Kierunki rozwoju mediów elektronicznych w Polsce, głównie w telewizji

Transkrypt

1 Kierunki rozwoju mediów elektronicznych w Polsce, głównie w telewizji Sprawozdanie z pracy nr: Autor: Prof. dr Andrzej Zieliński Warszawa, listopad 2014

2 2

3 Spis treści 1.Wstęp Ogólna charakterystyka rynku telewizyjnego w świecie oraz w Polsce Kierunki dalszego rozwoju cyfrowej telewizji naziemnej TVT w Polsce możliwe scenariusze rozwoju Wariant najbardziej optymistyczny z punktu widzenia interesów telewidzów Wariant zachowawczy rozwoju rynku telewizyjnego w Polsce Wariant realistyczny, najbardziej prawdopodobny Postępująca konwergencja systemów i usług komunikacji elektronicznej zmienia rynek TV Nowe tendencje w technice telewizyjnej Radiofonia cyfrowa Problemy regulacyjne rynku mediów elektronicznych Wnioski B i b i o g r a f i a

4 4

5 1.Wstęp W Polsce głównym kierunkiem rozwoju telewizji pozostaje nadal trwający po pierwszym etapie cyfryzacji (po przełączeniu nadawania analogowego na cyfrowe, co nastąpiło z końcem lipca 2013) wzrost potencjału technicznego i programowego telewizji naziemnej (TVT). Podstawową jednak techniką odbioru telewizyjnego w Polsce pozostaje nadal telewizja satelitarna (TVS) i w drugiej kolejności telewizja kablowa (TVC). Obok tych trzech podstawowych technik odbioru telewizji systematycznie, jakkolwiek w stopniu jeszcze nie znaczącym w istotny sposób na kształt rynku usług telewizyjnych, rozwija się telewizja wykorzystująca połączenie z siecią internetu. Ten rodzaj telewizji ma kilka odmian, o czym będziemy wspominać w dalszej części niniejszego opracowania. Szeroko traktowana telewizja IPTV (wraz z odmianami) jest silnie wspomagana szybkim postępem w technice odbioru telewizyjnego, wyrażającym się w dążeniu do coraz większych wskaźników wysokiej rozdzielczości uzyskiwanego obrazu (standard HD i UItra HD - UHD, lub inaczej 4KTV) oraz coraz silniejszym sprzężeniem odbiornika z siecią internetu. O aktualnej strukturze rynku telewizyjnego w Polsce i na świecie pisaliśmy w [1], a o możliwych scenariuszach zmian i rozwoju tego rynku w {2], Ponieważ ta ostatnia publikacja powstała w ramach tu przedstawianego sprawozdania z pracy statutowej, publikację [2] należy traktować jako integralną część sprawozdania. W związku z tym tekst tej publikacji częściowo został do niniejszego opracowania włączony. 2.Ogólna charakterystyka rynku telewizyjnego w świecie oraz w Polsce Usługi telewizyjne, dzięki swojej atrakcyjności, znaczeniu społeczno-politycznemu i gospodarczemu są niewątpliwie najbardziej popularnymi w świecie usługami elektronicznymi. Według danych firmy badawczo-konsultingowej IDATE [1] w 2013 roku telewizję oglądało około 80% populacji świata, a w 2016 roku z usług telewizyjnych korzystać będzie około 90% populacji. Globalna liczba gospodarstw domowych wyposażonych w urządzenia odbiorcze telewizji w 2012 roku wyniosła około 1,4 mld [1]. Oznacza to, że telewizja staje się dostępna prawie dla każdego obywatela Ziemi. Wraz z rozwojem nowoczesnych technologii usługi telewizyjne, początkowo świadczone tylko za pomocą sieci naziemnych nadajników (TVT), obecnie udostępniane są także za pomocą sieci telewizji kablowej (TVC), platform satelitarnych (TVS), sieci Internet (IPTV). Strukturę świadczonych na świecie usług telewizyjnych pod względem sposobu dostarczania sygnału do użytkowników pokazano na rys.1. Rysunek wykonano na podstawie danych firmy IDATE [1]. Jak widać popularności odbioru telewizji za pośrednictwem trzech pierwszych sposobów nie różnią się zasadniczo, niemniej jednak na pierwszym miejscu jest telewizja kablowa, na drugim telewizja naziemna, na trzecim satelitarna, zaś telewizja internetowa jak do tej pory stanowi margines zainteresowań telewidzów. Należy jednak brać pod uwagę, że telewizja internetowa dość szybko zdobywa zwolenników, zwłaszcza w krajach najwyżej rozwiniętych pod względem dostępu do szybkiego internetu. Dotyczy to Ameryki Płn, Europy Zachodniej oraz niektórych krajów Azji (Japonia, Korea Płd, a także Chiny). Wzrost zainteresowania usługami telewizyjnymi pozyskiwanymi za pośrednictwem sieci internetu jest także motywowany konkurencją cenową w porównaniu z płatną telewizją liniową. Naziemna telewizja cyfrowa, którą w odniesieniu do Polski będziemy się dalej zajmować, w świecie nie jest jeszcze przeważająca formą udostępniania usług telewizyjnych. W 2013 roku z tej formy odbioru telewizji naziemnej korzystało około 15% użytkowników, ale przewiduje się, że w roku 2018 liczba ta wzrośnie do 35% [3]. W Europie, za wyjątkiem 5

6 kilku krajów, telewizja cyfrowa jest dominującą formą transmisji w telewizji naziemnej, podobnie jak w satelitarnej oraz kablowej % % 27% % TVC TVT TVS IPTV Rys.1. Struktura usług telewizyjnych w świecie w 2012 roku pod względem techniki ich odbierania przez użytkowników wyrażona w procentach liczb gospodarstw domowych z zainstalowanymi systemami odbiorczym [1] Należy także podkreślić, że wraz z rozwojem procesu cyfryzacji telewizji we wszystkich rodzajach emisji sygnałów (TVT, TVS, TVC, IPTV) rośnie lawinowo liczba programów HD udostępnianych telewidzom. Miarą tego procesu jest czterokrotne zwiększenie liczby programów HD udostępnianych w krajach UE w ciągu czterech lat , z liczby około 250 w roku 2009 do wartości około 1000 w 2012 roku [2] W Polsce telewizja naziemna stała sie cyfrową niedawno (z dniem 23 lipca 2013), co nastąpiło z kilkuletnim opóźnieniem w odniesieniu do wielu krajów europejskich i co w publikacjach autora kilkakrotnie było omawiane, m. in. w [4] i [5]. Opóźnienie przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej spowodowało inne niż średnio na świecie ukształtowanie się struktury rynku usług telewizyjnych pod względem sposobu odbioru sygnału TV. Na rysunku 2 pokazujemy strukturę polskiego rynku telewizyjnego w 2013 roku [2]. Widać, że odbiór satelitarny jest w Polsce dominujący, co najprawdopodobniej wynika z dwóch czynników. Przede wszystkim już od lat kilkunastu jest to odbiór wyłącznie w technice cyfrowej, co w porównaniu do odbioru naziemnego i także kablowego (nie wszystkie sieci kablowe oferują transmisje cyfrową, chociaż stopniowo proces cyfryzacji tu postępuje) daje telewidzom obraz wyższej jakości (łącznie z jakością HD). Po drugie odbiór satelitarny jest dostępny jednakowo na terytorium całego kraju, podczas gdy odbiór kablowy ogranicza się do dużych aglomeracji. Odbiór za pośrednictwem sieci nadajników naziemnych (TVT) do czasu przełączenia cyfrowego w porównaniu do innych form odbioru, jakkolwiek bezpłatny (co samo w sobie jest dla wielu telewidzów wielką zaletą), oferował ubogą wersję programową (ograniczoną do programów TVP, Polsatu i częściowo TVN) oraz standardową analogową jakość obrazu. Usługi telewizyjne związane z siecią internetu w Polsce systematycznie rosną, jednak nie stanowią one, jak dotąd, znaczącej konkurencji w stosunku do telewizji liniowej, pozyskiwanej drogą satelitarną, kablową, bądź naziemną. 6

7 7 6 6,1 mln 5 4,5 mln 4 3 3,0 mln ,3 mln TVS TVC TVT IPTV Rys,2. Gospodarstwa domowe w Polsce w milionach z podziałem na technikę odbioru w 2013 roku [1]. Przeprowadzone przełączenie cyfrowe telewizji naziemnej w Polsce zasadniczo zmieniło jej ofertę programową. Od 28 kwietnia 2014 roku funkcjonują trzy ogólnopolskie multipleksy zawierające następującą ofertę programową: - MUX-1:Eska TV, TTV, Polo TV, ATM Rozrywka, TV Trwam, TVP ABC, StopklatkaTV, Fokus TV; - MUX-2: Polsat, TVN, TVN7, TV4, TV Puls, PULS 2, TV6 i Polsat Sport News; - MUX-3: TVP1 HD, TVP2 HD, TVP Regionalna, TVP Info, TVP Kultura, TVP Polonia, TVP Historia, TVP Rozrywka. Zauważmy, że w celu zwiększenia atrakcyjności oferty TVT w każdym multipleksie zdecydowano się na emisję 8 programów, pomimo że pierwotnie zakładano emisję 7 programów w multipleksie przy zastosowaniu systemu kompresji sygnałów TV wg standardu MPEG-4. Podkreślić także należy, że TVP SA zdecydowała się utrzymać w ramach swojego multipleksu MUX3 wiodące swoje programy TVP1 i TVP2 w wersji HD, co także zwiększa atrakcyjność oferty telewizji naziemnej, jakkolwiek liczba 2 w odniesieniu do emisji HD w porównaniu z pełną liczbą 24 emitowanych w TVT programów jest niestety mała. Obok wspomnianych wyżej trzech ogólnopolskich multipleksów istnieje również ogólnopolski multipleks, podobnie jak wymienione trzy, działający w systemie DVB-T tzw. telewizji mobilnej. Funkcjonuje on jako multipleks kodowany, płatny. Powstał on w miejsce mobilnego systemu DVB-H, który z różnych przyczyn nie znalazł zastosowania w Polsce, podobnie jak w przeważającej większości krajów europejskich [1].. Perspektywy multipleksu TV mobilnej, zdaniem ekspertów, nie są zachęcające, o czym świadczy fakt, że jak do tej pory grupuje ona stosunkowo niewielu abonentów (kilkadziesiąt tysięcy) [1]. Dokonane przełączenie cyfrowe zmienia już strukturę rynku telewizyjnego w Polsce na korzyść telewizji naziemnej, jakkolwiek duża przewaga telewizji satelitarnej utrzymuje się i prawdopodobnie taka pozostanie (chociaż w mniejszym stopniu [2]), co przede wszystkim wynika z przewagi TVS w zakresie liczby dostępnych programów, w tym także programów HD. 7

8 Ponieważ trzy podstawowe multipleksy TVT mają prawie pełne pokrycie terytorium kraju to oznacza, że w zasięgu nadajników TVT znajdują się już prawie wszyscy obywatele Polski, co daje im możliwość korzystania z oferty tego medium telewizyjnego. Zgodnie z tym, co przedstawiono w [2] można szacować, że około 3 mln gospodarstw domowych (około 20% całości) wykorzystuje TVT jako podstawowe medium dostępu do telewizji w Polsce. Była prezes UKE A. Streżyńska [6] szacuje, że już ponad 40% gospodarstw korzysta z telewizji naziemnej, z tym że niekoniecznie jako medium podstawowego dostępu do TV. Stwierdza również [6], że udana konkurencja TVS z telewizją kablową TVC zmniejszyła o 1,5% liczbę abonentów tej telewizji. Dane te są zgodne z przewidywaniami podanymi w [1] i [2]. Dokładne określenie liczby gospodarstw domowych, które telewizję naziemną (TVT) wykorzystują jako podstawowy sposób dostępu do usług telewizyjnych, jest praktycznie niemożliwe, ponieważ nikt nie rejestruje takich danych. Możemy się natomiast opierać w tych kalkulacjach na danych dotyczących liczby abonentów telewizji satelitarnej TVS i telewizji kablowej TVC, gdyż liczby te są dokładnie rejestrowane. Liczby dotyczące użytkowników telewizji internetowych, podobnie jak TVT, mogą być tylko pozyskiwane pośrednio, metodami badania opinii publicznej. W związku z tym liczba odpowiednich gospodarstw domowych z TVT jako podstawowym środkiem odbioru TV może być szacowana jako liczba uzupełniająca do całości liczby gospodarstw wykorzystujących TVS i TVC jako podstawowy sposób dostępu do usług telewizyjnych. Nie wyczerpuje to jednak problemu znaczenia TVT, czyli oszacowania wielkości grupy użytkowników tej formy dostępu do TV, albowiem istnieje coraz większa, ale także trudna do ścisłego oszacowania, grupa gospodarstw domowych z dwoma i więcej telewizorami, gdzie odbiorcy usług telewizyjnych chętnie wykorzystują TVT (jako uzupełnienie usług TVS lub TVC), albowiem jest ona bezpłatna i coraz bardziej atrakcyjna. W uzupełnieniu powyższych rozważań dodajmy,w ślad za danymi uzasadnionymi w [1] i [2], że na koniec 2014 roku prawdopodobnie liczba gospodarstw domowych z TVS wyniesie około 5,8 mln, z TVC około 4,6 mln, co oznacza, że liczba gospodarstw z TVT, jako podstawowym źródłem usług telewizyjnych, może być około 3,6 mln. W rachunku tym przyjęto, że liczba gospodarstw domowych w Polsce wynosi około 14 mln. Wg GUS liczba ta w 2010 roku wyniosła około 14,5 mln [7], natomiast wg danych KRRiT w 2013 roku była około13,5 mln [2]. W zawiązku z tymi rozbieżnościami liczbę tę przyjęto jak wyżej (14 mln). Oznacza to, że dokonane przełączenie cyfrowe telewizji naziemnej obecnie skutkuje zwiększeniem się liczby użytkowników TVT, co daje 21% udziału TVT w rynku telewizyjnym (patrz dane w [1] i [2]). Świadczy to o tym, że struktura naszego rynku telewizyjnego zmienia się i będzie upodobniać się do obserwowanej średnio w świecie (patrz rys.1). 8

9 3. Kierunki dalszego rozwoju cyfrowej telewizji naziemnej TVT w Polsce możliwe scenariusze rozwoju Telewizja naziemna TVT nadal będzie najbardziej dynamicznie rozwijającym się segmentem rynku telewizyjnego w Polsce. Telewizja satelitarna TVS ma niewielkie szanse wzrostu, albowiem osiągnęła już stan nasycenia i w najlepszym przypadku będzie raczej utrzymywać osiągnięty stan posiadania [1], [2]. Telewizja kablowa już obecnie notuje niewielki ubytek swoich abonentów, na co zwróciła uwagę A. Streżyńska w [6] i co także komentowano w [1]. Telewizja naziemna ma duże szanse rozwoju w drodze kolejnych kroków zagospodarowania uwolnionych, w wyniku przełączenia cyfrowego, obszarów widma elektromagnetycznego, zajętych do czasu przełączenia przez naziemną telewizję analogową. Po zagospodarowaniu części uwolnionego widma na potrzeby powstałych trzech multipleksów stacjonarnych MUX1, MUX2 i MUX3 oraz multipleksu tzw. telewizji mobilnej pozostało do zagospodarowania ewentualnie dla celów telewizji programowej pasmo 700 MHz ( MHz), nazywane przez UKE drugą dywidendą cyfrową, oraz tzw. trzeci zakres telewizyjny ( MHZ). W istocie do ostatecznego zagospodarowania oczekuje także pasmo 800 MHz ( MHZ), jest ono jednak z góry przeznaczone dla celów rozwoju szybkiego internetu (LTE). Sposób zagospodarowanie trzeciego zakresu telewizyjnego i pasma 700 MHz zadecyduje o znaczeniu telewizji naziemnej TVT i w efekcie o kształcie całego rynku telewizyjnego w Polsce. W związku z tym rozpatrzymy poniżej możliwości rozwoju TVT jako efekt wykorzystania wskazanych zasobów widma dostępnych dla rozwoju TVT i w dalszej części wskażemy na możliwe scenariusze tego rozwoju. Co się tyczy perspektyw wykorzystania III zakresu TV to zgodnie z Europejską Tablicą Przeznaczeń Częstotliwości zakres ten przewidziano dla celów rozwoju telewizji liniowej a także radia cyfrowego. Pasmo 700 MHz, czyli tzw. duga dywidenda cyfrowa oczekuje na stosowne decyzje odnośnie jej wykorzystania. W związku z powyższym UKE ogłosił w dniu 6 listopada 2013 [8] otwarcie procedury utworzenia w III zakresie TV kolejnego, nowego ogólnopolskiego multipleksu DVB-T, co wywołało znaczne zainteresowanie nadawców telewizyjnych, w tym TVP SA. Obecnie, jesienią 2014, trwa proces wypracowania koncepcji zagospodarowanie tego multipleksu, przy czym odnotować należy istniejące znaczne kontrowersję dotyczące przeznaczenia tego multipleksu [9]. Chodzi o to, że do zajęcia całego multipleksu aspiruje TVP SA, motywując to potrzebą wzmocnienia mediów publicznych i koniecznością zwiększenia liczby programów HD, do czego TVP jest przygotowana. Stanowisko to popiera KRRiT. Wywołuje to jednak, skądinąd zrozumiałe, protesty operatorów niezależnych, których zastrzeżenia podziela UOKiK, który podzielając pogląd o potrzebie przeznaczenia tego multipleksu na emisję HD uważa, że tej potrzebie mogą również sprostać nadawcy niezależni. Ostatnio prasa doniosła [6], że w wyniku krytyki nadawców niezależnych oraz stanowiska UOKiK, KRRiT zaproponowała podział miejsc ma nowym multipleksie w ten sposób aby trzy programy przyznać TVP SA (lub TV Polonia), zaś pozostałe cztery innym nadawcom koncesjonowanym przez KRRiT. Jednocześnie Rada zajęła stanowisko, że multipleks ten ma być bezpłatny, co wzmocni pozycję TVT na rynku. Co się tyczy drugiej dywidendy cyfrowej, problem jej wykorzystania jest otwarty i w tej mierze nie zapadły jeszcze stosowne decyzje. W ramach przygotowania tych decyzji UKE ogłosił w kwietniu 2013 dokument pt. Możliwości wykorzystania drugiej dywidendy 9

10 cyfrowej w Polsce [10], w którym nakreślono alternatywnie zasady wykorzystania zasobów tej części dywidendy. W dokumencie wskazano na możliwość wykorzystania tej dywidendy na cele rozwoju rynku mediów (TVT) lub telekomunikacji, z przeznaczeniem na rozwój szybkiego internetu (LTE). Dokument ten poddano szerokiej konsultacji, której wyniki UKE ogłosił na swojej stronie internetowej [11]. Stanowisko tej sprawie zajął także Instytut Łączności, który zaproponował współużytkowanie widma radiowego pasma 700 MHz, biorąc pod uwagę zasadę znaną jako korzystne współdzielenie pasma BSO (Beneficial Sharing Oportunities) dla celów rozwoju TVT i systemów mobilnych. Pewną, być może istotną, rolę mogą odegrać również względy techniczne dotyczące problemów kompatybilności systemów telewizyjnych DVB-T i/lub telekomunikacyjnych (LTE) lokalizowanych w paśmie drugiej dywidendy w Polsce, które mogą wynikać w związku z wykorzystywaniem tych pasm w krajach ościennych (przede wszystkim w Rosji) do celów radiokomunikacji lotniczej i kontroli ruchu lotniczego przez stacje radarowe. Według badań i pomiarów prowadzonych na ten temat w Instytucie Łączności [12] możliwości zakłóceń służb radiokomunikacji lotniczej przez nadajniki DVB-T są pomijalne, a w przypadku zakłóceń odbioru DVB-T przez służby radiokomunikacji ruchomej (LTE) mało prawdopodobne. Wydaje się, że sposób wykorzystania drugiej dywidendy cyfrowej będzie rozstrzygnięty w ramach przygotowań Polski do światowej konferencji radiokomunikacyjnej WRC 15, która mieć będzie miejsce w 2015 roku. Jak widzimy decyzje regulacyjne mogą znacznie poszerzyć ofertę programową TVT, w tym powiększyć liczbę programów HD (także 3D) dostępnych w Polsce oraz umocnić znaczenie telewizji bezpłatnej. Wszystko to może mieć ważny wpływ na kształt rynku TV. W zawiązku z tym możliwe są następujące scenariusze rozwoju naziemnej telewizji w Polsce. 3.1 Wariant najbardziej optymistyczny z punktu widzenia interesów telewidzów Biorąc pod uwagę, że najprawdopodobniej w 2015 roku powstanie nowy ogólnopolski multipleks DVB-T w III zakresie telewizyjnym możemy przyjąć, że oferta TVT w Polsce zostanie wzbogacona w 2015 roku o nowy pakiet programów emitowanych w standardzie HD i w ramach telewizji bezpłatnej. Wariant najbardziej korzystny dla telewidzów polegałby na przeznaczeniu w całości drugiej dywidendy cyfrowej dla celów radiodyfuzji, to jest dla rozwoju telewizji cyfrowej. Za takim rozwiązaniem opowiedziała się KRRiT w ramach przeprowadzonych konsultacji dotyczących przeznaczenia drugiej dywidendy. Dałoby to możliwość otwarcia prawdopodobnie w 2016 roku, po konferencji WRC 15, dwóch kolejnych multipleksów DVB-T, co łącznie z multipleksem w III paśmie telewizyjnym, dałoby podwojenie stanu posiadania cyfrowej telewizji naziemnej w stosunku do stanu z kwietnia W takich ramach technicznych polska widownia telewizyjna otrzymałaby bardzo bogatą ofertę programową w telewizji naziemnej, umożliwiającą emisję programów HD (również w 3D) w znaczącej liczbie. Prawdopodobnie jednak jeden z tych multipleksów działałby w ramach telewizji kodowanej, płatnej, podobnie jak to się ma obecnie z telewizją mobilną. Przeznaczenie w całości drugiej dywidendy na potrzeby rozwoju mediów (telewizji naziemnej) ma swoje uzasadnienie we wspomnianych już problemach kompatybilności systemów radiokomunikacyjnych działających w krajach ościennych i w Polsce, a także w przewidywaniach przyjętych w UE w tzw. Planie GE06 [13], dotyczących zagospodarowania dywidendy cyfrowej w skali kontynentu europejskiego, w tym w Polsce. 10

11 Zasadniczym skutkiem wdrożenia tego wariantu rozwojowego byłby prawdopodobnie znaczny odpływ abonentów telewizji satelitarnej i kablowej do telewizji naziemnej i powstanie innych niż obecnie proporcji pomiędzy telewizja płatną i bezpłatną zdecydowanie na korzyść tej ostatniej. Można byłoby oczekiwać, że proporcje pokazane na rys.2 z czasem zmieniłyby się na podobne do pokazanych na rys Wariant zachowawczy rozwoju rynku telewizyjnego w Polsce W wariancie tym można przyjąć utworzenie kolejnego multipleksu DVB-T w III paśmie TV za pewne, natomiast utworzenie następnych multipleksów w ramach wykorzystania drugiej dywidendy za nierealne. Druga dywidenda byłaby wówczas przeznaczona na rozwój szybkiego internetu w systemie LTE, a następnie zaawansowanego ALTE (Advanced LTE). Takie przeznaczenie pasm drugiej dywidendy z punktu widzenia przekazu telewizyjnego miałoby ten skutek, że przesunęłoby zainteresowania widowni telewizyjnej w kierunku telewizji internetowej IPTV i pochodnych rozwiązań technicznych wykorzystujących współdziałanie telewizji liniowej z siecią. W pewnej mierze zjawisko to jest nieuchronne, chociaż prognozy rozwoju tej formy odbioru telewizyjnego nie są specjalnie optymistyczne (do problemu tego powrócimy w dalszej części niniejszego opracowania). W wariancie tym, który nazwaliśmy zachowawczym, telewizja satelitarna, dziś dominująca na rynku, raczej swoją pozycję utrzyma. Natomiast telewizja kablowa jest silniej narażona na konkurencyjne oddziaływanie rozwijającej się telewizji naziemnej, przede wszystkim z powodu silnie rozproszonej struktury własnościowej tej formy przekazu telewizyjnego w Polsce [1]. Ograniczenie liczby multipleksów telewizji naziemnej do funkcjonujących obecnie z uzupełnieniem w postaci przewidzianego multipleksu w III zakresie telewizyjnym w istocie spowodowałoby uwiąd tej formy przekazu i ograniczenie jej użytkowników do grupy osób ekonomicznie najsłabszych, co potwierdziłoby już wykorzystaną w publicystyce ocenę, że ten rodzaj przekazu byłby telewizją dla ubogich. Należy przy tym wyrazić nadzieję, że wariant zachowawczy nie zostanie w Polsce wdrożony. 3.3 Wariant realistyczny, najbardziej prawdopodobny Najważniejszym elementem tego wariantu może być decyzja o wspólnym dla celów rozwoju mediów i telekomunikacji wykorzystaniu drugiej dywidendy. Za takim kompromisowym rozwiązaniem przemawia interes gospodarki, albowiem ten zakres częstotliwości, który obejmuje druga dywidenda jest szczególnie interesujący i korzystny inwestycyjnie dla telekomunikacji komórkowej, dzięki relatywnie lepszym zasięgom stacji bazowych w porównaniu do wyższych zakresów częstotliwościowych przeznaczonych dla LTE. Równocześnie spełnione byłyby podstawowe wymagania dotyczące rozwoju telewizji naziemnej, albowiem uwzględniając obecny jej stan posiadania oraz prawie pewność otwarcia multipleksu DVB-T w III paśmie telewizyjnym, widać, że liczba dostępnych multipleksów TVT wyraźnie wzrośnie i że taki stan posiadania TVT może zapewnić wystarczającą atrakcyjność tej formy odbioru telewizji. Należy także wziąć pod uwagę, że Komisja Europejska, która zainicjowała w skali europejskiej proces przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej i proces ten koordynuje, ma na uwadze także korzyści wynikające z przełączenia w kontekście rozwoju sieci szybkiego internetu w UE i w związku z tym sprzyja wykorzystaniu drugiej dywidendy dla celów rozwoju telekomunikacji. Ma to związek z ambitnym planem UE znanym jako Europejska Agenda Cyfrowa (EAC) [14]. EAC zakłada osiągnięcie w 2020 roku dostępności dla każdego 11

12 europejczyka do internetu z szybkością nie mniejszą niż 30 Mb/s, a dla połowy wszystkich gospodarstw domowych UE dostęp przynajmniej z szybkością 100 Mb/s [18]. Podobnie w Polsce, UKE wypowiada się raczej za rozwojem systemu LTE, ważnego z punktu widzenia gospodarczego i społecznego, podczas gdy KRRiT optuje wyraźnie za rozwojem mediów. Taki podział opinii wskazuje na znaczne prawdopodobieństwo zaistnienia tego wariantu rozwojowego mediów i telekomunikacji w Polsce. W podsumowaniu powyższej dyskusji o możliwych wariantach rozwoju telewizji naziemnej w Polsce przytaczamy na rys.3 prognozę rozwoju runku telewizyjnego w Polsce opracowaną przez firmę badawczą PwC (PricewaterhoseCoopers). Rysunek wykonano na podstawie danych opublikowanych w [15]. Jak widzimy PwC przewiduje pewien spadek liczy abonentów TVC, również spadek liczby abonentów telewizji TVS w latach , co może być wiązane z wykorzystaniem drugiej dywidendy cyfrowej zgodnie być może ze scenariuszem 3.3. Prognoza wskazuje na dość szybki wzrost telewizji internetowej (telewizji współdziałającej z siecią internetu), ale w obszarze jeszcze niewielkiego wpływ na całość rynku telewizyjnego. Do tego tematu powrócimy w następnym rozdziale opracowania. Z prognozy tej wynika, że znaczenie telewizji naziemnej będzie rosło kosztem spadków liczb abonentów TVC i TVS. Sądzić można, że w wyniku zachodzących i przewidywanych zmian struktury rynku telewizyjnego w Polsce stan posiadania TVT wzrosnąć może do wartości 25%, lub więcej, w latach ,75 4,7 4,65 4,6 4,55 4,5 4,45 4, Telewizja kablowa (TVC) 5,85 5,8 5,75 5,7 5, Telewizja satelitarna (TVS) 12

13 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Telewizja internetowa (IPTV) Rys.3. Prognoza rozwoju telewizji płatnej w Polsce wg danych PWC opublikowanych w [15] w milionach gospodarstw domowych odbierających telewizje płatną 4. Postępująca konwergencja systemów i usług komunikacji elektronicznej zmienia rynek TV Cyfryzacja telewizji w całym torze produkcji, przesyłu i odbioru obrazów i dźwięku telewizji nieuchronnie musiała zbliżyć odseparowane do niedawna dziedziny: telekomunikację i telewizję, a także informatykę. Najbardziej dobitnym wyrazem tego procesu jest coraz bardziej rosnąca w siłę i znaczenie telewizja sprzęgnięta z siecią internetową, która korzystając ze stale rosnących zasobów i możliwości sieci Internetu zwiększa systematycznie swój udział w całości rynku telewizyjnego, także w Polsce (patrz rys.3). Procesowi temu towarzyszy spektakularny postęp w dziedzinie techniki odbioru telewizyjnego, zarówno w dziedzinie zwiększania jakości przekazywanego obrazu, jak też informatyzacji (sposobów dostępu do sieci Internetu) odbiornika. Połączenie z siecią Internetu spowodowało powstanie już kilku metod alternatywnego (w stosunku do telewizji liniowej) metod odbioru telewizji. W sumie można je nazwać telewizją sieciową lub alternatywną Historycznie rzecz biorąc pierwszą metodą alternatywnego odbioru ruchomych obrazów połączonych z wysokiej klasy dźwiękiem, czyli w najczęstszym występującym przypadku odbioru telewizji programowej (tzw. liniowej) była i jest technika nazywana Telewizją IP (IPTV). Taki odbiór telewizji, oprócz dostatecznie szybkiego łącza cyfrowego, wymaga posiadania komputera, na którym może być wyświetlany obraz telewizyjny. W początkowym okresie rozwoju IPTV, na początku ubiegłej dekady, w warunkach domowych, telewizję liniową, niezależnie od instalacji komputerowej, odbierano przede wszystkim na telewizorze za pośrednictwem STB (set-top-box) tj. dekodera z wykorzystaniem TVT, TVC lub TVS. Współcześnie przy rozpowszechniających się szybko tzw. smart odbiornikach TV sygnał telewizyjny można kierować za pośrednictwem domowej sieci Wi-Fi do STB i odbiornika smart TV. STB posiada swój IP, do którego przesyłany jest strumień sygnału wizyjnego z serwera sieciowego. Sygnał jest zakodowany w standardzie kompresji MPEG-2, lub MPEG-4, albo w innych formatach np.wmv (Windows Media Video format utworzony przez firmę Microsoft do kompresji filmów). Umożliwia to pozyskanie sygnału telewizyjnego także z wypożyczalni (usługa VoD video on demand). Telewizja IP umożliwia, obok oglądania programów telewizyjnych, także interakcję użytkownika z nadawcą programu, czyli możliwość wpływu na nadawane treści. Technika ta umożliwia również odbiór 13

14 programów z przesunięciem czasowym (tzw. time-shifted TV), tj. odtwarzanie ich z dogodnym dla odbiorcy opóźnieniem. Wariantem telewizji z interakcją jest tzw. telewizja swobodnego punktu widzenia (FTV - Free-Viewpoint Television) [27]. Przekaz tej telewizji polega na nadawaniu obrazów z kilku kamer do wyboru obrazu preferowanego przez telewidza. Może to stanowić zasadnicze urozmaicenie nadawanego widowiska sportowego lub innego rodzaju przekazu telewizyjnego w rodzaju konkursów tanecznych lub widowisk teatralnych. Ten rodzaj interakcji znajduje, jak na razie, wielu zwolenników w Japonii i ogólnie na Dalekim Wschodzie [27]. Ze względów jednak na duże wymagania systemowe (konieczność zastosowania bardziej efektywnych systemów kompresji sygnału telewizyjnego HEVC patrz także informacje w rozdziale 5) zastosowania tej telewizji nie są jeszcze szerzej upowszechnione. Wydaje się jednak, że stosunkowo największą popularność, obok telewizji liniowej, może zdobyć telewizja hybrydowa (HbbTV Hybrid Broadcast Broadbnd TV). Ten rodzaj dostępu do telewizji ma ustanowiony standard ETSI, który normuje połączenie tradycyjnej (liniowej) telewizji z multimedialnymi usługami dostępnymi z pomocą szerokopasmowego łącza internetowego. HbbTV umożliwia równoczesny z telewizją liniową (czyli bez przerywania jej oglądania) dostęp do multimedialnych przekazów skorelowanych z programem. Wymaga ona posiadania odpowiedniego odbiornika TV, co w kategorii smart odbiorników TV stało się już normą. Odbiorniki takie są w Polsce powszechnie dostępne po stosunkowo dostępnej cenie. W ten sposób, a także dzięki temu, że już obecnie (jesienią 2014) usługi HbbTV są dostępne na kanałach TVP1, TVP1 HD, TVP2 i TVP2 HD, popularność tej telewizji wzrasta. Warto także podkreślić, że projektodawcy systemu HbbTV skutecznie zadbali o możliwie najprostszy, intuicyjny sposób dostępu do usług tego systemu, co jest istotne albowiem ułatwia to dostęp do HbbTV. W przypadku IPTV ta forma dostępu do usług telewizyjnych wymaga natomiast pewnej wiedzy i doświadczenia informatycznego, co dla pewnej grupy telewidzów może stanowić utrudnienie w jej wykorzystaniu. Przy korzystaniu z HbbTV wskazane jest posiadanie odbiornika smart TV (z aktywowaną zdolnością do odbioru HbbTV) oraz dostępu do szerokopasmowego Internetu w domu posiadacza z poziomu telewizora lub dekodera (STB) oraz oczywiście do sygnału telewizji liniowej (satelitarnej, kablowej, lub naziemnej). Telewizja hybrydowa jest w stadium rozpowszechniania się i rozwoju. Obok typowych informacyjnych uzupełnień wiadomości telewizji liniowej, HbTV może także realizować usługi VoD [18]. Podkreślić należy, że telewizja hybrydowa nie stanowi istotnego zagrożenia dla pozycji na rynku telewizji liniowej. Może być traktowana jako jej atrakcyjne uzupełnienie. Natomiast telewizja IP (IPTV) jest pewnego rodzaju alternatywą tradycyjnej telewizji liniowej, zwłaszcza liniowej płatnej. Usługa VoD jest co prawda płatna, ale umożliwia selekcję programów i opłata jest adekwatna do zamówienia. Usługi VoD są także abonowane i wtedy określane są jako SVOD (subscriber VoD). W telewizji liniowej, jak wiadomo, opłata jest standaryzowana, zależy od liczby odbieranych programów i czasu trwania umowy na przesył sygnałów odpowiadających odbieranym programom. W Polsce telewizja hybrydowa jest jeszcze w początkowym stadium rozwoju (Europie funkcjonuje m.in. w Niemczech, Francji, Hiszpanii), a jej upowszechnienie zależy głównie od inicjatywy nadawców (operatorów) a także od liczby użytkowanych odbiorników smart TV. Odbiorniki te zaczęły się upowszechniać na początku bieżącej dekady i liczbę używanych odbiorników tego rodzaju szacuje się na około 500 tysięcy [20]. HbbTV mogłaby w Polsce rozwijać się szybciej, wydaje się jednak, że nadawcy zachowują w stosunku do niej pewnego rodzaju rezerwę, upatrując w tym konkurencję zmniejszającą ich dochody. 14

15 Dostęp do internetu wg UKE [17] ( Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w2013 roku ) ma w Polsce około 88% gospodarstw domowych. Informacja ta budzi jednak pewne wątpliwości, albowiem w innym miejscu raportu UKE [17] podaje się, że liczba użytkowników Internetu w Polsce wynosi około 12 mln, przy czym dostęp stacjonarny ma dwa razy więcej internautów. Oznacza to, że liczba użytkowników stacjonarnego Internetu wynosi około 8 mln. Uwzględniając zaś, że gospodarstwa domowe wykorzystują głównie instalacje stacjonarne stwierdzić należy, że około 60% gospodarstw ma dostęp do Internetu. Natomiast podana liczba 88% wynika ze stosunku liczb 12 mln użytkowników odniesiona do 13,5 mln (liczba wskazywana przez KRRiT) wszystkich gospodarstw domowych. Jeśli chodzi o jakość dostępu to wg UKE [17] w 2013 roku około 38% użytkowników korzystało z dostępu z szybkością od 2 do 10 Mb/s, natomiast już 35% z szybkością od 30 do 100 Mb/s. Jak widać z punktu widzenia wykorzystania internetu do celów alternatywnej (w stosunku do liniowej) telewizji IPTV i HbbTV systematycznie powstają w naszym kraju korzystne warunki rozwoju tych form odbioru telewizyjnego. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Płn rozwinęły się usługi tzw. OTT TV (technika w języku angielskim określana jako over-the-top content ). W istocie jest to technika podobna do VoD, tyle że nie świadczona bezpośrednio przez operatora usług internetowych ISP (Internet service provider), lecz przez wyspecjalizowaną firmę świadczącą usługi video jako strona trzecia. Do najbardziej znanych firm tego rodzaju należy amerykański Neflix ( w Stanach także firma Hulu, Amazon i kilka innych), która to firma rozwija także szeroką działalność za granicami USA, w tym w Europie, i jak donosi prasa ma zamiar świadczyć swoje usługi również w Polsce. Porównując najważniejsze korzyści jakie przynosi Telewizja OTT z alternatywną Telewizją IP (IPTV) przede wszystkim wskazać należy na niskie koszty dla abonentów tej pierwszej i na wysoką jakość oraz interaktywność tej drugiej. Niskie koszty usług OTT niektóre treści pozyskiwane w tej formie dostępu są bezpłatne inne po niskich cenach prawdopodobnie stanowią o dużym powodzeniu tych usług w Stanach (patrz rys.4). Na rys.4 pobranym z raportu IDATE Television & OTT 2013 [19] pokazujemy strukturę rynku telewizyjnego w USA pod względem liczby gospodarstw domowych abonujących telewizję płatną i telewizję OTT w okresie lat Jak widać popularność OTT rośnie, ale abonentów telewizji płatnej liniowej nie ubywa. Jak wiadomo liczne procesy gospodarcze (w tym rozwój nowych technologii), kulturalne i społeczne, które zachodzą w USA, miały i mają wpływ na trendy światowe, jakkolwiek specyfika krajów europejskich (UE) ma tu swoje znaczenie, podobnie jak w krajach azjatyckich. Odnosi się to również w całości do rozwoju telewizji, w tym omawianych tu technik odbioru telewizyjnego. Dlatego istniejące tendencje rozwoju rynku telewizyjnego w USA mogą mieć pewien wpływ na rozwój rynku telewizyjnego w Europie, w tym w Polsce. 15

16 Rys.4. Porównanie zmian liczb w milinach gospodarstw domowych abonujących telewizję płatną i telewizję OTT (firmy Hulu Plus i Neflix) w Stanach Zjednoczonych w okresie lat [19] Szeroko rozumiane usługi video, w tym telewizja każdego rodzaju (liniowa, hybrydowa, OTT, SVOD) należą do klasy usług określanych jako usługi audiowizualne. Ich znaczenie ekonomiczne, kulturalne i polityczne trudno jest przecenić. Dlatego mając na względzie doświadczenia płynące z rozwoju rynku usług audiowizualnych w Stanach na kolejnym rysunku (rys.5) pokazujemy w ślad za IDATE [18], liczby godzin i minut jakie w skali miesięcznej poświęcali obywatele USA usługom audiowizualnym w latach 2011 i Rys.5. Czas w skali miesięcznej (w godzinach i minutach) poświęcany usługom audiowizualnym przez obywateli USA [18] 16

17 Jak widać największe zainteresowanie użytkowników usług audiowizualnych związane jest z telewizją tradycyjną (jak to określono w tabeli na rys.5), czyli liniową. Widzimy też, że najmniej wykorzystywane są w celu pozyskania tych usług telefony mobilne. Prawdopodobnie dotyczy to także wykorzystywania w tych celach tabletów. Nisko również odnotowane jest wykorzystanie w tym celu komputerów. Być może jednak, że wraz upowszechnieniem systemu LTE i w bliskiej przyszłości ALTE (Advanced LTE) środki te uzyskają większą popularność. Rys.6. Prognoza wzrostu dochodów w miliardach euro firm światowego rynku telewizji liniowej, domowego rynku video oraz rynku VoD. Prognozy rozwoju rynku audiowizualnego, w tym telewizyjnego świecie, nie pozostawiają (pod względem oceny znaczenia telewizji liniowej) wątpliwości, że podstawowym medium jest tu telewizja tradycyjna, co potwierdzają prognozy IDATE przytoczone w [21] zilustrowane na rys.6 pobranym z [21]. Na rysunku pokazano dochody w skali świata (wyrażone w miliardach euro) firm działających na rynku telewizji liniowej, rynku domowych usług video oraz rynku usług VoD w przedziale czasu W uzupełnieniu opisu światowego rynku telewizyjnego w ślad za firmą Digital TV Research Limited [26] pokazujemy na rys.7 dane (dotyczące okresu ), odnoszące się do struktury rynku telewizji liniowej programowej (wraz z dostępem do płatnej IPTV) 17

18 Rys.7. Struktura światowego runku telewizyjnego wg [26] wyrażona w milionach gospodarstw domowych mających dostęp do telewizji liniowej, również po przez płatną IPTV Na rys.7 nie uwzględniono podanej w legendzie analogowej TV satelitarnej (Analog satellite) oraz płatnej cyfrowej TV naziemnej (Pay DTT), prawdopodobnie jako mało obecnie znaczących. W legendzie rysunku podane skróty odpowiednio oznaczają: FTA DTT bezpłatna naziemna TV cyfrowa, Pay DTT płatna naziemna TV cyfrowa, FTA satellite bezpłatna TV satelitarna, Pay satellite płatna TV satelitarna, Pay IPTV płatna IPTV, Digital cable TV cyfrowa TV kablowa, Analog cable TV analogowa TV kablowa, Analog terrestrial - analogowa TV naziemna Jak widzimy Digital TV Research ogólną liczbę gospodarstw domowych korzystających z telewizji liniowej w świecie szacuje na około 1,6 mld w 2014 roku. Odnotujmy także, że szybko maleje znaczenie analogowej telewizji naziemnej w świecie (w Polsce praktycznie już nie istniejącej), a rośnie znaczenie telewizji naziemnej cyfrowej (bezpłatnej). Na dominującą formę odbioru wyrasta natomiast cyfrowa telewizja kablowa, maleje natomiast znaczenie analogowej TV kablowej. Razem jednak telewizja kablowa zachowuje w świecie pozycje dominującą. Znaczenie telewizji IPTV szybo rośnie, jakkolwiek w rachunku globalnym nie jest duże. Płatna telewizja satelitarna zwiększa swój udział w światowym rynku telewizyjnym, a licząc jej udział razem z satelitarną bezpłatną widzimy, że telewizja satelitarna ma znaczenie prawie takie same jak cyfrowa telewizja kablowa. 18

19 Jednak razem cyfrowa i analogowa telewizja kablowa zachowuje przewagę nad satelitarną. Wiadomo jednak, że w całości telewizja satelitarna (płatna i bezpłatna) jest już właściwie cyfrowa, natomiast proces zastępowania telewizji kablowej analogowej cyfrową jeszcze trwa. Stwierdzenie to i płynące stąd wnioski nie są zaskakujące, albowiem podobne wynikały również z innych analiz i przewidywań, które publikowaliśmy w [1] i [2]. Na kolejnym rysunku (rys.8), pobranym z [26] pokazujemy podaną przez Digital TV Research [26] zmiany w latach usług telewizji OTT oraz domowych usług video wyrażone w liczbie gospodarstw domowych użytkujących takie usługi (OTT i video domowe) z podziałem na regiony geograficzne (w legendzie rysunku MEA oznacza Bliski Wschód i Afrykę). Jak widzimy pokazana na rysunku prognoza przewiduje prawie dwukrotne zwiększenie się znaczenia tego rodzaju usług telewizyjnych w stosunku do stanu z 2010 roku. Rys.8. Usługi telewizji OTT i domowego wideo w świecie w latach , wyrażone w milionach gospodarstw domowych korzystających z takich usług, z podziałem na regiony geograficzne Zauważmy, że dane pokazane na rys.8 są zbieżne z pokazanymi na rysunkach 4 i 6. Upoważnia nas to do wniosku, że podobne jak w Stanach zjawiska odnoszące się do rozwoju usług telewizyjnych zachodzą prawdopodobnie również w wysoko rozwiniętych krajach Azji i Pacyfiku, a także w Chinach i w Indiach. Widzimy, że znaczenie (w każdym tego słowa rozumieniu) telewizji liniowej jest największe. Stwierdzenie to znajduje także potwierdzenie w danych prezentowanych na rys.4 19

20 oraz w innych badaniach i danych zaprezentowanych na rys.1 i przytaczanych w [1] i [2]. Dotyczy to także rynku telewizyjnego w Polsce (patrz rys.2). Prognozy pokazane na rys. 6 potwierdzają przedstawione powyżej tendencje, należy jednak pamiętać, że dane pokazane na tym rysunku odnoszą się do całego świata, a więc obejmują najbardziej ludne kraje azjatyckie, gdzie niekoniecznie użytkuje się telewizję alternatywną (sieciową). Wzrost zainteresowania alternatywnymi metodami odbioru treści video (telewizji) jest oczywisty i potwierdzają to te same dane, na które powołaliśmy się powyżej. Odnosi się to do telewizji OTT jak sądzimy ze względów przede wszystkim ekonomicznych, co jednak nie narusza pozycji telewizji liniowej (pokazują statystyki właściwe dla USA). Powodzenie i rozwój usług telewizji HbbTV wskazuje na to, że telewizja liniowa (programowa) będzie współistnieć z alternatywną, ale wydaje się że znaczenie tej drugiej będzie rosnąć coraz bardziej. Proces wzrostu telewizji alternatywnej będzie silnie stymulowany po przez upowszechnianie się urządzeń odbioru mobilnego w postaci coraz bardziej popularnych tabletów i smartfonów, które jak pisaliśmy w [28] rewolucjonizują rynek komunikacji elektronicznej. Z tych powodów, w opinii autora niniejszego opracowania, należy spodziewać korekt prognoz rozwoju rynku telewizyjnego, uwzględniających szybszy rozwój rynku alternatywnego, jednak z zachowaniem priorytetu telewizji liniowej (programowej). 5. Nowe tendencje w technice telewizyjnej Wykorzystanie właściwości ciekłych kryształów do budowy nowej generacji wyświetlaczy obrazu telewizyjnego i w następstwie tego szerokoekranowych telewizorów z wyświetlaczami LCD (liquid crystal display), obecnie zdolnych do odtwarzania obrazów o bardzo wysokiej rozdzielczości, zrewolucjonizowało całą technikę odbioru telewizyjnego. Obok wyświetlaczy LCD w użyciu są także wyświetlacze plazmowe, które jednak powoli ustępują miejsca wyświetlaczom LCD wraz z wprowadzeniem podświetlania matrycy LCD LED-ami w miejsce neonówki. Osiągnięcia zaś w zakresie informatycznej obróbki sygnałów obrazowych oraz technologii budowy coraz doskonalszych matryc LCD wyświetlaczy obrazu spowodowały, że we współczesnej cyfrowej telewizji odbieramy dziś doskonały jakościowo obraz o wysokiej rozdzielczości (HD), wysokiej jakości kolorów i ogólnie wysokiej wyrazistości, a na życzenie w trój wymiarze 3D. Laboratoria głównych producentów telewizorów (LG, Sony. Sharp, Panasonic i inni) stale doskonalą tę technikę. Aktualny stan parku używanych obecnie odbiorników telewizyjnych w Polsce pokazujemy na rys.9, opracowanym przez TNS Polska (OBOP) dla Toshiba [23]. Jak widzimy zdecydowaną większość (około 70%) odbiorników telewizyjnych w Polsce to nowoczesne odbiorniki szerokoekranowe [23], przy czym preferowanym przez użytkowników rozmiarem ekranu jest wariant 42 cale przekątnej [1]. W grupie tej większość (około 60%) całości stanowią odbiorniki LCD, podświetlane neonówką bądź LED. Telewizory z podświetleniem LED obecnie dominują na ryku, należą najczęściej do klasy smart TV i grupa ta szybko wzrasta. Udział plazmy ustabilizował się na poziomie około 10% i prawdopodobnie będzie w najbliższej przyszłości będzie spadał. Telewizory kineskopowe stanowią jeszcze dość liczną grupę (około 30% całości), ale dość szybko są wycofywane z użycia. Być może, że za 2, 3 lub 5 lat telewizory takie znikną, zwłaszcza, że ceny nowoczesnych odbiorników szybko spadają, a atrakcyjność odbioru z ich użyciem wzrasta. 20

21 Rys.9. Wyrażona w procentach struktura parku odbiorników telewizyjnych użytkowanych przez Polaków w latach 2011 i 2013 [23] Technika HD, stosowana w telewizji od około 10 lat, jest dziś standardem w każdym nowo oferowanym na rynku odbiorniku, a od około 3 lat lansowana jest nowa technika, określana jako 4K, lub UHD (ultra high definition) o rozdzielczości 4 razy większej niż HD. Na horyzoncie jest także technika o rozdzielczości 8 razy większej nią HD, ale jej szersze zastosowania w usługach video budzą jednak wątpliwości [1]. Na początku bieżącej dekady wydawało się, że nowo oferowana w telewizji technika przesyłu obrazów trój wymiarowych 3D stanie się tzw. hitem telewizji. Jednak z upływem czasu i i zebraniu doświadczeń z tą techniką związanych okazało się, że popularność tego przekazu nie jest duża, albowiem długotrwałe oglądanie obrazów 3D budzi u niektórych widzów zaburzenia wzroku i równowagi. Ponadto nie do końca jest jasne która z technik 3D (a jest ich kilka) jest pod względem reakcji widzów najlepsza. Obecnie w technice odbioru telewizyjnego przeważa technika przesyłu dwóch przesuniętych obrazów (dla oka lewego i prawego) odbieranych przy pomocy elektronicznie z telewizora sterowanych okularów, przy czym istnieje także opcja konwersji w telewizorze treści 2D na wariant 3D. Odbiorniki TV z takim systemem, niedawno drogie, są obecnie dość szeroko oferowane po umiarkowanych cenach. Ich zastosowanie praktycznie ogranicza się do oglądania w domu filmów z odtwarzacza video, albowiem audycji 3D w telewizji programowej (liniowej) właściwie brak. Technika 4K jest nowsza niż 3D i odbiorniki w nią wyposażone są jeszcze dość drogie. Przed dwoma laty telewizor z 4K miał w Polsce cenę nie mniejszą niż 10 tysięcy PLN, obecnie taki telewizor można nabyć w cenie o połowę mniejszą. Jednak podobnie, jak z to ma miejsce z techniką 3D, technika 4K nie rozpowszechnia się dostatecznie szybko, ponieważ jej zastosowanie ogranicza się do odtwarzania w domu filmów z odtwarzacza, podobnie jak w przypadku techniki 3D. Jeszcze inną ciekawostką są odbiorniki LCD z podświetleniem OLED (LED-y organiczne) i w przypadku bardzo dużych ekranów z ekranem zakrzywionym, co ma stwarzać 21

22 bardziej komfortową obserwację obrazu [1]. Takie nowalijki są jeszcze bardzo drogie - w Polsce ich ceny sięgają kilku dziesiątków tysięcy PLN. Wprowadzenie do telewizji programowej wzmiankowanych powyżej nowych technik ulepszających i rozwijających telewizję wymaga stosowania coraz większych przepływności sygnału telewizyjnego. Można to osiągnąć stosując jako medium przekazu sieci z szybkim Internetem (technika FTTH, LTE, ALTE). Należy brać w związku z tym pod uwagę, że formułowane obecnie prognozy rozwoju rynku telewizyjnego, lub nawet szerzej audiowizualnego, mogą ulegać znacznym modyfikacjom, zwłaszcza ze względu na szybko rozwijający się rynek usług mobilnych. Proponowane są również zmiany w systemie DVB-T po przez zstąpienie go standardem DVB-T2, o czym pisaliśmy w [1]. Realnie biorąc prawdopodobieństwo zastąpienia dotychczasowego standardu nowym ocenić należy jako niewielkie. Prowadzone są również badania mające na celu utworzenie bardziej efektywnego niż obecnie stosowany (w tym w Polsce) standardu MPEG-4 (H.264/MPEG-4 AVC) kompresji sygnału telewizyjnego. Chodzi o standard znany jako HEVC (High Efficiency Video Coding), określany także jako MPEG-H (lub w pełnym określeniu H.265/MPEG-H Part 2). Standard HEVC charakteryzuje się dwukrotnie wyższym stopniem kompresji sygnału niż standard MPEG-4, przy zachowaniu tej samej jakości przekazywanej informacji [22]. Zastosowanie tego standardu może udrożnić wprowadzenie do emisji telewizji UHD (4K) w systemach telewizji programowej, a także w Internecie przy strumieniowym przekazie video. 6. Radiofonia cyfrowa Generalnie sytuacja w tej dziedzinie, w porównaniu do przedstawionej przed rokiem [1], nie uległa istotnej zmianie. Nadal radiofonię cyfrową promuje KRRiT i jedynym nadawcą, który realizuje program cyfryzacji radia w Polsce jest Polskie Radio. Inni nadawcy zachowują w tej sprawie znaczną rezerwę, a liczni komentatorzy wyspecjalizowaniu w problematyce mediów elektronicznych są zdecydowanymi przeciwnikami tego przedsięwzięcia. Spór o radio cyfrowe w Polsce dobrze ilustrują dwie publikacje. Pierwszą z nich jest stanowisko grupy nadawców komercyjnych, opublikowane w Rzeczpospolitej z dnia 13 stycznia 2014 [29], druga wypowiedź członka KRRiT Witolda Grabosia z dnia 17 stycznia 2014 [30]. Niewskazani bezpośrednio nadawcy, podpisani jako grupa, przytaczają w [29] liczne argumenty wskazujące na nieracjonalność projektu implementacji w Polsce radiofonii cyfrowej, która miałaby zastąpić najbardziej popularną dziś radiofonię UKF FM. Wśród przytaczanych argumentów do najważniejszych należą wskazywane przez nadawców wysokie koszty społeczne związane z tym projektem, do których głównie należy koszt wymiany odbiorników, szacowany na około 16 mld PLN oraz związane z tym prawdopodobieństwo utraty około 25% słuchaczy radia. Nadawcy komercyjni radiofonię cyfrowa widzą raczej w Internecie, co już ma miejsce, niż w wolnej przestrzeni. Ponadto nadawcy wskazują, że zamiana nadawania UKF FM na radiofonię cyfrową nie przyniesie poprawy jakości przekazu radiowego, albowiem jakość dźwięku w obu systemach jest porównywalna. Podkreśla się także, iż w krajach, które wdrażają radio cyfrowe, ten sposób nadawania (odbioru) jest w stagnacji lub w regresie, czyli że radio cyfrowe sukcesu nie odnosi. Stanowisko przedstawione przez W. Grabosia [3] podkreśla, że w cyfryzacji radia chodzi nie tylko przekaz audio (muzykę), lecz także o nowe medium zdolne przekazywać również obraz oraz złożone informacje tekstowe. Ponadto podkreśla się doskonałość przekazu 22

23 dźwięku cyfrowego. Generalnie KRRiT stoi na stanowisku, że cyfryzacja radia wcześniej czy później jest nieuchronna wobec powszechnej tendencji cyfryzacji systemów komunikacji elektronicznej. Argumenty obu stron są od dawna dobrze znane i w związku z tym o powodzeniu projektu podjętego przez Polskie Radio zadecyduje po prosu rynek, czyli użytkownicy radia radiosłuchacze. 7. Problemy regulacyjne rynku mediów elektronicznych Zagadnienie te obszerniej przedstawiono w [1]. W obszarze tym w istocie nic nowego nie nastąpiło od około roku, od czasu opracowania sprawozdania z prac prowadzonych w 2013 roku przez autora niniejszego opracowania i przygotowania publikacji [1]. Nadal brak nowoczesnej ustawy o mediach, o co od wielu lat analitycy rynku mediów upominają się. Ustawa taka jest konieczna głównie w celu uregulowania statusu i roli w życiu społecznym mediów publicznych, ważnego składnika państwa demokratycznego. Media publiczne w Polsce i w wielu krajach UE (Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Austria, Dania) mają tradycyjnie silną pozycję i są zasilane z abonamentu radiowo-telewizyjnego (RTV). Kilka krajów Europy zasila media publiczne z budżetu państwowa [25]. Nowoczesna ustawa o mediach elektronicznych (o radiu i telewizji) powinna wyraźnie określić źródła finansowania mediów publicznych, a także doprecyzować ich rolę i zadania w działalności demokratycznego państwa prawa. Podjęta w ubiegłym (2013) roku inicjatywa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o zastąpieniu abonamentu RTV tzw. opłatą audiowizualną (wzorem rozwiązania niemieckiego) nie znalazła jak dotąd wyrazu choćby w projekcie ustawy zgłoszonej przez Rząd do Sejmu [25]. Tymczasem nadal funkcjonuje obowiązek uiszczania abonamentu RTV, który w wyniku latami trwających politycznych ataków na instytucję abonamentu RTV, realizowany jest przez obywateli opieszale. Również przez lata nieskuteczne działania Poczty Polskiej (PP) w zakresie ściągalności opłat abonamentowych pogłębiały kryzys w sytuacji finansowej mediów. Aktualny stan realizacji wpływów z abonamentu RTV pokazujemy na rys.8, pobranym z Gazety Wyborczej (GW) z dnia [25]. Jak widać stan krytyczny w zakresie wnoszenia wpłat abonamentowych trwa, a nawet pogłębia się. Jedynie doraźnie ratuje sytuację poprawa ściągalności wymuszona przez PP po przez ściąganie opłat zaległych. Zasilanie z funduszu abonamentowego nadawców mediów publicznych (decyduje o tym KRRiT) obejmuje w 58% TVP SA, PR w 23% oraz w pozostałej kwocie (ok. 20%) nadawców regionalnych [25]. Dane dotyczące wpływów abonamentowych i ich podziału pochodzą z KRRiT, podobnie jak publikowane w [1]. W związku powyższym publiczne media elektroniczne nadal nie mają zagwarantowanych dochodów abonamentowych i powoli przesuwają się, jeśli chodzi o kształt programowy, w stronę mediów komercyjnych, albowiem głównym źródłem finansowania ich działalności są dochody z reklam. W ocenie członka KRRiT p. Sławomira Rogowskiego Rada w ramach swoich kompetencji informuje parlamentarzystów i rząd o pilnej konieczności zmiany prawa w tym zakresie, bo brak sprawnie funkcjonujących, stabilnie finansowanych mediów publicznych bardzo osłabia demokratyczne państwo [25]. Jest to ważne stwierdzenie, wypowiedziane przez przedstawiciela wysokiego, konstytucyjnie umocowanego organu regulacyjnego w dziedzinie mediów elektronicznych. 23