Rozpoznawanie oraz zbiory jadalnych i leczniczych roślin w dzikich i mniej dzikich miejscach

Transkrypt

1 Rozpoznawanie oraz zbiory jadalnych i leczniczych roślin w dzikich i mniej dzikich miejscach (by "Wildman" Steve Brill) Fragment książki: Kwiaty Tłumaczenie: Karolina Abramowicz Kwiaty roślin znacznie ułatwiają ich rozpoznawanie, szczególnie kwiaty roślin nie drzewiastych. Aby rozpoznać pewną rzecz, musisz pogrupować ją z jej pokrewnymi,a oddzielić od grup niepowiązanych i w ten sposób stopniowo zawężać swoje poszukiwania. Taksonomia, dział nauki zajmujący się klasyfikowaniem organizmów żywych, idzie w parze z identyfikacją. Trudno ustalić genealogię liści. A ponieważ występują one podczas wszystkich pór roku, ewolucja zmieniła je ogromnie. Niespokrewnione rośliny występujące w podobnym środowisku, łącząc strategie przetrwania, często rozwijają podobne liście. Kwiaty nie zmieniają się tak mocno, ponieważ struktury rozrodcze istnieją przez krótszy czas. Dobór naturalny ma mniejsze szanse funkcjonowania, więc kwiaty zachowują więcej cech charakterystycznych swoich przodków. Dzikie róże, na przykład, występują w wielu kolorach i kształtach, ale jednak wszystkie wyglądają jak róże. Szekspir trafnie to ujął: Zapach pieczętuje ich tożsamość stuprocentowo. (Zadziwiające jak wielu początkujących 1 / 7

2 nie myśli o wąchaniu roślin) Linnaeus, 18-wieczny szwedzki biolog, który wynalazł nowoczesną przyrodniczą nomenklaturę, gorsząc świat roślin przez klasyfikowanie ich według ich płciowych części. Długo przed Darwinem, nie wiedział on, że spokrewnione rośliny wywodzą się od jednego przodka, ale spostrzegł jak zewnętrzne podobieństwa pomiędzy żywymi organizmami tworzą gromady i podgromady: gatunki, rodzaje, rodzina, kategoria, gromada (ród) i królestwo. Był to ogromny krok w średniowiecznej botanice, gdzie antropocentryczny ustrój rywalizował o klasyfikowanie rzeczy według ich przydatności dla człowieka. A zatem gryzonie i owady-insekty były grupowani razem ze szkodnikami. Pospolite nazwy są nadal dezorientujące dzisiaj: takie same rośliny mają inne nazwy w różnych rejonach. Natomiast niespokrewnione rośliny maja podobne nazwy z niewiadomych powodów. Nawet rozmaite jadalne i trujące rośliny mogą mieć te same nazwy! Ogólnoświatowe naukowe nazwy wyjaśniają to zamieszanie. Występują w łacinie i antycznej grece- martwych, niezmiennych językach. To sprawia, że są trudne do zapamiętania, sugeruję więc aby korzystać ich w następującej sytuacji: Jeśli porównujesz informacje z różnych źródeł, sprawdzaj naukowe nazwy aby się upewnić, że mowa jest o tych samych roślinach. Wreszcie będziesz mógł zaimponować innym znajomością naukowych nazw, które automatycznie będziesz zapamiętywał podczas częstego używania. 2 / 7

3 Naukowe nazwy są często opisowe i uwzględniliśmy tłumaczenia tam gdzie są one znaczące. Czasami są one dziwaczne. Linnaeus wysłał naukowców z całego świata aby zgromadzili różne okazy. Jeden z nich zapadł na poważna chorobę morską, żeglując przez burzliwe Morze Śródziemne aby zebrać afrykańskie odmiany. Przysiągł, że więcej jego noga na statku nie postanie. Kiedy przyszedł czas powrotu, spędził lata na podróżowaniu naokoło całego Morza Śródziemnego. Tak więc Linnaeus nadał na jego cześć nazwę drzewu ( gatunki jałowej ziemi), które nigdy nie rośnie blisko wody. Kwiaty rozwijają zmodyfikowaną serię liści specjalizujących się w rozmnażaniu. Spoczywające na podstawie zwanej dnem kwiatu, są rozmieszczone na krótkiej łodydze w dośrodkowym okółku. Na jaką część roślinną patrzymy aby rozpoznać roślinę? Płatki, zmodyfikowane liście, które są wspólnie nazwane koroną, są najbardziej rzucającą się w oczy cechą. Zwykłe zauważenie ich koloru oraz policzenie ich odróżnia twój okaz od wielu innych roślin. Otoczenie korony jest kolejną serią zmodyfikowanych liści- kielich, ułożony z płatków listnych?zazwyczaj zielony. Zazwyczaj są one mniejsze i mniej znaczące niż płatki kwiatowe, natomiast bardziej zauważalne kiedy otaczają pączek kwiatowy. Jeżeli płatki kwiatowe są złączone w rurkę, nie można ich policzyć. Ale można wyliczyć główne sekcje kwiata poprzez policzenie płatków listnych. One również się różnicują: niektóre kwiaty mają duże, kolorowe płatki, często zastępujące nieobecne płatki kwiatowe. Czasami płatki listne zrastają się tworząc rurkowaty kielich. 3 / 7

4 Otoczenie kielicha może być kolejną serią przekształconych liści. Liściopodobna część ochraniająca kwiatostan nazywana jest okrywą. Rozrodcze części kwiata otoczone są przez płatki: męskie pręciki zawierają nitkowe włókna, każdy z nich podpierający maleńki woreczko-podobny pylnik produkujący pył kwiatowy. Żeńska część słupka zawiera trzy części :znamię, które łapie pyłek jest rozwiniętym czubkiem szyjki słupka, przewodem kierującym pył do zalążni. Zalążnia jest wypukłym zbiornikiem zalążków. Może być prosta albo złożona. Zarówno zalążnia jak i zalążki przekształcają się w końcu w owoce albo nasiona. Pod selekcyjną presją ( stopniowe nasilenie naturalnej selekcji), te zasadnicze struktury mogą się zmieniać radykalnie. Niektórym kwiatom brakuje męskich albo żeńskich części. Niektóre rozmnażają się bezpłciowo, otwierając się dopiero wtedy kiedy nasiona są dojrzałe. Niektóre z nich wcale nie umieszczają nasion, zaprzestając rozmnażania na innych częściach- jest to rozmnażanie wegetatywne bezpłciowe. Tak funkcjonujące kwiaty, jak lilia, są śladowe. Istnieją tylko dlatego, że geny, które je tworzą są nadal aktywne. 4 / 7

5 Główna różnica pomiędzy kwiatami tkwi w tym czy są małe, liczne, nieokazałe albo duże i efektowne. Uprzedni produkuje zazwyczaj więcej pyłu, zależnie od wiatru i objętości pyłu do zapylania. Ich części są często tak mocno ograniczone, że trudno jest je rozpoznać jako kwiaty. Często rosną w gronach jak łodyżki bazi utrzymujące męskie albo żeńskie kwiaty. Bazie spadają z gałązki pojedynczo. Większość wiatropylnych drzew takich jak dąb czy orzech włoski, zawierają kwiatostany bazio-podobne. Pyłki wytworzone z pomocą wiatru lądują często w ludzkich nosach powodując katar sienny. Efektowne kwiaty są wysoce przystosowane i wydajne. Wabią owady, ptaki albo nietoperze aby je zapylały. Najbardziej zaawansowane są storczykowate: niektóre są tak wyspecjalizowane, że jeden gatunek osy zapyla jeden gatunek storczykowatych. Części dźwigające pyłek mogą przypominać żeńskie narządy rozrodcze osy. Męskie gatunki daremnie próbują się z nimi łączyć pokrywając się pyłkiem i odlatują zawiedzeni. Obdarzone innymi zmysłami niż umysł, ciągle dają się oszukiwać nieustannie zapylając storczykowate bez wynagrodzenia. Głównym rozróżnieniem wśród kwiatów zapylanych przez zwierzęta jest to czy są one promieniście symetryczne (regularne) jak kwiat jabłoni lub dwubocznie symetryczne (nierównomierne) jak fiołek. Kształt i kolor kwiata są przystosowaniem dla wybranego wydajnego owada przenoszącego pył z jednego kwiata na drugi. Owady siadają na kwiatach dla spożycia nektaru lub pyłu, ale nie wszystkie owady przenoszą pył. Niektóre kwiaty,takie jak szczawiu, są w kształcie misy. Wydajne i niewydajne owady przenoszące pył są jednako uznawane. Inne, takie jak jewelweed (północno amerykańska roczna roślina mająca zazwyczaj żółte albo pomarańczowe kwiaty), mają nektar na końcu długiego przewodu, który tworzy wyraźną zachętę. Tylko kolibry i owady z długim językiem, takie jak motyle zdobywają dostęp( mimo że czasami widzisz maleńkie otwory u nasady części szczytowej-dowód na to, że niezapylające bezkręgowce robiły otwór aby 5 / 7

6 dostać się do nektaru). Kształty głów zwierząt i kwiatów rozwijały się w zgodzie, jak zamki i klucze do drzwi, więc zapylanie i dostarczanie pokarmu jest zapewnione. Kwiaty roślin strączkowych takich jak glicynia i czarna szarańcza są dwustronnie symetryczne, ze skrzydłowatą linią brzegową podobną do łodzi, umieszczone pod widocznym słupkiem niczym flagą, przyciągają zapylające owady. Musisz być silnym, krzepkim owadem, takim jak pszczoła by przepchać się przez tą linię aby dosięgnąć nektaru znajdującego się wewnątrz i zebrać pył w tym procesie. Rozplanowanie kwiata dostarcza inne rozróżnienia pomocne w rozpoznaniu rośliny. Jeżeli kwiat jest poza sezonem, owoce zazwyczaj zatrzymują układ. Wzory mogą równie dobrze pozostawać na obumarłych pozasezonowych roślinach. Kwiaty łodygowe często rosną na centralnej długiej osi, z mniejszymi kwiatami, które dojrzewają jako pierwsze. Jest to typowy przykład układu gronowego roślin gorczycowych. Jeżeli kwiaty są bezłodyżne jak u mięty,jest to kłos. Jeśli oś główna odgałęzia się, jak w przypadku winogron, rozplanowanie (układ) takie nazywamy wiechą. // Baldaszek przypomina parasol. Wiaty łodygowe równej długości pochodzą z jednego miejsca, jak u dzikiej cebuli. Jeżeli niższe kwiaty osi głównej mają dłuższe łodyżki, a pęk jest spłaszczony u szczytu, jest to baldachogrono, jak drzewo słodkich wiśni. Kiedy kwiaty na końcu spłaszczonego odgałęzionego pęku dojrzewają pierwsze, jest to 6 / 7

7 wierzchotka jak u kaliny i czarnego bzu. Ważne jest również to aby zauważyć gdzie powstają kwiaty. Mniszek lekarski rośnie ze środka rozetki. Niektóre kwiaty rosną w ostatecznym kiściu, na szczytach niektórych roślin. Inne z kolei pochodzą z osi liścia, rozwidlenia pomiędzy gałęzią a łodygą liścia. Koniczyna wygląda tak jakby miała jeden kwiat, ale bliższe badania pokazują wiele małych kwiatów tworzących główkę kwiata. Istotną role odgrywa tutaj motyw powtórek i wspólnych zbiorów. Jeden owad może natychmiast zapylić wszystkie główki kwiatowe. Rodzina roślin złożonych, która zawiera łopian, krwawnik pospolity i słonecznik, idzie o krok dalej: promieniście symetryczne główki mają dwa rodzaje kwiatów: bezpłodne kwiaty przypominające płatki, rozchodzące się z obwodu. Przyciągają owady do wielu maleńkich, wewnętrznych urodzajnych kwiatów tarczowych. To ułożenie jest bardzo wydajne, ma ogromną przewagę nad innymi rodzinami Północnej Ameryki. Oczywiście zawsze zachodzą mutacje: mniszkowi lekarskiemu brakuje promieniście ułożonych kwiatów. 7 / 7