BIULETYN MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

Transkrypt

1 Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ 2007 Wydawca Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rada Redakcyjna prof. Janusz W. Adamowski przewodniczący Agnieszka Gryzik prof. Marcin Kamiński Joanna Kulesza prof. Marek Lewandowski Dorota Maciejko Redaktor Anna Knapińska aknapinska@opi.org.pl Redakcja Warszawa Al. Niepodległości 188 b tel./fax: (22) tel. centr. (22) w sn@opi.org.pl Współpraca: Stowarzyszenie Młodych Dziennikarzy POLIS Projekt okładki: Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Skład i łamanie: Mirosław Kurek Druk: Ofi cyna Drukarska J. Chmielewski Nakład: 1500 egz. Zamówienia na prenumeratę można przesyłać pod adresem redakcji, faksem lub mailem: sprzedaz@opi.org.pl Cena prenumeraty (10 numerów) wynosi 60 zł. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do ich redagowania i skracania. W NUMERZE INFORMACJE Kronika Stypendia dla wybitnych młodych naukowców ustanowione w 2007 roku przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego Środki fi nansowe przyznane w ramach przedsięwzięcia ministra nauki i szkolnictwa wyższego Granty na granty Projekty badawcze specjalne dofi nansowane w okresie 16 czerwca 31 lipca Środki fi nansowe przyznane jednostkom naukowym na inwestycje budowlane i aparaturowe w 2007 roku Środki fi nansowe z Funduszu Nauki i Technologii Polskiej przyznane jednostkom naukowym na inwestycje aparaturowe w 2007 roku NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO: Alternatywne źródła energii dr Lidia Gawlik, prof. Eugeniusz Mokrzycki, prof. Roman Ney Wysokie loty na Podkarpaciu Anna Knapińska VADEMECUM: Rada Nauki opiniuje FORUM: Zdalne nauczanie w Australii dr Adam Stecyk Stypendyści ministra o sobie część Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

2 INFORMACJE Kronika WSPÓŁPRACA Z ARGENTYNĄ 27 lipca w Buenos Aires została podpisana umowa o współpracy w dziedzinie nauki i techniki między ministrem nauki i szkolnictwa wyższego Rzeczypospolitej Polskiej a Sekretariatem Nauki, Technologii i Innowacji Republiki Argentyńskiej. Ma się ona przyczynić do rozwinięcia dotychczasowych projektów badawczych, a także zachęcić jednostki naukowe obu państw do współdziałania w innych jeszcze działach nauki. nauki i szkolnictwa wyższego: w sprawie nadania statutu Narodowemu Centrum Badań i Rozwoju (Dz. U. Nr 149, poz. 1049) oraz wynagradzania pracowników biura NCBR (Dz. U. Nr 140, poz. 989) EUROPEJSKA MAPA DROGOWA INFRASTRUKTURY BADAWCZEJ NOWELIZACJA USTAWY O JBR-ACH 10 sierpnia weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, podpisana przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego 13 lipca br. i opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 134 z 26 lipca 2007 r. Ustawa wprowadza zapisy pomocne przy przekształceniach własnościowych oraz komercjalizacji jednostek. Teraz, po ogłoszeniu upadłości jednostki, przejętym mieniem zarządzać będzie nadzorujący minister, co zapobiegać ma zaprzepaszczaniu aparatury badawczej. W radach naukowych instytutów zasiadać będą przedstawiciele zarówno ministra nauki, jak i innych właściwych jednostce resortów. Istotna zmiana polega też na tym, że w radzie naukowej nie może być dyrektora instytutu, jego zastępców oraz głównego księgowego. Nowela umożliwia JBR-om prowadzenie innej działalności gospodarczej. ROZPORZĄDZENIA DOTYCZĄCE NCBR 22 sierpnia w Dzienniku Ustaw opublikowano dwa rozporządzenia ministra 31 sierpnia w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa wyższego odbyło się spotkanie prof. Johna Wooda, przewodniczącego Europejskiego Forum Strategicznego do spraw Infrastruktur Badawczych (ESFRI), z przedstawicielami polskiego środowiska naukowego. Prof. Wood zaprezentował założenia Europejskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej, która ma pomagać w ustalaniu priorytetów w tej dziedzinie oraz gromadzeniu potrzebnych do tego funduszy, a tym samym przyczyniać się do postępów nauki i innowacji w Europie. Od końca 2004 roku w tworzenie mapy zaangażowanych było około tysiąca wysokiej klasy ekspertów, a efekt ich pracy to przedstawienie, w październiku ubiegłego roku, mapy opisującej 35 projektów infrastruktury. ESFRI chce cały czas uaktualniać mapę, a Ministerstwo 2

3 Nauki i Szkolnictwa Wyższego zachęca do składania propozycji nowych projektów (do 30 października br.). FORUM EKONOMICZNE 6 września minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Michał Seweryński uczestniczył w dwóch panelach XVII Forum Ekonomicznego w Krynicy zatytułowanych: Poprzez edukację do innowacji. Jak budować kulturę przedsiębiorczości oraz Rola nauki w polityce regionalnej. Druga dyskusja odbyła się w ramach Forum Regionów w Muszynie, corocznego spotkania liderów samorządowych i regionalnych Europy Środkowo-Wschodniej, które jest integralną częścią FE. POLSKA PLATFORMA TECHNOLOGII NUKLEARNYCH wiceministra prof. Krzysztofa Jana Kurzydłowskiego, odbyła się w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Efektem powstania platformy ma być stosowanie technologii nuklearnych we wszystkich dziedzinach gospodarki i życia społecznego. Inicjatywa wyszła od konsorcjum naukowo-technologicznego Centrum Atomistyki (Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Instytut Energii Atomowej w Świerku, Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy oraz Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana), które zaprosiło do współpracy uczelnie wyższe, instytuty PAN i podmioty gospodarcze. PPTN będzie m.in. uczestniczyć w europejskich inicjatywach dotyczących technologii nuklearnych, a także promować je przez organizację konferencji i szkoleń, wydawanie materiałów informacyjnych oraz wspieranie organizacji społecznych i naukowotechnicznych. INFORMACJE 7 września parafowano porozumienie o utworzeniu Polskiej Platformy Technologii Nuklearnych. Uroczystość, z udziałem UCHWAŁA KRASP 7 września prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich w podjętej uchwale wyraziło uznanie dla prof. Michała Seweryńskiego w jego służbie i misji, a w dalszej części stwierdziło: W blisko dwuletniej współpracy z Panem Ministrem odnajdujemy dbałość i starania o poprawę funkcjonowania i kondycji polskiego środowiska akademickiego. EUROMAT 2007 W NORYMBERDZE W dniach września w Norymberdze odbył się kongres naukowy, który zgromadził ponad dwa tysiące naukowców z 54 krajów świata. Gościem honorowym, na zaproszenie Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Materiałoznawczych (FEMS), była Polska. Z tej okazji Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyż- Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

4 INFORMACJE szego oraz Polskie Towarzystwo Badań Materiałoznawczych zaprezentowały krajowe osiągnięcia w dziedzinie badań materiałowych. Najciekawsze przykłady zastosowań znalazły się w kunsztownie wydanej publikacji Polish Materials Research, której oprawa graficzna jest dziełem prof. Macieja Buszewicza, kierującego pracownią projektowania książki w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Kongresowi towarzyszyła wystawa, odwiedzana nie tylko przez naukowców i biznesmenów, ale również bawarskich studentów i uczniów. W jej uroczystym otwarciu w Centrum Kongresowym uczestniczyło wielu znaczących gości z Niemiec i Polski, w tym podsekretarz stanu w MNiSW prof. Krzysztof Jan Kurzydłowski. Futurystyczną ekspozycję zaprojektował Mirosław Nizio, współpracujący z Muzeum Powstania Warszawskiego i łódzkim Muzeum Manufaktury. Więcej o EUROMAT 2007 w kolejnym, październikowym numerze Spraw Nauki. Otrzymali je: prof. Marek Chmielewski, zastępca dyrektora Instytutu Chemii Organicznej PAN; Marek Darecki, prezes Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Państwowe Zakłady Lotnicze Rzeszów SA; prof. Jan Gawęcki, członek rady Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, kierownik Katedry Higieny Żywienia Człowieka w Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu; prof. Marek Jeżabek, dyrektor Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN; Piotr D. Moncarz, ekspert z dziedziny katastrof budowlanych, profesor Stanford University; Krystian Pater, dyrektor wykonawczy ds. produkcji rafineryjnej w PKN Orlen SA; Krzysztof Pietraszkiewicz, prezes Związku Banków Polskich; prof. Janusz Rachoń, rektor Politechniki Gdańskiej; prof. Leszek Rafalski, przewodniczący Rady Głównej Jednostek Badawczo- Rozwojowych, dyrektor Instytutu Badawczego Dróg i Mostów; Ludwik Sobolewski, prezes Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie; prof. Maciej Zalewski, dyrektor Międzynarodowego Centrum Ekologii PAN, kierownik Katedry Ekologii Stosowanej Uniwersytetu Łódzkiego. RADA NARODOWEGO CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU 18 września minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Michał Seweryński wręczył nominacje powołanym przez siebie członkom rady Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. 4

5 STYPENDIA DLA WYBITNYCH MŁODYCH NAUKOWCÓW USTANOWIONE W 2007 ROKU PRZEZ MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO Stypendysta Jednostka zatrudniająca stypendystę Miesięczna wysokość stypendium (w zł) dr n. farm. Michał Jan Markuszewski Akademia Medyczna w Gdańsku; Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Liczba miesięcy INFORMACJE dr hab. Marcin Majka Uniwersytet Jagielloński; Collegium Medicum; Wydział Lekarski dr Wojciech Baran-Kozłowski Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach; Wydział Filologiczno-Historyczny w Piotrkowie Trybunalskim dr inż. Teresa Gumuła Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie; Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki dr hab. Adrian Langer Uniwersytet Warszawski; Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki dr hab. n. med. Tomasz Guzik Uniwersytet Jagielloński; Collegium Medicum; Wydział Lekarski dr Mariusz Makowski Uniwersytet Gdański; Wydział Chemii dr hab. Michał Horodecki Uniwersytet Gdański; Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki dr inż. Mariusz Walkowiak Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw w Poznaniu dr Ewa Murawska Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu; Filia w Szczecinie Środki finansowe na wypłatę stypendiów będą przekazywane na podstawie umowy jednostkom naukowym zatrudniającym stypendystów Pierwsza część wypowiedzi stypendystów na str. 39 ŚRODKI FINANSOWE PRZYZNANE W RAMACH PRZEDSIĘWZIĘCIA MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO GRANTY NA GRANTY Nazwa jednostki Tytuł projektu (akronim, obszar tematyczny) Wysokość środków przyznanych przez ministra (w zł) Instytut Obróbki Plastycznej w Poznaniu; Centrum Doskonałości Nanostrukturalne powłoki z podwyższonymi właściwościami tribologicznymi do pracy w wysokich temperaturach (NANOHIT, NMP) Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie; Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki Video Quality Control: provider and user approach (VICO, ICT) Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie; Wydział Nowych Technologii i Chemii Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; Collegium Medicum; Katedra Patomorfologii Instytut Fizyki PAN w Warszawie; Zespół Heterostruktur Magnetycznych Nowe podejście do nieinwazyjnych badań przesiewowych w kierunku wykrywania raka piersi (BRASTER, HEALTH) From biomarkers to targeted therapy in breast and colorectal cancer. Application of genomics and proteomics advanced tools in clinical oncology (OMICAN, HEALTH) Samoorganizujące się nanomagnetyki: korelacje zachodzące pomiędzy morfologią nanostruktur a ich właściwościami magnetycznymi (SONATA, NMP) Politechnika Warszawska; Wydział Inżynierii Lądowej; Katedra Inżynierii Materiałów Budowlanych High performance composites for concrete repair (HiPer Repair, NMP) Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; Collegium Medicum; Katedra Ginekologii i Położnictwa Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych w Warszawie; Zakład Technologii Materiałów Elektronicznych Cervical cancer innovative technologies implementation in European screening evaluation of 2 novel cervical cancer screening methods i.e. brn3a and spectrometric cervical examination using Truscreen (CITIES, HEALTH) ENgineered SElf-organized multi-component structures with novel controllable Electromagnetic functionalities (ENSEMBLE, NMP) Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. Marcelego Nenckiego w Warszawie; Zakład Biologii Komórki Transcriptional regulation in normal and diseased brain (TransRegBrain, HEALTH) Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; Katedra Bezpieczeństwa Międzynarodowego Unia Europejska i kompleksowa współzależność: platformy współpracy z Azją (PLATFORMY, SSH) Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

6 INFORMACJE Nazwa jednostki Uniwersytet Warszawski; Wydział Fizyki Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Politechnika Gdańska; Wydział Mechaniczny Tytuł projektu (akronim, obszar tematyczny) Procesy samoorganizującego wytwarzania nanokryształów magnetycznych w półprzewodnikach (SAMNIS, NMP) Recykling dwutlenku węgla w produkcji paliwa węglowo-wodorowego prezentacja podejścia synergicznego (CDRDSA, ENERGY) Porous scaffold structured bioactive composites for tissue engineering in bone replacements (BIOCOTEN, NMP) Wysokość środków przyznanych przez ministra (w zł) Politechnika Częstochowska; Katedra Ogrzewnictwa, Wentylacji i Ochrony Atmosfery Feasibility of co-firing of biomass and alternative fuels at high proportions (BIOPO- WER, ENERGY) Politechnika Wrocławska; Wydział Inżynierii Środowiska; Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Microcellular wood-based composites kompozyty mikrokomórkowe oparte na drewnie (MICROWOOD, NMP) Fundacja Naukowa CASE Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych Instytut Fizyki PAN w Warszawie; Zespół Fizyki Biologicznej Migrations within the enlarged Union: institutional challenges and socio-economic opportunities (MIGOPP, SSH) Fluorescent NanOprobes for neurodegenerative and other diseases production of optical nanoprobes, cellulat transport by biotransporters, optical properties for diagnostics (FOND, NMP) Polski Rejestr Statków SA Bezpieczeństwo małych statków w warunkach ekstremalnych fal (SOSVIEW, SST) Centrum Techniki Okrętowej SA; Zakład Badawczo-Rozwojowy Modular Waterborne Transport (MOVAT, SST) Instytut Warzywnictwa im. Emila Chroboczka w Skierniewicach; Zakład Uprawy Nawożenia Biologiczna transformacja materiałów organicznych na potrzeby medycyny, farmacji i przemysłu spożywczego (BITMO, KBBE) Instytut Farmakologii PAN w Krakowie; Zakład Neuropsychofarmakologii i Farmakologii Search for neuroprotective mechanisms in parkinson s disease (SNEMP, HEALTH) Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Planista efektywnej charakterystyki gleb (ESCIP, ENV) ES SYSTEM K sp. z o.o. Program zmniejszania energo- i materiałochłonności produkcji urządzeń chłodniczych (ESCooling, ENERGY) Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach; Pracownia Niekonwencjonalnych Metod Hodowli; Zakład Hodowli Roślin Sadowniczych Analiza interakcji molekularnych truskawki Verticillium dahliae (GenConInt, KBBE) Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii; Zakład Immunologii i Mikrobiologii Opracowanie nowej metody umożliwiającej ocenę poziomu aktywnych proteinaz w komórkach układu odpornościowego (IMMUNASE, HEALTH) Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie; Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki Uniwersytet Medyczny w Łodzi; I Zakład Medycyny Rodzinnej Intelligent information system supporting observation searching nd detection for security of citizens in urban environment (INDECT, SEC) Program poprawy przestrzegania przez pacjentów zaleceń terapeutycznych podczas antybiotykoterapii w celu osiągnięcia większej efektywności leczenia i zwalczania oporności bakteryjnej w krajach europejskich (ABC, HEALTH) Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie Flow efficient DNA analyser; Lab-On-Chip (FEDALOC, ICT) Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Zakład Patologii Molekularnej i Neuropatologii Identyfikacja i rola białek błonowych w rozwoju procesów neurodegeneracyjnych (NEUROPROT, HEALTH) Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie; Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki; Katedra Automatyki Uniwersytet Łódzki; Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny; Instytut Ekonometrii i Statystyki Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie; Zakład Radiobiologii i Ochrony Zdrowia Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie; Zakład Jądrowych Metod Inżynierii Chemicznej i Procesowej Decision support in cognitive and temporal context (COGDSS, ICT) System Analizy Rozpoznania i Rokowania u osób z niewydolnością serca (SARR, ICT) The impact of nanomaterials on human health and ecosystem (INHEM, NMP) Demonstracja wysokowydajnej technologii konwersji biomasy (EFIBIO, ENERGY) Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Wdrożeniowe Complex sp. z o.o. Novel smart home system to improve quality of life of elderly people (HAND4OLD, ICT) Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. Mirosława Mossakowskiego PAN w Warszawie Developement of novel strategy of treatment of liver tumors based on biodegradable carrier forms of anticancer druds combined with loco-regional drug delivery systems (TRANSFORMER, NMP) razem

7 PROJEKTY BADAWCZE SPECJALNE PODSTAWA PRAWNA ART. 10 UST. 1 PKT 5 USTAWY O ZASADACH FINANSOWANIA NAUKI Nazwa jednostki Tytuł projektu Kierownik projektu Politechnika Łódzka; Wydział Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki W2 Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie; Instytut Optoelektroniki Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie Instytut Paliw i Energii Odnawialnej w Warszawie Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia w Kędzierzynie-Koźlu Wojskowy Instytut Łączności im. prof. Janusza Groszkowskiego w Zegrzu DFG Opracowanie szybkich nieinwazyjnych sekwencji angiografii rezonansu magnetycznego do segmentacji oraz ilościowej analizy układu naczyń tętniczych i żylnych mózgu na obrazach 3D dużej rozdzielczości EUREKA E! 2892 MODPOLEUV Modyfikacja powierzchni polimerów promieniowaniem laserowo-plazmowych źródeł EUV do zastosowań w technologiach biomedycznych EUREKA E! 3944 RENEVOIL&FUEL Rozwój technologii przetwarzania olejów roślinnych i tłuszczów odpadowych jako komponentów bazy olejowej biodegradowalnych środków smarowych i paliw EUREKA E! 3944 RENEVOIL&FUEL Rozwój technologii przetwarzania olejów roślinnych i tłuszczów odpadowych jako komponentów bazy olejowej biodegradowalnych środków smarowych i paliw EUREKA E! 3944 RENEVOIL&FUEL Rozwój technologii przetwarzania olejów roślinnych i tłuszczów odpadowych jako komponentów bazy olejowej biodegradowalnych środków smarowych i paliw NATO Metody i techniki wspierające budowę infrastruktury telekomunikacyjnej dla potrzeb prowadzenia działań w terenie zurbanizowanym prof. dr hab. inż. Andrzej Materka dr hab. inż. Henryk Fiedorowicz dr inż. Jerzy Zieliński mgr Monika Ziółkowska dr Jan Mosio-Mosiewicz dr Krzysztof Łysek Wysokość środków proponowanych do przyznania w opinii Rady Nauki Wysokość środków przyznanych przez ministra (w zł) INFORMACJE Politechnika Poznańska; Wydział Technologii Chemicznej COST 542 Wysokoenergetyczne źródła energii dla mobilnych i stacjonarnych zastosowań prof. dr hab. Elżbieta Frąckowiak Politechnika Radomska; Wydział Ekonomiczny COST A23 Badanie wpływu projektów wsparcia na konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw prof. dr hab. Eliza Freitag-Mika Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie COST FA0602 Wpływ selenu na stres mitochondrialny i funkcjonowanie mitochondriów prof. dr hab. Jerzy Duszyński Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie COST D43 Nowe nanomateriały powierzchniowe o kontrolowanej architekturze i funkcjonalności dla zastosowań biomedycznych prof. dr hab. inż. Zbigniew Adamczyk Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; Wydział Chemii COST D30 Wpływ wysokich ciśnień na modelowe kompleksy fotosyntetyczne prof. dr hab. Grażyna Stochel Instytut Łączności w Warszawie COST 299 Badania laboratoryjne, pomiary i normalizacja włókien światłowodowych specjalnych nowej generacji dla telekomunikacji, obróbki sygnałów i czujników dr inż. Krzysztof Borzycki Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie COST 724 Rozwijanie podstaw naukowych w celu monitorowania i prognozowania i rozwijania serwisów Pogody Kosmicznej dr Hanna Rothkaehl Uniwersytet Jagielloński; Collegium Medicum; Wydział Farmaceutyczny DAAD Poszukiwania selektywnych ligandów receptorów H3/H4 histaminowych o potencjalnym zastosowaniu terapeutycznym prof. dr hab. Katarzyna Kieć-Kononowicz Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie DAAD Synteza i badanie nowych kompleksów technetu i renu na +3 stopniu utlenienia (typu 4+1 ) z dendrymerowo zmodyfikowanymi ligandami tetradentnymi NS3 i monodentnym ligandem izonitrylowym dr Ewa Gniazdowska Instytut Fizyki PAN w Warszawie DESY Badania powierzchni i nanostruktur półprzewodnikowych przy użyciu promieniowania synchrotronowego i lasera na swobodnych elektronach prof. dr hab. Bronisław Orłowski Instytut Oceanologii PAN w Sopocie IPY Alokacja zanieczyszczeń antropogenicznych przez ptaki morskie prof. dr hab. Janusz Pempkowiak Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; Wydział Biologii i Nauk o Ziemi IPY Historia klimatu Arktyki w XIX i na początku XX wieku na podstawie danych wczesnoinstrumentalnych (ACEIP) prof. dr hab. Rajmund Przybylak Uniwersytet Warszawski; Wydział Chemii (w imieniu grupy jednostek) GDRE Nanoinżynieria enzymatyczna selektywnie przepuszczalnych membran prof. dr hab. Renata Bilewicz Uniwersytet Warszawski; Wydział Fizyki Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej DFG Włączenie nowego układu detektorów czasu przelotu RPC do systemu FOPI. Badanie produkcji dziwności w reakcjach wywołanych przez ciężkie jony i piony przy energiach dostępnych w akceleratorze SIS DFG Oddziaływanie mezonu eta z jądrami atomowymi prof. dr hab. Krystyna Siwek-Wilczyńska dr hab. Paweł Moskal Uniwersytet Gdański; Wydział Biologii, Geografii i Oceanologii DFG Badania osadów laminowanych jezior północnej Polski. Projekt wstępny dla polsko-niemieckiej grupy badawczej (NORPOLAR) dr Wojciech Tylmann Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

8 INFORMACJE ŚRODKI FINANSOWE PRZYZNANE JEDNOSTKOM NAUKOWYM NA INWESTYCJE BUDOWLANE W 2007 ROKU z dnia 5 lipca 2007; na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 8 października 2004 r. o zasadach fi nansowania nauki (Dz. U. Nr 238, poz i Nr 273, poz. 2703; z 2005 r. Nr 85, poz. 727 i Nr 179, poz oraz z 2007 r. Nr 115, poz. 795) Nazwa jednostki Nazwa inwestycji Wysokość dofinansowania (w zł) Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie Nadbudowa kondygnacji oficyny siedziby Instytutu Instytut Kardiologii w Warszawie Uzbrojenie terenu i modernizacja sieci zewnętrznych dla posadowienia rezonansu magnetycznego Instytut Wysokich Ciśnień PAN w Warszawie Modernizacja budynku Instytutu przy ul. Sokołowskiej 29/ ŚRODKI FINANSOWE PRZYZNANE JEDNOSTKOM NAUKOWYM NA INWESTYCJE APARATUROWE W 2007 ROKU z 18 czerwca i 5 lipca 2007; na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 8 października 2004 r. o zasadach fi nansowania nauki (Dz. U. Nr 238, poz i Nr 273, poz. 2703; z 2005 r. Nr 85, poz. 727 i Nr 179, poz oraz z 2007 r. Nr 115, poza. 795) Nazwa jednostki Wysokość dofinansowania (w zł) Politechnika Szczecińska; Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej Politechnika Warszawska; Wydział Inżynierii Materiałowej Instytut Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie; Wydział Rzeźby Uniwersytet Warszawski; Wydział Historyczny Uniwersytet Warszawski; Wydział Historyczny Uniwersytet Zielonogórski; Wydział Artystyczny Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Wydział Historyczny Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Wydział Historyczny ŚRODKI FINANSOWE Z FUNDUSZU NAUKI I TECHNOLOGII POLSKIEJ PRZYZNANE JEDNOSTKOM NAUKOWYM NA INWESTYCJE APARATUROWE W 2007 ROKU z dnia 14 sierpnia 2007; na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 8 października 2004 roku o zasadach fi - nansowania nauki (Dz. U. Nr 238, poz i Nr 273, poz. 2703; z 2005 r. Nr 85, poz. 727 i Nr 179, poz oraz z 2007 r. Nr 115, poz. 795) Nazwa jednostki Wysokość dofinansowania (w zł) Uniwersytet Śląski; Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytet Jagielloński; Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Narodowy Instytut Leków w Warszawie Politechnika Wrocławska; Wydział Budownictwa Lądowego i Wodnego Politechnika Wrocławska; Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii

9 Nazwa jednostki Wysokość dofinansowania (w zł) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; Wydział Studiów Edukacyjnych Instytut Fizyki PAN w Warszawie Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu Akademia Rolnicza w Szczecinie; Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa INFORMACJE Instytut Nauk Geologicznych PAN w Warszawie Uniwersytet Łódzki; Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie; Wydział Nauk o Żwyności Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie; Wydział Lekarski Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; I Wydział Lekarski Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; II Wydział Lekarski Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu; Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego Akademia Medyczna w Warszawie; I Wydział Lekarski Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie; Wydział Wychowania Fizycznego Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie Uniwersytet Śląski; Wydział Informatyki i Nauki o Materiałach Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy; Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie; Wydział Nauk Technicznych Politechnika Gdańska; Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechnika Szczecińska; Wydział Budownictwa i Architektury Politechnika Poznańska; Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu Politechnika Gdańska; Wydział Chemiczny Politechnika Koszalińska; Wydział Mechaniczny Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Narodowy Instytut Leków w Warszawie Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie; Wydział Inżynierii Lądowej i Geodezji Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie; Wydział Elektroniki Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

10 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO ukierunkowane na racjonalną gospodarkę zasobami przyrody, wraz z uwzględnieniem bardzo istotnego aspektu energii [1]. Wraz z upływem czasu definicja ewoluowała, a obecnie pod pojęciem zrównoważonego rozwoju rozumie się taki przebieg rozwoju gospodarczego, który nie narusza w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia człowieka, godząc prawa przyrody i ekonomii [2]. Obejmuje wiele dziedzin życia: produkcję, konsumpcję, transport itp. Dla realizacji tej idei konieczne są nowe rozwiązania technologiczne, trzeba podjąć równoczesne działania w racjonalnej gospodarce zasobami energetycznymi, zmniejszeniu energochłonności PKB, ograniczeniu emisji gazów i pyłów oraz innych niekorzystnych oddziaływań na środowisko, a także we wzroście wykorzystania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł (OZE). Podstawowymi cechami odróżniającymi alternatywne źródła od nośników tradycyjnych jest ich odnawialność, uznawane są za niewyczerpalne i możliwe do pozyskania pod każdą szerokością geograficzną. Dostarczają energię w różnych formach (elektryka, ciepło, paliwa), a ponadto nie zanieczyszczają atmosfery i nie wpływają nedr inż. Lidia Gawlik prof. dr hab. Eugeniusz Mokrzycki prof. dr hab. Roman Ney Alternatywne źródła energii w Polsce Energia jest czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy i cywilizacyjny świata. Powszechnie stosuje się jej kopalne nośniki, które jednak bezpowrotnie się zużywają, emitują zanieczyszczenia do atmosfery oraz powodują powstawanie znacznych ilości odpadów. Idea zrównoważonego rozwoju narodziła się pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Utworzony w 1968 roku Klub Rzymski opracował raport Granice wzrostu, który zapoczątkował działania Autorzy są pracownikami Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. LIDIA GAWLIK pełni funkcję zastępcy dyrektora, specjalizuje się w ekonomice pozyskiwania i przetwarzania surowców mineralnych oraz gospodarce surowcami mineralnymi. EUGENIUSZ MOKRZYCKI jest dyrektorem instytutu, a także profesorem w Katedrze Zrównoważonego Rozwoju Energetycznego Wydziału Paliw i Energii Akademii Górniczo-Hutniczej. ROMAN NEY przewodniczy Radzie Naukowej instytutu, jest wiceprezesem oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie oraz rektorem Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen. Jerzego Ziętka w Katowicach. 10

11 gatywnie na pozostałe komponenty środowiska przyrodniczego, np. glebę i wodę. Rosnąca świadomość zagrożeń dla środowiska ze strony energetyki konwencjonalnej sprawia, że społeczeństwa coraz więcej uwagi poświęcają technologiom wytwarzania energii elektrycznej z wiatru, wody, słońca czy biomasy, choć jest to energia o niskiej gęstości. Z tych źródeł energii pozyskuje się, oprócz energii elektrycznej, również energię cieplną i mechaniczną, która nadaje się do użytkowania w tzw. energetyce rozproszonej (w małych miastach, osiedlach oraz indywidualnych gospodarstwach domowych), zwykle stosowanej razem z energetyką tradycyjną. Rozwój wykorzystania energii odnawialnej musi być jeszcze przez wiele lat wspomagany różnego rodzaju mechanizmami finansowymi i systemami zachęt, dlatego jest uzależniony od możliwości finansowych poszczególnych krajów. Z tego względu w Polsce stosuje się ją w małej skali. UE: MECHANIZMY WSPIERAJĄCE Dla wsparcia zrównoważonego rozwoju Unia Europejska wyznaczyła na najbliższe lata pewne cele: wypełnienie zobowiązań wynikających z protokołu z Kioto [3]: w latach redukcję emisji dwutlenku węgla o 8 proc. w stosunku do bazowego roku 1990; w 2010 roku podwojenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energii pierwotnej państw UE z 6 do 12 proc.; w 2010 roku zwiększenie efektywności energetycznej o 18 proc. w stosunku do roku 1995; zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego. Na początku bieżącego roku UE ogłosiła europejską politykę energetyczną W przeciwieństwie do wytwarzania energii metodami tradycyjnymi, jej pozyskiwanie ze źródeł alternatywnych nie zanieczyszcza atmosfery [4], w której nakreśliła długofalowe cele i działania dla zapewnienia takich priorytetów, jak: przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, ograniczenie podatności Unii na wpływ czynników zewnętrznych wynikających z zależności importowej węglowodorów, wspieranie zatrudnienia oraz wzrostu gospodarczego. W przedstawionej tam wizji zakłada się, że do 2020 roku rozwinięte kraje świata ograniczą emisję gazów cieplarnianych w stosunku do roku 1990 o 30 proc. oraz kładzie się nacisk, by w tym samym okresie kraje członkowskie UE podjęły działania w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o 20 proc. Komisja Europejska przyjęła wiele dokumentów strategicznych. Wsparcie rozwoju energetyki odnawialnej potwierdziła Unia w Białej Księdze z 1997 roku zatytułowanej Energia dla przyszłości: Odnawialne źródła energii [5]. Przewiduje ona, że w 2010 roku udział produkcji energii z OZE osiągnie 12 proc., produkcja energii elektrycznej z OZE wyniesie 675 terawatogodzin [6], a największe udziały będą miały biomasa, energia wody i energia wiatru. UE wydała też komunikaty i raporty wskazujące kierunki rozwoju energetycznego: Zieloną Księgę z 2000 [7]; Wsparcie dla wytwarza- Fot: NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

12 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO nia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych z 2005 [8]; Plan działania w sprawie biomasy z 2005 [9]; Strategię UE na rzecz biopaliw z 2006 [10]; Europejską strategię na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii z 2006 [11]; Mapę drogową na rzecz energii odnawialnej. Energia odnawialna w XXI wieku: budowa bardziej zrównoważonej przyszłości z 2007 [12]. W ślad za tymi dokumentami Parlament Europejski tworzył i przyjmował dyrektywy akty prawne o charakterze ustrojowym. Wiele z nich reguluje kwestie uwarunkowań rozwoju wykorzystania OZE: 2001/77/WE w sprawie promocji wykorzystania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych [13]; 2001/77/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do atmosfery z dużych obiektów spalania [14]; o efektywności budynków [15]; w sprawie zużycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych [16]. W tych dokumentach UE wypracowała wiele środków pobudzających rozwój odnawialnych źródeł: eliminacje barier prawnych, administracyjnych i instytucjonalnych; systemy wspierania programów poprzez fundusze, narzędzia fiskalne i subsydia; preferencyjne taryfy; dodatkowe opłaty obciążające zużycie energii elektrycznej; świadectwa pochodzenia; systemy kontygentalne i gwarancję stałych cen; ulgi podatkowe. IMPLEMENTACJA PRAWA UNIJNEGO W POLSCE Zobowiązania Polski wynikają z uczestnictwa w Unii oraz z międzynarodowych umów. Obejmują następujące wymogi: w latach (w stosunku do roku 1989) uzyskanie 6 proc. redukcji dwutlenku węgla (protokół z Kioto [3]); do końca 2010 roku uzyskanie 7,5 proc. udziału energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych w krajowym zużyciu brutto energii elektrycznej * (dyrektywa 2001/77/WE [13]); do końca 2010 roku uzyskanie 5,75 proc. udziału biopaliw w rynku paliw płynnych (dyrektywa 2003/30/WE [16]). Przyjęte zobowiązania znajdują odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych kształtujących politykę ekologiczną i energetyczną Polski [17, 18], a także wpływają na kształt ustawy Prawo energetyczne [19], która stwarza mechanizmy wspierające produkcję energii elektrycznej z OZE, m.in. obowiązek zakupu lub wytworzenia energii elektrycznej w OZE nałożony na przedsiębiorstwa energetyczne. Obowiązek ten uznaje się za spełniony, gdy za dany rok udział ilościowy sumy energii elektrycznej, wynikającej ze świadectw pochodzenia, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez dane przedsiębiorstwo energetyczne odbiorcom krajowym, jest nie mniejszy niż: 4,8 proc. w 2007; 6 proc. w 2008; 7,5 proc. w 2009 i 9 proc. w latach Udział biopaliw liczony według wartości energetycznej na całym rynku transportowym powinien wynieść: 2,3 proc. w 2007, 3,5 proc. w 2008, 4,6 proc. w 2009 i 5,75 proc. w Trzeba podkreślić, że od początku 2007 roku obowiązują dwie nowe ustawy dotyczące biopaliw: o biokomponentach i paliwach ciekłych [20] oraz o systemie mo- * Udział 12 proc. energii z OZE, założony dla ogólnej konsumpcji energii brutto w Białej Księdze, przełożony został na udział 22 proc. konsumpcji energii elektrycznej, otrzymanej ze źródeł odnawialnych. Udział ten, po przystąpieniu do Unii w 2004 roku kolejnych państw, został obniżony do 21 proc. Docelowy udział energii elektrycznej wytwarzanej z OZE w zużyciu energii elektrycznej dla Polski w 2010 roku wynosi 7,5 proc. 12

13 nitorowania i kontrolowania jakości paliw [21]. Dostosowują one krajowe procedury do wymaganych dyrektywą 2003/30/WE [16] w dziedzinie obowiązku informowania opinii publicznej przez dostawców paliw i biopaliw ciekłych o dostępności określonych rodzajów biopaliw oraz sprawozdawczości dla Komisji Europejskiej z monitorowania jakości biopaliw. OZE A KRAJOWE ZUŻYCIE ENERGII W 2004 roku udział energii wytworzonej z OZE [22] w całkowitym zużyciu energii w Polsce wynosił 4,71 proc. (4,315 mln toe ton oleju ekwiwalentnego), z tego zużycie biomasy stanowiło ponad 94 proc. (4 062 tys. toe). Ponadto zużyto 179 tys. toe energii wytworzonej z wody, 12 tys. toe z wiatru i 8 tys. toe energii geotermalnej. W raporcie [23] przyjęto, że w latach największy potencjał do wykorzystania będą miały: biomasa wytworzona energia elektryczna wyniesie około 4 proc. krajowego jej zużycia; wiatr wytworzona energia elektryczna wyniesie około 2,3 proc. krajowego jej zużycia, a planowana moc zainstalowana do 2010 to około 2000 megawatów; woda wytworzona energia elektryczna wyniesie 1,2 proc. krajowego jej zużycia. Pozostałe rodzaje OZE nie będą miały istotnego znaczenia w wytwarzaniu energii elektrycznej, choć w Polsce można w większym stopniu wykorzystywać je do produkcji ciepła i biopaliw. Do produkcji ciepła stosowana jest przede wszystkim biomasa w 2004 roku udział ciepła wyprodukowanego w kotłach na biomasę w całkowitej ilości ciepła wyniósł 3,77 proc, rzadziej wykorzystuje się biogaz pochodzący ze składowisk odpadów, oczyszczalni ścieków oraz ferm hodowlanych. Energię geotermalną stosuje się w lokalnych systemach ciepłowniczych, większość z istniejących sześciu zakładów powstała w ostatnich pięciu latach. Znaczenie energii słonecznej jest niewielkie, sporadycznie służy do podgrzewania wody użytkowej, jednak ze względów klimatycznych oraz przyzwyczajeń architektonicznych nie przewiduje się znaczącego rozwoju w jej wykorzystaniu. Produkcja bioetanolu w 2004 roku wyniosła 38,37 tys. ton (według wartości energetycznej zaledwie 0,3 proc. udziału w zużyciu paliw). PERSPEKTYWY ROZWOJU Potencjał techniczny odnawialnych źródeł energii ogółem w Polsce szacowany jest na około 1750 petadżuli na rok (PJ = 1x10 15 J) [24], z tego poszczególne źródła energii wynoszą: biomasa 755 PJ/r (43,1 proc. potencjału OZE); woda 49 PJ/r (2,8 proc.); geotermia 220 PJ/r (12,6 proc.); wiatr 281 PJ/r (16,1 proc.); promieniowanie słoneczne 445 PJ/r (25,4 proc.). Szacuje się, że w 2004 roku wykorzystano tylko około 10 proc. tego potencjału (173 PJ/r), z czego 164 PJ stanowiło 21 proc. potencjału technicznego tej energii. Potencjał wód wykorzystany był w 16 proc. (8 PJ), geotermii w 0,2 proc. (0,5 PJ), wiatru w 0,08 proc. (0,02 PJ), a promieniowania słonecznego tylko w 0,06 proc. (0,03 PJ). Widać, że wykorzystywanie poszczególnych źródeł energii odnawialnej jest i będzie nierównomierne [25]. Biomasa Systematyka biomasy obejmuje [26]: biopaliwa stałe drewno opałowe, pozostałości z rolnictwa, odpady z produkcji zwierzęcej, osady ściekowe odwodnione, NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

14 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO rośliny energetyczne trawiaste i drzewiaste, odpady organiczne z innych branż gospodarki; biopaliwa ciekłe biodiesel, etanol, metanol, paliwa płynne z drewna, benzyna, biooleje; biopaliwa gazowe biogaz rolniczy, biogaz z fermentacji odpadów przetwórstwa spożywczego, biogaz z fermentacji osadów ściekowych, biogaz (gaz wysypiskowy), gaz drzewny. Istnieje znaczny potencjał wzrostu produkcji biopaliw z upraw energetycznych, wiąże się to jednak z doborem odpowiednich na danym obszarze sadzonek roślin energetycznych, odpowiednio przygotowaną ziemią pod uprawę oraz stosowaniem odpowiedniego nawożenia i środków ochrony roślin. W gospodarstwach indywidualnych do celów produkcji ciepła używa się drewna i słomy. Według szacunkowych danych łączna moc zainstalowanych kotłów do spalania drewna wynosi około 6100 megadżuli na sekundę, eksploatowanych jest około 185 kotłów do spalania słomy o łącznej mocy 95 MJ/s. Nie należy spodziewać się wzrostu użytkowania drewna jako paliwa, natomiast zasoby słomy wykorzystywane są w połowie. Biogaz wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej i ciepła otrzymuje się z 29 instalacji wykorzystujących procesy fermentacyjne osadów ściekowych o łącznej mocy 14,5 megawatów i 25 MJ/s oraz z 17 biogazowni wykorzystujących gaz wysypiskowy o łącznej mocy 15,9 MW. Ten kierunek rozwoju może mieć tylko znaczenie lokalne. Ustawa o biopaliwach i biokomponentach [20] wprowadza ulgi w akcyzie dla firm państwowych, a to otwiera możliwość produkcji biokomponentów w małej skali na własne potrzeby i ich wykorzystanie w postaci czystej poza rynkiem, w bazach samochodowych. Negocjacje z UE w sprawie wysokości ulgi doprowadziły do jej ograniczenia, co spowolniło rozwój, np. ograniczyło planowane inwestycje w produkcji biodiesla. Energia wody Zasoby hydroenergetyczne, choć niewielkie (około 50 petadżuli na rok), są stosunkowo dobrze zagospodarowane. Moc zawodowych elektrowni wodnych w Polsce wynosi 2042 megawatów, w tym 1366 MW przypada na elektrownie szczytowopompowe [27]. Hydroelektrownie stanowią 7,3 proc. zainstalowanej mocy. Oprócz dużych elektrowni funkcjonuje w kraju około 400 małych i bardzo małych hydroelektrowni, wytwarzających od 510 do 616 gigawatów energii na godzinę. Istniejący potencjał umożliwia dalszy ich rozwój. W Polsce wykorzystanie energii solarnej jest utrudnione z powodu ogromnej nierównomierności promieniowania słonecznego Fot: archiwum Energia geotermalna Polska posiada znaczący potencjał i zasoby energii geotermalnej, jednak przeważająca ilość tych wód charakteryzuje się niską entalpią (zawartością ciepła) i wysoką mineralizacją, więc ich utylizacja jako źródła energii jest utrudniona. Wiele uwarunkowań lokalnych przemawia za rozwojem 14

15 energetyki geotermalnej [28]: znaczne zasoby ciepła geotermalnego, pomimo że niskotemperaturowe, mogą być wykorzystywane przez pompy ciepła; łatwo kojarzyć energię gotermalną z energią gazu ziemnego; jest to ekologiczne; do budowy instalacji geotermalnych można wykorzystać stare, zlikwidowane otwory geologiczne i poszukiwawcze węglowodorów. Dalszy rozwój geotermii ograniczają brak spójnej polityki państwa, niesprzyjające i niewystarczające regulacje prawne, duże opłaty za informację geologiczną i wydobywanie wód geotermalnych oraz wysokie podatki [29]. Energia wiatru Cechuje ją stochastyczność i niesterowalność, utrudniające rozwój elektrowni wiatrowych. Najkorzystniejsze warunki do rozwoju występują w północnych i wschodnich rejonach Polski i głównie tam lokalizowane są fermy wiatrowe. W przyszłości spodziewany jest jeszcze dynamiczniejszy wzrost ich ilości. Według Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej w marcu 2007 roku działały turbiny wiatrowe o łącznej mocy 216,5 megawatów, pod koniec roku ilość ta prawdopodobnie wzrośnie do około 480 MW, a do 2014 do około 2500 MW. Energia słoneczna Choć zasoby są wysokie, to ich wykorzystanie jest utrudnione ze względu na bardzo dużą nierównomierność promieniowania słonecznego. W niewielkim stopniu stosuje się ją w instalacjach solarnych i fotowoltaicznych. Układy solarne (kolektory płaskie, paraboliczne lub heliostaty) służą do podgrzewania wody użytkowej, zaś instalacje fotowoltaiczne do zasilania urządzeń telekomunikacyjnych, oświetlenia znaków drogowych i nawigacyjnych. Uwarunkowania ekonomiczne W Polsce uzależnienie energetyki od odnawialnych źródeł energii nader często nie znajduje ekonomicznego uzasadnienia. Ze względu na koszty wytwarzania energii OZE można podzielić na trzy grupy [30]: 1. Technologie, których koszty produkcji energii są porównywalne z kosztami lub cenami konwencjonalnych nośników energii: kolektory słoneczne 20,2 złotych za gigadżul; małe kotły na drewno lub słomę 20,2-25 zł/gj; automatyczne ciepłownie na słomę 29,1 zł/gj; NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Czy fermy wiatrowe, powszechne w Holandii czy Japonii, staną się wkrótce codziennym widokiem w naszym kraju? Warunki, zwłaszcza w północnych i wschodnich rejonach, są wyśmienite Fot: archiwum Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

16 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO małe elektrownie wodne zbudowane na istniejących spiętrzeniach 0,23 złotych za kilowatogodzinę; instalacje wykorzystujące gaz wysypiskowy 0,22 zł/kwh. 2. Technologie, które wytwarzają energię po kosztach wyższych od średnich krajowych cen i mogą być konkurencyjne w przypadku wykorzystania dostępnych kredytów preferencyjnych i dotacji: duże elektrownie wiatrowe 0,30 zł/kwh; ciepłownie automatyczne na biomasę 33,2 zł/gj. 3. Technologie, które nie są konkurencyjne w porównaniu z najwyższymi w Polsce cenami energii uzyskiwanymi z instalacji wykorzystujących pierwotne nośniki energii: kolektory słoneczne wodne 147,3 zł/gj; systemy fotowoltaiczne 8,89 zł/kwh; małe elektrownie sieciowe 1,02 zł/kwh; biogazowanie rolnicze 57,1 zł/gj; ciepło geotermalne 61,8 zł/gj. Przedstawione koszty oparte są na wielkościach średnich, w zależności od warunków lokalnych mogą się od nich znacząco różnić. Ograniczenia rozwoju Ze względu na specyfikę samych źródeł oraz warunki kraju poszczególne OZE nie mogą rozwijać się w równym tempie. Niektóre są predestynowane do lokalnego wykorzystania, jako źródła małej mocy, dostarczające ciepło do podgrzewania pomieszczeń. Korzystanie z nich powinno być szczególnie wspierane przez państwo, gdyż przy małych odnawialnych źródłach energii unika się rezerwowania systemowych zasileń ciepła. Wprawdzie rozwój OZE ogranicza szkody, jakie powodują w środowisku konwencjonalne źródła, jednak musi on uwzględniać ograniczenia stwarzane przez podpisane zobowiązania, takie jak: konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, tzw. konwencja berneńska [31]; konwencja o różnorodności biologicznej, tzw. konwencja z Rio [32]; konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, tzw. konwencja bońska [33]; sieć obszarów specjalnej ochrony (europejska sieć ekologiczna Natura 2000), która obejmuje obszary specjalnej ochrony Dyrektywa Ptasia [34] oraz specjalne obszary ochrony Dyrektywa Siedliskowa [35]. Dla zapewnienia zgodności z podpisanymi konwencjami oraz rozporządzeniami unijnymi wprowadzono odpowiednie zapisy w polskich aktach prawnych: ustawie o ochronie przyrody [36], rozporządzeniu ministra środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 [37] oraz rozporządzeniu ministra środowiska w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 [38]. PODSUMOWANIE 1. Argumentami za rozwojem wykorzystania odnawialnych źródeł energii są: zmniejszenie uzależnienia od pierwotnych nośników energii, zmniejszenie ilości emisji gazów cieplarnianych oraz ożywienie działalności gospodarczej terenów rolniczych. 2. Odnawialne źródła energii w warunkach krajowych mają przede wszystkim znaczenie lokalne i ich rozwój powinien być dostosowany do uwarunkowań danego regionu. 3. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii powinno się odbywać zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, 16

17 a więc w warunkach zapewniających porozumienie pomiędzy społecznościami lokalnymi, instytucjami zajmującymi się ochroną środowiska a przedstawicielami sektora energetyki odnawialnej. LITERATURA [1] Ney R. Uwarunkowania wykorzystania energii odnawialnej jako czynnika zrównoważonego rozwoju energetyki, Polityka Energetyczna 2004, t. 7, z. 1 [2] Dokumenty końcowe konferencji Narodów Zjednoczonych Środowisko i Rozwój, Rio de Janeiro, 3-14 czerwca 1992, Szczyt Ziemi, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 1998 [3] Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convetion on Climate Change on 11 December 1977 [4] Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego Europejska polityka energetyczna, Komisja Wspólnot Europejskich, SEK(2007)12, , KOM(2007)1 wersja ostateczna [5] Communication from the Commission to the Council and the European Parliament Energy for the future: renewable sources of energy. White Paper for a community strategy and action plan, Commission of the European Communities, , COM(97)599 final [6] Janiszewska K. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w Unii Europejskiej do roku 2010, raport przygotowany w ramach programu ALTENER, Biuletyn URE 2002, 6 [7] Communication from the Commission Final report on the Green Paper: towards a European strategy for the security of energy supply, , COM(2002)321 final [8] Communication from the Commission The support of electricity from renewable energy sources, , COM(2005)627 final [9] Communication from the Commission Biomass action plan, , COM(2005)628 final [10] Communication from the Commission An EU Strategy for Biofuels, , COM(2006)34 final [11] Green paper. A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy, , COM(2006)105 final [12] Renewable Energy Road Map. Renewable energies in the 21st century: building a more sustainable future, , COM(2006)848 final [13] Directive 2001/77/EC of the European Parliament and of the Council of 27 September 2001 on the promotion of electricity produced from renewable energy sources in the internal electricity market, OJ L 283 [14] Directive 2001/80/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2001 on the limitation of emissions of certain pollutants into the air from large combustion plants, OJ L 309 [15] Directive 2002/91/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 2002 on the energy performance of buildings, OJ L 001 [16] Directive 2003/30/EC of the European Parliament and of the Council of 8 May 2003 on the promotion of the use of biofuels or other renewable fuels for transport, OJ L 123 [17] Polityka ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektyw na lata , Monitor Polski [18] Polityka energetyczna Polski do 2025 roku, Monitor Polski NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

18 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO [19] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U z późniejszymi zmianami) [20] Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U ) [21] Ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz. U ) [22] Krajewska K. Odnawialne źródła energii alternatywą dla paliw kopalnych?, w: Bezpieczeństwo energetyczne kraju czy poradzimy sobie sami? (materiały konferencyjne z 7 czerwca 2006, Pałac Kultury i Nauki), Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2006, s [23] Raport określający cele w zakresie udziału energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w krajowym zużyciu energii elektrycznej w latach , Monitor Polski [24] Wiśniewski G. Systemowe uwarunkowania wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce rola bioenergii, w: Realizacja inwestycji biomasowych aspekty praktyczne (materiały konferencyjne), Kraków 2006, Ministerstwo Środowiska, UNDP/GEF, PFŚ 2006 [25] Gawlik L., Mokrzycki E., Ney R. Odnawialne źródła energii w Polsce uwarunkowania i możliwości rozwoju, Przegląd Górniczy 2007, 4: 1-8 [26] Grzybek A., Teliga K., Tomiczek A., Umeda J. Biomasa szansą dla kraju jak ją wykorzystać?, Wokół Energetyki 2004, 4: [27] Lewandowski W. M. Proekologiczne źródła energii odnawialnej, WNT, Warszawa 2002 [28] Ney R. Perspektywy rozwoju energii geotermalnej w świetle polityki energetycznej, Polityka Energetyczna 2001, t. 4, z.1: [29] Kępińska B. Energia geotermalna aktualny stan i możliwości wykorzystania w Polsce, w: Bezpieczeństwo energetyczne kraju czy poradzimy sobie sami? (materiały konferencyjne z 7 czerwca 2006, Pałac Kultury i Nauki), Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2006, s [30] Kamrat W. Energetyka odnawialna w bilansie energetycznym Polski, Rynek Energii 2003, 2: [31] Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Berno Convention of 1979 [32] Konwencja o różnorodności biologicznej. (Dz. U ) [33] Convention for the protection of migratory species of wild animals, Bonn Convention of 1983 [34] Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds, OJ L 103 [35] Council Directive 92/43/EEC of 23 May 1992 on the conservation of natural habitats wild fauna and flora, OJ L 206 [36] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U ) [37] Rozporządzenie ministra środowiska z 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U ) [38] Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U ) 18

19 Wysokie loty na Podkarpaciu Bieszczadzkie szlaki, skansen w Sanoku, zielone wzgórza nad Soliną, resztki łemkowskich osad czyż nie takimi torami biegną Twoje skojarzenia, Czytelniku, gdy pomyślisz o Podkarpaciu? To wszystko prawda, jednak już wkrótce kraina na południowo-wschodnich rubieżach Polski, gdzie przeciętne wynagrodzenie pracownika przedsiębiorstwa jest o 1200 złotych niższe niż na Mazowszu, może stać się polską Bawarią. Konrad Adenauer uczynił największy land perłą w koronie dostatnich Niemiec, Podkarpacie ma szansę stać się wizytówką rozwiniętej gospodarczo Polski. Powód? To tu skupia się 90 proc. naszego przemysłu lotniczego. Billboardy Welcome to Aviation Valley widać w całym Rzeszowie (skojarzenie z Doliną Krzemową nieprzypadkowe). Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza powstało w 2003 roku. Jego prezes Marek Darecki, który jednocześnie szefuje rzeszowskiej WSK, mówi wprost: Choć rolnictwo ekologiczne jest bardzo ważne, nie o nie nam przede wszystkim chodzi. Kilka lat temu zastanawialiśmy się, jakie ma być Podkarpacie: pełne ekologicznych gospodarstw czy pełne innowacji? Z całym szacunkiem dla skansenu w Sanoku, to innowacje i technologie są kluczem do bogatej i szanowanej Polski. O sile państwa decydują cztery siły: gospodarcza, technologiczna, militarna i kulturalna, a trzy pierwsze zależą od nas. NA SWOIM Wśród założycieli Doliny Lotniczej znalazło się kilku inżynierów, którzy parę lat wcześniej odeszli z rzeszowskiej Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego, by założyć własny biznes. Tak powstała jedna z wielu podobnych firm, Ultratech sp. z o.o. Wi- NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO W niewielkiej hali fabrycznej fi rmy Ultratech powstają m.in. podzespoły do liniowca marzeń najnowszego boeinga 787, który rozpocznie służbę w sierpniu przyszłego roku Fot: Nr 8-9/128 SIERPIEŃ-WRZESIEŃ

20 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO ceprezes Marek Bujny jest lojalny wobec dawnego pracodawcy: To z WSK wzięliśmy wiedzę i doświadczenie, żeby zrobić to, co zrobiliśmy. Specialité de la maison (wszak Ultratech to przedsiębiorstwo rodzinne) jest produkcja podzespołów lotniczych każdy egzemplarz najpopularniejszego obecnie samolotu pasażerskiego, boeinga 737, ma w podwoziu elementy wykonane przy ul. Morgowej 81. Firma wyprodukuje również jedną z części do najnowszego boeinga 787. Dreamliner zadebiutował 9 lipca tego roku, służbę zacznie w sierpniu 2008, a jedne z pierwszych samolotów trafią do LOT-u. Bujny przekonuje, że maszyna, wykonana w dużej części z materiałów kompozytowych i przypominająca jaskółkę w locie, zrewolucjonizuje lotnictwo. Niewielka hala fabryczna mieści supernowoczesne obrabiarki i maszynę pomiarową Zeiss. W Ultratechu pracuje 46 osób (planuje się zatrudnienie jeszcze 150), firma nie musi zaciągać kredytów bankowych, roczna sprzedaż oscyluje wokół miliona euro. Wspomnieć trzeba o uczestnictwie w prestiżowym projekcie badawczo-rozwojowym MagForming, w ramach 6. Programu Ramowego. Celem projektu koordynowanego przez izraelski Palbam jest dopracowanie metod obróbki plastycznej magnezu. Dlaczego to tak ważne? Gdyby magnez najlżejszy występujący w przyrodzie metal zastąpił popularne aluminium, zredukowałby ciężar samolotów o 35 proc. Zdaniem Marka Dareckiego kluczem jest podążanie podobną drogą najpierw manufakturowa produkcja, potem biura konstrukcyjne, na końcu wejście w design. W naszym kraju rzadkość godna pochwały nie zaczynać od eleganckiego biurowca. Ultratech nadal jest najemcą typowego dla polskich przedmieść klocka pamiętającego czasy gierkowskie. Choć i to pewnie się zmieni, gdy powstanie Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny. Tu na razie jest ściernisko, ale będzie San Francisco śmieje się Darecki, wskazując plac wokół międzynarodowego portu lotniczego Rzeszów-Jasionka. To jedna z trzech stref PPN-T, który docelowo zajmie około 400 hektarów. Atutem terenu, na którym znajdą się siedziby firm lotniczych, jest rozwijające się w ekspresowym tempie lotnisko, z którego można odlecieć nie tylko na zachód Europy, ale również do Nowego Jorku i któremu ponad trzykilometrowy pas startowy pozwala przyjmować wszystkie wysokotonażowe samoloty świata. Naukową bazą będzie największa uczelnia techniczna południowo-wschodniej Polski Politechnika Rzeszowska. INŻYNIERÓW ZAPRASZAMY Jeszcze w tym roku Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Politechniki Rzeszowskiej wzbogaci się o laboratorium badań materiałowych dla przemysłu lotniczego, na które Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczyło 27 milionów złotych (włodarze uczelni, z rektorem prof. Andrzejem Sobkowiakiem na czele, podkreślają zasługi bezpośrednio zaangażowanego w sprawę wiceministra Krzysztofa Kurzydłowskiego). W laboratorium, wyposażonym w aparaturę do badań wysoko zaawansowanych technologii, znajdzie się m.in. nowoczesny piec laboratoryjny do krystalizacji kierunkowej stopów na osnowie niklu. Marek Darecki nawet nie próbuje ukrywać entuzjazmu: Tylko pięć krajów w świecie produkuje tę technologię seryjnie, a Polska chce wedrzeć się do tego elitarnego klubu. Uczelnia, nazywająca się kiedyś Szkołą Inżynierską, jako jedyna w Europie Środ- 20