Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 75/2004 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 5 lipca 2004 roku

Transkrypt

1 Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 75/2004 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 5 lipca 2004 roku SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO WOJEWÓDZKI PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA LATA KWIECIEŃ 2004

2 2

3 SPIS TREŚCI WSTĘP 4 1.CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW NARKOTYKÓW I NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM Trendy zjawiska narkomanii na Mazowszu Używanie narkotyków wśród młodzieży województwa mazowieckiego CELE STRATEGICZNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII na lata CELE OPERACYJNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII na lata Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat zagrożeń, i problemów, związanych z używaniem środków psychoaktywnych, mechanizmów powstawania uzależnienia, możliwości zapobiegania narkomanii Zwiększenie zaangażowania społeczności lokalnych w działania zapobiegające używaniu środków psychoaktywnych Zwiększenie liczby profesjonalnie przygotowanych realizatorów programów i działań profilaktycznych Wdrażanie standardów postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego, programów ograniczania szkód zdrowotnych i zwiększenia dostępności świadczeń w tym zakresie Wprowadzenie systemu szkoleń dla personelu prowadzącego leczenie, rehabilitację i programy ograniczania szkód zdrowotnych w zakresie narkotyków i narkomanii Wdrażanie j standardów postępowania instytucji pomocy społecznej wobec osób uzależnionych od narkotyków Stworzenie zintegrowanego, regionalnego systemu informacji o narkotykach i narkomanii z odpowiednim doborem wskaźników Identyfikacja i ocena postaw społecznych dotyczących problemu narkotyków i narkomanii w województwie mazowieckim WNIOSKI i REKOMENDACJE. 18 3

4 5. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW. 20 Załącznik nr Dane za rok pochodzące z Diagnozy problemów narkotyków i narkomanii w województwie mazowieckim: a) epidemiologia, b) badania ESPAD wśród młodzieży, c) raport z badań jakościowych prowadzonych wśród narkomanów. - Dane porównawcze za rok 2000 i 2003 z raportu z badań ankietowych zrealizowanych w województwie mazowieckim Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną - ESPAD. Załącznik nr 2 60 Dane za rok 2002 pochodzące z badań ankietowych na temat postaw i zachowań mieszkańców województwa mazowieckiego wobec substancji psychoaktywnych. Załącznik nr 3 64 Struktura wydatków finansowych na realizację zadań Mazowieckiego Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w latach

5 WSTĘP PODSTAWY PRAWNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA LATA Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziałaniu narkomanii ( Dz.U. z 2003, Nr 24, poz.198 i Nr 122, poz.1143), Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001r., Nr 142, poz.1590 z późn. zm.), Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. z 2003 r., Nr 122, poz.1143), Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r., Nr 96, poz. 874 z późn. zm.). Narkomania stanowi wyzwanie cywilizacyjne o zasięgu globalnym. Ogranicza możliwości rozwojowe krajów biednych, pochłania nieproporcjonalnie wielkie środki w krajach najbogatszych. - brzmi wstęp Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Narkomania powoduje stały wzrost problemów społecznych Stwarza zagrożenia i obniża ogólny poziom zdrowia społeczeństwa. Na początku lat dziewięćdziesiątych nastąpiła zmiana podstawowych założeń polityki państw wobec kwestii narkotyków. Obok postulatów ograniczania dostępności i walce z nielegalnym obrotem pojawiły się hasła rozszerzenia działań w zakresie ograniczania popytu poprzez profilaktykę, leczenie, rehabilitację i ograniczanie szkód zdrowotnych. Te tendencje zostały wykorzystane w założeniach Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata i opierają się na ścisłym powiązaniu problemów z celami i odpowiednim zadaniami w trzech głównych obszarach: profilaktyki, leczenia, rehabilitacji i ograniczania szkód zdrowotnych, ograniczania podaży. 5

6 Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata uwzględnia specyfikę zadań przypisanych ustawowo do struktur samorządowych, a także specyfikę sceny narkotykowej województwa mazowieckiego. W Wojewódzkim Programie stosuje się rozróżnienie terminologiczne pojęć narkotyk i narkomania. Pojęcie narkotyk rozumiane jest jako substancja aktywna inna niż alkohol i tytoń. Obejmuje ono zatem substancje nielegalne, a także niektóre legalne, jak leki psychotropowe czy substancje wziewne ( kleje, benzyny itp.) używane w celu odurzania się. Pojęcie narkomania używane jest zgodnie z przyjętą definicją w art.6, pkt.5 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałania narkomanii, która brzmi: stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich. Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata przedstawia podstawowe źródła danych na temat rozmiarów i trendów problemu narkotyków : statystki instytucji reagujących na problem ( lecznictwo, policja, itp.), badania ankietowe na próbach reprezentatywnych mieszkańców lub wyróżnionych grup np. młodzieży, badania metodami jakościowymi (pogłębione wywiady, obserwacje, itp.) wśród wyróżnionych kategorii np. młodzieży szkolnej lub osób używających narkotyków w sposób rodzący poważne problemy. Od początku lat dziewięćdziesiątych obserwujemy w Polsce znaczny wzrost rozmiarów problemu narkotyków. Szybko rosło rozpowszechnienie eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji nielegalnych wśród młodzieży. Pojawiły się pierwsze sygnały zainteresowania narkotykami wśród dorosłych. Rosły w szybkim tempie wskaźniki narkomanii rozumianej jako regularne używanie narkotyków powodujące poważne problemy. Zwiększała się podaż narkotyków na nielegalnym rynku i w ślad za tym ich dostępność. Wraz ze wzrostem ilościowym następowały zmiany jakościowe. Polska scena narkotykowa zaczęła upodabniać się do zachodnioeuropejskich. Pojawiły się na szerszą skalę nowe, charakterystyczne dla krajów zachodnich substancje i nowe wzory ich używania. 6

7 1.CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW NARKOTYKÓW I NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM Trendy zjawiska narkomanii na Mazowszu. W województwie mazowieckim następuje stały wzrost zjawiska narkomanii. Wzrost wskaźnika przyjętych do lecznictwa w kilku ostatnich latach wskazuje na narastanie problemu. Województwo mazowieckie ze wskaźnikiem 38,3 przyjętych do lecznictwa stacjonarnego na 100 tys. mieszkańców jest na czwartym miejscu pod względem rozpowszechnienia narkomanii. Średni wskaźnik dla całego kraju ma wartość 22,2. / załącznik 1 epidemiologia, tabela 2 /. Cechy terytorialne zjawiska narkomanii na obszarze województwa wskazują głównie na Warszawę. W stolicy mieszka 70% wszystkich pacjentów przyjętych do lecznictwa z powodu używania substancji psychoaktywnych. Wskaźnik dla Warszawy wynosi 84,1 na 100 tys. mieszkańców. Mimo, że wszystkie dostępne wskaźniki dotyczące województwa mazowieckiego wskazują na tendencję wzrostową problemu narkotyków w Warszawie, od 1999 roku narkomania staje się coraz bardziej widoczna również w innych miejscowościach województwa, często położonych blisko stolicy - na przykład wskaźnik na 100 tys. mieszkańców dla powiatu piaseczyńskiego wynosi 57,8. Podobne zagrożenia istnieją także w powiecie grodziskim (33,3) i legionowskim (33,1). Warto zauważyć, że wśród powiatów najbardziej zagrożonych wszystkie oprócz Ostrołęki (50,4) ulokowane są w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy Ostrołęka zaś jest jedynym poza stolicą większym miastem o wysokim wskaźniku. / załącznik 1 epidemiologia, tabela 1 /. Wskazując na charakterystyczne trendy narkomanii w województwie mazowieckim podkreślić trzeba, że coraz większego znaczenia nabierają nowe środki, takie jak amfetamina i polska heroina. Bardziej widoczne w lecznictwie stacjonarnym stają się halucynogeny i przetwory konopi. Pojawia się także w sposób widoczny kokaina. Równolegle ze wzrostem spożycia narkotyków nielegalnych notuje się tendencje korzystania z leków uspokajających i nasennych. 7

8 Analiza danych zbieranych od 1995 roku, wśród osób poszukujących leczenia w specjalistycznych placówkach lecznictwa uzależnień w Warszawie, wskazuje na wzrost odsetka osób przyjmujących różne substancje psychoaktywne. Dane za ostatnie lata ujawniły narastający problem heroiny. Heroina do palenia tzw. brown sugar stała się narkotykiem znacznie rozpowszechnionym wśród osób zgłaszających się do leczenia. Od 1997 roku wyraźnie zmniejszał się odsetek osób używających narkotyki w iniekcjach. Odsetek takich osób wśród zgłaszających się po raz pierwszy do lecznictwa był prawie dwukrotnie mniejszy niż innych pacjentów. Ta pozytywna tendencja rozwijała się głównie dzięki podejmowanym działaniom z zakresu edukacji zdrowotnej i programom redukcji szkód, takim jak wymiana igieł i strzykawek. Niestety, w 2000 roku odsetek ten wzrósł, co oznaczać może pojawienie się nowej kategorii narkomanów, korzystających z iniekcji, nie objętych dotychczas programami redukcji szkód Używanie narkotyków wśród młodzieży województwa mazowieckiego. Problem narkomanii na Mazowszu w większym stopniu dotyka młodzież niż ma to miejsce na poziomie kraju. Wśród leczonych większe są odsetki młodych ludzi w wieku lat. W 2000 roku, w ramach całościowej Diagnozy problemów narkotyków i narkomanii w województwie mazowieckim zrealizowano audytoryjne badanie ankietowe na próbie reprezentatywnej uczniów klas pierwszych i trzecich szkół ponadpodstawowych. Badanie przeprowadzone zostało według metodologii międzynarodowego projektu podjętego z inicjatywy Grupy Pompidou, działającej przy Radzie Europy / załącznik 1 badania ESPAD 2000 i 2003 r. /. Badanie miało na celu przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Wyniki pokazały, że poziom rozpowszechnienia używania substancji legalnych jest znacznie wyższy od nielegalnych. Jeśli chodzi o środki nielegalne, to wymienione badania pokazały, że najwyższym rozpowszechnieniem wśród młodzieży cieszą się konopie indyjskie. Chociaż raz w życiu używało ich 16% pierwszoklasistów i 31% trzecioklasistów. Na drugim miejscu wśród substancji nielegalnych jest amfetamina ok. 7% uczniów klas 8

9 pierwszych i 13% klas trzecich. W dalszej kolejności znajduje się heroina i LSD, z którymi eksperymentuje niecałe 6% uczniów. Okazjonalne sięganie po substancje nielegalne, czego wskaźnikiem jest używanie w ciągu ostatnich 12 miesięcy, także stawia na pierwszym miejscu przetwory konopi (13% pierwszoklasiści, 24% uczniowie klas trzecich). Używanie w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem oceniane jest jako częste. Wyniki pokazały, że po konopie sięgało w tym okresie 8% uczniów klas pierwszych i 12% klas trzecich. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich częstsze używanie, jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Natomiast sięganie po leki uspokajające jest charakterystyczne przede wszystkim dla zachowań dziewcząt. Ponadto, w całej grupie badanych uczniów stosunkowo duży odsetek korzysta z leków nasennych i uspokajających bez recepty lekarskiej (16% pierwszoklasistów, 21% trzecioklasistów). Jeżeli chodzi o dostępność do substancji psychoaktywnych to zdaniem młodych respondentów dotarcie do substancji nielegalnych jest ciągle jeszcze trudniejsze niż do alkoholu, ale w każdym przypadku możliwe. Warto podkreślić, że młodzież Województwa Mazowieckiego mówi o łatwym dostępie do substancji nielegalnych znacznie częściej, niż młodzież ogólnopolska. Wyniki badania w części dotyczącej postaw młodzieży wobec substancji psychoaktywnych pokazały, że według ocen respondentów o stopniu ryzyka decyduje bardziej nasilenie używania, niż rodzaj substancji. Międzynarodowy program badawczy ESPAD jest cyklicznie realizowany w województwie mazowieckim. Dzięki zastosowaniu standaryzowanych narzędzi pozyskiwania danych i doboru próby pozwala na uzyskanie wyników umożliwiających porównanie zachowań narkotykowych polskiej młodzieży z innymi krajami. W ramach monitoringu problemów narkotyków i narkomanii w 2002 roku były realizowane badania: Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania / załącznik nr 2 /. Badania te potwierdziły m.in. hipotezę, że problem narkotyków i narkomanii przestaje ograniczać się do młodzieży. Po narkotyki sięga coraz częściej dorosła młodzież, np. studenci wyższych uczelni, a także młodzież już pracująca. 9

10 Osobną kategorię tworzą bezrobotni narkomani, którzy używają narkotyków własnej produkcji tzw. kompotu. Istotną kwestią, podjętą w tych badaniach, jest społeczna widoczność problemu narkomanii i jej usytuowanie w rankingu innych problemów społecznych. 10

11 2. CELE STRATEGICZNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA LATA Cele strategiczne Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata wynikają z założeń i kierunków, określonych w strategii polityki społecznej województwa. Główne cele strategiczne polityki społecznej wobec nielegalnych substancji psychoaktywnych: podejmowanie działań na rzecz ograniczenia rozpowszechnienia używania narkotyków, podnoszenie świadomości społecznej na temat zagrożeń związanych z narkotykami i narkomanią; zmienianie stereotypów odnoszonych się do tych zjawisk; podnoszenie poziomu wiedzy w określonych grupach wiekowych i środowiskach społecznych, działania na rzecz zahamowania wzrostu popytu na nielegalne substancje psychoaktywne, prowadzenie działań na rzecz reintegracji i readaptacji społecznej grup narkomanów. 11

12 3. CELE OPERACYJNE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA LATA Cele operacyjne będą realizowane w trzech podstawowych obszarach: profilaktyka i ograniczanie popytu na narkotyki, leczenie, rehabilitacja, ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych badania, monitoring, ewaluacja Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat zagrożeń, i problemów, związanych z używaniem środków psychoaktywnych, mechanizmów powstawania uzależnienia, możliwości zapobiegania narkomanii Zwiększenie zaangażowania społeczności lokalnych w działania zapobiegające używaniu środków psychoaktywnych Zwiększenie liczby profesjonalnie przygotowanych realizatorów programów i działań profilaktycznych Wdrażanie standardów postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego, programów ograniczania szkód zdrowotnych i zwiększenia dostępności świadczeń w tym zakresie Wprowadzenie systemu szkoleń dla personelu prowadzącego leczenie, rehabilitację i programy ograniczania szkód zdrowotnych w zakresie narkotyków i narkomanii 3.6. Wdrażanie j standardów postępowania instytucji pomocy społecznej wobec osób uzależnionych od narkotyków Stworzenie zintegrowanego, regionalnego systemu informacji o narkotykach i narkomanii z odpowiednim doborem wskaźników Identyfikacja i ocena postaw społecznych dotyczących problemu narkotyków i narkomanii w województwie mazowieckim. 12

13 Działania w obszarze profilaktyki Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat zagrożeń, I problemów związanych z używaniem środków psychoaktywnych, mechanizmów powstawania uzależnienia, możliwości zapobiegania narkomanii. Zadania: - wspieranie i monitorowanie kampanii społeczno-edukacyjnych, organizowanych na poziomie wojewódzkim i w środowiskach lokalnych (współpraca z Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii), - współpraca z mediami w zakresie upowszechniania wiedzy i informacji o problemach narkotyków i narkomanii, - opracowanie i upowszechnianie w regionie materiałów informacyjnoedukacyjnych, dotyczących problematyki narkotyków i narkomanii, - wspieranie i rozwijanie programów profilaktyki pierwszorzędowej w szkołach, skierowanej do dzieci i młodzieży w różnych grupach wiekowych, - wspieranie i rozwijanie programów profilaktyki drugorzędowej, skierowanej do grup młodzieży eksperymentującej z narkotykami. Wskaźniki: - monitoring poziomu wiedzy o narkomanii i narkotykach (na podstawie badań ankietowych w różnych grupach wieku), - monitoring postaw wobec substancji psychoaktywnych, mapa widoczności problemu na tle innych zjawisk społecznych(na podstawie badań ankietowych w różnych grupach wieku), - liczba programów profilaktycznych, realizowanych w danym środowisku lokalnym (gminnym, powiatowym), - liczba szkół, na terenie województwa, w których realizowane są programy profilaktyczne, pierwszorzędowe, adresowane do dzieci i młodzieży, - liczba szkół i placówek, które podjęły profilaktykę, skierowaną do młodzieży, eksperymentującej z narkotykami. 13

14 3.2. Zwiększenie zaangażowania społeczności lokalnych w działania zapobiegające używaniu środków psychoaktywnych. Zadania: - inicjowanie i koordynowanie programów szkoleniowych w zakresie wiedzy o narkotykach, narkomanii i mechanizmach uzależnień, - inicjowanie i koordynowanie programów szkoleniowych w zakresie diagnozowania problemu i budowania lokalnych strategii przeciwdziałania narkomanii, - inicjowanie i wspieranie lokalnych programów przeciwdziałania narkomanii, tworzonych w ramach strategii integracji i polityki społecznej, - inicjowanie programów, ukierunkowanych na tworzenie środowisk liderów młodzieżowych, działających w zakresie promocji zdrowia, wolontariatu, upowszechniania alternatywnych form spędzania czasu wolnego. Wskaźniki: - liczba lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych uwzględniających problematykę narkotyków i narkomanii, - liczba szkoleń dla przedstawicieli samorządów lokalnych, - wyniki ewaluacji szkoleń dla przedstawicieli samorządów lokalnych, - liczba samorządów realizujących programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży, realizowane w środowisku zamieszkania, - liczba programów, ukierunkowanych na przygotowanie liderów młodzieżowych do pracy środowiskowej. 3.3 Zwiększenie liczby profesjonalnie przygotowanych realizatorów programów i działań profilaktycznych. Zadania: - prowadzenie szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe osób, realizujących zadania profilaktyczne w zakresie narkotyków i narkomanii na Mazowszu, (skierowanych do wybranych grup zawodowych pracujących z dziećmi 14

15 i młodzieżą, w tym dla kadry szkół i placówek oświatowych oraz opiekuńczowychowawczych, pracowników socjalnych, kuratorów, pracowników zakładów dla nieletnich, przedstawicieli policji z wydziałów prewencji ), - prowadzenie szkoleń podnoszących kwalifikacje osób pracujących w środowisku młodzieży eksperymentującej i zagrożonej narkomanią (testy przesiewowe AUDIT) oraz tworzących dla tych grup zintegrowane środowisko wsparcia, - ewaluacja szkoleń dotyczących profesjonalnego przygotowania i kompetencji w zakresie prowadzenie profilaktyki narkotyków i narkomanii, w różnych środowiskach zawodowych. Wskaźniki: - liczba zorganizowanych szkoleń dla osób realizujących zadania profilaktyczne w szkołach i placówkach oświatowych, - liczba szkoleń z zakresu profilaktyki narkotyków i narkomanii skierowanych do osób działających w pozaszkolnych placówkach i instytucjach, obejmujących dzieci i młodzież, - liczba podmiotów, którym udzielono wsparcia i konsultacji w prowadzeniu szkoleń, - wyniki ewaluacji szkoleń, prowadzonych w zakresie wzrostu kompetencji i poziomu kompetencji podejmowanych działań profilaktycznych przez osoby działające wśród dzieci i młodzieży. Działania w obszarze lecznictwa, rehabilitacji i ograniczania zdrowotnych i społecznych powodowanych przez narkomanię. szkód 3.4. Wdrażanie standardów postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego, programów ograniczania szkód zdrowotnych i zwiększenia dostępności świadczeń w tym zakresie. Zadania: - wdrażanie systemu standardów postępowania leczniczego, - rozwój sieci placówek i programów leczenia substytucyjnego. 15

16 Wskaźniki: - liczba zakładów opieki zdrowotnej prowadzących na terenie Województwa Mazowieckiego leczenie, rehabilitację i programy ograniczania szkód zdrowotnych, - utworzenie bazy danych o placówkach (w układzie powiatów i gmin) z uwzględnieniem specyfiki świadczonych w nich usług Wprowadzenie systemu szkoleń dla personelu prowadzącego leczenie, rehabilitację i programy ograniczania szkód zdrowotnych w zakresie narkotyków i narkomanii. Zadania: - opracowanie systemu szkolenia dla lekarzy i pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej, w zakresie rozpoznawania narkomanii (testy przesiewowe AUDIT) współpraca z Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii, - wdrożenie systemu szkolenia w wybranych placówkach ZOZ na terenie województwa mazowieckiego (program pilotażowy). Wskaźniki: - liczba szkoleń zrealizowanych w skali województwa, - wyniki ewaluacji szkoleń Wrażanie standardów postępowania instytucji pomocy społecznej wobec osób uzależnionych od narkotyków. Zadania: - budowanie systemu standardów postępowania instytucji pomocy społecznej w zakresie ograniczania dysfunkcji społecznych i adaptacji osób uzależnionych od narkotyków, - rozwój programów postrehabilitacyjnych i placówek readaptacji społecznej: hosteli, mieszkań chronionych, 16

17 - rozwój specjalistycznych programów i oddziałów rehabilitacyjnych dla osób uzależnionych od narkotyków w jednostkach penitencjarnych i zakładach dla nieletnich. Wskaźniki: - liczba instytucji pomocy społecznej spełniających standardy postępowania w zakresie ograniczania dysfunkcji społecznych i adaptacji osób uzależnionych od narkotyków, - liczba programów readaptacyjnych wdrażanych w Centrach Integracji Społecznej. Działania w obszarze badań, monitoringu i ewaluacji Stworzenie zintegrowanego, regionalnego systemu informacji o narkotykach i narkomanii z odpowiednim doborem wskaźników. Zadania: - zebranie, identyfikacja i metodologiczna ocena wszystkich źródeł danych statystycznych dotyczących narkomanii na Mazowszu, - dostosowanie systemu zbierania danych do standardów Unii Europejskiej, wdrażanie protokołów badawczych dla monitoringu regionalnego i monitoringów lokalnych, - organizowanie seminariów metodologicznych służących poprawie jakości badań - i diagnoz lokalnych (gminnych i powiatowych), - stworzenie regionalnej sieci wymiany informacji pomiędzy samorządami działającymi w województwie i instytucjami oraz stowarzyszeniami zaangażowanymi w działania na rzecz narkomanii. Wskaźniki: - protokół monitoringu regionalnego, - protokoły monitoringów lokalnych, - seminaria metodologiczne, - sformalizowana sieć wymiany informacji między instytucjami i samorządami województwa. 17

18 3.8. Identyfikacja i ocena postaw społecznych dotyczących problemu narkotyków i narkomanii w województwie mazowieckim. Zadania: - monitorowanie postaw i zachowań wobec narkotyków i narkomanii, metodą badań ankietowych na reprezentatywnej próbie mieszkańców Województwa, - prowadzenie badań jakościowych, w wybranych grupach, w celu uchwycenia i identyfikacji nowych zjawisk związanych z używaniem narkotyków ( wzory używania, zachowania ryzykowne), - systematyczne gromadzenie informacji o badaniach na temat narkotyków i narkomanii, prowadzonych w różnych środowiskach lokalnych, - systematyczne upowszechnianie wyników badań analizy porównawcze danych, - opracowanie raportu, integrującego dane z różnych źródeł, zawierającego wnioski i rekomendacje do dalszych działań. Wskaźniki: - liczba badań w zakresie problemów narkotyków i narkomanii, podejmowanych na obszarze województwa mazowieckiego, - liczba publikacji, zawierających wyniki badań nad narkotykami i narkomanią w województwie mazowieckim. 18

19 4. WNIOSKI i REKOMENDACJE. W Wojewódzkim Programie Przeciwdziałania Narkomanii na lata zostały uwzględnione następujące zadania: wspieranie przez Samorząd Województwa Mazowieckiego organizacji pozarządowych działających na rzecz zapobiegania narkomanii, wprowadzenie programów działań profilaktycznych w zależności od wyników diagnozy i specyfiki problemów występujących w środowisku lokalnym, wspieranie i realizacja interdyscyplinarnych programów szkoleniowych adresowanych do lokalnych grup zawodowych, prowadzenie i wspieranie działań na rzecz integracji społeczności lokalnych wokół problemów związanych z narkomanią, wspieranie realizacji programów profilaktyki uzależnień dotyczących tworzenia jednorodnego środowiska wychowawczego, wspieranie zintegrowanego systemu działań obejmujących zróżnicowane formy organizacji czasu wolnego, wspieranie działań aktywizujących młodzież do pomocy innym tworzenie grup liderów, wolontariatu / zaangażowanie młodzieży do działań profilaktycznych zwiększa skuteczność i wiarygodność programów /, promowanie działań ukierunkowanych na upowszechnienie zdrowego stylu życia, zwiększenie świadomości społecznej o zagrożeniach związanych z uzależnieniami oraz możliwością uzyskania pomocy, wspieranie i realizacja programów adresowanych do grup szczególnego ryzyka, wspieranie programów redukcji szkód adresowanych do narkomanów, wspieranie i tworzenie programów reintegracji i readaptacji społecznej dla narkomanów, współpraca Samorządu Województwa Mazowieckiego z Narodowym Funduszem Zdrowia w celu rozszerzenia katalogu świadczeń podlegającego z zakresu profilaktyki i terapii uzależnień, rozwój systemu monitorowania programów profilaktycznych dalsze monitowanie stanu problemów narkotyków i narkomanii na Mazowszu, 19

20 współpraca Samorządu Województwa Mazowieckiego z policją w celu wspólnego realizowania zadań przeciwdziałania i ograniczania narkomanii, wspieranie inicjatyw tworzenia Centrów integracji społecznej, ewaluacja wykonanych zadań w celu ustalenia planów na lata następne. Finansowanie zadań przez Samorząd Województwa Mazowieckiego Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata zależne jest od wysokości środków finansowych w każdym roku budżetowym. Plan rzeczowo- finansowy przedstawiany będzie w każdym kolejnym roku obowiązywania Programu. 20

21 5. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW. Załącznik nr 1 - Dane za rok pochodzące z Diagnozy problemów narkotyków i narkomanii województwie mazowieckim: a) epidemiologia, b) badania ESPAD wśród młodzieży, c) raport z badań jakościowych prowadzonych wśród narkomanów. - Dane porównawcze za rok 2000 i 2003 z raportu z badań ankietowych zrealizowanych w województwie mazowieckim Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną - ESPAD. Załącznik nr 2 Dane za rok 2002 pochodzące z badań ankietowych na temat postaw i zachowań mieszkańców województwa mazowieckiego wobec substancji psychoaktywnych. Załącznik nr 3 Struktura wydatków finansowych na realizację zadań Mazowieckiego Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w latach

22 Załącznik nr 1 DIAGNOZA PROBLEMÓW NARKOTYKÓW I NARKOMANII W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM. DANE EPIDEMIOLOGICZNE. Rozkład rozpowszechnienia problemu narkomanii na podstawie przyjęć do lecznictwa stacjonarnego według powiatów przedstawia tabela 1. W tabeli znajdujemy nie tylko liczby mieszkańców poszczególnych powiatów przyjętych do lecznictwa stacjonarnego z powodu narkomanii ale również wskaźniki na 100 tys. ludności. Obok powiatu warszawskiego (63,3) tożsamego z miastem, do najbardziej zagrożonych należą powiaty: piaseczyński (57,8), miejski Ostrołęka (50,4), grodziski (33,3) i legionowski (33,1). We wszystkich tych powiatach wartość wskaźnika na 100 tys. mieszkańców przekracza wartość wskaźnika dla całego województwa. Warto zauważyć, że wśród powiatów najbardziej zagrożonych wszystkie oprócz Ostrołęki ulokowane są w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy. Ostrołęka zaś jest jedynym poza stolicą większym miastem o wysokim wskaźniku. Tabela 1. Mieszkańcy Województwa Mazowieckiego przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w 1999 r. z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (ICD X: F11-F16, F18, F19) wg powiatu zamieszkania 22

23 Liczba pacjentów Wskaźnik na 100 tys. mieszkańców Polska ,7 Mazowieckie w tym ,2 powiaty: białobrzeski 0 0,0 ciechanowski 6 6,4 garwoliński 4 3,7 gostyniński 10 20,3 grodziski 24 33,3 grójecki 11 10,1 kozienicki 1 1,5 legionowski 29 33,1 lipski 1 2,5 łosicki 1 2,9 makowski 1 2,0 miński 15 9,9 mławski 6 7,9 nowodworski 7 9,4 ostrołęcki 1 1,2 ostrowski 4 5,1 otwocki 15 13,4 piaseczyński 62 57,8 płocki 3 2,8 płoński 1 1,1 pruszkowski 27 19,9 23

24 przasnyski 2 3,6 przysuski 0 0,0 pułtuski 2 3,9 radomski 5 3,5 siedlecki 2 2,5 sierpecki 4 7,1 sochaczewski 3 3,5 sokołowski 0 0,0 szydłowiecki 0 0,0 warszawski ,3 warszawski zachodni 17 19,4 węgrowski 1 1,4 wołomiński 44 24,2 wyszkowski 1 1,4 zwoleński 1 2,6 żuromiński 0 0,0 żyrardowski 6 7,8 powiat grodzki 28 50,4 Ostrołęka powiat grodzki Płock 15 11,5 powiat grodzki Radom 28 12,1 powiat grodzki Siedlce 12 15,7 Brak danych 5 24

25 Tabela 2. Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w 2000 r. z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (ICD X: Fl 1-F16, F18, F19) wg województwa zamieszkania pacjenta. Województwo Liczby osób w 2000 r. Wskaźniki na w 2000 r. 25 Wskaźniki na w 1999 r. Wskaźniki zmiany 1999=100 Wskaźniki zmiany 1990=100 POLSKA ,2 17, Dolnośląskie ,5 33, Kujawsko-Pomorskie ,1 13, Lubelskie ,5 9, Lubuskie ,4 44, Łódzkie ,9 12, Małopolskie 244 7,6 5, Mazowieckie ,3 28, Opolskie ,2 12, Podkarpackie 200 9, Podlaskie ,8 11, Pomorskie ,0 16, Śląskie ,0 12,

26 Świętokrzyskie 105 7,9 5, Warmińsko ,2 37, Mazurskie Wielkopolskie ,2 9, Zachodniopomorskie , Braki danych i obcokrajowcy 157 BADANIE ESPAD zrealizowane w ramach Diagnozy problemów narkotyków i narkomanii. ZNAJOMOŚĆ SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ Tabela 16. Znajomość poszczególnych środków przez młodzież (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Leki uspokajające lub nasenne 62,4 65,1 68,3 69,1 Konopie 86,8 85,1 95,5 88,9 LSD 55,1 55,4 77,9 64,5 Amfetamina 85,7 84,0 94,4 88,4 26

27 Crack 30,3 22,4 44,2 23,3 Kokaina 86,3 83,8 92,1 88,6 Relewin 10,6 10,3 9,6 9,8 Heroina 85,4 83,6 92,0 88,1 Ecstasy 67,2 64,0 84,7 70,3 Metadon 18,3 14,0 20,4 15,0 Grzyby halucynogenne 47,2 65,0 Kompot" 74,7 75,1 86,0 82,3 Tabela 18. Znajomość poszczególnych środków wśród uczniów klas trzecich (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Leki uspokajające lub nasenne 66,0 65,1 70,7 72,5 Konopie 94,7 86,6 96,3 90,9 LSD 82,6 67,8 72,8 61,6 Amfetamina 92,8 85,5 96,1 90,9 Crack 51,4 33,3 36,3 14,6 Kokaina 90,3 83,4 94,2 93,0 Relewin 9,1 10,2 10,2 9,4 Heroina 89,8 85,0 94,5 90,8 27

28 Ecstasy 83,7 67,1 85,7 73,1 Metadon 23,8 19,4 16,9 11,2 Grzyby halucynogenne 69,4 60,1 Kompot 85,4 81,5 86,6 83,1 28

29 UŻYWANIE POSZCZEGÓLNYCH SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ Tabela 19. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w życiu (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Leki uspokajające lub nasenne 15,5 18,3 21,3 20,8 Konopie 15,8 15,1 30,9 22,4 Substancje wziewne 8,7 9,1 6,7 5,4 Amfetamina 6,6 7,4 12,5 10,5 LSD 3,5 4,0 5,7 3,5 Crack 1,4 1,0 1,4 0,8 Kokaina 2,2 1,9 2,5 1,8 Heroina 4,7 5,7 5,6 6,8 Ecstasy 3,5 2,8 6,1 2,7 Sterydy anaboliczne 2,5 3,4 4,9 2,6 Relevin 0,4 0,3 Polska heroina 1,6 1,1 29

30 Tabela 20. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w życiu - klasy pierwsze (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Leki uspokajające lub nasenne 9,4 12,5 23,2 23,8 Konopie 22,6 20,1 6,9 10,5 Substancje wziewne 8,8 10,6 8,5 7,7 Amfetamina 8,2 9,2 4,2 5,4 LSD 5,3 5,7 0,9 2,2 Crack 2,2 1,2 0,5 0,7 Kokaina 2,9 2,5 1,4 1,2 Heroina 5,8 7,4 3,3 4,0 Ecstasy 4,7 3,9 1,9 1,8 Sterydy anaboliczne 4,2 6,0 0,2 0,6 Relevin 0,7 0,7-0,6 Polska heroina 2,2 0,9 30

31 Tabela 21. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w życiu - klasy trzecie (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Leki uspokajające lub nasenne 13,4 10,6 29,9 29,5 Konopie 38,8 32,1 22,4 14,1 Substancje wziewne 8,7 6,3 4,6 4,7 Amfetamina 15,7 13,7 9,0 7,7 LSD 8,3 6,1 3,0 1,3 Crack 2,1 1,7 0,7 0,2 Kokaina 3,2 2,7 1,8 1,0 Heroina 6,8 9,7 4,4 4,3 Ecstasy 7,5 3,9 4,6 1,7 Sterydy anaboliczne 9,2 5,6 0,2 0,0 Relevin 0,6 1,7-0,0 Polska heroina 1,7 0,5 31

32 Tabela 22. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w czasie ostatnich 12 miesięcy (odsetek badanych). Mazowieckie 2000 Pierwsze klasy Polska 1999 Mazowieckie 2000 Trzecie klasy Polska 1999 Konopie 12,9 12,3 23,6 17,4 Substancje wziewne 3,3 4,3 2,8 1,6 Amfetamina 4,7 6,8 8,9 7,7 LSD 2,0 3,0 3,5 2,2 Leki uspokajające lub nasenne 5,5 6,4 6,8 5,8 Kokaina 1,2 1,6 1,2 1,4 Heroina 2,1 1,7 1,6 1,4 Ecstasy 2,1 4,0 Tabela 23. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w czasie ostatnich 12 miesięcy klasy pierwsze (odsetek badanych). Mazowieckie 2000 Chłopcy Polska 1999 Mazowieckie 2000 Dziewczęta Polska 1999 Konopie 18,9 16,6 5,2 8,2 Substancje wziewne 4,2 4,8 2,1 3,7 Amfetamina 6,1 9,5 3,1 4,0 LSD 3,5 4,4 0,2 1,5 Leki uspokajające lub nasenne 2,6 4,3 9,4 8,3 Kokaina 1,7 2,5 0,7 0,8 Heroina 3,1 2,6 0,9 0,9 Ecstasy 2,9 1,2 32

33 Tabela 24. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w czasie ostatnich 12 miesięcy klasy trzecie. (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Konopie 32,0 26,3 14,5 9,8 Substancje wziewne 3,6 1,8 1,8 1,4 Amfetamina 11,8 10,8 5,9 5,2 LSD 5,3 3,4 1,6 1,2 Leki uspokajające lub nasenne 3,7 3,7 10,1 7,6 Kokaina 1,3 2,1 1,2 0,9 Heroina 2,4 2,1 0,7 0,9 Ecstasy 4,6 3,3 Tabela 25. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w czasie ostatnich 30 dni 1999 r. (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Konopie 7,5 7,4 11,5 8,6 Substancje wziewne 1,7 1,9 1,7 1,0 Amfetamina 2,3 3,9 4,0 3,6 LSD 0,9 1,9 1,4 1,5 Leki uspokajające lub nasenne 3,1 2,9 3,4 2,1 Kokaina 0,6 1,2 0,7 0,6 Heroina 1,6 1,3 0,7 0,7 Ecstasy 1,2 1,2 33

34 Tabela 26. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w czasie ostatnich 30 dni klasy pierwsze (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Konopie 11,2 10,3 2,9 4,5 Substancje wziewne 2,4 2,3 0,9 1,5 Amfetamina 2,9 5,3 1,4 2,4 LSD 1,5 3,0 0,2 0,8 Leki uspokajające lub nasenne 1,3 1,9 5,4 3,9 Kokaina 0,7 1,8 0,5 0,6 Heroina 2,2 2,0 0,9 0,7 Ecstasy 2,0 0,2 Tabela 27. Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w czasie ostatnich 30 dni klasy trzecie (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Konopie 17,1 14,8 5,5 3,3 Substancje wziewne 2,3 1,3 0,9 0,8 Amfetamina 4,8 5,4 3,1 2,2 LSD 2,0 2,3 0,7 0,8 Leki uspokajające lub nasenne 1,5 1,2 5,4 2,9 Kokaina 1,1 1,0 0,2 0,2 Heroina 0,9 1,4 0,5 0,2 Ecstasy 1,8 0,7 34

35 INICJACJA Tabela 28. Inicjacja typ środka (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Nigdy nie używałem żadnej substancji Leki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarza Mazowieckie ,4 8,4 Polska ,2 Mazowieckie ,0 Polska 1999 Marihuana lub haszysz 12,0 10,5 24,3 18,0 LSD 0,3 0,4 0,2 0,1 Amfetamina 1,4 1,7 2,5 2,3 Crack - 0,1 0,3 0,1 Kokaina - 0,1 0,1 0,0 Relevin Heroina 0,3 0,3 0,3 0,3 Ecstasy 0,2 0,3 0,5 0,2 Grzyby 0,5 0,9 0,3 0,3 Kompot - 0, ,5 11,8 66,6 11,1 Spróbowałem jakiegoś środka, ale nie wiem, co to był za środek 2,5 1,7 2,5 1,1 35

36 Tabela 29. Inicjacja źródło zaopatrzenia (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Nigdy nie używałem żadnej substancji 72,8 Dostałem od starszego brata lub siostry 1,8 Dostałem od starszego kolegi/koleżanki 4,0 Dostałem od kolegi/koleżanki w moim wieku lub młodszych ode mnie 3,3 Dostałem od kogoś, kogo znałem ze słyszenia, ale nie osobiście Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska ,7 55,2 66,6 0,8 1,2 0,3 3,5 6,2 3,5 2,4-0,5 Dostałem od obcej osoby - 0,2 0,2 0,2 Braliśmy to wspólnie, w grupie przyjaciół 5,0 0,1 4,6 0,2 8,3 6,6 16,9 10,0 Kupiłem od kolegi 1,5 2,4 2,9 3,0 Kupiłem od kogoś znanego mi ze słyszenia, ale nie osobiście 0,7 0,4 0,9 0,8 Kupiłem od obcej osoby 0,1 0,4 0,6 0,9 Dostałem od jednego z rodziców Wziąłem z domu, bez pozwolenia rodziców 2,7 3,3 3,5 3,4 2,1 3,6 4,1 3,4 Żadne z powyższych 2,6 2,2 3,2 3,0 36

37 Tabela 30. Inicjacja powody spróbowania (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Chciałem się czuć na haju 4,5 4,1 4,7 4,6 Nie chciałem odstawać od grupy 2,6 2,2 2,9 1,7 Nie miałem nic do roboty 2,8 1,8 3,4 2,3 Byłem ciekawy 16,8 15,0 29,8 22,1 Chciałem zapomnieć o swoich problemach 4,0 4,1 6,0 4,1 Inny powód 4,8 6,1 10,3 7,5 Nie pamiętam powodu 3,6 3,5 3,4 2,7 DOSTĘPNOŚĆ POSZCZEGÓLNYCH SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH Tabela 33. Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych w ocenach respondentów z klas trzecich w 2000 r. w Województwie Mazowieckim (odsetek badanych). Nie możliwe Bardzo trudne Trudne Łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Papierosy 1,0 0,4 0,7 7,9 89,2 0,8 Piwo 1,1 0,1 0,9 10,3 86,9 0,7 Wino 1,1 0,6 2,5 16,9 76,2 2,8 Wódka 1,3 1,9 6,3 20,3 67,0 3,1 Marihuana lub haszysz 6,3 7,7 14,9 31,2 22,6 17,3 LSD 7,5 10,8 20,2 21,3 14,7 25,5 Amfetamina 6,8 9,1 16,3 26,6 19,0 22,2 Leki uspokajające lub nasenne 4,9 5,3 13,9 27,2 24,9 23,9 Crack 9,6 13,5 19,1 14,3 9,7 33,8 37

38 Kokaina 8,6 15,5 18,6 17,3 11,3 28,8 Ecstasy 8,1 13,0 16,4 20,7 14,1 27,7 Heroina 8,3 15,1 17,9 18,6 11,9 28,2 Grzyby halucynogenne 8,0 14,1 16,9 18,7 14,0 28,3 Substancje wziewne 5,8 7,0 8,7 20,3 37,6 20,6 Sterydy anaboliczne 7,8 10,0 15,1 19,0 20,7 27,4 Tabela 34. Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych w ocenach respondentów z klas trzecich w 1999 r. w Polsce (odsetek badanych). Nie możliwe Bardzo trudne Trudne Łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Piwo 0,9 0,3 1,0 9,3 87,6 0,8 Wino 1,3 0,8 1,8 11,1 81,7 3,3 Wódka 1,8 1,5 4,1 15,0 74,1 3,6 Marihuana lub haszysz 11,1 10,9 19,8 27,7 11,9 18,6 LSD 12,5 14,1 22,8 20,2 5,9 24,4 Amfetamina 11,7 13,2 21,0 22,7 10,5 20,8 Leki uspokajające lub nasenne 7,9 9,1 17,5 26,8 17,0 21,8 Crack 14,7 15,8 22,0 10,0 3,4 34,1 Kokaina 14,7 18,9 22,0 12,4 4,1 27,9 Ecstasy 13,9 15,4 21,3 15,9 6,7 27,0 Heroina 15,3 19,1 21,0 11,8 4,4 28,4 Grzyby 13,5 14,1 20,1 15,6 8,9 27,8 Substancje wziewne 9,4 8,6 9,9 21,7 29,8 20,5 Sterydy anaboliczne 13,1 12,9 15,8 16,0 14,1 28,2 38

39 Tabela 35. Propozycje poszczególnych substancji psychoaktywnych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (odsetek badanych). Klasy pierwsze Klasy trzecie Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Piwo 76,4 85,0 92,2 93,2 Wino 45,7 52,1 66,3 61,5 Wódka 49,0 57,0 77,6 75,9 Konopie 18,8 17,3 32,7 23,6 LSD 5,9 5,0 8,3 4,9 Amfetamina 11,3 10,3 18,2 14,0 Leki uspokajające i nasenne 6,9 Crack 3,5 2,1 3,0 1,7 Kokaina 5,3 3,5 5,0 2,7 Ecstasy 7,0 5,0 9,2 5,2 Heroina 5,7 3,4 5,5 2,3 Sterydy anaboliczne 6,6 6,2 11,3 7,1 Bimber 14,2 13,1 20,4 14,9 Kompot 3,6 3,5 2,6 1,5 6,9 6,4 5,5 39

40 Tabela 36. Miejsca gdzie można łatwo kupić marihuanę lub haszysz (odsetek badanych). Pierwsze klasy Trzecie klasy Mazowieckie 2000 Polska 1999 Mazowieckie 2000 Polska 1999 Nie znam takich miejsc 48,1 51,1 32,9 44,9 Ulica, park 25,5 20,5 31,3 24,2 Szkoła 30,8 24,1 41,3 28,9 Dyskoteka, bar 32,9 29,6 40,6 39,3 Mieszkanie dealera 21,2 18,3 29,9 19,1 Inne miejsce 4,6 5,0 6,3 4,4 Podsumowanie wyników badań. W listopadzie 2000 r. zrealizowano audytoryjne badania ankietowe na próbie reprezentatywnej uczniów klas pierwszych i trzecich szkół ponadpodstawowych Województwa Mazowieckiego. Badania prowadzono według metodologii międzynarodowego projektu podjętego z inicjatywy Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group) działającej przy Radzie Europy i koordynowanego przez CAN ze Sztokholmu. Badanie miało na celu przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Wyniki badania wskazują na znacznie wyższy poziom rozpowszechnienia używania substancji legalnych, niż nielegalnych. Zwraca uwagę wysoki odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek używali leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza (16% pierwszoklasistów i 21% trzecioklasistów). Sięganie po te leki jest bardziej rozpowszechnione wśród dziewcząt niż wśród chłopców. Wśród substancji nielegalnych relatywnie najwyższym rozpowszechnieniem cechują się konopie indyjskie. Chociaż raz w ciągu całego życia używało ich 16% pierwszoklasistów i 31% trzecioklasistów. Na drugim miejscu wśród substancji nielegalnych jest amfetamina - ok. 7% wśród uczniów klas pierwszych i 13% wśród uczniów klas trzecich, na trzecim heroina do palenia, a na czwartym LSD. 40

41 Eksperymentowanie z każdą z pozostałych substancji dotyczy jeszcze mniejszych odsetków uczniów w większości nie przekraczających 6%. Aktualne, okazjonalne używania substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest używanie w czasie ostatnich 12 miesięcy, także stawia przetwory konopi na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia (13% - pierwsze klasy, 24% - trzecie klasy). Podobnie jest gdy analizujemy wskaźnik częstego używania (ostatnie 30 dni przed badaniem). Konopi używało w tym czasie 8% uczniów klas pierwszych i 12% uczniów klas trzecich. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich częstsze używanie jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Uwagę zwraca wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych przejawiający się w ocenach respondentów. Na tym tle dostępność substancji nielegalnych jest oceniana znacznie niżej. Większość młodzieży jest dobrze zorientowana co do ryzyka szkód zdrowotnych i społecznych związanego z używaniem substancji psychoaktywnych. O stopniu ryzyka, według ocen respondentów, decyduje bardziej nasilenie używania, niż rodzaj substancji. Używanie substancji nielegalnych spotyka się generalnie z większym potępieniem niż picie alkoholu czy palenie tytoniu. Sporadyczne picie jest powszechnie akceptowane. Eksperymentowanie z przetworami konopi nie jest bardziej potępiane niż upijanie się. Generalnie marihuana i haszysz są traktowane bardziej liberalnie niż inne narkotyki. Większość młodzieży objęta jest jakimiś formami oddziaływań profilaktycznych, jednak wyniki badania sugerują, że pozostaje to bez większego znaczenia dla zachowań wobec substancji psychoaktywnych. 41

42 Zestawienie danych uzyskanych w ramach badań ESPAD na Mazowszu w 2000 r. i w 2003 r. Używanie substancji psychoaktywnych Tabela 1 Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w życiu (odsetek badanych). Młodsza grupa (15-16 lat) Starsza grupa (17-19 lat) Konopie 15,8 20,4 30,9 36,1 Substancje wziewne 8,7 8,6 6,7 6,6 Leki uspokajające lub nasenne 15,5 20,9 21,3 22,6 Amfetamina 6,6 5,2 12,5 13,5 LSD 3,5 3,0 5,7 4,5 Crack 1,4 1,6 1,4 1,3 Kokaina 2,2 3,3 2,5 3,3 Relevin 0,4 0,8 0,3 0,6 Heroina 4,7 2,5 5,6 2,0 Ecstasy 3,5 3,0 6,1 6,3 Grzyby halucynogenne X 3,6 X 4,0 GHB X 1,0 X 0,6 Narkotyki wstrzykiwane za X 1,3 X 0,7 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami X 7,9 X 12,6 42

43 Alkohol razem z marihuaną X 12,5 X 24,2 Sterydy anaboliczne 2,5 3,5 4,9 2,4 Polska heroina 1,6 2,3 1,1 1,0 Tabela 2 Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w życiu - młodsza grupa (15-16 lat) (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Konopie 22,6 28,4 6,9 12,8 Substancje wziewne 8,8 10,8 8,5 6,5 Leki uspokajające lub nasenne 9,4 15,1 23,2 26,3 Amfetamina 8,2 7,3 4,2 3,2 LSD 5,3 4,1 0,9 1,9 Crack 2,2 2,6 0,5 0,7 Kokaina 2,9 4,6 1,4 2,0 Relevin 0,7 1,3-0,3 Heroina 5,8 3,8 3,3 1,2 Ecstasy 4,7 4,5 1,9 1,6 Grzyby halucynogenne X 5,0 X 2,3 GHB X 1,7 X 0,3 Narkotyki wstrzykiwane za X 2,0 X 0,6 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami X 5,9 X 9,8 Alkohol razem z marihuaną X 17,3 X 8,0 43

44 Sterydy anaboliczne 4,2 6,4 0,2 0,8 Polska heroina 2,2 3,3 0,9 1,4 Tabela 3 Używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń chociaż raz w życiu - starsza grupa (17-18 lat) (odsetek badanych). Chłopcy Dziewczęta Konopie 38,8 47,0 22,4 25,9 Substancje wziewne 8,7 8,0 4,6 5,2 Leki uspokajające lub nasenne 13,4 12,6 29,9 32,0 Amfetamina 15,7 16,2 9,0 11,1 LSD 8,3 6,6 3,0 2,5 Crack 2,1 1,9 0,7 0,7 Kokaina 3,2 4,0 1,8 2,6 Relevin 0,6 1,1-0,2 Heroina 6,8 2,5 4,4 1,6 Ecstasy 7,5 8,1 4,6 4,6 Grzyby halucynogenne X 6,2 X 1,9 GHB X 0,9 X 0,3 Narkotyki wstrzykiwane za X 1,0 X 0,3 pomocą igły i strzykawki Alkohol razem z tabletkami X 11,6 X 13,5 44

45 Alkohol razem z marihuaną X 32,8 X 16,0 Sterydy anaboliczne 9,2 4,9 0,2 0,2 Polska heroina 1,7 1,4 0,5 0,6 45

46 Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych Tabela 4 Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych w ocenach respondentów z młodszej grupy (15-16 lat) w 2000 r. w województwie mazowieckim (odsetek badanych). Nie możliwe Bardzo trudne Trudne Łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Papierosy 3,0 0,8 2,3 16,8 72,3 4,8 Piwo 2,6 1,3 4,5 22,7 64,3 4,6 Wino 3,7 4,2 11,6 22,7 50,3 7,4 Wódka 5,4 7,9 17,6 22,5 38,2 8,4 Marihuana lub haszysz 15,8 15,4 14,9 19,7 15,6 18,8 LSD 18,7 16,6 17,4 14,1 11,5 21,6 Amfetamina 18,6 16,1 15,8 15,1 14,2 20,2 Leki uspokajające lub nasenne 13,0 11,8 14,7 19,5 20,7 20,3 Crack 20,2 17,1 14,8 11,9 8,8 27,2 Kokaina 19,5 17,1 16,3 12,6 11,0 23,6 Ecstasy 19,7 16,3 14,5 14,1 11,6 23,7 Heroina 20,8 17,1 15,0 13,2 10,8 23,0 Grzyby halucynogenne 20,2 16,1 14,4 12,3 12,7 24,3 Substancje wziewne 15,5 10,5 9,3 14,7 29,4 20,6 Sterydy anaboliczne 18,6 15,6 14,0 13,9 12,9 25,0 46

47 Tabela 5 Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych w ocenach respondentów z młodszej grupy (15-16 lat) w 2003 r. w województwie mazowieckim (odsetek badanych). Nie możliwe Bardzo trudne Trudne Łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Papierosy 2,0 1,1 3,5 16,4 74,0 3,0 Piwo 1,8 1,1 3,5 24,5 67,0 2,2 Wino 2,7 2,5 7,0 24,2 57,7 5,8 Wódka 4,2 4,6 13,2 23,3 48,0 6,8 Marihuana lub haszysz 12,6 11,3 19,9 23,3 17,2 15,6 LSD 13,9 15,4 22,2 14,0 9,8 24,6 Amfetamina 13,9 15,2 20,9 15,5 12,8 21,6 Leki uspokajające lub nasenne 9,5 9,6 17,5 21,6 22,0 19,7 Crack 14,8 15,9 21,0 11,3 8,5 28,6 Kokaina 14,4 16,9 22,0 12,2 10,0 24,5 Ecstasy 14,8 16,2 19,5 13,5 11,1 24,9 Heroina 15,2 17,7 21,2 11,5 10,1 24,3 Grzyby 14,3 15,5 19,8 12,8 11,7 26,0 GHB 15,2 16,5 19,1 8,0 7,1 34,0 Substancje wziewne 10,8 9,2 13,2 15,3 30,5 20,9 Sterydy anaboliczne 13,4 13,8 17,9 14,1 15,3 25,7 Polska heroina 14,3 15,9 18,2 11,7 11,2 28,8 47

48 Tabela 6. Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych w ocenach respondentów ze starszej grupy (17-18 lat) w 2000 r. w województwie mazowieckim (odsetek badanych). Nie możliwe Bardzo trudne Trudne Łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Papierosy 1,0 0,4 0,7 7,9 89,2 0,8 Piwo 1,1 0,1 0,9 10,3 86,9 0,7 Wino 1,1 0,6 2,5 16,9 76,2 2,8 Wódka 1,3 1,9 6,3 20,3 67,0 3,1 Marihuana lub haszysz 6,3 7,7 14,9 31,2 22,6 17,3 LSD 7,5 10,8 20,2 21,3 14,7 25,5 Amfetamina 6,8 9,1 16,3 26,6 19,0 22,2 Leki uspokajające lub nasenne 4,9 5,3 13,9 27,2 24,9 23,9 Crack 9,6 13,5 19,1 14,3 9,7 33,8 Kokaina 8,6 15,5 18,6 17,3 11,3 28,8 Ecstasy 8,1 13,0 16,4 20,7 14,1 27,7 Heroina 8,3 15,1 17,9 18,6 11,9 28,2 Grzyby halucynogenne 8,0 14,1 16,9 18,7 14,0 28,3 Substancje wziewne 5,8 7,0 8,7 20,3 37,6 20,6 Sterydy anaboliczne 7,8 10,0 15,1 19,0 20,7 27,4 48

49 Tabela 7 Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych w ocenach respondentów ze starszej grupy (17-18 lat) w 2003 r. w województwie mazowieckim (odsetek badanych). Nie możliwe Bardzo trudne Trudne Łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Papierosy 0,8 0,2 0,3 7,0 90,1 1,5 Piwo 0,9 0,1 0,7 8,4 89,0 0,8 Wino 1,3 0,3 1,6 10,4 84,3 2,1 Wódka 1,2 0,8 3,4 13,9 77,8 2,9 Marihuana lub haszysz 5,7 6,3 15,9 30,9 23,9 17,3 LSD 7,8 10,2 22,0 22,6 11,3 26,1 Amfetamina 7,0 9,9 18,6 25,1 17,7 21,7 Leki uspokajające lub nasenne 5,5 6,6 15,3 25,2 25,5 22,0 Crack 8,8 14,5 21,1 13,9 9,5 32,3 Kokaina 9,1 14,1 21,2 16,9 11,5 27,2 Ecstasy 7,7 12,7 20,1 18,6 15,0 26,0 Heroina 10,6 15,0 19,7 15,5 11,3 27,9 Grzyby 8,1 12,9 20,3 18,7 12,8 27,3 GHB 9,9 13,1 17,5 10,0 7,6 41,9 Substancje wziewne 6,8 6,9 10,1 19,2 33,9 23,1 Sterydy anaboliczne 7,9 9,0 15,7 21,7 18,7 27,0 Polska heroina 11,0 12,0 18,4 15,2 9,8 33,5 49

50 INICJACJA porównanie 2000 r. i 2003 r. Tabela 8. Inicjacja typ środka (odsetek badanych). Młodsza grupa (15-16 lat) Starsza grupa (17-19 lat) Nigdy nie używałem żadnej substancji Leki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarza ,4 67,9 57,0 53,0 8,4 11,2 11,8 12,1 Marihuana lub haszysz 12,0 17,0 24,3 30,4 LSD 0,3 0,2 0,2 0,3 Amfetamina 1,4 0,6 2,5 2,6 Crack - 0,0 0,3 - Kokaina - 0,7 0,1 0,1 Heroina 0,3 0,2 0,3 0,3 Ecstasy 0,2 0,2 0,5 0,3 Grzyby 0,5 0,7 0,3 0,4 Kompot - 0,4 - - Spróbowałem jakiegoś środka, ale nie wiem, co to był za środek 2,5 1,0 2,5 0,7 50

51 Tabela 9. Inicjacja źródło zaopatrzenia (odsetek badanych) Młodsza grupa (15-16 lat) Starsza grupa (17-19 lat) Nigdy nie używałem żadnej substancji Dostałem od starszego brata lub siostry Dostałem od starszego kolegi/koleżanki Dostałem od kolegi/koleżanki w moim wieku lub młodszych ode mnie Dostałem od kogoś, kogo znałem ze słyszenia, ale nie osobiście ,8 68,3 55,2 53,0 1,8 1,3 1,2 1,5 4,0 4,5 6,2 5,2 3,3 2,9 5,0 6,4-0,5 0,1 0,2 Dostałem od obcej osoby - 0,2 0,2 0,2 Braliśmy to wspólnie, w grupie przyjaciół 8,3 8,5 16,9 18,1 Kupiłem od kolegi 1,5 2,2 2,9 2,4 Kupiłem od kogoś znanego mi ze słyszenia, ale nie osobiście 0,7 0,5 0,9 0,7 Kupiłem od obcej osoby 0,1 0,5 0,6 0,4 Dostałem od jednego z rodziców Wziąłem z domu, bez pozwolenia rodziców 2,7 4,8 3,5 4,7 2,1 3,0 4,1 3,2 Żadne z powyższych 2,6 2,9 3,2 4,0 51