Tutoring w kształceniu akademickim

Transkrypt

1 Marzena CICHORZEWSKA Politechnika Lubelska, Polska Tutoring w kształceniu akademickim Gdy ucze jest gotów, spotyka mistrza (przysłowie buddyjskie) Wst p Zmiany społeczno-kulturowe oraz współczesne wyzwania, jakie stoj przed uczelniami, a jednocze nie zmiana postaw i podej cia przedstawicieli młodego pokolenia do zdobywania wiedzy, a tak e oczekiwania rynku pracy co do młodych pracowników ka poszukiwa nowych metod i rozwi za w kształceniu akademickim. Jednym nich mo e by tutoring, który jako metoda edukacyjna oparta na relacji ucze mistrz znana jest od czasów staro ytnych, np. Arystoteles miał zwyczaj naucza i dyskutowa podczas spacerów ze swoimi uczniami, których nazywano perypatetykami, od greckiego słowa peripatetikós, oznaczaj cego przechadzanie si [Tutoring akademicki, 2013]. Od tego czasu wiele si zmieniło, ale istota tutoringu pozostała niezmienna. Metoda okazała si na tyle dobra, e wł czona została do programów wielu szkół rednich i wy szych, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. W ostatnich latach zdobywa ona równie popularno w polskich uniwersytetach, które poszukuj nowych i skutecznych metod oddziaływania edukacyjnego na studentów. Badania przeprowadzone przez J. Poona wskazuj, e absolwenci uczelni wy szych kształceni z wykorzystaniem tutoringu zyskuj umiej tno ci, które zwi kszaj ich szanse na znalezienie pracy i zatrudnienie [Poon i in. 2011: ]. S to bowiem zarówno umiej tno ci ogólne, jak i specjalistyczne/bran owe. 1. Tutoring jako nowa forma edukacyjna Tutoring w dosłownym tłumaczeniu z j. angielskiego oznacza korepetycje. Podobie stwo jednak do tradycyjnie rozumianych korepetycji ogranicza si w zasadzie tylko do indywidualnej pracy pomi dzy tutorem a uczniem/studentem. Poza tym, metoda ta znacznie ró ni si, głównie ze wzgl du na zadania, które ma do wypełnienia. Nie chodzi w niej bowiem o typowe przekazywanie wiedzy czy jej utrwalanie, ale przede wszystkim o pobudzanie rozwoju osobistego i zawodowego. Tutoriale, czyli indywidualne sesje i spotkania, powinny by nastawione na wyłapywanie szczególnych umiej tno ci oraz predyspozycji studentów i rozwijanie ich. Ponadto, chodzi równie o to, by zach ci młodych ludzi do samodzielnej eksploracji naukowej, pogł biania zdobytej ju wiedzy 222

2 i odkrywania swoich mocnych stron. Dopiero bowiem poł czenie wiedzy, ró nych zdolno ci i umiej tno ci mo e pomóc w osi ganiu sukcesów szeroko rozumianych [Witkowska-Tomaszewska 2011: 15 16]. Indywidualne tutoriale odbywane na uczelni maj jeszcze jeden wa ny cel. Jest nim mianowicie wyszukiwanie odpowiednich osób i przygotowywanie ich do pracy naukowej [Kaczmarek 2013: 75]. Bezpo rednia praca pomi dzy nauczycielem a studentem, prowadzona w atmosferze spokoju, wzajemnego zrozumienia i zaufania na płaszczy nie partnerskiej, umo liwia wyznaczenie celów naukowych, ledzenie przebiegu ich realizacji, pomoc w realizowaniu etapów tego planu i doskonalenie warsztatu merytorycznego. Daje równie mo liwo inspirowania, pobudzania samodzielnego i twórczego zgł biania wiedzy. A jak pisze M. Kaczmarek: kładzie nacisk na to, co jest w edukacji najwa niejsze, a mianowicie na spotkanie ludzi w drodze rozwoju [Kaczmarek 2013: 74]. Tutoring stanowi zmian jako ciow w edukacji studentów z uwagi na odwrócenie procesu kształcenia. W tym przypadku bowiem prowadz cy jest skoncentrowany na mo liwo ciach, sukcesach i silnych stronach ucznia, które chce nadal rozwija, a nie wyszukiwaniu słabych punków i wykazywaniu niewiedzy [Czekierda 2009: 5 6]. 2. Rola tutora Istotn rol w akademickim procesie edukacyjnym odgrywaj wykładowcy, którzy poprzez swoje zaanga owanie i prac determinuj zachowania i postawy studentów. Maj oni bowiem wpływ nie tylko na uzyskiwane w nauce wyniki ale pomagaj w przej ciu całego procesu kształcenia [Rhoden i Dowling 2006]. Ponadto, pomagaj zmniejszy koszty, jakie ponosz studenci przy cieraniu si z rzeczywisto ci akademick [Potolsky i in. 2003]. Wyra nie wida zatem, e dotychczasowy sposób relacji wykładowców akademickich ze studentami powinien ulec zmianie głównie dlatego, by zwi kszy ich aktywno. Powszechnie stosowane do tej pory wykłady i wiczenia nie w pełni odpowiadaj na współczesne zapotrzebowanie i oczekiwania. Konieczne zatem staje si poszerzenie sposobów pracy ze studentami. Pomocna w tym zakresie mo e by metoda triangulacji, która stanowi podstaw teoretycznego modelu skutecznego nauczyciela [Schmitdt i Moust 1995]. Metoda ta opiera si na analizie trzech zestawów danych: wniosków i refleksji tutora; rocznej oceny studenta; oceny całego zespołu czy grupy. Informacje te s istotne równie z punktu widzenia uczelni, która przygotowuje wykładowców do roli tutorów, układa programy szkoleniowe i opracowuje wytyczne co do wyboru nauczyciela [Ginns i in. 2008: ]. Sam tutor powinien by osob o du ym do wiadczeniu naukowym, ciesz cy si autorytetem i wyró niaj cy si charyzm. Ponadto, powinien odznacza si 223

3 du ymi umiej tno ciami interpersonalnymi, otwarto ci, entuzjazmem i umie łatwo nawi zywa kontakty, po to by szybko dotrze do młodego człowieka i móc go w odpowiedni sposób ukierunkowa. Praca w oparciu o metod tutoringu akademickiego wymaga równie du ych umiej tno ci diagnostycznych i doradczych, po to by móc prawidłowo oceni mo liwo ci studenta i okre li jego indywidualn cie k kariery czy rozwoju [Kaczmarek 2013: 75]. Inni badacze zwracaj uwag na to, e indywidualne korepetycje to doskonały sposób na sp dzenie czasu z potrzebuj cymi tego studentami, dodatkowa dla nich pomoc, a w zwi zku z tym mniejsza liczba frustracji wyst puj cych z powodu braku zrozumienia [Presseisen 1988: ]. Trudno jest wskaza jeden schemat prowadzenia tutoringu akademickiego, poniewa opiera si on na trzech zmiennych czynnikach: potrzebach i oczekiwaniach ucznia/studenta, osobowo ci tutora i stylu pracy [Witkowska-Tomaszewska 2011: 18]. Jednak zawsze zakłada on okre lone etapy współpracy: Etap 1. Diagnoza. Tutaj nast puje poznanie studenta: jego walorów, ale i braków intelektualnych, zdolno ci i umiej tno ci, stylów poznawczych, wyznawanych warto ci i planów osobistych. Ten etap uwa a si za kluczowy w całym procesie tutoringu z uwagi na to, e determinuje on prawidłowe wykonanie pozostałych faz. Etap 2. Projektowanie. To wspólne wyznaczenie celów edukacyjnych, planowanie działa i sporz dzanie planów, zgodnie z którymi b d one wykonywane w celu zrealizowania zało onych zamierze. Ten etap wymaga z kolei od tutora du ego do wiadczenia oraz wiedzy; jest on uwa any za trudny w realizacji. Etap 3. Implementacja. To realizowanie krok po kroku przyj tego planu działa. Etap ten wymaga z kolei konsekwencji i regularnego sprawdzania post pów podopiecznych, czyli jest to etap silnego zaanga owania i du ego wysiłku wkładanego przez obydwie strony. Etap 4. Rekapitulacja. To podsumowanie wyników współpracy i przekazanie informacji zwrotnych przez obie strony. Student zostaje poinformowany o wynikach swojej pracy, a tutor o jako ci swojej [Witkowska-Tomaszewska 2011: 17]. Tutoring wymusza równie konieczno stałego doskonalenia i samokształcenia tutorów, poprzez analizowanie swojego sposobu pracy, osi ganych efektów, eliminowanie bł dów oraz pora ek pojawiaj cych si w procesie edukacyjnym. Co wi cej, poprzez współprac i relacje z innymi tutorami nast puje wymiana pogl dów i do wiadcze, które maj za zadanie doskonalenie prowadzonych działa [Arends 1994: 56]. Powoduje to, e w procesie dydaktycznym prowadzonym przez wykładowc nie ma miejsca na nud i zdezaktualizowane wiadomo ci, poniewa nast puje redukcja rutyny i konieczno poszukiwania nowych informacji. Ponadto, wymusza to konieczno odpowiedniego dobierania poszczególnych technik pracy do studenta. 224

4 3. Korzy ci wynikaj ce ze stosowania tutorialu Propagatorzy idei tutoringu akademickiego wskazuj na szereg korzy ci, jakie wynikaj z jego stosowania. Mowa jest tutaj o ich trzech rodzajach: tych, które odnosz si do uczelni i które obejmuj studentów i nauczycieli. W przypadku uczelni s to głównie: wzmocnienie podmiotowo ci studentów w procesie edukacyjnym oraz poprawa jako ci kształcenia. Silnie powi zane s z nimi pomoc w kształtowaniu młodych elit oraz pomoc w aplikowaniu warto ci i rozwijaniu kultury. W wyniku budowania relacji pomi dzy nauczycielem a studentem tworzy si silna wi, która umo liwia z kolei osi ganie ponadprzeci tnych efektów edukacyjnych oraz rozwój integralny podopiecznych. Nauka staje si bowiem przygod intelektualn, która pobudza i rozwija zarówno zaanga owanie, mo liwo ci studentów, ale równie obszary ich wiedzy. Z kolei w odniesieniu do studentów wskazuje si nast puj ce pozytywy: popraw samoorganizacji pracy, wzbudzenie automotywacji do dalszego rozwoju i zdobywania wiedzy, kształtowanie odpowiednich nawyków my lowych, wzmocnienie wewn trznej siły do pokonywania pojawiaj cych si trudno ci, rozwijanie umiej tno ci analitycznych oraz uczy jasnego wyra ania opinii lub obrony swojego stanowiska w okre lonej sprawie [Biuro Kolegium 2012; Harrar, Ender 1987: ; House, Wohlt 1990: ]. W odniesieniu do nauczycieli-tutorów zwraca si uwag na to, e jest to metoda, która tworzy przestrze, dzi ki której dochodzi do wymiany na płaszczy nie intelektualnej i osobowo ciowej oraz wzajemnych inspiracji [Tutoring akademicki 2012]. Ponadto, tutoring stawia nauczycielom nowe, inspiruj ce cele do realizacji. Nie bez znaczenia jest równie to, e tutorzy tworz spójny zespół wyj tkowych nauczycieli wiadomych swej misji i korzystaj cych z nowoczesnych narz dzi pracy. Zmienia si te rola samego wykładowcy-nauczyciela. Z postawy mentora realizuj cego program nauczania na specjalist -partnera o du ym autorytecie [Opali ski 2011: ]. To oczywi cie zaledwie kilka wybranych pozytywów tej metody, ale nale y równie wskaza pewne słabo ci, które ona posiada. Z punktu widzenia uczelni stosowanie tej metody wymaga szeregu zmian organizacyjnych i administracyjnych. Wi e si to przede wszystkim z prac w małych grupach studenckich, co z kolei wymaga zapewnienia odpowiedniej liczby przygotowanych i pełnych zaanga owania tutorów. To z kolei poci ga za sob konieczno zwi kszenie nakładów finansowych na te działania. W przypadku studentów zindywidualizowana metoda edukacyjna mo e by postrzegana jako niesprawiedliwa i dyskryminuj ca z uwagi na to, e b dzie obejmowa wybran, niewielk grup osób. Ponadto, cz ste kontakty, rozmowy i współpraca z okre lonymi osobami mog dawa poczucie specjalnego traktowania studentów. Tym samym tutoring mo e by odbierany jako co, co jest dost pne tylko dla wybra ców. 225

5 Dla wykładowców istotnym mankamentem mo e by konieczno oderwania si od pracy badawczej i po wi cenia znacznej ilo ci czasu jedynie na dydaktyk. To mo e oznacza odci cie si od aktualnej dyskusji i rozwa a w obszarze prowadzonych bada, a nawet zawieszenie bada, co mo e spowodowa spowolnienie lub całkowite zatrzymanie rozwoju zawodowego. Ponadto, w celu zapewnienia odpowiedniej liczby tutorów mog zosta zatrudnieni pracownicy pomocniczy, co z kolei mo e skutkowa odci ciem kadry naukowo- -dydaktycznej od studentów. Studenci pozbawieni zostan wówczas kontaktów z osobami, które maj dost p do najnowszych bada i opracowa naukowych, co niew tpliwie obni y jako prowadzonych zaj [Rowland 2006]. Tutoring nie jest metod idealn, ale licznie przeprowadzone badania wyra nie wskazuj na jego skuteczno. Na jego korzy przemawia równie to, e uczelnie zajmuj ce najwy sze miejsca w rankingach wiatowych kształc wła- nie w oparciu o tutoring [Witkowska-Tomaszewska 2011: 15]. Podsumowuj c, nale y zauwa y, e zachodz ce w otoczeniu uczelni wy szych zmiany determinuj konieczno innowacji w sposobie edukowania studentów, tak by po zako czeniu edukacji szybko zostali wchłoni ci przez rynek pracy. Głównym celem tych zmian musi by zwi kszenie nacisku na samokształcenie i pogł bienie relacji nauczyciel ucze. Uczenie si staje si zatem dla studentów czym naturalnym, a nie wymuszon konieczno ci [Adams, Hamm 1990]. Tutoring akademicki przygotowuje studentów do stałego rozwoju poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji oraz umiej tnego reagowania na zmiany zachodz ce w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Literatura Adams D.M., Hamm M.E. (1990), Cooperative Learning Critical Thinking and collaboration across curriculum, Thomas Publisher s, Springfield. Arends R. (1994), Uczymy si naucza, Warszawa. Biuro Kolegium (2013), Prezentacja na temat tutoringu ( ). Czekierda P. (2009), Co mo emy zyska w perspektywie społecznej wprowadzaj c tutoring [w:] Tutoring w szkole. Mi dzy teori a praktyk zmiany edukacji, red. P. Czekierda, M. Budzy ska, J. Traczy ski, Z. Zalewski, A. Zambrzuska, Wrocław. Ginns P., Kitay J., Prosser M. (2008), Developing conceptions of teaching and the scholarship of teaching through a graduate certificate in higher education, The International Journal for Academic Development, Vol. 13, No. 3. Harrar W.R., Ender S.C. (1987), Assessing students perceptions of tutorial services, Journal of College Student Personnel, 28. House J.D., Wohlt V. (1990), The effect of tutoring program participation on the performance of academically underprepared college freshmen, Journal of College Student Development, 31. Kaczmarek M. (2013), Tutoring, coaching, mentoring w pracy akademickiej, FOLIA POMER- ANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin., Oeconomica 303(72). 226

6 Opali ski A. (2011), Tutoring czym jest, czemu słu y? [w:]tutoring, metoda zarz dzanie talentami. Z praktyki tutoringu akademickiego, Wy sza Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, Projekt Nowoczesny Wykładowca tutor i coach, Warszawa. Poon J., Hoxley M., Fuchs W. (2011), Real estate education: an investigation of multiple stakeholders, Property Management, Vol. 29, No. 5. Potolsky A., Cohen J., Saylor C. (2003), Academic performance of nursing students: do prerequisite grades and tutoring make a difference?, Nursing Education Perspective, Vol. 24, No. 5. Presseisen B. (1988), At-risk stiidents and thinking: Per spectives from research, Washington, DC: National Education Association. Rhoden C., Dowling N. (2006), Why tutors matter: realities of their role in transition, Proceedings of the 9th Pacific Rim First Year in Higher Education Conference 2006, July, Gold Coast. Rowland S. (2006), The enquiring university, Maidenhead, UK: McGraw Hill. Schmidt H.G., Moust J.H.C. (1995), What makes a tutor effective? A structural-equations modeling approach to learning in problem-based curricula, Academic Medicine, Vol. 70, No. 8. Tutoring akademicki (2013), ( r.). Tutoring akademicki, Biuro Kolegium Tutoring Akademicki, Kolegium Tutorów, ( ). Witkowska-Tomaszewska A. (2011), Czym jest tutoring? [w:] Tutoring, metoda zarz dzanie talentami. Z praktyki tutoringu akademickiego, Wy sza Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, Projekt Nowoczesny Wykładowca tutor i coach, Warszawa. Streszczenie Artykuł przedstawia ide tutoringu mo liw do zastosowania w odniesieniu do kształcenia akademickiego. Zaprezentowana metoda mo e pomóc w budowaniu relacji pomi dzy pracownikami naukowymi i studentami, a tym samym przyczyni si do poprawy skuteczno ci i efektywno ci procesu dydaktycznego. Ponadto, wykorzystywanie w wiadomy i zaplanowany sposób tego narz dzia przez wykładowców akademickich wpływa co jednoznacznie pokazuj badania na indywidualny rozwój studentów. W artykule dokonano równie wskazania atutów, ale i słabszych stron opisywanej metody. Z punktu widzenia wiata biznesu, jak równie szeroko rozumianego otoczenia społecznego, du e znaczenie ma jako kształcenia studentów i dostosowanie ich umiej tno ci do oczekiwa rynku pracy. Tutoring akademicki odpowiada na te oczekiwania, dostosowuj c si równocze nie do mo liwo ci i oczekiwa samych studentów. Stosowanie opisywanej praktyki ma równie wpływ na atrakcyjno polskich uczelni. 227

7 Słowa kluczowe: tutoring akademicki, tutoring, kształcenie akademickie. Tutoring in academic education Abstract This article presents the idea of tutoring, possible to apply to graduate education. The presented method can help build relationships between researchers and students, and thus contribute to improving the effectiveness and efficiency of the teaching process. In addition, the use of a conscious and planned way this tool by academics, affect which clearly show the research the individual development of students. The article also indicate the strengths and weaknesses but this method. From the point of view of the business world, as well as the wider social environment is important to the quality of education of students and to adapt their skills to the labor market expectations. Academic Tutoring responds to these expectations, at the same time adapting to the capabilities and expectations of the students themselves. Applying the described practice also affects the attractiveness of Polish universities. Key words: academic tutoring, tutoring, high education. 228