Cognitive Radio od idei do wdrożeń. Sesja IEEE EMC Poland Chapter Dariusz Więcek Instytut Łączności Państwowy Instytut Badawczy

Transkrypt

1 Cognitive Radio od idei do wdrożeń Sesja IEEE EMC Poland Chapter Dariusz Więcek Instytut Łączności Państwowy Instytut Badawczy IX Krajowe Warsztaty Kompatybilności Elektromagnetycznej WROCŁAW, czerwca 2013

2 Agenda Cognitive Radio geneza i idea CR- przykłady obszarów prac: Nauka i Badania FP7, COST, Projekty Regulacje ITU, CEPT, FCC, OFCOM Normalizacja IEEE SA, ETSI Wdrożenia Testy, Sieci komercyjne Podsumowanie 2

3 Prognozy ruchu w telekomunikacji bezprzewodowej 3

4 Kryteria oceny sieci telekomunikacyjnych Obecnie (raporty KE, UKE, MI): Liczba abonentów Liczba łączy (linii) telefonicznych Liczba łączy szerokopasmowych o danej przepływności (np. 2 Mb/s, 30 Mb/s, 100 Mb/s) Dostępność sieci na danym terenie (zasięg radiowy o danej przepływności - T/N) Przyszłe, np.: Mb/s/km 2 (jako np. wartość średnia, maksymalna, mapa pokrycia itp.) 4

5 Oczekiwania i sposoby zwiększenia pojemności sieci mobilnych Oczekiwania: wzrost ruchu ~1000x w ciągu 5-7 lat Sposoby rozwiązania: Zwiększenie dostępnych zasobów widma radiowego dla sieci mobilnych W (np. 10x) Nowe techniki, zwiększenie efektywności wykorzystania pasma T (np. 10x) Zwiększenie gęstości sieci G (np. 10x) Prognozowane rozwiązania: KDDI Japonia: W=2x, T=2x, G=10x Ericsson Europa: W=5x, T=20x, G=10x Agilent USA: W=2x, T=3x, G=100x 5

6 Widmo częstotliwości radiowych Częstotliwości radiowe stanowią unikalny, odnawialny i skończony (w danych warunkach) zasób zarządzany na szczeblu krajowym i międzynarodowym Podział zasobów na typy służb radiowych, rezerwacje i przydziały częstotliwości definiują Krajowe Tabele Przeznaczeń Częstotliwości (KTPCz) i RR ITU Zasoby radiowe stanowią cenne źródło stanowiące o wpływach budżetowych (ze sprzedaży, licencjonowania, pozwoleń radiowych) mający często też znaczny wpływ na wycenę poszczególnych firm Tradycyjne sposoby licencjonowania: sprzedaż, dzierżawa, ustalanie szczegółowych warunków technicznych wynikających z kompatybilności elektromagnetycznej 6

7 Widmo KTPiC 7

8 Widmo radiowe w Polsce, Krajowa Tabela Przeznaczeń Częstotliwości Obecnie: licencjonowanie tradycyjne, zarządzanie widmem przez UKE Wysoka wartość częstotliwości: np. pasmo MHz: Niemcy 3,6 mld EUR Szanowana (zgrubnie) aktualna wartość całego widma radiowego w Polsce: ~100 mld. zł (i rośnie) Wpływ posiadanych zasobów widma na wartość firm: np. Aero2: wartość 862 mln zł PwC, 2011, : Infrastruktura sieciowa (ok. 350 stacji): 208 mln Częstotliwości radiowe: 698 mln 8

9 Sposoby zwiększania dostępnego widma radiowego dla danej służby Zmiany w Tabeli Przeznaczeń i sprzedaż pasm (zmniejszenie udziału innej służby) Dopuszczenie współużytkowania pasm przy analizie warunków technicznych (np. separacje geograficzne, widmowe, czasowe, akceptacja określonego poziomu zakłóceń) Nowe podejście radio kognitywne jako technika w służbie drugiej ważności (użytkownicy wtórni) wykorzystująca w sposób niezakłócający (oportunistyczny) pasma radiowe wykorzystywane obecnie przez inne służby pierwszej ważności (użytkownicy pierwotni) w sposób nielicencjonowany (jak pasma ISM) lub płatny 9

10 Cognitive Radio (radio kognitywne, radio inteligentne) idea opisana w 2000 roku Koncepcja: Joseph Mitola PhD thesis, KTH (S), 2000r. 10

11 Cognitive Radio definicje Haykin: CR radio analizujące otoczenie, uczące się i adaptatywnie zmieniające parametry w czasie rzeczywistym w celu zapewnienia efektywnej komunikacji wszędzie i w dowolnym czasie. FCC: radio które może zmieniać swoje parametry nadawania na podstawie obserwacji środowiska w którym działa. IEEE : Cognitive Radio: radio w systemie komunikacyjnym które jest świadome otaczającego środowiska i może decydować o swoim zachowaniu Adaptive Radio: radio które może monitorować własne parametry i zmieniać je odpowiednio Software Defined Radio (SDR): radio którego funkcje komunikacyjne (tj. modulacja) są programowalne softwarowo 11

12 Radio kognitywne aktualnie rozwijane praktyczne koncepcje Białe przestrzenie widma radiowego 12

13 Oportunistyczny dostęp do widma Służba drugiej ważności konieczność ochrony systemów pierwszej ważności 13

14 Model interferencyjny systemu Źródło: FCC

15 Sposoby analizy możliwości analizy otoczenia w celu kognitywnego dostępu do pasma Sensing widma (problem: hidden node) Cooperative sensing CPC Cognitive Pilot Channel (problem: brak wolnego miejsca w widmie na CPC) Bazy geolokalizacyjne: Informacja o max. mocy, kanałach dla zadanych parametrów wejściowych (wysokość anteny, typ transmisji) Konieczność analizy położenia (powtarzalna) 15

16 Aktualne prace COST (European Cooperation in Science and Technology) w obszarze Cognitive Radio COST IC Cognitive Radio and Networking for Cooperative Coexistence of Heterogeneous Wireless Networks (Chair Prof. Maria-Gabriella DI BENEDETTO (IT)), POL: PP, UWr COST IC0905 TERRA Techno-Economic Regulatory Framework for Radio Spectrum Access for Cognitive Radio/Software Defined Radio (Chair Dr. Arturas Medeisis (LT)), POL: IŁ, EIT+, PP 16

17 COST-TERRA IC0905 struktura prac WG1: CR/SDR deployment scenarios WG2: CR/SDR co-existence studies WG3: Economic aspects of CR/SDR regulation WG4: Impact assessment of CR/SDR regulation 17

18 FP7 COGEU COgnitive radio systems for efficient sharing of TV white spaces in EUropean context: COGEU is a composite of technical, business, and regulatory/policy domains, with the objective of taking advantage of the TV digital switch-over (or analog switch-off) by developing cognitive radio systems that leverage the favorable propagation characteristics of the TVWS through the introduction and promotion of real-time secondary spectrum trading and the creation of new spectrum commons regime. COGEU will also define new methodologies for TVWS equipment certification and compliance addressing coexistence with the DVB-T/H European standard. IT (POR), IRT (GER), TCD (IRL), Thales (FRA), R&S (GER), PP (POL), UA (GRE), SIG (CYP) 18

19 FP7 COGEU Technical level: Design, implement and demonstrate enabling technologies based on cognitive radio to support mobile applications over TVWS for spectrum sharing business models. Quantify the impact of TVWS devices on DVB-T receivers and define methodologies for TVWS equipment certifications and compliance in the European regulatory context. At the business models level : Investigate business models enabling innovative wireless services which increase spectrum utilization through the exploitation of TVWS based on spectrum commons and secondary market regimes. At the regulatory/policy level : Define spectrum policies and etiquette rules to promote fairness and avoid the tragedy of the commons in case of unlicensed spectrum usage, and monopolization in case of the secondary spectrum market usage. Analyse the dynamics of bandwidth sharing and pricing in a spectrum market environment of TVWS under QoS and regulatory constraints. Zaprezentowanie map i baz danych widma radiowego, brokera widma, mechanizmów aukcyjnych 19

20 FP7 QUASAR Aalto Univ. (FIN), BNetzA (GER), OFCOM (UK), KTH (SWE), BT (UK), Ericsson (SWE), Ficora (FIN), PTS (SWE), Aachen Univ (GER), UKIM (MAC), Yonsei Univ. (KOR) Oszacowanie możliwości biznesowych i wpływu regulacji systemów oportunistycznego dostępu do widma wskazówki dla regulatorów. Wnioski: Modele biznesowe TVWS korzystne dla systemów małego zasięgu (dom, biuro) 20

21 FP7 CREW Project Goal: Development of a Federated Testbed for Cognitive Radio Experimentation Project Start: October 2010, end: 2015 Partners: IBBT, imec, CTVR, TU Berlin, TU Dresden, Thales, EADS 21

22 FP7 CREW Stworzenie federacji otwartych laboratoriów w dziedzinie CR w Europie, możliwość wykorzystania infrastruktury tych laboratoriów przez inne ośrodki w Europie na zasadzie Open Call 22

23 Projekty R&D narodowe Finlandia: WISE White Space Test Environment for Broadcast Frequencies (testy transmisji TV WS) FairSpectrum (bazy danych WS, mechanizmy aukcji) UK: Cambridge White Spaces Consortium (Microsoft i in.) Weightless M2M (Neul) (Internet przedmiotów) Niemcy: CoMoRa Cognitive Mobile Radio, NSN, O2, Fraunhofer Institut, Alcatel-Lucent i in. 23

24 CoMoRa - Niemcy Nowy projekt w który zaangażowani są operatorzy komórkowi hierarchiczne bazy danych, projekt trwa, wyniki

25 Technika: FBMC vs OFDM FBMC przewyższa OFDM do zastosowań TV WS Źródło: C.Bader, COST-TERRA,

26 Regulacje: ITU WRC-12 Agenda item 1.19: to consider regulatory measures and their relevance, in order to enable the introduction of software-defined radio and cognitive radio systems, based on the results of ITU-R studies, in accordance with Resolution 956 (WRC-07) Wstępne stanowiska: CEPT: NOC in RR (Nothing of Change bez zmian) CITEL: NOC in RR APT: NOC in RR RCC: NOC in RR ASMG: NOC in RR ATU: NOC in RR Systemy radia kognitywnego mogą być wykorzystywane w różnych służbach radiowych i stanowią techniczne rozwiązanie systemu łączności a nie odrębną kategorię służb radiowych. Dalsze prace w temacie potrzebne. 26

27 CEPT Europejska Konferencja Administracji Poczty i Telekomunikacji (fr. CEPT) Wszystkie kraje europejskie (szerzej niż kraje EC) ECC Europejski Komitet Łączności (otrzymuje mandaty z EC) Grupa inżynierii widma SE (Spectrum Engineering) Grupa zarządzania częstotliwościami (Frequency Management) Zalecenia i Raporty ECC Wspólne europejskie propozycje CEPT na konferencje ITU (tzw. ECP) 27

28 Zespół Projektowy CEPT PT SE43 Określenie wymagań technicznych i eksploatacyjnych dla systemów radia kognitywnego w białych przestrzeniach widma zakresu UHF ( MHz), służących zapewnieniu ochrony systemów pracujących w tym zakresie oraz określenia wielkości widma elektromagnetycznego potencjalnie dostępnego jako białe przestrzenie. Zapewnienie, wsparcia technicznego w dalszych kwestiach związanych z białymi przestrzeniami widma i radiem kognitywnym, które mogą być zidentyfikowane w przyszłości przez ECC. Dotychczasowy efekt prac WG SE43 Raport ECC 159: Wymagania techniczne i eksploatacyjne umożliwiające pracę systemów radia kognitywnego w białych przestrzeniach widma zakresu MHz 28

29 CEPT PT SE43 Raport 159: Ochrona systemów telewizyjnych Ochrona systemów PMSE (Program Making and Special Event) Ochrona Radioastronomii (k.38) Ochrona systemów ARNS MHz Ochrona systemów w pasmach sąsiednich (służby stałe, mobilne) 29

30 CEPT SE43 Źródło: A. Kholod, chairman SE43, COST- TERRA

31 CEPT SE43 Raporty komplementarne do ECC Report 159 ECC Raport 185: FURTHER DEFINITION OF TECHNICAL AND OPERATIONAL REQUIREMENTS FOR THE OPERATION OF WHITE SPACE DEVICES IN THE BAND MHZ m.in. Analiza TV WS dla Polski (IŁ) ECC Raport 186: TECHNICAL AND OPERATIONAL REQUIREMENTS FOR THE OPERATION OF WHITE SPACE DEVICES UNDER GEO-LOCATION APPROACH m.in. Koncepcja WSD Master-Slave Przyjęcie i opublikowane: styczeń 2013 (bezpłatny dostęp przez ) 31

32 Aktualne prace CEPT Kontynuacja prac grupy CEPT SE43 w grupie CEPT FM53: Zagadnienia przygotowania baz geolokalizacyjnych i zarządzania niezależnymi operatorami baz danych Uzupełnienie zaleceń regulacyjnych w odniesieniu do aktualnych prac ETSI umożliwiających rozwój i wdrożenie systemów WSD Potencjalne wymagania przemysłu w odniesieniu do WSD

33 Pozostałe zagadnienia regulacyjne do dyskusji w krajach CEPT Maksymalna stała moc ERP urządzeń czy moc definiowana w bazie danych? Sposób zarządzania bazami danych? Częstotliwość aktualizacji baz? Ochrona urządzeń PMSE w bazie czy za pomocą koncepcji safe harbour (dedykowane kanały TV dla PMSE)?

34 Analiza wolnych zasobów częstotliwości w paśmie TV w Polsce w ramach prac CEPT SE43 Ochrona dotychczasowych sieci DVB-T w obszarach zasięgu (uwzględnienie typu odbioru, modulacji, kryteriów komaptybilności sieci) Ochrona emisji sąsiedniokanałowych Różne typy urządzeń WSD (stacjonarne, przenośne) Własna metoda analiz uwzględniająca poziomy interferencji w sieciach DVB-T 34

35 Plany sieci DVB-T w Polsce po wyłączeniu TV analogowej MUX1 Odbiór stacjonarny MUX2 Odbiór stacjonarny MUX3 Odbiór stacjonarny i przenośny. MUX4 odbiór mobilny Źródło: IŁ-PIB MUX5, 6? 35

36 Wyznaczanie obszarów ochrony na bazie ECC 159 Kryteria ochrony DVB-T bardzo rygorystyczne często nierealistyczne Dopuszczalne 0,1% utraty lokalizacji (np. z 95% do 94,9%) Oznacza to bardzo niskie dopuszczalne poziomy zakłóceń, np. 8 dbmv/m Brak odniesienia do istniejącej sytuacji (ochrona zasięgu bezinterferencyjnego zamiast interferencyjnego) na poziomie ok. 56 dbmv/m

37 Przykładowa analiza stref chronionych Istniejące zasięgi w większości podlegają zakłóceniom interferencyjnym i wynikają z zakłóceń a nie z Emin Obszar chroniony od WSD zbyt duży w stosunku do oczekiwanego Obecne istniejące poziomy wzajemnych zakłóceń interferencyjnych w sieciach DVB-T (wynikających z Planu GE06) znacznie większe niż dopuszczalne ze strony WSD

38 Przykład zasięgu stacji GE06 Colours: Red zasięg ograniczony zakłóceniami Blue zasięg ograniczony szumami Green wyznaczony obszar na podstawie ECC Report 159 WSD (30 m, 36 dbm)

39 Przykład rzeczywistej stacji i istniejących zakłóceń Colours: Red zasięg ograniczony zakłóceniami (~60-65 dbmv/m) Blue zasięg ograniczony szumami (Emin ~ 56 dbmv/m) Green wyznaczony na bazie ECC Report 159 WSD obszar ochronny (dla 30 m 36 dbm) Ei istniejące zakłócenia 50 km

40 Metoda wyznaczania dopuszczalnych mocy WSD Wartości wymaganego natężenia pola wyznaczane w każdym punkcie zgodnie z aktualnym stanem zakłóceń interferencyjnych tzn. uwzględniając skumulowany efekt zakłóceń interferencyjnych od innych sieci radiodyfuzyjnych Ochrona obszarów zdefiniowana na podstawie analizy sytuacji interferencyjnej Maksymalne dopuszczalne pole zakłócające (maximum permissible nuisance field strength) od WSD na poziomie db niższym niż występująca suma mocy pól zakłócających pochodzących od sieci radiodyfuzyjnych Transmisja WSD w kanałach sąsiednich (N+1, N-1) nie jest dopuszczona w obszarach zasięgu kanału N W obszarach gdzie występuje nakładanie zasięgu od kilku stacji tego samego multipleksu można rozważyć opcję ochrony tylko jednego zasięgu

41 Analizowane warunki ochrony Ochrona odbioru stacjonarnego : Maximum permissible interfering level at DTT coverage areas: 56 dbmv/m 21 db (PR) 13 db (location probability correction) 10 db (aggregation) + 16 db (receiving antenna discrimination) = 28 dbmv/m at 10 m a.g.l.

42 Charakterystyki urządzeń WSD 3 rodzaje typów urządzeń: 30 mnpt z 36 dbm (BS) 10 mnpt z 30 dbm (CPE stacjonarny) 1,5 mnpt z 20 dbm (CPE przenośny) Analiza w sieci ok. 1 km x 1km w około punktach na terytorium Polski Analizy wykonano przy użyciu własnego oprogramowania i map cyfrowych

43 Wyniki analiz uwzględniających interferencje w sieci DVB-T Dostępność kanałów dla stacji WSD 10 mnpt i mocy 30 dbm

44 Wyniki analiz uwzględniających interferencje w sieci DVB-T Dostępność kanałów dla stacji WSD 1,5 mnpt i mocy 20 dbm

45 Analizy w sytuacji przed i po Dywidendzie Cyfrowej 2 Kanały Kanały 21-49

46 Inne kraje dostępność TVWS

47 Regulacje TVWS w USA (FCC) Dopuszczalne transmisje TV WS w pasmach telewizyjnych przy korzystaniu z zaaprobowanych przez FCC baz danych (licencje dla operatorów baz, np. Google, Spectrum Bridge etc.) Bazy utworzone biorąc pod uwagę zasięgi TV i odległości separacyjne Stała maksymalna moc emisji (4 W) Tłumienie emisji do kanału sąsiedniego (55 db) 47

48 Regulacje OFCOM (UK) Szczegółowa analiza typu systemu i nadawania Moce i parametry zdefiniowane w bazie danych i zależne od parametrów systemu Baza danych będzie zawierać kompleksowe parametry techniczne zależne od miejsca, częstotliwości, standardu technicznego, itp. Pierwsze wdrożenia koniec

49 Normy ETSI (przykładowe) ETSI prace, przykładowe normy RRS Reconfigurable Radio Systems TR Reconfigurable Radio Systems (RRS); Definitions, Symbols and Abbreviations TR draft Reconfigurable Radio Systems Feasibility Study on Control Channels for Cognitive Radio Systems TR draft Reconfigurable Radio Systems (RRS); Use Cases for Operation in White Space Frequency Bands TS draft Reconfigurable Radio Systems (RRS); Coexistence Architecture for Cognitive Radio Networks on UHF White Space Frequency Bands TR draft Feasibility study on Radio Frequency (RF) performances for Cognitive Radio Systems operating in UHF TV band White Spaces TR draft Reconfigurable Radio Systems (RRS); Use Cases for building and exploitation of Radio Environment Maps for intra-operator scenarios. TS draft System requirements for Operation in UHF TV Band White Spaces System requirements for Operation in UHF TV Band WS TR draft Reconfigurable Radio Systems (RRS) ; Use Cases for Dynamic Declaration of Conformity TS draft Reconfigurable Radio Systems (RRS); System requirements for Reconfigurable Radio Systems operating in IMT-Bands and GSM-Bands for intraoperator scenarios. TR draft Reconfigurable Radio Systems (RRS) Feasibility study for coexistence between Cognitive Radio Systems operating in white spaces of the MHz band and services delivered by existing RF Cable Networks operating in fixed wires 49

50 Ogólne zarządzanie prawami dostępu do pasma dla różnych przypadków użycia Źródło: ETSI TR Figure B.1: High level depiction of scenarios for temporary exclusive rights usage of the WS frequency bands 50

51 Standaryzacja Cognitive Radio w IEEE 802.X: IEEE IEEE Standard for Information Technology--Telecommunications and information exchange between systems Wireless Regional Area Networks (WRAN)--Specific requirements Part 22: Cognitive Wireless RAN Medium Access Control (MAC) and Physical Layer (PHY) Specifications: Policies and Procedures for Operation- zatwierdzony IEEE af Worging Group Standard for Information Technology - Telecommunications and Information Exchange Between Systems - Local and Metropolitan Area Networks - Specific Requirements - Part 11: Wireless LAN Medium Access Control (MAC) and Physical Layer (PHY) Specifications; Amendment: TV White Spaces Operation (draft) Wspólny komitet IEEE EMC Society i Communication Society: Standard Coordinated Commitee 41 (SCC41) (2005) zmieniony w 2010 na Dynamic Spectrum Access Networks (DySPAN) (przeniesiony do Communication Society Standards Board) standards committee i przygotowujący normy z rodziny IEEE 1900.X 51

52 Normy IEEE 1900.X IEEE IEEE Standard Definitions and Concepts for Dynamic Spectrum Access: Terminology Relating to Emerging Wireless Networks, System Functionality, and Spectrum Management terminologia, praca nad dodatkiem a z nowymi pojęciami IEEE IEEE Standard on Recommended Practice for the Analysis of In- Band and Adjacent Band Interference and Coexistence Between Radio Systems analiza interferencji w paśmie i w pasmach sąsiednich, definicje dopuszczalnych poziomów, prace trwają IEEE rozwiązana, pracowała nad praktykami w zakresie oceny zgodności modułów SDR IEEE IEEE Standard for Architectural Building Blocks Enabling Network-Device Distributed Decision Making for Optimized Radio Resource Usage in Heterogeneous Wireless Access Networks architektury sieci radia kognitywnego, obecnie praca nad dodatkiem a dotyczącymi TV WS IEEE Draft IEEE Standard on Policy Language and Policy Architectures for Managing Cognitive Radio for Dynamic Spectrum Access Applications zasady i reguły dotyczące wszystkich operatorów sieci radia kognitywnego IEEE IEEE Standard for Spectrum Sensing Interfaces and Data Structures for Dynamic Spectrum Access and other Advanced Radio Communication Systems interfejsy i struktury danych wymiany informacji o detekcji widma niezależne od metody detekcji. IEEE White Space Radio Working Group: Radio Interface (PHY and MAC) for White Space Dynamic Spectrum Access Radio Systems Supporting Fixed and Mobile Operation 52

53 Porównanie funkcji kognitywnych wybranych norm Cecha CR ECMA- 392 P P802.11af (plan) Sensing widma Tak Tak Nie Tak/Nie Wykorzystanie baz geolokalizacyjnych Nie Tak Tak Tak Quiet period w sensingu Współpraca z innymi systemami Dostęp do bazy TVWS Tak Tak Nie Tak Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak 53

54 Przykłady zastosowań systemów WSD (na bazie prac IEEE , ETSI RRS, COST TERRA) 54

55 Przykłady zastosowań cd. 55

60 Przykłady cd. 60

61 Przykłady cd. 61

62 Przykłady cd. Rural area Marco/Micro cell Hot Spot/Home/ Femto/Pico are Fixed access Base Station Relay UE Backhaul link over white space frequency bands Central control Point White Space Geolocation Database Wireless link, e.g. GSM, UMTS, LTE over licensed frequency bands Figure 1: Wireless backhaul link operated in TVWS 62

63 Przykłady cd. Service Platform BM-SC Fixed Access MCE Database Fixed Access MBSFN Area 1 MBMS Service Area MBSFN Area 2 Figure 1: Broadcasting services over white space frequency bands 63

64 Przykłady cd. Ad-hoc network using white space frequency bands Node acting as gateway Wireless access over white space frequency bands BS Figure 21: Ad-hoc networking combined with mid-/long range wireless access over white space frequency bands 64

65 Przykładowe modele biznesowe CR Źródło COST TERRA 65

66 Testy TV WS na świecie USA: , Google, Spectrum Bridge, Cambridge Consortium, UK, 2012, 13 kanałów TV udostępnionych przez OFCOM do testów, wiele firm biznesowych tj. Microsoft, Samsung, Nokia, BBC, BT, Alcatel-Lucent, Arqiva i in. BT, UK, rural broadband tests, 2012 Finnish Trials, 2012, Fairspectrum, WISE (Nokia, Turku University, Aaalto University, Fairspectrum, Digita, FICORA

67 Testy - Afryka Cape Town RPA, 2012 Malawi, 2013 Kenia Bezprzewodowy dostęp do Internetu w odległych miejscach dzięki dobrej propagacji w pasmach telewizyjnych 67

68 Pierwsze wdrożenie komercyjne, TV WS, 2013r. USA, Północna Kalifornia, kwiecień 2013r.: pierwsza komercyjna sieć TV WS bezprzewodowy dostęp do Internetu (obszar białych plam w USA), firma CAL.NET: 2-4 Mb/s, ok. 50 USD/m-c Planowane pierwsze wdrożenia komercyjne TV WS w UK pod koniec 2013r. 68

69 Podsumowanie Prace w obszarze Cognitive Radio trwają i będą kontynuowane przez następne lata zarówno w sferze R&D, regulacji, normalizacji, zasad uruchamiania i testowania sprzętu Pierwsze wdrożenia bazują na systemach dostępu do baz geolokalizacyjnych w pasmach telewizyjnych na zasadzie nielicencjonowanej Wdrożenia systemów CR (TV WS) następują najszybciej w krajach o prostej polityce regulacyjnej (USA, Afryka) TV WS widziane jest jako technika rozwiązująca problem dostępu do Internetu na terenach niezurbanizowanych gdzie taki dostęp nie występuje Standaryzacja IEEE czy ETSI umożliwia uzyskanie efektu skali i pozwala na masową produkcję niedrogich urządzeń Spore zainteresowanie dużych firm spoza dotychczasowego sektora telekomunikacyjnego (np. Google, Microsoft) 69

70 Dziękuję za uwagę 70