (brak ofert) lub brakiem ofert odpowiadających wymaganiom zamawiającego (niezgodność ofert ze specyfikacją). Nie jest możliwe zastosowanie trybu zamówienia z wolnej ręki np. w sytuacji, gdy poprzednio prowadzone postępowania konkurencyjne unieważniono np. ze względu na to, że cena oferty najkorzystniejszej przekraczała kwotę, jaką zamawiający może przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia. 45

46 Przykład Zamawiający przeprowadził dwa postępowania w trybie przetargu nieograniczonego, w których nikt nie złożył oferty (postępowania unieważniono). Zamawiający w unieważnionych postępowaniach postawił warunki udziału w postępowaniu. Na potwierdzenie warunków zamawiający żądał odpowiednich dokumentów podmiotowych. Po unieważnieniu ww. postępowań, zamawiający udzielił zamówienia w trybie zamówienia z wolnej ręki na podstawie art. 67 ust. 1 pkt 4 PZP, przy czym stosując ten tryb nie sprecyzował warunków udziału w postępowaniu, i żądał od wykonawcy jedynie oświadczenia o spełnianiu warunków w postępowaniu (nieskonkretyzowanych). Zamawiający w tym przypadku bezpodstawnie zastosował tryb zamówienia z wolnej ręki, bowiem istotne warunki zamówienia uległy zmianie. 46

47 Zamówienia dodatkowe (art. 67 ust. 1 pkt. 5) Ustawodawca przewidział możliwość zastosowania trybu zamówienia z wolnej ręki w przypadku udzielania dotychczasowemu wykonawcy usług lub robót budowlanych zamówień dodatkowych, nieobjętych zamówieniem podstawowym i nieprzekraczających łącznie 50 % wartości realizowanego zamówienia, niezbędnych do jego prawidłowego wykonania, których wykonanie stało się konieczne na skutek sytuacji niemożliwej wcześniej do przewidzenia, jeżeli z przyczyn technicznych lub gospodarczych oddzielenie zamówienia dodatkowego od zamówienia podstawowego wymagałoby poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów lub wykonanie zamówienia podstawowego jest uzależnione od wykonania zamówienia dodatkowego. Celem zastosowania trybu zamówienia z wolnej ręki w tym przypadku jest konieczność zapewnienia ciągłości wykonania konkretnej inwestycji lub usługi, w sytuacji gdy wyodrębnienie jej części do oddzielnego postępowania powodowałoby nieefektywne i nieoszczędne dokonanie wydatków publicznych (niewspółmierne koszty wyodrębnienia zamówienia, techniczne trudności w odrębnym wykonaniu części zamówienia). 47

48 Zamówienia uzupełniające (art. 67 ust. 1 pkt. 6 i 7) Możliwość udzielenia zamówień uzupełniających jest efektem właściwego planowania realizacji zamówienia, przy zachowaniu należytej staranności ze strony zamawiającego. Zamawiający przewidując możliwość wystąpienia konieczności zlecenia dodatkowych zamówień o podobnym zakresie przedmiotowym, może zagwarantować sobie prawo rozszerzenia zakresu zamówienia podstawowego o późniejsze zamówienia uzupełniające udzielone - dotychczasowemu wykonawcy - w trybie zamówienia z wolnej ręki. Sytuacja tak występuje, gdy zamawiający, ustalając pewny zakres realizowanego zamówienia (będący przedmiotem umowy podstawowej) zakłada możliwość udzielania zamówienia w szerszym zakresie, jednak z różnych względów nie ma pewności, czy ten szerszy zakres zamówienia uda mu się zrealizować (np. w chwili wszczęcia postępowania nie ma jeszcze zagwarantowanych źródeł finansowania zamówienia w rozszerzonym zakresie). Wówczas informuje w specyfikacji wszystkich wykonawców o możliwości zlecenia zamówień uzupełniających i gdy w trakcie, lub po realizacji zamówienia podstawowego uzna, że ma warunki do realizacji rozszerzonego zakresu zamówienia, zleci je wykonawcy zamówienia podstawowego w trybie zamówienia z wolnej ręki. 48

49 ZAPYTANIE O CENĘ Stosownie do przepisów art. 70 PZP, zamawiający może udzielić zamówienia w trybie zapytania o cenę, jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy lub usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych a wartość zamówienia jest mniejsza niż kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8. Przy stosowaniu tego trybu niedopuszczalne są inne niż cena kryteria oceny ofert (stąd np. w trybie zapytania o cenę nie są dopuszczalne oferty wariantowe art. 83 ust. 1 w związku z art. 69 i następnymi PZP). 49

50 Pod pojęciem pojęcia powszechnie dostępny należy rozumieć: pospolity, masowy, seryjny, popularny. Natomiast pod pojęciem ustalone standardy jakościowe należy rozumieć typy lub gatunki (dostaw/usług) dokładnie określone, znormalizowane, odpowiadające przeciętnym, standardowym, a nie specyficznym wymaganiom (normom), niewymagające indywidualnego podejścia. Główna Komisja Orzekająca w swoim orzecznictwie podkreśla, że ustawodawca zakłada zastosowanie trybu zapytania o cenę do najprostszych dostaw i usług, które oferowane są powszechnie w ustalonym standardzie jakościowym. Ustalone standardy jakościowe zaś wskazują na standardowy, powtarzalny i typowy charakter rzeczy będących przedmiotem dostaw i świadczeń będących przedmiotem usług 50

51 Czyn Nr 10 Zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego bez zachowania formy pisemnej (art. 17 ust. 2 pkt 1 ustawy); Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba zawierająca umowę 51

52 Stosownie do przepisów art. 139 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych, umowa o zamówienie publiczne wymaga, pod rygorem nieważności, zachowania formy pisemnej. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych będzie więc zawarcie umowy np. w formie ustnej, w formie wymiany oświadczeń woli za pośrednictwem faksu itp. 52

53 Czyn Nr 11 Zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego na czas dłuższy niż określony w przepisach o zamówieniach publicznych lub na czas nieoznaczony, z wyłączeniem przypadków dopuszczonych w przepisach o zamówieniach publicznych (art. 17 ust. 2 pkt 2 ustawy); Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba zawierająca umowę 53

54 Czyn Nr 12 Zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego przed ogłoszeniem orzeczenia przez Krajową Izbę Odwoławczą, z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych (art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy). Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba zawierająca umowę 54

55 Stosownie do przepisów art. 183 ustawy Prawo zamówień publicznych zamawiający - przypadku wniesienia odwołania przez wykonawcę - nie może zawrzeć umowy do czasu ogłoszenia przez Krajową Izbę Odwoławcza wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie odwoławcze. Natomiast Izba może - na wniosek zamawiającego - uchylić zakaz zawarcia umowy, jeżeli niezawarcie umowy mogłoby spowodować negatywne skutki dla interesu publicznego przewyższające korzyści związane z koniecznością ochrony wszystkich interesów, w odniesieniu do których zachodzi prawdopodobieństwo doznania uszczerbku w wyniku czynności podjętych przez zamawiającego w postępowaniu o udzielenie zamówienia; 55

56 Czyn Nr 13 Zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych (art. 17 ust. 6 ustawy). Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba zawierająca umowę 56

57 Jedną z podstawowych zasad zamówień publicznych jest zakaz zmian umowy. Wyjątki od tej zasady przewidziane są w przepisach art. 144 ustawy Prawo zamówień publicznych, stosownie do których można zmienić umowę gdy zmiana jest nieistotna lub w sytuacji gdy zamawiający przewidział możliwość dokonania takiej zmiany w ogłoszeniu o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz określił warunki takiej zmiany. Naruszeniem dyscypliny będzie więc zmiana umowy w sytuacji braku przesłanek wskazanych w art. 144 ustawy Prawo zamówień publicznych. 57

58 Przykład: Zamawiający w trakcie realizacji umowy dokonuje zmiany polegającej na wprowadzeniu zaliczkowego rozliczania się z wykonawcą (w specyfikacji i ogłoszeniu nie przewidywał zaliczek). W specyfikacji nie przewidział możliwości dokonania tego rodzaju zmiany. Zamawiający argumentuje, że zmiana nie jest zmianą istotną, stąd w jego ocenie jest dozwolona. Zamawiający w tej sytuacji narusza przepisy art. 144 PZP, bowiem zmiana ta ma charakter istotny. Wprowadza się do umowy warunki, które - gdyby zostały ujęte w ramach pierwotnej procedury udzielania zamówienia - umożliwiłyby dopuszczenie innych oferentów niż ci, którzy zostali pierwotnie dopuszczeni lub umożliwiłyby dopuszczenie innej oferty niż ta, która została pierwotnie dopuszczona (wykonawcy znajdujący się w sytuacji finansowej uniemożliwiającej wykonanie zadania bez zaliczek - nie złożyli ofert w 58

59 Czyn Nr 14 Nieunieważnienie postępowania - pomimo występowania przesłanek jego unieważnienia (art. 17 ust. 1c ustawy). Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba która powinna unieważnić postępowanie zgodnie z powierzonymi obowiązkami 59

60 Nowa przesłanka fakultatywna unieważnienia postępowania: Zamawiający może unieważnić postępowanie o udzielenie zamówienia, jeżeli środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, które zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie całości lub części zamówienia, nie zostały mu przyznane, a możliwość unieważnienia postępowania na tej podstawie została przewidziana w: 1) ogłoszeniu o zamówieniu - w postępowaniu prowadzonym w trybie przetargu nieograniczonego, przetargu ograniczonego, negocjacji z ogłoszeniem, dialogu konkurencyjnego albo licytacji elektronicznej, albo 2) zaproszeniu do negocjacji - w postępowaniu prowadzonym w trybie negocjacji bez ogłoszenia albo zamówienia z wolnej ręki, albo 3) zaproszeniu do składania ofert - w postępowaniu prowadzonym w trybie zapytania o cenę. 60

61 Naruszeniem dyscypliny w opisywanym przypadku może być: a) unieważnienie postępowania po otrzymaniu decyzji o nieprzyznaniu środków w sytuacji gdy możliwość taka nie została przewidziana w ogłoszeniu o zamówieniu (zaproszeniu do negocjacji lub zaproszeniu do składania ofert); b) unieważnienie postępowania w sytuacji, gdy zamawiający przewidział możliwość unieważnienia postępowania w specyfikacji, aczkolwiek uzyskał wnioskowaną kwotę dofinansowania umożliwiającą mu sfinansowanie zamówienia. 61

62 Przykłady: 1. Zamawiający prowadzi postępowanie z możliwością składania ofert częściowych (trzy części zamówienia). Na realizację zamówienia zmawiający może przeznaczyć 150 tyś złotych (po 50 tyś na każdą z części). W części 1 i 2 postępowania oferty najkorzystniejsze przekraczają możliwości finansowe zamawiającego (odpowiednio 60 tyś i 70 tyś), w części 3 najkorzystniejsza oferta jest równa kwocie, jaką zamawiający może przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia (50 tyś). Zamawiający unieważnia całe postępowanie ze względu na fakt, że w odniesieniu do całego postępowania, suma najkorzystniejszych ofert przekracza jego możliwości finansowe. Tym samym narusza on przepisy art. 93 ust. 1 pkt. 62

63 2. Zamawiający prowadzi postępowanie w trybie przetargu nieograniczonego, w którym może przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia kwotę 550 tyś złotych. Oferta najkorzystniejsza opiewa na kwotę 610 tyś złotych. Zamawiający nie unieważnia postępowania, lecz prowadzi z wykonawcą negocjacje, w wyniku których zawiera umowę o ograniczonym zakresie rzeczowym (w stosunku do przedmiotu zamówienia wskazanego w specyfikacji i ofercie) oraz zmniejszonym do wysokości 550 tyś złotych wynagrodzeniu. Tym samym zamawiający narusza przepisy art. 93 ust. 1 pkt. 4 PZP i dodatkowo przepisy art. 87 ust. 1 oraz art. 140 PZP. W opisywanej sytuacji zamawiający powinien unieważnić postępowanie na skutek wystąpienia okoliczności wskazanych w przepisach art. 93 ust. 1 pkt. 4 (cena najkorzystniejszej oferty lub oferta z najniższą ceną przewyższa kwotę, którą zamawiający zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, a zamawiający nie może zwiększyć tej kwoty do ceny najkorzystniejszej oferty). Co więcej, zamawiający 63

64 Czyn Nr 15 Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest: - niezłożenie przez członka komisji przetargowej lub inną osobę wykonującą czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego po stronie zamawiającego oświadczenia o braku lub istnieniu okoliczności powodujących wyłączenie z tego postępowania. - niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych. Przed zmianami: tak samo Naruszający dyscyplinę: osoba zobowiązana do złożenia oświadczenia / osoba zobowiązana do wyłączenia 64

65 Czyn Nr 16 Ostatnią grupę czynów skutkujących odpowiedzialnością dyscyplinarną w zakresie zamówień publicznych stanowią zaniedbania z zakresie kontroli zarządczej, mające wpływ na wystąpienie niektórych z czynów wskazanych w art. 17 ustawy. Osoba popełniająca czyn stanowiący naruszenie dyscypliny: Kierownik jednostki. 65

66 Stosownie do przepisów art. 18c ust. 1 ustawy, naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych obowiązków w zakresie kontroli zarządczej w jednostce sektora finansów publicznych, jeżeli miało ono wpływ na: 1) udzielenie zamówienia publicznego wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych (art. 18 c ust. 1 pkt 5 ustawy); 2) zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być zawarta, lub w przypadku wniesienia odwołania terminu jej zawarcia (art. 18 c ust. 1 pkt 6 ustawy); 66

67 3) niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych (art. 18 c ust. 1 pkt 7 ustawy); 4) unieważnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych określających przesłanki unieważnienia tego postępowania(art. 18 c ust. 1 pkt 8 ustawy); 5) dokonanie w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub przygotowaniu tego postępowania, czynności naruszającej dyscyplinę finansów publicznych przez osobę nieupoważnioną do wykonania tej czynności (art. 18 c ust. 1 pkt 12 ustawy); 67

68 Czyny nie wskazane w art. 17 lecz związane z procesem zamówienia publicznego: (art. 5) nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia (kary umowne itp.); (art. 5) niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia (wadium, kary umowne itp.); (art. 5) niezgodne z przepisami umorzenie, rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności (umorzenie kar umownych, ich rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności); 68

69 (art. 11) dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydatków; (art. 15) zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących zaciągania zobowiązań przez jednostkę sektora finansów publicznych ważne przez pryzmat przesłanek unieważnienia postępowania 69

70 Dziękuję za uwagę. 70 M inisterstwo Środowiska