Media elektroniczne po pierwszym etapie cyfryzacji telewizji naziemnej w Polsce

Transkrypt

1 Media elektroniczne po pierwszym etapie cyfryzacji telewizji naziemnej w Polsce Sprawozdanie z pracy nr: Autor: Prof. dr Andrzej Zieliński Warszawa, listopad 2013

2 2

3 Spis treści 1. Wstęp Rynek telewizyjny na świecie główne charakterystyki Przełączenie cyfrowe telewizji naziemnej głównym czynnikiem zmian rynku telewizyjnego w Polsce w 2013 roku Możliwy dalszy rozwój naziemnej telewizji cyfrowej i zmian rynku telewizyjnego w Polsce Podstawowe problemy regulacyjne (prawne i ekonomiczne) rynku mediów elektronicznych Radiofonia cyfrowa w Polsce - początek cyfryzacji Wnioski B i b l i o g r a f i a

4 4

5 1. Wstęp Usługi telewizyjne należą do najważniejszych i jednocześnie najstarszych, obok radiofonicznych, usług mediów elektronicznych. Przeszły one długą drogę rozwojową, począwszy od stosunkowo prymitywnej telewizji czarno-białej nadawanej w pierwszej połowie XX wieku do współczesnej cyfrowej telewizji kolorowej i przestrzennej (3D) wysokiej rozdzielczości. Niewątpliwie głównym czynnikiem rozwoju telewizji był postęp naukowo-techniczny (nt) jaki dokonał się w ciągu ostatnich około 100 lat zarówno w technologii elektronowej, jak też w dziedzinie teorii i obróbki sygnału, zwłaszcza cyfryzacji sygnałów i zastosowań technik komputerowych do obróbki obrazu. Do współczesnych problemów postępu n-t w dziedzinie telewizji powrócimy w dalszej części artykułu. Wraz z globalnym upowszechnieniem telewizji (usług telewizyjnych) o kształcie rynku usług telewizyjnych zaczęły współdecydować, obok postępu n-t, także zjawiska typowo rynkowe i polityczne, albowiem rynek tych usług osiągnął wielki wpływ na zjawiska ekonomicznego rozwoju gospodarek państw posiadających rozwiniętą telewizję, a także na zjawiska rozwoju społecznego i politycznego społeczeństw tych państw wobec wielkiego wpływu telewizji na opinię publiczną. W związku z tym powszechnie w świecie rynek usług telewizyjnych, a także radiofonicznych (mający podobne znaczenie jak rynek telewizyjny) objęte zostały regulacją państwową, której formy, w zależności od ustroju państw, różnią się znacznie: od bezpośredniej własności i kontroli państwowej po całkowicie liberalne nadawanie treści z zachowaniem jedynie niezbędnej kontroli technicznej, głównie wyrażającej się w polityce wykorzystania widma elekromagnetycznego. W opracowaniu niniejszym wskażemy na główne charakterystyki rynku telewizyjnego w świecie, jako odniesienie do oceny rynku telewizyjnego w Polsce. Jeśli chodzi o rynek krajowy to podkreślić należy, że głównym obecnie czynnikiem wpływającym na stan i zmiany rynku telewizyjnego jest niewątpliwie trwająca cyfryzacja telewizji naziemnej, której pierwsze zasadnicze stadium rozwoju, polegające przede wszystkim na przełączeniu transmisji analogowej na cyfrową zostało ukończone z końcem lipca 2013 roku. Nie oznacza to jednak końca zmian na rynku telewizji naziemnej, albowiem czeka nas kolejne stadium rozwoju naziemnej telewizji cyfrowej polegający na uruchomieniu kolejnych multipleksów telewizji naziemnej. Dla przypomnienia stwierdźmy także, że w pierwszym stadium uruchomione zostały 3 multipleksy i to nie w pełnym zakresie możliwości programowych i emisyjnych. Pełne wykorzystanie pierwszego multipleksu MUX1 nastąpi w kwietniu 2014 i w tym też terminie pełne pokrycie emisją całego kraju uzyska multipleks MUX3. W zakończeniu niniejszego opracowania przedstawimy krótko problematykę dotyczącą cyfryzacji radiofonii, która obecnie wkracza w Polsce w nowy, cyfrowy etap swojego rozwoju. 2. Rynek telewizyjny na świecie główne charakterystyki W ocenie firmy IDATE w 2013 roku (wg danych z kwietnia 2013) globalna liczba gospodarstw domowych odbierających telewizję wynosi 1,4 mld [1], a w roku 2016 osiągnie poziom 1,5 mld, co oznacza dostęp do usług telewizyjnych dla 80 do 90% populacji świata. Podajmy także, że wg szacunków innej firmy badawczej PwC (PricewaterhouseCoopers) [2] przychody operatorów telewizyjnych płatnej telewizji z tytułu wpływów z abonamentów w roku 2013 osiągną kwotę 209,6 mld USD, a roku 2016 kwotę 254,6 mld. Odpowiednie dane dotyczące lat 2013 i 2016 publikowane przez firmę IDATE [1]) nieco różnią się od podawanych przez PwC, jednak różnice te są małe, więc nieistotne. Jeśli uwzględnić 5

6 przychody operatorów z reklam to zgodnie z danymi firmy IDATE (patrz Rys.2) łączne przychody operatorów w 2013 roku można oszacować na poziomie 406 mld USD. Przewiduje się także, że w 2016 roku przychody te osiągną poziom 496 mld USD. Dla porównania podajemy, że wg innej firmy badawczo konsultingowej Gartner [3] wartość rynku usług telekomunikacyjnych w świecie (wydatki na usługi, czyli przychody operatorów) wyniesie w 2013 r mld USD, a w roku mld. Można więc stwierdzić, że rynek usług telewizyjnych na świecie rośnie i wkrótce obejmie właściwie całą populację ludzką. Odpowiednio do tego ekonomiczne wskaźniki rynku telewizyjnego także rosną, a wpływy z tytułu świadczenia usług rozkładają się prawie równo pomiędzy wpływami z opłat abonamentowych uiszczanych przez użytkowników płatnej telewizji i wpływami z emisji reklam (patrz Rys.2). Dzięki swoim walorom i atrakcyjności telewizja w istocie jest dostępna w każdym państwie świata. Pokazują to statystyki, które opublikowała Rzeczpospolita [1] w ślad za firmą IDATE. Statystyki ilustrowane są rysunkami zawartymi w [1] i które odtwarzamy na Rys.1 i 2. Rys.1. Gospodarstwa domowe na świecie odbierające telewizję z podziałem wg techniki odbioru (sposobu dystrybucji) Rys. 2 podajemy w wersji oryginalnej, takiej jak go opublikowała Rzeczpospolita. Na Rys.2 struktura rynku w rejonie Ameryki Pn w odniesieniu do sposobu dystrybucji, została podana z błędem polegającym na tym, iż IPTV obejmuje tu istotnie 8% rynku, ale linię wskazującą na rysunku poprowadzono błędnie do obszaru odnoszącego się do telewizji kablowej. 6

7 Rys.2. Podstawowe dane dotyczące globalnego rynku telewizyjnego: struktura rynków na pięciu kontynentach z podziałem procentowym wg techniki odbioru (sposobu dystrybucji, globalne liczby gospodarstw odbierających telewizję w roku 2012 oraz dane ekonomiczne dotyczące wpływów operatorskich z tytułu świadczenia usług telewizyjnych z prognozą do 2016 roku Rysunki 1 i 2 pokazują także znaczenie współczesnych technik dystrybucji (i odbioru) sygnału telewizyjnego. Okazuje się, że podstawową metodą jest odbiór za pośrednictwem sieci kablowych (telewizji kablowej TVC), drugą, co do znaczenia, jest odbiór naziemny (TVT, lub w polskim oznaczeniu TVNZ) i trzecią odbiór satelitarny (TVB-S). Czwartą i stosunkowo nową metodą odbioru jest odbiór za pośrednictwem sieci internetu, nazywany telewizją internetową (IPTV). Ta ostatnia technologia jest jeszcze w początkowej fazie rozwoju i jej znaczenia jest jeszcze stosunkowo nieznaczne, co dowodnie pokazuje Rys.1. Widzimy, że IPTV (Rys.2) pewną role odgrywa w Ameryce Pn oraz w Europie, a także w najbardziej rozwiniętych krajach Azji Japonii i Korei Płd. To ostatnie stwierdzenie nie wynika z danych pokazanych na Rys.2, albowiem o charakterystyce statystycznej regionu Azji i Pacyfiku decydują kraje najbardziej ludne Chiny i Indie. Region Azji i Pacyfiku jest zresztą bezwzględnie najbardziej ludny, co powoduje, że rynek telewizyjny tego regionu jest największy i przez to o wielkim znaczeniu. Jak pokazuje Rys.2 suma wszystkich gospodarstw domowych odbierających telewizję pozostałych regionów geograficznych jest mniejsza niż gospodarstw Azji i Pacyfiku. Popularność techniki IPTV jest ściśle związana ze stopniem rozwoju szybkiego internetu i upowszechnieniem telekomunikacyjnej infrastruktury szerokopasmowej, a to jest cechą krajów najbardziej technologicznie rozwiniętych. Analizując globalne dane statystyczne pokazane na Rys.2 stwierdźmy, że najbardziej tradycyjna metoda dystrybucji i odbioru sygnału telewizyjnego telewizja naziemna ma się zupełnie dobrze i w popularności jej występowania zajmuje drugie w świecie miejsce. Technika satelitarna nie jest dominująca, jakkolwiek stosunkowo ma największe przyrosty w liczbie abonentów (użytkowników). Naziemna telewizja cyfrowa nie jest na świecie dominującą formą odbioru. Obecnie zaledwie 15% odbiorców korzysta z tej technologii. Przewiduje się, że w 2018 roku uzyska ona popularność na poziomie 35% [3]. W ramach technologii odbioru cyfrowego najpopularniejszym standardem odbioru w świecie jest standard DVB-T, jakkolwiek w Chinach, stających się największym krajowym rynkiem telewizyjnym, wykorzystuje się 7

8 najmłodszy standard telewizyjny DMB-T. Na Rys.3, w ślad za Rzeczpospolitą [3] pokazujemy niektóre dane ilustrujące stan naziemnej telewizji cyfrowej na świecie. W Europie cyfryzacja telewizji naziemnej uzyskała wysoki priorytet Unii Europejskiej, która w swoim programie lizbońskim w 2000 roku przyjęła postanowienie, że w 2015 roku ustanie ochrona transmisji analogowej w krajach UE, co oznaczało konieczność przeprowadzenia przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej w Europie w tym terminie. Później ustalono, że przełączenie to powinno być zakończone do końca 2012 roku. Niestety kilka krajów europejskich, w tym Polska, przyspieszonego terminu nie dotrzymało. Jak wiadomo w Polsce przełączenie to zaplanowano i wykonano do końca lipca Spośród krajów członkowskich terminu roku 2012 do dotrzymali także: Bułgaria, Węgry, Grecja, którzy podobnie jak Polska przełączenie kończą w 2013 roku, oraz Rumunie, która zakończy przełączenie w 2014 roku. Ponadto dotyczy to także kilku krajów europejskich niebędących członkami UE (Ukraina, Serbia, Macedonia, Bośnia, Białoruś). Rys.3. Liczba gospodarstw domowych w niektórych krajach świata korzystających z naziemnej telewizji cyfrowej Ważnym czynnikiem rozwoju telewizji cyfrowej jest stale rosnąca popularność kanałów HD, w tym kanałów sportowych HD. Pokazuje to Rys.4, dotyczący Europy, opublikowany w Rzeczypospolitej [4] z dnia na podstawie badań [5] Europejskiego Obserwatorium Audiowizualnego (European Audiovisual Observatory EAO - międzynarodowa organizacja działająca przy Radzie Europy). Najwięcej kanałów HD obejmuje programy sportowe, w drugiej kolejności filmowe. Pokazane liczby kanałów HD odnoszą się do wszystkich sposobów dystrybucji, a więc telewizji satelitarnej, kablowej, naziemnej oraz IPTV. Generalnie biorąc pozycja tzw. telewizji liniowej (rozpowszechnianej głównie za pomocą telewizji naziemnej, kablowej i satelitarnej) jest na światowym rynku telewizyjnym niezachwiana i dominująca. Świadczą o tym przytoczone powyżej w niniejszym opracowaniu statystyki. Potwierdzają to także statystyki oglądalności wyrażone w średnim dziennym czasie oglądalności telewizji. Wg firmy badawczej Eurodata TV Worldwide (parz także Rzeczpospolita ) czas ten wzrastał wciągu roku o około 6 min na dzień w latach , osiągając w 2011 roku wielkość 196 min. Biorąc pod uwagę dynamikę tych zmian oraz postępy cyfryzacji telewizji naziemnej w świecie, a więc wzrost liczby dostępnych kanałów i wyższą jakość transmisji oraz wzrost liczby kanałów HD, można przypuszczać, że w latach czas ten zwiększył się do wartości przekraczającej 200 minut. 8

9 Rys.4. Emisja telewizyjnych kanałów wysokiej rozdzielczości (HD) w UE w 2012 roku i w latach poprzednich 3. Przełączenie cyfrowe telewizji naziemnej głównym czynnikiem zmian rynku telewizyjnego w Polsce w 2013 roku Niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem dotyczącym rozwoju rynku telewizyjnego w Polsce w 2013 roku było zakończenie procesu przełączenia naziemnej telewizji analogowej na cyfrową, a wraz z tym znaczne poszerzenie liczby kanałów dostępnych dla audytorium telewizyjnego w całym kraju. Jak już wspomniano w poprzednim rozdziale niniejszego opracowania Polska znalazła się jednak w tej grupie państw członkowskich UE, które nie dotrzymały zalecanego terminu (koniec 2012 roku) zakończenia procesu przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej. W stosunku do przyjętych jeszcze przez Rząd w 2005 roku decyzji o cyfryzacji telewizji naziemnej i postanowień KRRiT z końca tamtego roku, która przewidywała rozpoczęcie transmisji cyfrowej telewizji w 2007 roku, odnotować niestety trzeba około 4-letnie opóźnienie tego procesu. Opóźnienie to było skutkiem zmian jakie nastąpiły po wyborach parlamentarnych i prezydenckich z jesieni 2005 roku, a także długotrwałych sporów kompetencyjnych w trójkącie UKE, KRRiT i nadawcy, który trwał aż do początku właściwego procesu przełączenia, co nastąpiło po przyjęciu obecnie realizowanej strategii cyfryzacji telewizji naziemnej. Rząd zaaprobował tę strategię w grudniu 2010 i potwierdził ją Parlament przyjmując w połowie 2011 roku tzw. ustawę cyfryzacyjną [20]. 9

10 Przebieg przygotowań do efektywnego rozpoczęcia przełączenia cyfrowego był opisywany przez autora niniejszego opracowania w kilku kolejnych publikacjach ilustrujących dylematy i trudności przeprowadzenia tego złożonego procesu o dużym stopniu trudności technicznych i społecznych oraz wyważenia sprzecznych niekiedy interesów ekonomicznych nadawców (patrz [5,6,7]). Przebieg procesu przełączenia ilustruje Rys.5, zaczerpnięty z Gazety Wyborczej z dnia 6 listopada 2012 roku. Z danych wykorzystanych na Rys.5 wynika, że proces przełączenia rozpoczął się w listopadzie 2012 roku. W istocie pokazane na rysunku etapy wskazują na momenty wyłączenia transmisji analogowych na danym obszarze, natomiast transmisja cyfrowa na wskazanych obszarach podejmowana była już wcześniej (tzw. simulcast) w celu ułatwienia telewidzom przystosowanie się do nowych okoliczności odbioru. Rys.5. Etapy przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej w Polsce Proces przełączenia telewizji naziemnej w Polsce, traktowany w wąskim sensie - jako zastąpienie transmisji analogowej transmisją cyfrową głównych programów telewizyjnych (chodzi tu o programy TVP1, TVP2, TVP3, Polsat i TVN) traktować trzeba jako w zasadzie wykonany w zaplanowanym (w koncepcji rządowej z 2010 roku) terminie czyli w końcu lipca Jednak biorąc pod uwagę niepełne jeszcze wykorzystanie multipleksów MUX1 i MUX3, proces ten ostatecznie dokonany zostanie w terminie późniejszym - do końca kwietnia Chodzi o to, że ostateczne wypełnienie programowe multipleksu MUX1 10

11 zostało wykonane przez KRRiT dopiero w sierpniu 2013, a także o to, że pełne pokrycie kraju transmisją multipleksu MUX3 może nastąpić dopiero po uwolnieniu niezbędnych kanałów częstotliwościowych, co ma miejsce po zamknięciu nadawania analogowego z końcem lipca W tym też terminie (kwiecień 2014) nastąpi przeniesienie się nadawcy publicznego TVP SA do multipleksu MUX3 (obecnie podstawowe programy TVP nadawane są w multipleksie MUX1), który w całości oddano do dyspozycji TVP i co związane jest z osiągnięciem przez MUX3 pełnego pokrycia kraju. Na Rys.6, wykonanym na podstawie danych firmy badawczej Nielsen Audience Measurement i opublikowanym w Rzeczpospolitej (str. A10, lipca 2013), pokazujemy aktualnie (w połowie 2013 roku) dostępne programy emitowane w trzech nadawanych cyfrowych multipleksach (MUX1, MUX2, i MUX3) oraz procentowy udział tych programów w ogólnopolskiej widowni telewizyjnej. Liczba emitowanych programów obecnie wynosi 19 a uwzględniając decyzje KRRiT z sierpnia 2013, po przeniesieniu TVP do MUX3 i podjęciu transmisji nowych programów w trzech multipleksach nadawane będą 23 programy na terytorium całego kraju. Rys.6. Procentowy udział w ogólnopolskiej widowni telewizyjnej programów telewizyjnych emitowanych w trzech cyfrowych multipleksach w Polsce w połowie 2013 roku (Rzeczpospolita A10, ) Ponieważ obecnie (po 1 lipca 2013 do kwietnia 2014 roku) multipleks MUX3 nie ma jeszcze pełnego pokrycia kraju to nie wszystkie wskazane na Rys.6 programy są jednakowo dostępne na terytorium całego kraju. Stan równego dostępu do wskazanych programów zostanie osiągnięty w kwietniu Ponadto należy zauważyć, że w pewnych obszarach, w terenie o tzw. trudnej konfiguracji występują luki w naświetleniu sygnałem cyfrowym (województwo podkarpackie, pewne obszary w województwie warmińsko-mazurskim), co ma być kompensowane włączeniem 13 stacji doświetlających. Etapowemu przełączeniu telewizji naziemnej w oczywisty sposób towarzyszył proces zwiększania się liczby widzów (audytorium) wykorzystujących emitowane w systemie telewizji naziemnej programy cyfrowe. Proces ten pokazujemy na Rys.7, opublikowanym w Gazecie Wyborczej z dnia 23 lipca 2013 roku [9], w dniu pełnego wyłączenia nadajników analogowych w Polsce. Liczba procentowa 37,4% wskazuje odsetek telewidzów odbierających już naziemna telewizję cyfrową. Odnosi się ona do około 3 do 3,5 mln gospodarstw domowych. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że dotyczy to widzów odbierających telewizję naziemną jako podstawowy rodzaj telewizji. Dane te już po przełączeniu potwierdza MAC (Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji) [17}. 11

12 Rys.7. Odsetek osób mających dostęp do naziemnej telewizji cyfrowej (GW ) w trakcie etapowego przełączania telewizji naziemnej w Polsce W uzupełnieniu danych pokazanych na Rys.7 na kolejnym rysunku pokazujemy strukturę podstawowej części rynku telewizyjnego w Polsce, rynku telewizji płatnej obejmującej telewizje satelitarną i kablową. Pokazuje to Rys.8 opublikowany w Gazecie Wyborczej [10]) na podstawie danych Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej (PIKE) z marca Jeśli chodzi o sposób realizacji usług telewizyjnych to jak widać dostęp satelitarny cieszy się największym powodzeniem w Polsce i korzysta niego około wg PIKE 6,1 mln gospodarstw domowych. W tym segmencie rynku w 2013 roku (po negocjacjach, które odbywały się w 2912 roku) doszło do połączenia się dwóch platform satelitarnych Telewizji n z Cyfrą+. Obecnie tworzą one platformę satelitarna oznaczoną symbolem nc+. Fuzja ta przebiegła w atmosferze skandalu, ponieważ właściciele postanowili fuzję tę wykorzystać do podniesienia cen za usługi bez koniecznej akceptacji klienteli, co skończyło się przeprosinami ze strony kierownictwa firmy i karą nałożoną na firmę przez UOKiK w wysokości 10 mln PLN. Ponadto, jak donosi Rzeczpospolita z dnia , na koniec czerwca 2013 firma utraciła 200 tys. w ciągu półrocza Największą platformą satelitarną pozostaje Cyfrowy Polsat. Na drugim miejscu wśród operatorów telewizji płatnej znajduje się telewizja kablowa z liczbą obsługiwanych gospodarstw (abonentów) około 4,5 mln, a wg danych GUS nawet około 4,9 mln [12]. Obok głównych sieci telewizji kablowej uwzględnionych na Rys.8 (mających około 68% rynku) występuje także liczna grupa (około 400) mniejszych sieci obejmująca w sumie około 32% rynku telewizji kablowej, a także pewna grupa użytkowników telewizji IPTV, której liczebność jest trudna do oszacowania. Wobec dużego zróżnicowania właścicielskiego rynku telewizji kablowej, jako efekt wzrostu znaczenia telewizji naziemnej po jej cyfryzacji i dalszym rozwoju, oczekuje się przyspieszenia procesu 12

13 konsolidacji tego rynku w celu zwiększenia efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw operatorskich działających na tym rynku [9], [11]. Łącznie liczbę abonentów (gospodarstw domowych) telewizji płatnej (satelitarnej i kablowej) w Polsce można oszacować na około 11 mln, co także określa liczbę gospodarstw domowych korzystających z tej formy telewizji. W uzupełnieniu dodajmy, że wg GUS pełna liczba gospodarstw domowych w Polsce wynosi około 14 mln, co oznacza, że z bezpłatnej telewizji naziemnej korzysta około 3 mln gospodarstw. Potwierdza to wnioski podane na podstawie danych pokazanych na Rys.7. Rys.8. Struktura rynku telewizji płatnej (satelitarnej i kablowej) w Polsce na koniec 2012 roku Porównanie przytoczonych danych dotyczących struktury rynku telewizyjnego w Polsce z danymi światowymi wskazuje na inną w przypadku Polski strukturę rynku pod względem techniki odbioru i znaczenia telewizji płatnej. Przede wszystkim widać, że dominującą formą odbioru telewizji w Polsce jest technika satelitarna, podczas gdy w świecie dominuje odbiór kablowy, a drugie miejsce zajmuje dostęp naziemny. W przypadku Polski odbiór naziemny jest na trzecim miejscu. Odbiór telewizji IPTV ma znaczenie marginalne, podobnie jak w większości krajów świata. Biorąc pod uwagę przytoczoną powyżej analizę danych dotycząca struktury polskiego rynku telewizyjnego pod względem sposobu odbioru, strukturę tę ilustrujemy na Rys.9. Budując wykres podany na tym rysunku przyjęliśmy arbitralnie liczbę użytkowników IPTV na poziomie 0,3 mln, jakkolwiek firma PwC podaje liczbę 0,2mln na koniec 2012 (patrz Rys.10) 13

14 7 6 6,1 mln 5 4, , ,3 TVS TVC TVNZ IPTV Rys.9. Gospodarstwa domowe w milionach z podziałem na technikę odbioru (TV S satelitarna, TV C kablowa, TV NZ - naziemna, IPTV - komputerowa), stan na koniec 2012 r. Ukształtowanie się takiej jak pokazano na Rys.9 struktury rynku telewizyjnego w Polsce jest wynikiem opóźnienia się procesu przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej, co spowodowało odwrót widowni telewizyjnej od gorszej jakościowo telewizji analogowej, która zbyt długo była utrzymywana jako wyłączna forma telewizji naziemnej. Telewidzowie mając do dyspozycji nowoczesny sprzęt odbiorczy i bogatą ofertę telewizji płatnej (satelitarnej i kablowej) w oczywisty sposób preferowali telewizje płatną. Po przełączeniu cyfrowym i dalszym rozwoju cyfrowej telewizji naziemnej może ona być alternatywą dla telewizji satelitarnej i kablowej, zwłaszcza, że w odniesieniu do programów najbardziej popularnych telewizja naziemna jest i będzie bezpłatna (jeśli nie liczyć obowiązującego prawnie wszystkich obywateli Polski abonamentu RTV). W obecnym stadium cyfryzacji polskiej telewizji naziemnej, kiedy jeszcze nie uruchomiono wszystkich możliwości wynikających z przełączenia cyfrowego (niepełne wykorzystanie multipleksu MUX1 i nierozciągnięty na cały kraj MUX3, a także planowane przesunięcie wszystkich programów TVP do MUX dopiero w kwietniu 2014) ocena wpływu cyfryzacji telewizji naziemnej na kształt rynku telewizyjnego może być niepełna i wstępna. Także nieokreślony kształt następnego stadium rozwoju cyfrowej telewizji naziemnej, zwłaszcza brak decyzji UKE odnośnie do sposobu wykorzystania tzw. drugiej dywidendy cyfrowej (pasm częstotliwości uwolnionych w wyniku przełączenia cyfrowego) utrudnia sformułowanie perspektyw rozwoju tej formy odbioru telewizji w Polsce. Tymczasem wiele wskazuje na to, że grupa gospodarstw domowych w liczbie około 3 mln, która odbierała telewizję naziemną analogową pozostaje liczbowo dość stabilna po przełączeniu cyfrowym, jakkolwiek pierwsze badania prowadzone przez firmę badawczą Nielsem Audience Mearurement [13] oraz firmę Starlink [14], [9] wskazują już na pewne przesunięcia audytorium telewizyjnego pomiędzy telewizją płatną i bezpłatną na korzyść tej drugiej. Innym ciekawym skutkiem przełączenia cyfrowego jest wzrost czasu dziennej oglądalności programów telewizji w Polsce o około 6 minut, przy czym czas oglądania przez widzów telewizji naziemnej wyniósł 4 godziny i 22 minuty, a telewizji płatnej 4 godzin i 8 minut [13]. 14

15 Można sądzić, że trend wzrostu liczby widzów cyfrowej telewizji naziemnej będzie się umacniał wraz z powiększaniem się oferty programowej cyfrowej telewizji naziemnej, co nastąpi w kwietniu 2014 i następnie po uruchomieniu ewentualnych kolejnych multipleksów. Prognozę zmian na rynku telewizji płatnej (satelitarnej i kablowej) sporządzoną przez firmę badawczą PwC pokazujemy na Rys.10, zaczerpniętym z Rzeczpospolitej z dnia [15]. Rys.10. Stan obecny i prognoza rozwoju telewizji płatnej (satelitarnej i kablowej) w Polsce wg badań firmy PwC Jak widać PwC [15] przewiduje zmniejszenie się rynków telewizji satelitarnej i kablowej, jednak w stopniu raczej nieznacznym i sądzić można, że przede wszystkim na korzyść bezpłatnej telewizji naziemnej, jakkolwiek nie jest pewne czy ewentualne następne, wyższe multipleksy telewizyjne nie będą płatne. Na Rys.10 podano inne liczby gospodarstw domowych korzystających z telewizji satelitarnej, wydaje się jednak, że dane przytoczone w niniejszym opracowaniu są prawidłowe. Telewizja satelitarna i kablowa dysponuje znacznie większymi możliwościami nadawania programów HD i może to być dla wielu odbiorców telewizji przesądzającym czynnikiem o wyborze tych technik odbioru za preferowane. Jak ważne jest nadawanie kanałów HD pokazuje Rys.4, na którym widać jak szybko w Europie wzrasta liczba nadawanych kanałów HD i jak wiele takich kanałów w krajach rozwiniętych Europy funkcjonuje. Niestety wśród nich Polska nie należy do potentatów w tej dziedzinie., co widać na Rys.4. Tak więc mnogość kanałów HD umacniać będzie wiodącą pozycję telewizji płatnych na rynku telewizyjnym. Ponadto telewizja satelitarna i kablowa oferuje znacznie większą paletę wszystkich dostępnych kanałów, zarówno HD jak też SD (standardowej rozdzielczości), co dla wielu telewidzów ma również duże znaczenia, zwłaszcza wśród amatorów transmisji sportowych i filmowych. Co prawda po uruchomieniu kolejnych wyższych multipleksów telewizji naziemnej w Polsce liczba programów rzędu około 40 dostępnych w pakiecie telewizji bezpłatnej (lub nisko płatnej) może być dla wielu telewidzów wystarczająca. Jak wiadomo w obecnym stadium przełączenia cyfrowego w Polsce telewizja publiczna (TVP SA) zajmuje część pojemności multipleksu MUX1 (do kwietnia 2014) i w ramach zwiększonych w ten sposób swoich możliwości emisyjnych nadaje w standardzie HD dwa swoje wiodące programy (TVP1 i TVP2). Niestety wraz z przeniesieniem się TVP do MUX3 ze swoimi programami nadawanie HD w telewizji naziemnej w Polsce prawdopodobnie zostanie zaniechane, co zmniejszy jej atrakcyjność. Widomym skutkiem cyfryzacji telewizji naziemnej są zmiany na rynku oglądalności oferowanych programów telewizyjnych w Polsce, a co za tym idzie na rynku reklam 15

16 telewizyjnych. Interesujące dane z tego zakresu przynoszą badania firmy Starlink przytoczone w Raporcie Specjalnym Cyfryzacja telewizji w Polsce [14] oraz przez firmę Nielsen Audience Measurement przytoczone w [16]. Na Rys.11, zaczerpniętym z Gazety Wyborczej z dnia [16], pokazujemy zmiany na przestrzeni lat oglądalności telewizji i jej przesunięcia pomiędzy tzw. wielką czwórką nadawców (TVP1, TVP2, Polsat, TVN) a pozostałymi stacjami nadawczymi, na ogół małymi, emitującym programy tematyczne. Rys.11. Udział polskich stacji telewizyjnych w ich oglądalności na przestrzeni lat Jak widzimy udział w oglądalności programów wielkiej czwórki maleje, a pozostałych stacji rośnie, przy czym proces ten uzyskał znaczną dynamikę podczas realizacji cyfrowego przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej. Naturalnie pozycja każdej stacji z czterech z wielkiej czwórki jest zdecydowanie lepsza niż każdej stacji z pozostałych, co wiąże się z posiadaniem znacznie większego potencjału twórczego, technicznego i finansowego stacji wielkich (patrz Rys.5). Jednak w sumie zainteresowanie widowni zdaje się przesuwać w kierunku programów stacji mniejszych, a ich widownia wzrasta także po prostu dzięki temu, że uzyskały one zasięg ogólnopolski w ramach telewizji naziemnej, czego nie było przed cyfryzacją. Zmiany oglądalności pociągają za sobą podobne zmiany dotyczące przepływu środków na reklamę, obniżając przychody wielkiej czwórki i zwiększają przychody pozostałych stacji. Dane dotyczące pierwszego półrocza 2013 wskazują na spadki wielkich stacji w granicach do 14%, natomiast mali obecni w multipleksach telewizji naziemnej uzyskali wzrosty do 50% [14]. Ponieważ źródłem utrzymania stacji komercyjnych są przychody z reklam (oraz z abonamentu miesięcznego w przypadku telewizji płatnej) to zjawiska te będą miały istotny wpływ na programową działalność stacji i strukturę rynku. Skutki te będą widoczne w 16

17 dłuższym okresie, w którym także oddziaływać na rynek będzie następne stadium rozwoju cyfryzacji telewizji naziemnej. Pewnym uzupełnieniem głównego rynku telewizyjnego, do którego zaliczamy usługi świadczone przez platformy satelitarne, sieci kablowe i telewizję naziemną, jest tzw. telewizja mobilna. Pierwotnie telewizyjne usługi mobilne wiązano ze standardem telewizyjnym DVB- H (transmitowane za pośrednictwem sieci komórkowych), które w drugiej połowie pierwszej dekady lat dwutysięcznych były rozpowszechniane głównie w krajach azjatyckich Dalekiego Wschodu, a także w pewnym stopniu w Europie, głównie we Włoszech. Usługi te Jednak szerokiej popularności w Europie i Ameryce nie zdobyły. W Polsce UKE postanowił część dywidendy cyfrowej, związanej z odzyskaniem pasm częstotliwościowych w wyniku cyfryzacji telewizji naziemni, przeznaczyć na rozwój telewizji mobilnej w systemie DVB-H i w wyniku konkursu przyznał w 2009 roku rezerwację częstotliwości związanych z tymi usługami firmie Info-TV-FM (ITF) z Zamościa. Do świadczenia tych usług jednak nie doszło, ponieważ główni operatorzy telefonii komórkowej wykazali brak zainteresowania tymi usługami, co zresztą stało sie powodem dochodzenia wszczętego przez UOKiK w tej sprawie. Ostatecznie w 2011 roku UKE zmienił warunki rezerwacji dla ITF wykreślając zapis o konieczności świadczenia telewizyjnych usług mobilnych w systemie DVB-H, otwierając w ten sposób ten rodzaj usług w Polsce na inne rozwiązania techniczne. Podobnie w Europie usługi zgodne z systemem DVB-H w istocie nie istnieją. Firma ITF została przejęta (zakupiona) w styczniu 2012 roku przez Cyfrowy Polsat (holding Z. Solorza) i w następstwie tego w połowie 2012 roku uruchomiono transmisje płatnych usług mobilnych w systemie DVB-T za pośrednictwem sieci Wi-Fi w dużych miastach Polski. Telewizję tę można odpłatnie odbierać za pośrednictwem specjalnego dekodera MT-5000 na smartfonach, tabletach, notebookach i telewizorach stacjonarnych. Dekoder ten umożliwia odbiór 8 kodowanych kanałów telewizyjnych, 12 kanałów radiowych i wszystkich bezpłatnych kanałów naziemnej telewizji cyfrowej. Zaliczając tę formę udostępnienia usług telewizyjnych do telewizji naziemnej można stwierdzić, że obok trzech podstawowych multipleksów telewizji naziemnej w Polsce już funkcjonuje także czwarty, mobilny multipleks telewizyjny w systemie DVB-T. Ocenia się, że popyt na tę telewizję mobilną w ciągu kilku najbliższych lat obejmie grupę odbiorców rzędu kilkudziesięciu tysięcy użytkowników [29], a siłą napędową jej rozwoju może być szybko rosnąca popularność tabletów i smartfonów. Jednak zasadniczego wzrostu znaczenia tych usług nie należy się spodziewać. 4. Możliwy dalszy rozwój naziemnej telewizji cyfrowej i zmian rynku telewizyjnego w Polsce Jak to przedstawiono w poprzednim rozdziale dokonane przełączenie cyfrowe jest pierwszym stadium rozwoju cyfrowej telewizji naziemnej i oczekiwane jest następne stadium tego procesu. Może ono polegać na otwarciu następnych multipleksów telewizyjnych wykorzystujących uzyskane zasoby widma elektromagnetycznego (zwane dywidendą cyfrową) w wyniku przełączenia cyfrowego dotychczasowej telewizji analogowej. Zgodnie z przyjętą rządową koncepcją część uzyskanej dywidendy już zagospodarowano na realizacje pierwszego stadium cyfryzacji w postaci udostępnienia trzech multipleksów, które są podstawą zrealizowanego przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej. W ramach tego stadium część dywidendy zadecydowano wykorzystać także na rozwój telekomunikacji komórkowej w systemie LTE oraz na rozwój telewizji mobilnej. W sumie te zasoby częstotliwościowe potocznie określa się jako pierwszą dywidendę. 17

18 Pozostały do wykorzystania zasoby, które określane są jako druga dywidenda i które pozwalają utworzyć kolejne multipleksy zlokalizowane w paśmie 700 MHz ( MHz). Perspektyw wykorzystania tych zasobów nie są jednak do końca jasne. W sprawie tej Prezes UKE w dniu 24 kwietnia 2013 ogłosiła dokument zatytułowany: Możliwości wykorzystania drugiej dywidendy cyfrowej w Polsce [18], który przedstawia dylematy z tym związane. Dokument ten poddany został szerokiej dyskusji społecznej (konsultacji), wyniki której zostały przedstawione na portalu internetowym UKE [19]. Podstawowym dylematem związanym w wykorzystaniem drugiej dywidendy cyfrowej jest konieczność wyboru pomiędzy dwoma zasadniczymi możliwościami: czy przeznaczyć drugą dywidendę na potrzeby rozwoju mediów elektronicznych (telewizji), czy też na rozwój telekomunikacji (szybkiego internetu). Jest także możliwe rozwiązanie pośrednie polegające na przeznaczeniu części tej dywidendy w objętości umożliwiającej utworzenie jeszcze jednego multipleksu telewizyjnego i drugiej części na potrzeby upowszechnienia szybkiego internetu (LTE). Wynik konsultacji nie ułatwi jednak Prezes UKE rozwiązania zarysowanego dylematu rozwojowego, albowiem zgodnie z przewidywaniami wszystkie organizacje i osoby związane z mediami opowiedziały się za przeznaczeniem drugiej dywidendy na rozwój mediów, natomiast reprezentanci środowiska telekomunikacyjnego za przeznaczeniem jej na rozwój telekomunikacji. Jedynym wyjątkiem od takiego podziału opinii była opinia Polkomtelu, który wypowiedział się za pierwszą możliwością, pomimo że sam reprezentuje środowisko telekomunikacyjne. Wiadomo także, że KRRiT wypowiada się za przeznaczeniem drugiej dywidendy na potrzeby rozwoju mediów elektronicznych (telewizji naziemnej), natomiast UKE raczej na potrzeby telekomunikacji. Decyzja przeznaczenia całej dywidendy na rozwój telekomunikacji skazuje telewizję naziemną na uwiąd, albowiem o dalszym jej rozwoju można zapomnieć. Ograniczenie telewizji naziemnej w Polsce do trzech w zasadzie obecnie znanych multipleksów cyfrowych (nawet z pełnym pokryciem całego kraju ich emisją, co samo w sobie jest wielkim krokiem rozwojowym) nie zapewnia koniecznej atrakcyjności tej formy transmisji, jaką jest odbiór w standardzie HD. Również możliwość podziału drugiej dywidendy w odpowiedniej części na potrzeby rozwoju telewizji naziemnej i w drugiej części dla telekomunikacji (szybkiego internetu) nie stworzy odpowiednich warunków dla szerszego wdrożenia transmisji HD w telewizji naziemnej w Polsce. W ramach systemu DVB-T z wykorzystaniem standardu kompresji MPEG-4 możliwe jest umieszczenie w jednym multipleksie telewizyjnym 7 (maksymalnie 8) programów o standardowej rozdzielczości (SD), lub 2 programów HD z jednym SD. W związku z tym powiększenie liczby multipleksów telewizji naziemnej tylko o jeden w ramach wykorzystania drugiej dywidendy nowej jakości do niej raczej nie wprowadzi. Przeznaczenie natomiast całości drugiej dywidendy na rozwój telewizji naziemnej może pozwolić na zwiększenie liczby programów HD do liczby, która może mieć istotne znaczenie dla telewidzów odbierających telewizję w tej postaci i poprawić strukturę rynku telewizyjnego na korzyść telewizji naziemnej, obecnie bezpłatnej. Nie jest także wykluczone, że decyzja o możliwym uruchomieniu czwartego multipleksu zapadnie wcześniej, albowiem w dniu 7 listopada UKE ogłosił dostępność częstotliwości z zakresu MHz do wykorzystania przez systemy telewizji cyfrowej w standardzie DVB-T w multipleksie ogólnopolskim [32], niezależnie od możliwości związanych z wykorzystaniem tzw. drugiej dywidendy. W związku z tym zainteresowanie takim multipleksem zgłosiło do UKE 17 firm, w tym także TVP SA (nie rezygnując z uzyskanego już stanu posiadania), słusznie uzasadniając to potrzebą rozszerzenia emisji telewizji naziemnej o programy nadawane w standardzie HD. Gdyby istotnie UKE zdecydowałby się na uruchomienie tego multipleksu, to 18

19 wraz z ewentualnym wykorzystaniem drugiej dywidendy na potrzeby rozwoju mediów powstałyby korzystne warunki promocji telewizji naziemnej po przez wprowadzenia do niej programów HD. Ewentualny multipleks ulokowany w III zakresie telewizyjnym napotkałby jednak na pewne trudności techniczne związane z potrzebą instalowania nowych (innych) anten odbiorczych w przypadku odbioru indywidualnego. Może to w pewnym stopniu ograniczyć dostępność do sygnałów tego multipleksu. Zwiększenie liczby programów HD nadawanych z przeznaczeniem dla polskiej widowni ma zasadnicze znaczenie w świetle dużych postępów w zakresie rozpowszechniania się coraz to nowszych rozwiązań naukowo-technicznych w dziedzinie budowy odbiorników telewizyjnych. Obecnie rozpowszechniają się odbiorniki o coraz większych rozmiarach ekranu - najczęściej LCD LED Full HD o wymiarach nie mniejszych niż 40 cali (60% sprzedaży dane z lipca 2013), przy czym najbardziej popularnym wymiarem jest przekątna ekranu 42 cale [22]. Powoduje to znaczny wzrost wymagań widowni odnośnie do jakości obrazu, co oznacza, że dominujący w telewizji naziemnej standard SD staje się dla wielu telewidzów niezadowalający. Innym problemem wymagającym stosownej analizy jest podjęcie decyzji o ewentualnym przesunięciu jednego z nowych multipleksów telewizji naziemnej do kategorii telewizji płatnej. Mając ten aspekt na względzie trzeba stwierdzić, że wprowadzenie odpłatności może okazać się konieczne ze względów ekonomicznych dla ewentualnych nowych nadawców i będzie także wpływać na strukturę rynku telewizyjnego. W dyskusji o znaczeniu i perspektywach telewizji naziemnej należy również brać pod uwagę możliwość zmiany systemu nadawania tej formy nadawania. W pewnej perspektywie jest bowiem możliwe zastąpienie systemu DVB-T systemem określanym jako DVB-T2. Niedawno opracowany, eksperymentalnie próbowany był już w kilku krajach Europy, w tym także Polsce (do lipca 2013 z PKiN w Warszawie realizowano próbną roczną transmisję w tym systemie). System ten daje dwukrotnie większe wykorzystanie widma elekromagnetycznego, co oznacza istnienie możliwości ulokowania w jednym multipleksie telewizyjnym do 14 programów SD lub do 4 HD i 2 SD, z zachowaniem standardu kompresji MPG-4. Zmiana systemu na DVB-T2 jest jednak trudno wyobrażalna, natomiast podjęcie decyzji dotyczącej wykorzystania drugiej dywidendy cyfrowej jest ważnym i oczekiwanym elementem strategii rozwoju rynku telewizyjnego w Polsce w ciągu najbliższych lat. Nie wiadomo jednak dokładnie kiedy UKE, a właściwie Rząd, zajmie stanowisko wobec dylematów z tym związanych. Prawdopodobnie stanie się to przed to przed Światową Konferencją Radiokomunikacyjną, planowaną na 2015 rok w ramach przygotowań Polski do tej konferencji. Ważnym czynnikiem rozwoju globalnego i także polskiego rynku telewizyjnego jest szybki postęp naukowo-techniczny w tej dziedzinie. Dotyczy to zwiększających się możliwości przekazu obrazów telewizyjnej ultra wysokiej rozdzielczości (UHD) i nowych rozwiązań technologicznych odbiorników telewizyjnych z coraz większymi i doskonalszymi ekranami. Wyrazem tego kierunku jest wybitna, a być może nawet dominująca, pozycja osiągnięć nowych rozwiązań technologicznych i systemowych w dziedzinie telewizji na dorocznych targach-wystawie CES (Consumer Electronic Show) w Las Vegas w styczniu 2013 roku i prawdopodobnie w styczniu 2014 roku [21]. Podczas CES 2013 zademonstrowany został największy dziś odbiornik telewizyjny firmy Samsung o przekątnej 110 cali i rozdzielczości UHD (Ultra HD), określanej także jako 4K (czterokrotnie większej niż znany standard HD). 4K charakteryzuje się rozdzielczością 3840 X 2160 pikseli i jest to standard obecnie preferowany jako przyszłościowy. Innym tzw. hitem CES 2013 okazały się telewizory 55 calowe firmy Samsung dysponujące zakrzywionym ekranem wykonanym w technologii OLED (podświetlenie organiczną diodą 19

20 elektroluminescencyjną). Telewizory 4K UHD z podświetleniem OLED i zakrzywionym ekranem już znajdują się rynku europejskim - oferuje je firma LG. Telewizory 4K UHD oferowane są już przez wiodących producentów sprzęty TV, takich jak LG, Panasonic, Samsung, Sharp, Toshiba. Także w Polsce są już dostępne telewizory 4K UHD z możliwością odbioru obrazów w trój wymiarze (3D) jednak w bardzo wysokich cenach (65 LED odbiornik Sony jest w cenie 20 tys. PLN). Firma Deloitte w swoim raporcie TMT Predictions 2013 [23] przewiduje, że rok 2013 będzie początkiem wprowadzenia na rynek standardu 4K UHD, zaś w ciągu trzech lat nastąpi pełne komercyjne jego wykorzystanie wraz ze spadkiem cen odbiornika do około 1 tys. USD. Należy mieć także na uwadze prace dotyczące zwiększenia rozdzielczości odbioru w kolejnej generacji odbiorników o bardzo wysokiej rozdzielczości określanej jako 8K (7680 X 4320 pikseli), czyli rozdzielczości ośmiokrotnie większej niż HD. Interesującym przyczynkiem do rozwoju i zastosowań technologii UHD i 3D może okazać się zapowiedziana na dzień 9 stycznia 2014 konferencja podczas kolejnych targów (wystawy) CES 2014 [21]. Obok tej tendencji innym ważnym czynnikiem rozwoju rynku telewizyjnego jest zwiększający się udział telewizji w internecie, czyli internetyzacja odbiornika telewizyjnego (tzw. smart TV). Chodzi tu o bezpośrednie wykorzystanie telewizji IPTV oraz o zróżnicowanie dostępu do zasobów wizyjnych poza telewizją programową (tzw. liniową), m.in. w postaci tzw. telewizji hybrydowej. Wspomniany już raport firmy Deloitte TMT Predictions 2013 [23} przewiduje, że do końca bieżącej dekady zdecydowana większość nowych telewizorów w krajach rozwiniętych mieć będzie dwukierunkową łączność z Internetem. Tymczasem jednak konwergencja systemów telewizyjnych i internetu jest w stadium początkowym, na co wskazują statystyki światowe (patrz Rys.1 i Rys.2) oraz krajowe (patrz Rys.10). Telewizja IPTV i pochodne formy udostępniania telewizji (telewizja hybrydowa) rozwija się w krajach o najwyżej rozwiniętej sieci szybkiego i ultra szybkiego internetu, jednak i tam nie stanowi ona dominującej formy dostępu do usług telewizyjnych. Podobnie rzecz się ma z telewizja trójwymiarową (3D). Ta forma usług telewizyjnych przed kilku laty wydawała się rewelacyjna i wróżono jej wielką przyszłość i tak się prawdopodobnie stanie, lecz wtedy gdy okaże się który ze stosowanych obecnie standardów 3D jest najlepszy. Jak dotąd telewizja 3D zarówno w transmisji satelitarnej i kablowej oraz naziemnej nie rozpowszechniła się w dostatecznym dla jej sukcesu stopniu i właściwie jej domeną są aplikacje kina domowego. 5. Podstawowe problemy regulacyjne (prawne i ekonomiczne) rynku mediów elektronicznych Od kilkunastu już lat podstawowym problemem funkcjonowania rynku mediów elektronicznych w Polsce jest nadal brak nowoczesnej ustawy o mediach elektronicznych. Obowiązująca ustawa o radiofonii i telewizji uchwalona została w 1992 roku w innej epoce technologicznej i w związku z tym nie uwzględnia w należytym stopniu dokonanego postępu naukowo-technicznego, który miał miejsce w ciągu minionych dwóch dekad. Odnosi się to głównie do cyfryzacji systemów telewizyjnych i związanej z tym szerokiej ich informatyzacji oraz do postępów w dziedzinie technologii elektronowej w sferze budowy zupełnie nowej generacji odbiorników telewizyjnych, co już było skomentowane w poprzednim rozdziale niniejszego opracowania. Prawdopodobnie gdyby już na początku ubiegłej dekady uchwalono nowoczesną ustawę o mediach elektronicznych proces wdrażanie naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce byłby szybszy, bardziej efektywny. Zmiany prawa o radiofonii i telewizji były wykonywane w ubiegłych latach kilkakrotnie, jednak raczej fragmentarycznie w trybie nowelizacji istniejącej ustawy, w zależności od 20

21 bieżących potrzeb. Prawdopodobnie najbardziej konsekwentna próba uchwalenia nowej ustawy był projekt z pierwszej połowy dekady lat dwutysięcznych, który jednak został zarzucony w wyniku niesławnej afery znanej pod nazwą rywingate. Kolejną znaczącą próbą była propozycja z 2010 roku, znana jako projekt środowisk twórczych. Propozycja ta, dotyczyła w istocie tylko mediów publicznych i jej celem głównym było odseparowanie mediów publicznych od wpływów i nacisków politycznych. Okazała się jednak ona z wielu względów nie do przyjęcia praktycznie dla wszystkich sił reprezentowanych w Parlamencie i została zarzucona nie weszła pod obrady Sejmu i praktycznie zapomniano o niej. Rząd jednak jest świadom potrzeby uchwalenia nowej ustawy o mediach elektronicznych (radiu i telewizji). Świadczy o tym deklaracja ministra Administracji i Cyfryzacji M. Boni marca 2012 roku, który w radiowym wywiadzie oświadczył, że prace nad taką ustawą trwają i można spodziewać się projektu tej ustawy w sierpniu Niestety wydaje się, że o zobowiązaniu ministra M. Boni zapomniano, albowiem do tej pory (do jesieni 2013) projektu takiej ustawy nie ma. Brak jasnej koncepcji roli mediów elektronicznych, w procesie realizacji szeroko rozumianej realizacji polityki informacyjnej i kulturalnej w Polsce, w tym zwłaszcza w odniesieniu do mediów publicznych, w połączeniu z dwoistością ciał regulacyjnych (odrębnie działająca KRRiT oraz UKE) częstokroć powoduje niedowład polityki regulacyjnej tej dziedziny gospodarki i życia społecznego. Od lat około dziesięciu znana jest propozycja połączenia obu wskazanych ciał regulacyjnych (KRRiT z UKE), na co wskazuje postępujący proces konwergencji technicznej dziedziny telekomunikacji i mediów wynikający z cyfryzacji całej dziedziny systemów informacyjnych, określanej w związku z tym mianem komunikacji elektronicznej dlatego właśnie ciało regulacyjne telekomunikacji nazwano w 2005 roku Urzędem Komunikacji Elektronicznej. Również doświadczenie innych krajów członków UE, w tym zwłaszcza Wielkiej Brytanii, dowodnie wskazuje na sensowność takiego rozwiązania. Wiadomo jednak, że na przeszkodzie zastosowaniu takiego rozwiązania stoi odpowiedni zapis konstytucyjny (o istnieniu KRRiT), którego w obecnym stanie politycznym w Polsce nie da się zmienić. Dodatkowym czynnikiem, przylegającym do problemów regulacyjnych, a zwłaszcza sytuacji mediów publicznych jest trwający impas dotyczący ściągalności abonamentu radiowo-telewizyjnego (RTV) w Polsce. Jak wiadomo opłacanie abonamentu jest obowiązkiem każdego użytkownika sprzętu odbiorczego radia i/lub telewizji, który sprzęt odbiorczy posiada i obowiązkowo go zarejestrował, za wyjątkiem obywateli, którzy osiągnęli 75 lat życia i uzyskali odpowiednie zezwolenie KRRiT. Wnoszone opłaty z tego tytułu tworzą odpowiedni fundusz, którym zarządza KRRiT i z którego finansowane są media publiczne. W połowie lat wnoszenie opłat abonamentowych zaczęło maleć w wyniku nieodpowiedzialnej propagandy dezawuującej ten obowiązek obywatelski i krytyki działalności mediów publicznych. Zmiany w czasie funduszu opłat abonamentowych pokazujemy na Rys

22 mln * 2014* Rys.12. Fundusz opłat abonamentowych RTV w Polsce w milionach złotych; lata zaznaczone gwiazdką (*) dotyczą prognozy wpłat; dane uzyskane w KRRiT Jak widać w roku 2010 fundusz abonamentowy osiągnął minimum realizowanych wpłat i stan daleko odbiegający od stanów, nazwijmy je wysokich, z początkowych lat dwutysięcznych. Spadający fundusz wywołał ekonomiczny kryzys w mediach publicznych, ponieważ z funduszu tego finansuje się w istotnej części media publiczne [24]. W wyniku starań KRRiT oraz zwiększonej efektywności Poczty Polskiej, która realizuje ściąganie abonamentu od obywateli w latach 2011 i 2012 stan funduszu uległ poprawie jednak w stopniu niezadowalającym, co pokazuje Rys.12. Zgodnie z uchwałami KRRiT, dotyczących roku 2012 z całej puli funduszu Telewizja Polska otrzymała około 44% jego wartości, a Polskie Radio (PR) pozostałą część tj. około 56%. Zważywszy znacznie większe koszty funkcjonowania TVP prezes tej spółki zabiega o odwrócenie tych proporcji 60% dla TVP i 40% dla PR [24]. Jednak finansowanie Polskiego Radia ma krytyczne znaczenie albowiem zdolność pozyskiwania dochodów z reklam przez PR jest znacznie mniejsza niż w przypadku TVP. TVP również ma większe możliwości (i większą powinność) zmniejszania kosztów. Niesprawność systemu ściągalności abonamentu RTV obrazują dane uzyskane w KRRiT w październiku 2013 roku. Biorąc pod uwagę, że liczba gospodarstw domowych w Polsce wynosi około 13,5 mln (liczba przyjęta w KRRiT) musimy niestety stwierdzić, iż tylko połowa (7 mln) z nich zarejestrowała swoje urządzenia odbiorcze, a opłaty abonamentowe wnosi około 4 mln gospodarstw. Można przy tym założyć, że w Polsce prawie każde gospodarstwo domowe jest wyposażone w sprzęt odbiorczy RTV (grupa wykluczonych w tym aspekcie szacowana jest na około 2%). Generalnie biorąc stan i sposób funkcjonowania systemu opłat abonamentowych w Polsce od dawna budzi falę zasłużonej krytyki i wymaga naprawienia. System ten powinna naprawić nowa ustawa o mediach, która od nowa powinna zdefiniować rolę i działalność mediów publicznych wraz z zasadami ich finansowania. Obowiązująca ustawa o mediach zezwala mediom publicznym na finansowanie się z przychodów z reklam z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi sposobu ich emisji (zakaz przerywania audycji i widowisk, w tym filmów, reklamami). Przywilej nadawania, przy 22

23 zmniejszaniu się funduszu abonamentowego, prowadzi do zacierania się różnicy pomiędzy mediami publicznymi i komercyjnymi, co na zasadzie sprzężenia zwrotnego pogłębia zmniejszanie się wpłat abonamentowych. Tak więc, musi być zachowana racjonalna równowaga pomiędzy źródłami finansowania mediów publicznych, ale zakaz nadawania reklam, czego pragną niektórzy radykalni komentatorzy, w grę nie wchodzi, ponieważ budżetu Państwa nie stać na przejęcie tego finansowego obciążenia. Natomiast Państwo musi znaleźć rozwiązania prawne dotyczące efektywności funkcjonowanie systemu abonamentowego lub ekwiwalentnego. W związku z tym wg informacji udzielonych w wywiadzie radiowym w sierpniu 2013 przez Bogdana Zdrojewskiego ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przygotowywana jest ustawa (wzorowana na rozwiązaniu niemieckim) o zastąpieniu abonamentu RTV tzw. opłatą audiowizualną. Opłata byłaby obowiązkowa dla każdego gospodarstwa domowego i przy pewnym ograniczeniu w sprawach dotyczących emisji reklam dawałaby gwarancję pozyskania środków na telewizje publiczną w granicach około 1,4 mld PLN budżetu rocznego [26]. Elektroniczne media komercyjne, telewizyjne i radiowe, czerpią niezbędne dla ich funkcjonowania środki finansowe z reklam, a także (w przypadku telewizji płatnej, satelitarnej i kablowej) z comiesięcznych opłat za abonament uczestnictwa (jako użytkownik) w danej sieci kablowej lub platformie satelitarnej. Na Rys.13, wykonanym na podstawie danych opublikowanych w raporcie Rynek reklamowy w 2012 r. firmy Starlink [27], pokazujemy wartość rynku reklamowego w Polsce na przestrzeni lat , mierzony wydatkami na cele reklamowe podmiotów gospodarczych (przychodami firm realizujących reklamy), niezależnie od rodzaju medium przy pomocy którego realizowana była reklama. Przy okazji zauważmy, że pokazane kwoty podlegają znacznym fluktuacjom, co prawdopodobnie jest wynikiem i miarą sytuacji ekonomicznej przedsiebiorstw reklamujących swoje w produkty i /lub usługi mln Rys.13 Rynek reklamy (wydatki na reklamę) w Polsce w latach w milionach PLN wg firmy Starlink [24] Pokazane wydatki stanowią przychody firm realizujących reklamę, które w podziale na klasy reklamowe dotyczą operatorów telewizyjnych, radiowych, internetu oraz kina i prasy 23