Miesięcznik Naukowo-Techniczny Agenda Wydawnicza SIMP NR 11/2012

Transkrypt

1 Rok założenia PL ISSN Index 36522X Cena 16,00 zł (w tym 8% VAT) Miesięcznik Naukowo-Techniczny Agenda Wydawnicza SIMP NR 11/2012 Artykuł promocyjny na s. 938

2

3 ROCZNIK 85 NR 11 LISTOPAD 2012 PANORAMA 904 Przegląd informacji krajowych i zagranicznych OBRÓBKA ŚCIERNA I EROZYJNA 907 J. Gawlik, D. Wyszyński, P. Lipiec, S. Skoczypiec: Obróbka elektrochemiczna strumieniem elektrolitów* OBRABIARKI 910 Makino F8/F9 moc i precyzja wykonania (MAKINO). Nowe, pionowe centrum obróbkowe do 3- i 4-osiowego frezowania dużych komponentów do matryc i form oraz precyzyjnych detali. 912 Seminarium firm Yamazaki Mazak i Sandvik Polska (MAZAK, SANDVIK). Przybliżenie klientom oferty obu firm. SPIS REKLAMODAWCÓW Opracowania graficzne redakcji Mechanik podlegają prawom autorskim i nie mogą być publikowane bez zgody redakcji [Cztery] 4metal.pl 983 AgieCharmilles II okł. Bosch Rexroth 969 Ejot 967 Evatronix 985 Inżynieria Powierzchni 906 Iscar Komet Poland 945 KVT 983 Machine.pl 903 Metal Team 925, 963, 977 Metale24.pl 963 Millennium Leasing 931 Mitsubishi Materials 947 Narzędziownia.org 983 Schunk I okł. Seco 941 Siemens III okł. Siemens PLM 979 Signum 983 Sitab 951 Targi Kompozyty, Kraków 905 TCM International 946 TaeguTec IV okł. Urząd Dozoru Technicznego 917 Redakcja nie odpowiada za treść materiałów reklamowych 914 TruPulse lasery na ciele stałym w precyzyjnej obróbce materiałów (TRUMPF). Przykłady zastosowań przemysłowych spawania impulsowego laserami serii TruPulse. 918 J. Burek, R. Babiarz: Regulacja adaptacyjnego procesu szlifowania z wykorzystaniem sygnału emisji akustycznej* OBRÓBKA PLASTYCZNA 927 J. Tomczak, J. Kazanecki, Z. Pater, J. Bartnicki, P. Chyła: Badania procesu kształtowania kul w walcach śrubowych* NARZĘDZIA 937 Właściwy gatunek i geometria ostrza płytek z PCBN gwarantują najlepsze wyniki obróbki (MAPAL). FU430 i FU720 najbardziej wydajne gatunki do obróbki stali spiekanych. 938 System bazująco-mocujący VERO-S nie tylko wymiana palet (SCHUNK). Rozwiązania, które ułatwiają i skracają procesy wymiany obrabianych detali. 940 Problemy występujące podczas toczenia stali nierdzewnych (SECO). Konieczność przeprowadzania odrębnego procesu selekcji narzędzi i doboru warunków skrawania przy obrabianiu stali nierdzewnych. 942 Nowości firmy Gühring na targach AMB Stuttgart 2012 (GÜHRING). Z bogatej oferty szerzej omówiono superwydajne rozwiertaki HR 500 CAST i HR 500 GT oraz nowe oprawki hydrauliczne HMC 3000 do narzędzi o małych średnicach. 946 Współpraca między firmami TCM International i VW Motor Polska dobiegła końca (TCM) 949 K. Nadolny: Aktualny stan światowego rynku ziaren i wyrobów ściernych* METROLOGIA 957 Pomiar współrzędnościowy z wykorzystaniem modeli CAD (OBERON 3D). Korzyści wynikające z użycia modeli cyfrowych do kontroli geometrii detalu za pomocą urządzenia współrzędnościowego. 959 A. Boryczko: Dopasowanie parametrów pomiarów cyfrowych profilu do zakresu i charakteru głównych składowych nierówności powierzchni* 964 B. Kamieńska-Krzowska, E. Plichta: Strategie pomiaru wybranych wielkości geometrycznych elementów łożysk tocznych*

4 902 MECHANIK NR 11/2012 ZESPÓŁ REDAKCYJNY Redaktor naczelny Prof. dr hab. inż. Stanisław Adamczak dr h.c. Zastępca redaktora naczelnego Mgr inż. Krzysztof Janus Sekretarz redakcji Mgr Ewa Bednarska-Dziarnowska Redaktorzy Mgr inż. Irena Dziwiszek Mgr Monika Kaczmarek Mgr Ewa Michalska Mgr Anna Mularska WSPÓŁPRACA Prof. dr hab. inż. Piotr Cichosz obróbka skrawaniem, narzędzia Dr hab. inż. Lucjan Dąbrowski, prof. PW obróbka erozyjna Prof. dr hab. inż. Marek Dobosz redaktor statystyczny Prof. dr hab. inż. Jerzy Honczarenko systemy technologiczne Dr hab. inż. Andrzej Kawalec, prof. PRz CAD/CAM, MES, informatyka Prof. dr hab. inż. Jan Kosmol obrabiarki Prof dr hab. inż. Maciej Pietrzyk obróbka plastyczna Prof. dr inż. Eugeniusz Ratajczyk metrologia techniczna Prof. dr hab. inż. Jan Sieniawski materiały, technologie materiałowe Prof. dr inż. Maciej Szafarczyk automatyzacja wytwarzania Mgr inż. Henryk Zawistowski przetwórstwo tworzyw sztucznych RADA PROGRAMOWA: Przewodniczący Prof. dr hab. inż. Mieczysław Kawalec Członkowie Prof. dr hab. inż. Stanisław Adamczak Prof. dr hab. inż. Edward Chlebus Prof. dr hab. inż. Józef Gawlik Prof. dr hab. inż. Andrzej Gołąbczak Prof. dr hab. inż. Wit Grzesik Prof. dr hab. inż. Wojciech Kacalak Prof. zw. dr hab. inż. Krzysztof Marchelek Prof. dr hab. inż. Bogdan Nowicki Prof. dr hab. inż. Jarosław Plichta Dr Maria Zybura-Skrabalak ADRES REDAKCJI: Warszawa ul. Świętokrzyska 14A (wejście od ul. Świętokrzyskiej lub ul. Czackiego 3/5), V p. pok. 534 tel fax ADRES KORESPONDENCYJNY: MECHANIK, Warszawa 1 skr. poczt mechanik@mechanik.media.pl Miesięcznik notowany na liście czasopism naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (7 pkt.). Numer dotowany Pierwotną wersją miesięcznika Mechanik jest wersja drukowana. WARUNKI PRENUMERATY NA OSTATNIEJ STRONIE * Artykuły recenzowane Artykuły z nazwą firmy (w nawiasie) promocyjne BIULETYN INSTYTUTU ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII WYTWARZANIA 953 P. Klimczyk: Badania tribologiczne ceramiki narzędziowej metodą Ball-on-Disc* NAPĘDY I STEROWANIE 970 Automatyczny układ napędu jazdy na wszystkie koła (BOSCH REXROTH) CAD/CAM 975 M. Dudziak, K. Kędziora, A. Lewandowski, K.J. Waluś: Uwagi do metod symulacji różnych zdarzeń na przykładzie wypadków drogowych* 978 Reverse Engineering z użyciem SpaceClaim (TORUS). Zastosowanie w inżynierii odwrotnej łatwego w obsłudze programu. 980 Solid Edge Insight XT (SIEMENS PLM). Insight XT zapewnia łatwą obsługę funkcji przechowywania i pobierania plików Solid Edge oraz danych projektowych. 984 hypermill pakiet mill TURN toczenie i frezowanie w jednym środowisku (EVATRONIX). Zastosowanie programowania toczenia i frezowania w jednym środowisku oraz przeprowadzenia symulacji w jednym interfejsie zapewniają niezawodność procesu. 987 Zintegrowane rozwiązanie do wytwarzania elektrod (DELCAM). Zastosowanie kluczowych produktów firmy Delcam: PowerSHAPE, PowerMILL oraz PowerINSPECT do wytwarzania elektrod. RÓŻNE 967 General Manager Meeting firmy EJOT (EJOT) Z DZIAŁALNOŚCI CIRP 948 Przemieszczanie NC w polu magnetycznym* M. Szafarczyk WYDARZENIA lat działalności bezpośredniego oddziału GF AgieCharmilles w Polsce I. Dziwiszek 926 VI Konferencja Szkoły Obróbki Skrawaniem; XXXV Naukowa Szkoła Obróbki Ściernej K.J. 932 Konferencja AERO rozwiązania firmy Siemens dla przemysłu lotniczego K.J. 944 Targi CONTROL-TECH Targi SyMas i MAINTENANCE Targi BI-MU w Mediolanie M. Kaczmarek 958 IV Seminarium OBERON 3D M. Kaczmarek 968 Uroczyste otwarcie Centrum Studiów Inżynierskich Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie J. Józwik 972 V Targi Obrabiarek, Narzędzi i Technologii Obróbki TOOLEX 986 Targi Wspomagania Procesów Przemysłowych w EXPO SILESIA 987 Konferencja firmy DELCAM w Dąbrowie Górniczej NOWOŚCI WYDAWNICZE 974 T.N. Corman, Ch.E. Leiserson, R.L. Rivest, C. Strein: Wprowadzenie do algorytmów 974 A. Jaskulski: Autodesk Inventor Professional/Fusion 2012 PL/ Metodyka projektowania 974 A. Jaskulski: AutoCAD 2012/LT2012/WS+

5 Monthly magazine for engineers and technicians of machinery and production engineering industry. Organ of the Polish Society of Mechanical Engineers and Technicians SIMP. Monatsschrift für Ingenieure und Techniker, Spezialisten aus dem Gebiet der Fertigungstechnik in der Maschinenbauindustrie. Organ des Vereins der Polnischen Maschinenbau-Ingenieure und Techniker SIMP. CONTENTS INHALT J. GAWLIK, D. WYSZYŃSKI, P. LIPIEC, S. SKOCZYPIEC: Jet Electrochemical Machining. Mechanik No 11/2012, p The paper presents results of preliminary research on jet electrochemical machining (jet ECM) of acid proof steel. The machining was carried out in two ways drilling holes and shaping grooves. Grooves were shaped by facing. Effects of the two basic process parameters i.e. voltage and pressure were examined. Experiment planning method was applied to get general information about the jet ECM process. Obtained results make extended research work predictable. Makino F8/F9 performance power and precision (MAKINO). Mechanik No 11/2012, p Yamazaki Mazak and Sandvik Polska Seminar (MAZAK). Mechanik No 11/2012, p TruPulse lasers on solid body for high precision machining (TRUMPF). Mechanik No 11/2012, p J. BUREK, R. BABIARZ: Grinding process adaptive control utilizing acoustic emission signal. Mechanik No 11/2012, p Presented is a digital adaptive system (AC) for control of plunge grinding process. Acoustic emission (AE) signal was used as the controlled variable. Results of the tests on this system performance in application on industrial grinder are discussed. J. TOMCZAK, Z. PATER, J. KAZANECKI, J. BARTNICKI, P. CHYŁA: Experimental tests of the ball shaping operation in helical rolls. Mechanik No 11/2012, p Presented are the results of experimental tests on shaping 33 mm dia balls in helical impressions. Discussed are the ball rolling process methods used in helical rollers and conventional method of the helical impression work faces of roll pass design. The adopted concept of the tool pass design has been found superior to conventional issues for higher accuracy of the products. The paper aims in presentation of a new pass design practice in helical ball rolling production. Proper sort and geometry of the PCBN tips for the best machining effects (MAPAL). Mechanik No 11/2012, p VERO-S positioning and clamping system it is not exchange of pallets only (SCHUNK). Mechanik No 11/2012, p Problems occurring in turning of stainless steel (SECO). Mechanik No 11/2012, p Gühring novelties shown in AMB Fair, Stuttgart 2012 (GÜHRING). Mechanik No 11/2012, p The cooperation between TCM International and VW Motor Polska came to an and (TCM INTERNATIONAL). Mechanik No 11/2012, p K. NADOLNY: Current status of the grain and abrasive products global market. Mechanik No 11/2012, p Presented are the results of analytical research in the global abrasive products and materials market. A list of the biggest world and domestic grain and abrasive products manufacturers is produced. Considering the trends manifesting in the contemporary grain and abrasive tool market, conclusion can be drawn that dominating in the market would be grains based on Al2O3, but the most significant in the abrasive tools market be grinding wheels. P. KLIMCZYK: Tribologic tests on ceramic tool materials by the Ball-on-Disc method. Mechanik No 11/2012, p Discussed are the problems related to wear and life of cutting tools and to estimation of tribological properties of tool materials. Also presented are the results of comparative testing of friction coefficient and wear index of the SiC + 30% Si3N4 by weight composite as obtained by the high pressure sintering process in the Advanced Production Process Institute vs commercially available material based on Si3N4. Coordinate measurements using CAD models (OBERON 3D). Mechanik No 11/2012, p J. GAWLIK, D. WYSZYŃSKI, P. LIPIEC, S. SKOCZYPIEC: Elektrochemische Bearbeitung mit Elektrolytstrahl. Mechanik Nr 11/2012, S Dargestellt wurden die Ergebnisse der Eingangsuntersuchungen der elektrochemischen Strahlbearbeitung (jet ECM) an säurebeständigem Stahl. Die Bearbeitung erfolgte mit zwei Methoden Bohren von öffnungen und Rillengestaltung an der Stirnoberfläche der Welle. Bestimmt wurde der Einfluss der grundsätzlichen Prozessparameter, d.h. Stromstärke und Elektrolytdruck unter Anwendung der Methoden der Experimentplanung. Die erzielten Ergebnisse bestätigen die Zweckmäßigkeit weiterer Untersuchungen, gerichtet auf die Industrieanwendung des Prozesses jet ECM. Makino F8/F9 Leistung und Präzision der Ausführung (MAKINO). Mechanik Nr 11/2012, S Seminar der Firmen Yamazaki Mazak und Sandvik Polska (MAZAK). Mechanik Nr 11/2012, S TruPulse Laser auf Festkörper bei präziser Materialbearbeitung (TRUMPF). Mechanik Nr 11/2012, S.914. J. BUREK, R. BABIARZ: Adaptive Prozessregelung beim Schleifen unter Einsatz des akustischen Emissionssignals. Mechanik Nr 11/2012, S Dargestellt wurde das digitale System der adaptiven Regelung (AC) des Einstechschleifen- Prozesses. Als Regelgröße wurde der akustische Emissionssignal (Acoustic Emision AE) genutzt. Beschrieben wurden die Ergebnisse der Untersuchung dieses Systems in der Industrieschleifmaschine. J. TOMCZAK, Z. PATER, J. KAZANECKI, J. BARTNICKI, P. CHYŁA: Versuchsuntersuchungen des Gestaltungsprozesses von Kugeln in Schraubenwalzen. Mechanik Nr 11/2012, S Dargestellt wurden die Ergebnisse von Versuchsuntersuchungen der Gestaltung von Kugeln mit einem Durchmesser von 33 mm in Schraubengravur. Besprochen wurden die Walyenprozesse von Kugeln in Schraubenwalzwerken und die traditionelle Werkzeugkalibrierung, vorgeschlagen wurde auch eine neue Kalibrierungsmethode für Arbeitsoberflächen von Schraubengravuren. Bestätigt wurde die Richtigkeit des vorausgesetzten Konzepts der Werkzeugkalibrierung, womit die Herstellung von Erzeugnissen mit wesentlich höherer Präzision im Vergleich zu traditionellen Lösungen möglich ist. Zweck des Artikels ist die Vorstellung einer neuen Kalibrierungsmethode für Schrägwalzen von Kugeln. Die richtige Sorte und Geometrie von Plattenschneiden aus PCBN garantieren die besten Ergebnisse der Bearbeitung (MAPAL). Mechanik Nr 11/2012, S Stütz- und Befestigungssystem VERO-S nicht nur der Austausch von Paletten (SCHUNK). Mechanik Nr 11/2012, S Probleme beim Drehen von rostfreiem Stahl (SECO). Mechanik Nr 11/2012, S Neuheiten der Firma Gühring auf der Messe AMB Stuttgart 2012 (GÜHRING). Mechanik Nr 11/2012, S Die Zusammenarbeit zwischen TCM International und VW Motor Polska Kam zu einem Ende (TCM INTERNATIONAL). Mechanik Nr 11/2012, S K. NADOLNY: Aktueller Stand des Weltmarktes von Körnern und Schleiferzeugnissen. Mechanik Nr 11/2012, S Dargestellt wurden die Ergebnisse der Analyse des Weltmarktes für Schleifstoffen und -erzeugnissen. Aufgelistet wurden die größten Hersteller von Körnern und Schleiferzeugnissen in der Welt und im Lande. Nach der Beobachtung der Entwicklungstrends des heutigen Marktes für Körner und Schleiferzeugnisse kann man den Schluss ziehen, dass der dominierende Schleiftyp weiterhin Körner auf der Basis von Al2O b leiben, und die wichtigste Gruppe von Schleifwerkzeugen die Schleifscheiben bilden. P. KLIMCZYK: Tribologische Untersuchungen von Werkzeugkeramik mit der Methode Ball-on-Disc. Mechanik Nr 11/2012, S Besprochen wurden die Fragen im Zusammenhang mit der Abnutzung und der Festigkeit von Schmittwerkzeugen sowie mit den Meßmethoden der tribologischen Eigenschaften von Werkzeugmaterial. Dargestellt wurden die Ergebnisse von Vergleichsuntersuchungen von Reibkoeffizient und Abnutzungsindex von Verbundstoff SiC + 30% mas. Si3N4, erstellt durch Hochdrucksintern im Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania, und kommerziellem Material auf der Basis von Si3N4. Koordinatenvermessung unter Einsatz von CAD-Modellen CAD (OBERON 3D). Mechanik Nr 11/2012, S Ending at p. 906 Dokończenie na s. 906 Neutralna, techniczno-handlowa platforma informacyjna: obrabiarki, maszyny, narzędzia, technologia Jedyny w Polsce tak obszerny interaktywny branżowy serwis informacyjny!

6 XII KRAJOWA KONFERENCJA ROBOTYKI W ŚWIERADOWIE ZDROJU W Świeradowie Zdroju w dn września 2012 r. odbywała się XII Krajowa Konferencja Robotyki. To krajowe forum specjalistów tworzących i wykorzystujących technologie robotyczne było okazją do prezentacji najnowszych prac naukowych oraz praktycznych zastosowań robotów. Ponad stu uczestników konferencji reprezentowało uczelnie akademickie, Polską Akademię Nauk, ośrodki badawczo-naukowe, firmy robotyczne, a także środowisko medyczne. Podczas konferencji zaprezentowano 65 referatów, które zostały opublikowane w Zeszytach Naukowych Politechniki Warszawskiej seria Elektronika z Głównymi i przewodnimi tematami były tym razem roboty medyczne i rehabilitacyjne, roboty mobilne oraz roboty społeczne. Tej tematyce poświęcone były referaty plenarne: Roboty chirurgiczne z perspektywy lekarza (prof. Wojciech Witkiewicz), Sprzeczności i otwarty świat: bazy wiedzy dla robotów inteligentnych działających w środowisku wielu źródeł informacji (prof. Andrzej Szałas), Roboty społeczne (dr Krzysztof Arent i prof. Krzysztof Tchoń). Dyskusję panelową Trendy i priorytety robotyki mobilnej prowadził prof. Adam Borkowski. Szczególną cechą konferencji był duży udział młodych pracowników nauki z uczelni i ośrodków badawczych. Świadczy to o rosnącym zainteresowaniu tematyką robotyczną, zarówno w aspekcie prowadzonych badań podstawowych i teoretycznych, jak i związanych z aplikacjami przemysłowymi, medycznymi oraz usługowymi. W trakcie obrad i dyskusji zwracano uwagę na znaczenie i potrzebę multidyscyplinarnego podejścia do badań. Robotyzacja procesów przemysłowych i pozaprzemysłowe zastosowania robotów wymagają z jednej strony dogłębnej znajomości procesów, z drugiej zaś specjalistycznych kompetencji w zakresie technologii robotycznych. W tym zakresie istotną rolę mają do odegrania m.in. integratorzy systemów. Najlepsze z prezentowanych prac naukowych, rekomendowane przez Komitet Naukowy, zostaną opublikowane w najbliższym czasie w renomowanych czasopismach naukowych (m.in. w Mechaniku). ROBOT NAO POMOC DLA STARSZYCH I CHORYCH NA AUTYZM NAO to humanoidalny robot, który specjalizuje się w poprawianiu mowy i umiejętności ruchowych. Przy wciąż rosnącej populacji osób starszych, wymagających szczególnej opieki oraz coraz większej liczbie dzieci niepełnosprawnych, wzrasta zapotrzebowanie tych osób na systematyczną opiekę medyczną oraz codzienny nadzór. Szczególnie ludzie chorzy na autyzm, których liczbę w Polsce szacuje się na ok. 30 tys., potrzebują wsparcia osób trzecich. Marzenie o osobistym robocie, który oferuje pomoc i jest stale obecny przy osobie chorej, staje się rzeczywistością dzięki francuskiej firmie Alderbaran Robotics. NAO został opracowany z myślą o wsparciu osób starszych i chorych na autyzm; może być również wykorzystywany jako narzędzie do nauczania przedmiotów technologicznych, wiedzy z zakresu robotyki, psychologii, medycyny i nauk ścisłych. NAO jest używany w ponad 450 prestiżowych uniwersytetach i laboratoriach na całym świecie, w tym na Uniwersytecie Harvard i Stanford. Programy badawcze na Uniwersytecie Notre Dame i Uniwersytecie w Connecticut (USA) potwierdziły bardzo dobre wyniki używania NAO w pracy z dziećmi autystycznymi. Zaprojektowany z pomocą oprogramowania SolidWorks, robot NAO został sprzedany w liczbie ponad 2500 egzemplarzy do 50 krajów. Robot może rozpoznawać twarze i łatwo wykrywać obiekty za pomocą dwóch kamer HD. Ma także funkcję rozpoznawania mowy, pozwalającą mu słuchać i odpowiadać na pytania. NAO może chodzić, trzymać i nosić lekkie przedmioty. Dzięki usprawnieniom oprogramowania w najnowszej wersji NAO Next Gen może nawet wstać po upadku. ILA 2012 INTERNATIONALE LUFT- UND RAUMFAHRTAUSSTELLUNG BERLIN AIR SHOW Targi ILA Międzynarodowa Wystawa Lotnictwa i Astronautyki uważane są za najstarszą tego typu imprezę na świecie. To również jedna z największych imprez o tym charakterze. Korzeniami sięga 1909 r., kiedy to we Frankfurcie nad Menem urządzono ekspozycję sterowców. W 2012 r. odbyła się sto pierwsza edycja na nowych terenach targowych, na lotnisku Schönefeld, przyległych do budowanego portu lotniczego Berlin-Brandenburg. Tegoroczne targi były podzielone na dwie części września odbywała się impreza przeznaczona wyłącznie dla gości z branży i dziennikarzy. W dniach września na targi mogli przybyć zwiedzający zainteresowani lotnictwem. Zakres tematyczny targów to: lotnictwo cywilne i wojskowe, transport lotniczy, linie lotnicze, operatorzy lotnisk, organizacja ruchu lotniczego, administracja, lotnictwo korporacyjne, usługi dla ruchu komercyjnego, samoloty bojowe, transportowe, maszyny bezzałogowe, samoloty ultralekkie, helikoptery cywilne i wojskowe, wyposażenie, silniki, materiały, części, nowe technologie, urządzenia i ich elementy, ekspozycja i forum dotyczące lotów kosmicznych, szkolenia, symulatory, forum dla rozpoczynających karierę oraz bogaty program imprez towarzyszących (konferencje, prelekcje, prezentacje, pokazy lotnicze). Na imprezie zaprezentowało się ponad 1200 wystawców z 46 krajów. Wśród 270 wystawianych maszyn można było zobaczyć samoloty pasażerskie Airbus A380, A320 i Boeing 747-8, wojskowe transportowce Airbus A500, C-17, C-160 Transal, C-27J Spartan i wiele innych. Polska była partnerem tegorocznych targów, stąd też salon lotniczy otwarty został przez niemiecką kanclerz Angelę Merkel i polskiego ministra gospodarki Waldemara Pawlaka.

7 Na powierzchni 408 m 2 została zaprezentowana bardzo efektowna polska ekspozycja, na której swoje eksponaty wystawiły 43 firmy oraz instytucje. Polskie firmy zgrupowane były w ramach stoisk: Stowarzyszenia Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza (przedsiębiorcy z Polski Wschodniej), Wielkopolskiego Klastra Lotniczego (głównie z Kalisza) oraz Instytutu Lotnictwa i Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk. Wystawiano samoloty MP-02 Czajka, EM-11 Orka, PZL M 28, Fregata J6, ZEN 1 oraz śmigłowiec S-70i Black Hawk. TARGI TECHNICON INNOWACJE W GDAŃSKU W dniach października br. w nowym Centrum Wystawienniczo-Kongresowym AmberExpo w Gdańsku odbyły się targi TECHNICON INNOWACJE. Jest to impreza wystawiennicza zorientowana na poszukiwanie i rozpowszechnianie innowacji w wielu dziedzinach, m. in.w: automatyce, elektroenergetyce, elektronice, informatyce i telekomunikacji, inżynierii morskiej, medycynie, przemyśle chemicznym, robotyce czy transporcie. Wyniki swoich prac przedstawiają zarówno doświadczone zespoły naukowo-badawcze i firmy innowacyjne, jak i młode talenty, prezentujące świeże pomysły, innowacyjne rozwiązania i prototypy produktów. Targi stanowią także doskonałą platformę kontaktu dla świata nauki, biznesu i przemysłu. Podczas tegorocznej edycji TECHNICON INNOWACJE swoją premierę miało ok. 100 wynalazków, m.in.: system wspomagania komunikacji nauczyciel uczeń; e-doświadczenia w fizyce; system do tworzenia map zagrożeń hałasem; innowacyjne urządzenia dla energetyki odnawialnej; nowe baterie słoneczne z organicznych związków chemicznych; pasażerski statek z napędem hybrydowym autorstwa zespołów naukowych z Politechniki Gdańskiej. Swoją premierę przed szeroką publicznością miał również elektroniczny system monitorowania kąpieli oraz diagnostyczna mata na krzesło i opaska chłodząca naczynia. Zaprezentowano także urządzenie techjet smartjet, do precyzyjnego cięcia strumieniem wody, którym można wycinać dowolny kształt w każdym dostępnym materiale. Urządzenie wyposażone jest w oprogramowanie, dzięki któremu nawet początkujący użytkownik jest w stanie wycinać precyzyjne elementy. Dzięki łatwemu i szybkiemu wycinaniu części na gotowo, pozwala ono zmiejszyć koszty produkcji. Targom TECHNICON INNOWACJE 2012 towarzyszyły POMORSKIE DNI ENERGII organizowane przez Stowarzyszenie Pomorskie w Unii Europejskiej. MIĘDZYNARODOWE TARGI OBRABIAREK, NARZĘDZI I TECHNIKI POMIAROWEJ PRODEX W BAZYLEI W dn listopada br. w Bazylei (Szwajcaria) odbędą się międzynarodowe targi obrabiarek, narzędzi precyzyjnych i techniki pomiarowej Prodex. Organizatorzy spodziewają się ponad 260 wystawców, którzy zarezerwowali powierzchnię m 2. Program ramowy obejmuje m.in. forum Swissme (dotyczące nauczania zawodowego, efektywności energetycznej, techniki pomiarowej oraz obrabiarek i urządzeń z branży medycznej) oraz wręczanie nagrody Prodex (poświęconej przede wszystkim innowacyjnym produktom). Równocześnie z targami Prodex będą się odbywać targi Swisstech największe niemieckojęzyczne targi poświęcone komponentom, systemom rozwiązań oraz usługom w przemyśle, a także targi PACK & MOVE targi logistyki i opakowań. Na wszystkie targi obowiązuje jeden bilet wstępu. Więcej informacji na SANDVIK COROMANT I SIEMENS PRZYSTĘPUJĄ DO STANDARYZACJI KATALOGÓW DOSTAWCÓW NARZĘDZI SKRAWAJĄCYCH 17 września 2012 r. firmy Siemens PLM Software i Sandvik Coromant uruchomiły w USA inicjatywę, której celem jest standaryzacja struktury i zawartości katalogów dostawców narzędzi skrawających. Przedsięwzięcie ma pomóc producentom w opanowaniu złożoności uzyskiwania definicji i danych narzędzi skrawających w użytecznym formacie oraz w bardziej efektywnym zintegrowaniu narzędzi skrawających z systemami produkcyjnymi. Katalogi oparte na standardach branżowych będą także pomagały inżynierom w podejmowaniu właściwych decyzji, zapewniając lepszą dostępność do danych oprzyrządowania oraz ułatwiając wybór optymalnych i preferowanych narzędzi skrawających. Producenci używający obrabiarek mogą kupować narzędzia skrawające u wielu różnych dostawców, ale muszą stosować elektroniczne definicje tych narzędzi we własnych systemach planowania wytwarzania i produkcji na hali fabrycznej. Niestety, każdy dostawca stosuje własne podejście do klasyfikacji poszczególnych typów narzędzi oraz opisywania najważniejszych parametrów, takich jak średnica, długość czy kąty, a także do prezentacji ich geometrycznych modeli CAD. Dlatego producenci mają trudności ze zautomatyzowanym dostępem do informacji o narzędziach skrawających, które mogliby wykorzystać we własnych bazach danych i aplikacjach do planowania wytwarzania, takich jak systemy programowania produkcji wspomaganej komputerowo (CAM). Różne struktury, niestandardowe definicje i niejednakowe poziomy danych CAD zmuszają też inżynierów do manualnego wprowadzania poszczególnych zbiorów danych z katalogów dostawcy do zakładowych systemów. To zadanie pochłania tysiące roboczogodzin, a po jego wykonaniu biblioteki narzędzi wciąż są niepełne. Podejmując próbę rozwiązania tego problemu, Siemens PLM Software i Sandvik Coromant zdefiniowały i opracowały nowy poziom standaryzacji, który będzie otwarty i dostępny dla całej branży. Inicjatywa odnosi się do trzech kluczowych obszarów: struktury klasyfikacji, definicji atrybutów narzędzi oraz standaryzowanego podejścia do definicji trójwymiarowych modeli elementów narzędzi skrawających oraz sposobu ich składania. Obie firmy współpracują również z dużymi dostawcami narzędzi skrawających, popularyzując inicjatywę w całej branży. Specyfikacje i metody będą dostępne dla wszystkich partnerów, jako otwarty standard. Najwięksi producenci zostaną poproszeni o konsultacje w zakresie metod wdrażania, jak również o określenie ich specyficznych wymagań w zakresie dostępu do katalogu danych narzędzi.

8 906 MECHANIK NR 11/2012 CONTENTS INHALT Dokończenie ze s. 903 Ending from p. 903 A. BORYCZKO: To match digital measurement parameters of a profile to the range and nature of major components of the surface roughness. Mechanik No 11/2012, p Described is the procedure of a profile measurement parameter selection as related to the analysis range of the surface irregularities frequency within the high and low limitation band. Suggestions are put forward on adjustment of the measurement parameters to arrive at the correct range of analysis as relevant to the actual surface roughness type. B. KAMIEŃSKA-KRZOWSKA, E. PLICHTA: Approach strategies to measurement of selected geometric features of antifriction bearings. Mechanik No 11/2012, p Demonstrated are the results of measurements to radii and pitches of the rolling components. With reference to measurements of the standards, elements of the measuring process were identified for the most significant influence on the results and accuracy of measurement of radii and pitches of rolling components. The results indicate that acceptable accuracy can be achieved on the ball segments of an angle 35 deg at the minimum. General Manager Meeting of EJOT company (EJOT). Mechanik No 11/2012, p Automatic all-wheel drive system (REXROTH BOSCH GROUP). Mechanik No 11/2012, p M. DUDZIAK, K. KĘDZIORA, A. LEWANDOWSKI, K. WALUŚ: Comments to the methods of simulation of different events by the example of road accidents. Mechanik No 11/2012, p Presented are the test results as well as theoretical aspects, which might contribute to unbiased estimation of the vehicle movement parameters, which, among others, are usually taken into consideration for selection of the road wearing course building or repair projects for optimum passenger car tractive adhesion and thus, higher traffic safety. Reverse Engineering using SpaceClaim (TORUS). Mechanik No 11/2012, p Solid Edge Insight XT (SIEMENS PLM). Mechanik No 11/2012, p hypermill mill TURN pack turning and milling operation in a single environment (EVATRONIX). Mechanik No 11/2012, p Integrated electrode production concept (DELCAM). Mechanik No 11/2012, p A. BORYCZKO: Anpassung der digitalen Vermessungsparameter des Profils an den Umfang und Charakter der Hauptkomponenten der Oberflächenrauhigkeit. Mechanik Nr 11/2012, S Angegeben wurde die Prozedur der Anwahl der Vermessungsparameter für Profile für den Bereich der Frequenzanalyse der Oberflächenraauhigkeit mit Unter- und Oberbandeinschränkungen. Angegeben wurden Hinweise für die Anpassung der Vermessungsparameter, um den richtigen Bereich der Analyse für den untersuchten Charakter der Oberflächenrauhigkeit zu erhalten. B. KAMIEŃSKA-KRZOWSKA, E. PLICHTA: Strategie der Vermessung von ausgewählten geometrischen Größen der Elemente von Wälzlagern. Mechanik Nr 11/2012, S Dargestellt wurden die Ergebnisse der Vermessung von Radius und Abstand der Elemente von Wälzlagern. Durch die Vermessung der Muster wurde bestimmt, welchen Einfluss auf die Vermessungsergebnisse von Radius und Abstand der Wälzelemente und ihre Genauigkeit ausgewählte Elemente der Vermessungsstrategie haben. Die Ergebnisse der Untersuchung zeigen, dass die genaue Messung von Radius auf einem Kugelausschnitt mit einem Winkel von nicht weniger als ca. 35 möglich ist. General Manager Meeting die Firma EJOT (EJOT). Mechanik Nr 11/2012, S Automatisches Allrad-Antriebssystem (REXROTH BOSCH GROUP). Mechanik Nr 11/2012, S M. DUDZIAK, K. KĘDZIORA, A. LEWANDOWSKI, K. WALUŚ: Bemerkungen zu Methoden der Simulation von unterschiedlichen Ereignissen am Beispiel von Verkehrsunfällen. Mechanik Nr 11/2012, S Dargestellt wurden die Ergebnisse sowie auch theoretische Erwägungen, die hilfreich sind, die Bewegungsparameter von Fahrzeugen mehr objektiv darzustellen, welche eines der Kennzeichen für die Auswahl der Methode für den Bau oder die überholung der Reibschicht der Straße darstellen, und welche die optimalen Hafteigenschaften der Fahrzeuge und somit die erhöhte Sicherheit im Straßenverkehr sichern. Reverse Engineering using SpaceClaim (TORUS). Mechanik Nr 11/2012, S Solid Edge Insight XT (SIEMENS PLM). Mechanik Nr 11/2012, S hypermill Pakett mill TURN Drehen und Fräsen mit einer Software (EVATRONIX). Mechanik Nr 11/2012, S Integrierte Lösung für die Erzeugung von Elektroden (DELCAM). Mechanik Nr. 11/2012, S Wydawana przez Instytut Mechaniki Precyzyjnej INŻYNIERIA POWIERZCHNI jest kwartalnikiem naukowo-technicznym, obejmującym przede wszystkim tematykę powierzchniowej obróbki cieplnej i ochrony przed korozją wyrobów metalowych. W czasopiśmie prezentowane są również najnowocześniejsze technologie obróbki powierzchniowej (w tym metody laserowe, elektronowe, implantacyjne, PVD, CVD, detonacyjne, elektroiskrowe, natryskowe i in.), a także prace dotyczące projektowania, eksploatowania i badania właściwości warstw wierzchnich i powłok, przeznaczone dla różnych zastosowań technicznych. UPRZEJMIE ZAPRASZAMY PAŃSTWA DO: zaprenumerowania INŻYNIERII POWIERZCHNI na rok 2013 (koszt rocznej prenumeraty-120 PLN), zamieszczania na łamach INŻYNIERII POWIERZCHNI reklam Państwa technologii, urządzeń i aparatury, preparatów i materiałów oraz metod badawczych. INŻYNIERIA POWIERZCHNI Redakcja Instytut Mechaniki Precyzyjnej ul. Duchnicka 3, Warszawa Redaktor Naczelny tel Z-ca Red. Naczelnego tel Sekretarz Redakcji tel fax inte@imp.edu.pl

9 MIESIĘCZNIK NAUKOWO-TECHNICZNY ORGAN STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW MECHANIKÓW POLSKICH ROK LXXXV Obróbka elektrochemiczna strumieniem elektrolitu JÓZEF GAWLIK DOMINIK WYSZYŃSKI PIOTR LIPIEC SEBASTIAN SKOCZYPIEC* Przedstawiono wyniki wstępnych badań elektrochemicznej obróbki strumieniowej (jet ECM) stali kwasoodpornej. Obróbka odbywała się w dwojaki sposób wiercenie otworów i kształtowanie rowków na powierzchni czołowej wałka. Określono wpływ podstawowych parametrów procesu, tj. napięcia elektrycznego i ciśnienia elektrolitu z wykorzystaniem metod planowania eksperymentu. Uzyskane wyniki potwierdzają celowość podjęcia dalszych badań, ukierunkowanych na zastosowania przemysłowe procesu jet ECM. toteż powierzchnia obrabiana cechuje się wszystkimi zaletami ECM. Brak jest zadziorów, a niska temperatura procesu sprawia, że nie ma też pęknięć, wypływek, strefy wpływu ciepła; ponadto obróbka nie wprowadza zmian w strukturze materiału. Niekonwencjonalne techniki produkcyjne to ciekawa i bogata dziedzina metod wytwarzania. Stanowią one, komplementarne względem tradycyjnych obróbek ubytkowych, rozwiązania umożliwiające zastosowanie nowych, zaawansowanych osiągnięć inżynierii materiałowej w konstrukcji maszyn i urządzeń. Dzięki zastosowaniu odpowiednio dobranych metod lub ich hybryd możliwe jest kształtowanie materiałów trudno skrawalnych, stopów, materiałów spiekanych czy kompozytów. Spośród szerokiej gamy niekonwencjonalnych metod kształtowania materiałów, na szczególną uwagę zasługuje obróbka elektrochemiczna, która od lat z powodzeniem jest stosowana w wielu gałęziach przemysłu, co dowodzi jej atrakcyjności i uniwersalności. Zastosowanie tej metody, czy też różnych jej sposobów (odmian), na tak szeroką skalę wymaga indywidualnego podejścia, ponieważ każda z aplikacji rządzi się swoimi regułami. Jedną z mniej poznanych i opisanych odmian obróbki elektrochemicznej jest obróbka przy użyciu strumienia elektrolitu pełniącego funkcję narzędzia (elektrody roboczej). Schemat i zasadę procesu obróbki przedstawiono na rys. 1. Jet ECM obróbka elektrochemiczna strumieniem elektrolitu W tej odmianie obróbki kształtowany przedmiot jest obrabiany jedynie w obszarze, w którym strumień elektrolitu uderza w jego powierzchnię, gdyż tylko tam płynie prąd elektryczny. Jest to spowodowane faktem, że rozkład gęstości prądu jest zlokalizowany tuż pod strumieniem. Dzieje się tak dlatego, że wokół miejsca uderzenia strumienia w materiał obrabiany powstaje cienka warstwa elektrolitu, której grubość szybko rośnie (rys. 1). Obróbka strumieniem elektrolitu jest procesem elektrochemicznym, * Prof. dr hab. inż. Józef Gawlik, dr inż. Dominik Wyszyński, dr inż. Piotr Lipiec, dr inż. Sebastian Skoczypiec Instytut Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji, Wydział Mechaniczny Politechniki Krakowskiej Rys. 1. Schemat obróbki jet ECM [1,2] Obróbka strumieniem elektrolitu może być stosowana zarówno w skali makro, jak i mikro w procesach: drążenia, toczenia, teksturowania czy nanoszenia warstw. Szybkość obróbki można kontrolować poprzez odpowiedni dobór takich parametrów, jak: czas obróbki, gęstość prądu i średnica strumienia. Koncepcję stanowiska do obróbki jet ECM przedstawiono na rys. 2. Proces ten może być stosowany nie tylko do usuwania materiału, ale również do barwienia (pasywacji) w procesach roztwarzania anodowego. Możliwe jest również kształtowanie przestrzenne elementów (3D) poprzez kontrolę natężenia

10 908 MECHANIK NR 11/2012 Rys. 2. Koncepcja stanowiska do obróbki jet ECM [1] w kinematyce toczenia miały na celu określenie podstawowych parametrów charakteryzujących proces. Wyniki tych badań pozwoliły na opracowanie wytycznych do planowania procesów technologicznych w skali mikro, które zostały podjęte w Instytucie Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji Politechniki Krakowskiej. Opracowano i wykonano stanowisko do precyzyjnej obróbki jet ECM, którego schemat przedstawiono na rys. 3. Umożliwia ono prowadzenie procesu obróbki o kinematyce toczenia i drążenia. Materiałem poddawanym obróbce była stal kwasoodporna 1H18N9, a rolę elektrolitu pełnił roztwór wodny NaNO 3 o stężeniu wagowym 20%. Elektrolit dostarczano w obszar obróbki pod ciśnieniem za pomocą stalowej dyszy o średnicy d = 0,7 mm. Badania przeprowadzono z wykorzystaniem metody planowania eksperymentu. Czynnikami wejściowymi były: prądu i prędkości przesuwu strumienia elektrolitu [2]. Ponadto, poprzez zmianę polaryzacji napięcia doprowadzonego w obszar obróbki i odpowiedni dobór składu elektrolitu możliwe jest jej wykorzystanie w szeroko pojętej galwanotechnice [1]. W niektórych przypadkach metoda ta pozwala na uzyskiwanie skomplikowanych kształtów bez konieczności przygotowywania i stosowania dodatkowych masek, dzięki zastosowaniu kinematyki plotera (rys. 2). Rys. 5. Profilogram przedstawiający przekrój jednego z otrzymanych rowków (centrum planu badań). Zmierzona głębokość pomiędzy punktami 0 i 1 h = 77,2 μm Badania wpływu wybranych parametrów na proces jet ECM Przeprowadzone wstępne badania [3] w zakresie drążenia otworów oraz wykonywania prostych kształtów doprowadzone w obszar obróbki napięcie U w zakresie V dla operacji drążenia oraz V dla operacji toczenia, zmienne ciśnienie elektrolitu bar (drążenie) oraz bar (toczenie). Uzyskane wyniki przedstawiono na rys Potwierdzają one, że obróbka jet ECM może i powinna znaleźć szersze zastosowania przemysłowe w precyzyjnej obróbce mikroelementów wykonanych z materiałów trudno skrawalnych. Na podstawie zmierzonego ubytku masy obliczono szacunkową wartość głębokości uzyskiwanych otworów. W przedstawionym na rys. 9 przypadku wynosiła ona h = 1,2 mm. Rys. 3. Schemat stanowiska do badań jet ECM Rys. 4. Fotografia uzyskanego w trakcie obróbki jet ECM profilu na powierzchni czołowej obrabianego wałka (centrum planu badań) Rys. 6. Wykres zależności głębokości uzyskanych otworów w funkcji zmienności przyłożonego napięcia i ciśnienia elektrolitu

11 MECHANIK NR 11/ Rys. 7. Profilogram przedstawiający przekrój jednego z otrzymanych rowków (centrum planu badań). Zmierzona szerokość pomiędzy punktami 0 i 1 l = 932 μm Rys. 11. Wykres zależności obliczonych głębokości uzyskanych otworów funkcji zmienności przyłożonego napięcia i ciśnienia elektrolitu Rys. 8. Wykres zależności szerokości uzyskanych rowków w funkcji zmienności przyłożonego napięcia i ciśnienia elektrolitu Rys. 9. Otwór (centrum planu badań). Średnica d = 1,66 mm znaczących efektów obróbki. Zaobserwowano, że stosowanie wysokich napięć i ciśnień elektrolitu sprzyja wzrostowi objętości usuniętego naddatku, przy równoczesnej poprawie lokalizacji procesu (przykład rys. 8). W związku z tym proces jet ECM nadaje się idealnie do wykonywania otworów (np. wstępnych) oraz teksturowania powierzchni obrabianej. Mankamentem może być fakt, że przy stosowaniu napięć powyżej 120 V, z uwagi na ograniczoną przewodność elektrolitu, dochodzi do jego wrzenia, a tym samym do przerwania procesu oraz występowania niekorzystnych wyładowań. Niskie koszty związane z doposażeniem standardowego stanowiska do ECM w układ dostarczania elektrolitu pod ciśnieniem oraz zasilacza stałoprądowego, o wysokim jak na standardy ECM napięciu rzędu 160 V, sprawiają, że stosowanie odmiany jet ECM jest w zasięgu większości laboratoriów zajmujących się obróbkami niekonwencjonalnymi. Przeprowadzone badania pozwoliły na wyznaczenie zakresów podstawowych parametrów obróbki, dzięki którym możliwe jest stworzenie wytycznych do planowania prac badawczych i zastosowań przemysłowych mikroobróbki jet ECM. Badania zostały zrealizowane w ramach projektu rozwojowego NR /2010 finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Rys. 10. Wykres zależności średnicy uzyskanych otworów w funkcji zmienności przyłożonego napięcia i ciśnienia elektrolitu Podsumowanie Proces jet ECM jest, na razie, słabo poznaną i opisaną w literaturze odmianą obróbki elektrochemicznej. Przeprowadzone wstępne badania pokazują, że kontrola podstawowych parametrów procesu umożliwia uzyskiwanie LITERATURA 1. M. KUNIEDA, K. MIZUGAI, S. WATANAB E, N. SHIBUYA, N. IWAMOTO: Electrochemical micromachining using flat electrolyte jet. CIRP Annals Manufacturing Technology 60 (2011) M. HACKERT-OSCHÄTZCHEN, G. MEICHSNER, M. ZINECKER, A. MARTIN, A. SCHUBERT: Micro machining with continuous electrolytic free jet. Precision Engineering 36 (2012) M. SEN, H.S. SHAN: A review of electrochemical macro- to micro-hole drilling processes. International Journal of Machine Tools Manufacture 45 (2005)

12 910 MECHANIK NR 11/2012 Makino F8/F9 moc i precyzja wykonania Nowe, pionowe centrum obróbkowe do 3- i 4-osiowego frezowania dużych komponentów do matryc i form oraz precyzyjnych detali Świetny współczynnik usuwania materiału i wysoka precyzja już się wzajemnie nie wykluczają dzięki nowemu, pionowemu centrum obróbkowemu F8/F9 firmy Makino, które było prezentowane międzynarodowej publiczności na tegorocznych jesiennych targach MSV (Brno), AMB (Stuttgart) i BIMU (Mediolan). Ta duża maszyna o wysokiej mocy zapewnia najwyższą precyzję obróbki materiałów trudno skrawalnych i doskonałą jakość wykończenia powierzchni. Jednocześnie minimalizuje ona potrzebę dodatkowej obróbki ręcznej, przyczyniając się tym samym do obniżenia kosztów, skrócenia terminu dostawy i zmniejszenia ryzyka wystąpienia błędu ludzkiego. F8/F9 umożliwia efektywną produkcję matryc kuźniczych, form wtryskowych i tłoczników. Jej zalety są też wyraźnie widoczne podczas obróbki ram do matryc i płyt bazowych. Kluczową rolę odgrywa tu technologia wysoko wydajnego wrzeciona firmy Makino. Wrzeciono o prędkości obr/min cechuje moc i sztywność, niezbędne do obróbki stali hartowanej i odpuszczonej. Maszyna daje możliwość bezproblemowego zastosowania wierteł do 80 mm i głowic skrawających o maksymalnej średnicy 125 mm, które nawet przy dużych prędkościach posuwu pozwalają na doskonałe połączenie pracy wrzeciona z rolkowymi prowadnicami tocznymi i sztywną konstrukcją maszyny. Wrzeciono o prędkości obr/min ma szerokie spektrum zastosowań, począwszy od lekkiej obróbki zgrubnej z wysoką prędkością skrawania, aż po zatępianie naroży narzędziami o niewielkiej średnicy. Dlatego jest idealnym rozwiązaniem do produkcji wielkogabarytowych form wtryskowych do tworzywa sztucznego. Opatentowana technologia chłodzenia rdzenia i płaszcza zewnętrznego sprawiają, że wrzeciono o prędkości obr/min utrzymuje wysoki stopień precyzji w osi Z przez długi czas obróbki i wydłuża czas jego eksploatacji. Po zmianie narzędzi F8/F9 wraca do wcześniej obrabianej powierzchni z nadzwyczajną precyzją, eliminując wszelkie błędy dopasowania. Innymi słowy, nie ma potrzeby wyrównywania całej powierzchni Rys. 1. Pionowe centrum obróbkowe F8 Dane techniczne Makino F8/F9 Przesuwy (osie X, Y, Z) 1300/ mm Przestrzeń robocza stołu 1550/ mm Maks. masa obrabianego przedmiotu 2500 kg Wrzeciono obr/min BT50 lub HSK-A obr/min HSK-A63 Posuw roboczy (osie X, Y, Z) mm/min Szerokość i głębokość maszyny 3850/ mm Wysokość maszyny 3560 mm Masa maszyny / kg niewielkim narzędziem, co jest praktyką często spotykaną. Pomimo wysokiej wydajności, wrzeciona wytwarzają bardzo niewielkie drgania, co skutkuje optymalną jakością wykończenia powierzchni i mniejszym stopniem zużycia narzędzi. Konstrukcję F8/F9 cechuje geometryczna symetria, dzięki której prostoliniowość i dokładność obróbki naroży są bezpośrednim wynikiem precyzyjnych odlewów i części maszyny, a nie zastosowania pomocniczej kompensacji elektronicznej. Ponadwymiarowe, rolkowe prowadnice toczne we wszystkich trzech osiach gwarantują stabilność i dobre tłumienie drgań, zapewniając jednocześnie dynamikę ruchu. Dzięki zaprojektowanym osiom bez zwisu i szerokiemu roz-

13 MECHANIK NR 11/ stawowi rolkowych prowadnic tocznych można uzyskać optymalną prostoliniowość, nawet przy posuwie 800 mm na osi Y i wysokich obciążeniach stołu na poziomie 2500 kg. Obciążenie maszyny jest równomiernie przenoszone do podłoża poprzez strategicznie umiejscowione punkty podparcia ze śrubami poziomującymi, podczas gdy szeroka powierzchnia styku kolumny i łoża zapewniają dobrą absorpcję sił skrawania w kolumnie. Dynamika napędów i optymalizacja ścieżki posuwu, uzyskane dzięki funkcji do sterowania ruchem SGI.4 firmy Makino, przyspieszają proces obróbki kształtów 3D. Symetryczna budowa F8/F9 przyczynia się również do jej stabilności termicznej. Temperatura jest stabilizowana we wnętrzu śrub tocznych, kołnierzach silnika i podporach łożyskowych przez jeden system chłodząco-smarujący, co pozwala zachować dużą dokładność wymiarów i wydłuża okres eksploatacji łożysk. Cztery transportery ślimakowe z filtrem bębnowym umożliwiają szybkie i efektywne usuwanie do tylnego zbiornika dużych ilości wiórów powstających podczas wysoko wydajnej obróbki. Równie ważnym aspektem jest łatwy dostęp do maszyny, który pozwala na zmniejszenie czasu mocowania. Otwierane z obydwu stron drzwi osłony zapewniają operatorowi maszyny bezpośredni dostęp do obrabianego przedmiotu i ułatwiają załadunek i rozładunek dużych części przy użyciu suwnicy. Rys. 2. Prosty załadunek i rozładunek dzięki otwieranym z obydwu stron drzwiom osłony Prezentacja firmy Makino Makino Milling Machine Co., Ltd. jest liderem technologii i czołowym usługodawcą w przemyśle obrabiarkowym. Spółka jest notowana na tokijskiej giełdzie papierów wartościowych; zatrudnia ok pracowników w obydwu Amerykach, Europie i Azji. Jej przychody za rok finansowy zakończony 31 marca 2012 r. wynosiły 1,4 mld USD. Na szeroką paletę produktów najwyższej jakości oferowanych przez firmę Makino składają się centra obróbkowe do precyzyjnych detali oraz do produkcji form i matryc o szerokim spektrum zastosowania w przemyśle lotniczym, motoryzacyjnym, maszyn i pojazdów budowlanych i rolniczych, komponentów przemysłowych i mikrotechnologii. MAKINO Europe Group ma centra technologiczne w: Hamburgu, Stuttgarcie (Kirchheim/Teck), Mediolanie i Bratysławie, w których szczególny nacisk kładzie się na marketing, sprzedaż, aplikacje technologiczne i usługi serwisowe. Rys. 3. Łatwy dostęp do części i wrzeciona Rys. 4. Cztery ulepszone transportery ślimakowe do bardziej efektywnego usuwania wiórów MAKINO s.r.o. Tuhovská 31, Bratislava, Slovakia tel.: fax: marketing sk@makino.eu Wszystkich zainteresowanych tematyką i produktami firmy MAKINO prosimy o kontakt: Daniel Kustrzepa kustrzepa@makino.eu tel ; tel./fax

14 912 MECHANIK NR 11/2012 Seminarium firm Yamazaki Mazak i Sandvik Polska 20 września br. firmy Yamazaki Mazak Central Europe, Oddział w Polsce i Sandvik Polska zorganizowały dla klientów seminarium pod tytułem Green Light Machining Zielone Światło dla Produkcji. Korzystając z tego, że Centrum Technologiczne Yamazaki Mazak jest położone blisko Centrum Produktywności firmy Sandvik, spotkanie podzielono na dwie tury, dając klientom możliwość zwiedzenia nowego Centrum Technologicznego firmy Yamazaki Mazak oraz wizyty w Centrum Produktywności Sandvik Coromant w Katowicach. W spotkaniu uczestniczyło 80 osób z najważniejszych firm z województwa śląskiego. Głównym celem seminarium było zaprezentowanie rozwiązań narzędziowych firmy Sandvik oraz najnowszych modeli obrabiarek Mazak. Uczestnicy mieli możliwość udziału w sesjach teoretycznych oraz w praktycznych pokazach obróbki na obrabiarkach Mazak. Program seminarium obejmował m.in. następujące tematy: prezentację nowych modeli obrabiarek Mazak; Program produkcji stanowi obecnie ponad 220 modeli i obejmuje pełny asortyment maszyn do obróbki metali. Wyroby te można podzielić na: modele ogólnego stosowania: centra tokarskie oraz centra obróbkowe serii SMART i NEXUS po stosunkowo niskiej cenie, przy zachowaniu standardów stosowanych w maszynach wyższej generacji; maszyny wielozadaniowe serii INTEGREX i VA- RIAXIS do obróbki skomplikowanych części; maszyny specjalizowane, produkowane w krótkich seriach lub jednostkowo, np. do produkcji form; obrabiarki laserowe do obróbki blach oraz profili. Pod koniec 2010 r. na świecie pracowało ponad 160 tys. obrabiarek firmy Mazak. maszyn wielozadaniowych, których stosowanie prowadzi do zmniejszenia kosztów, przy zwiększeniu możliwości obróbkowych, w wyniku przejścia od klasycznej obróbki tokarskiej i frezarskiej do kompleksowej obróbki wielozadaniowej. Uproszczenie polega na użyciu indeksowanej, a nie płynnej, piątej osi oraz prostszej wersji sterowania Matrix Nexus, przy zachowaniu niezmiennych funkcji, decydujących o funkcjonalności i produktywności maszyny: magazyn o pojemności narzędzi, wrzeciono frezarskie o mocy 7,5 kw, z momentem 49,1 Nm i prędkością min 1 (opcja min 1 ). uniwersalność systemu Capto, ze szczególnym uwzględnieniem zastosowań na obrabiarkach wielozadaniowych; tłumienie drgań w obróbce skrawaniem rozwiązania dla każdego typu obróbki; wysokie ciśnienie chłodziwa oraz jego wpływ na bezpieczeństwo obróbki i trwałość narzędzi. Każde z omawianych zagadnień ilustrowano obróbką (m.in. stalowego wału korbowego i detali aluminiowych) na obrabiarkach wielozadaniowych Mazak INTEGREX j-300, INTEGREX 200-IV ST oraz na poziomym centrum obróbkowym Mazak HCN5000-II. INTEGREX j-300 reprezentuje wprowadzoną w tym roku na polski rynek serię uproszczonych INTEGREX j-300 INTEGREX j-300

15 MECHANIK NR 11/ HCN5000-II to najpopularniejszy w naszym kraju model poziomych centrów obróbkowych Mazaka, idealnie dostosowany zarówno do obróbki ciężkiej, jak i szybkoobrotowej obróbki wykończeniowej, elementów o małej i średniej wielkości. Jego główne cechy to: wrzeciona z chwytem 40 o prędkości w zakresie min 1, pojemność magazynu narzędzi, zmieniacz palet o wielkości mm. HCN5000 HCN5000 Wydajność można poprawiać w każdym momencie eksploatacji obrabiarki dzięki rozwojowi i wdrażaniu nowych technologii, umożliwiających zwiększenie parametrów skrawania, np. w wyniku nowych rozwiązań, płytek wiper, nowych geometrii, gatunków i strategii obróbki. O najlepszym i optymalnym wykorzystaniu obrabiarki należy pomyśleć jeszcze przed jej zakupem. Powinno się zwrócić uwagę na: najnowsze trendy w zakresie podawania chłodziwa, rodzaj złącza na obrabiarce oraz szybką wymianę narzędzi. Te trzy zagadnienia to główne tematy przedstawione klientom przez Sandvik Coromant podczas sympozjum: system wysokiego ciśnienia chłodziwa (70 80 bar) oraz odpowiednich narzędzi ze stałym położeniem dysz o właściwie dobranych średnicach pozwala na poprawienie parametrów obróbki i lepsze wykorzystanie obrabiarek poprzez wyeliminowanie problemów z wiórami; złącze obrabiarki zoptymalizowane pod kątem sztywności oraz zdolności przenoszenia momentu obrotowego trygonalny stożek Capto pozwala na uzyskanie lepszych parametrów obróbki, pełne wykorzystanie możliwości nowoczesnych narzędzi skrawających, w tym przeznaczonych do pracy na długich wysięgach; system szybkiej wymiany narzędzi Capto pozwala na zwiększenie czasu poświęconego na produkcję. Obydwie maszyny mają, będące standardowym wyposażeniem obrabiarek Mazak, bezpośrednie napędy we wszystkich osiach, rolkowe prowadnice liniowe oraz dialogowy układ sterowania Mazatrol. Podczas demonstracji obróbki, zgodnie z hasłem przewodnim seminarium, szczególną uwagę zwrócono na bogate wyposażenie obrabiarek Mazak w inteligentne funkcje pomiarowe i autodiagnostyczne, pozwalające w pełni wykorzystywać zalety najnowszych rozwiązań narzędziowych i wdrażać bezobsługowe systemy produkcji poprzez automatyzację procesów. Zwiększenie produktywności nie polega jedynie na skróceniu czasu obróbki i wzroście wydajności. Istotne jest również efektywne wykorzystanie obrabiarki. Dotyczy to ilości czasu poświęconego na obróbkę wiórową. Skrawanie zajmuje zazwyczaj ok % czasu pracy obrabiarki. Reszta to przerwy i przestoje. W konkluzji seminarium stwierdzono, że przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnej bardzo ważnym elementem jest zaangażowanie kluczowych partnerów, tj. dostawcy obrabiarki, specjalisty od narzędzi oraz klienta już we wczesnych fazach projektu, tak aby rozważyć i określić optymalne opcje.

16 914 MECHANIK NR 11/2012 TruPulse lasery na ciele stałym w precyzyjnej obróbce materiałów Przy spawaniu laserowym można wykorzystywać różne tryby pracy źródeł laserowych. Może to być tryb pracy ciągłej lub impulsowej. Tryb pracy ciągłej jest wykorzystywany w procesie spawania elementów o większej grubości. Wiązka emitowana w czasie, w sposób ciągły tworzy przesuwający się wzdłuż linii spawania kanał gazodynamiczny otoczony warstwą ciekłego metalu, a krzepnący metal tworzy spoinę. W impulsowym trybie spawania jeden impuls tworzy pojedynczą spoinę punktową. Jeżeli wyemitowanych zostanie kilka impulsów powstanie kilka spoin punktowych. Odpowiednio dobrane parametry procesu (takie jak: prędkość spawania, średnica ogniska wiązki laserowej czy częstotliwość powtarzania impulsów), których zakres zmienności zależy od danego urządzenia, mogą powodować zachodzenie na siebie spoin punktowych i tworzenie ciągłej spoiny liniowej. Zaletą takiego procesu jest zminimalizowanie ilości ciepła przekazywanego do materiału, a tym samym możliwość spawania lub napawania bardzo niewielkich, precyzyjnych elementów, wrażliwych na ciepło, czy to ze względów metalurgicznych, czy też konstrukcyjnych (np. mała pojemność cieplna detali, wrażliwa elektronika w pobliżu spoiny). Przebieg mocy w czasie przy różnym trybie pracy lasera TruPulse 124 o mocy średniej 110 W oraz maks. mocy impulsu 9 kw Przykładowy kształt pojedynczego impulsu laserowego Firma TRUMPF dysponuje szerokim wyborem źródeł promieniowania laserowego przeznaczonych do pracy w trybie impulsowym. Do obróbki precyzyjnej proponowane są lasery na ciele stałym serii TruPulse. Charakteryzują się one stosunkowo niewielką średnią mocą W (stąd ich dużo niższa cena w porównaniu z laserami pracującymi w trybie ciągłym). Mogą wygenerować impuls promieniowania laserowego o maksymalnej mocy 1,5 ok. 10 kw, zależnie od modelu oraz ustawienia pozostałych parametrów obróbki. Przykłady zastosowań przemysłowych spawania impulsowego laserami serii TruPulse: spawanie końcowe obudowy rozrusznika serca, materiał: tytan żarówki samochodowe, spawanie równoczesne w trzech miejscach, materiał: CrNi kontakty elektryczne baterii, materiał: aluminium, miedź napawanie laserowe, materiał: miedź berylowa

17 MECHANIK NR 11/ Obrabiarka 3D TruLaser Cell 3010 Stacja robocza TruLaser Station 3003 z optyką skanerową W ofercie firmy TRUMPF jest 12 modeli rezonatorów serii TruPulse. Dzięki zastosowaniu bardzo szybkich układów kontroli mocy w czasie rzeczywistym, każde z tych urządzeń charakteryzuje się bardzo wysoką stabilnością i powtarzalnością generowanych impulsów. Możliwe jest również kształtowanie przebiegu mocy pojedynczego impulsu, przy czasie trwania impulsu 0,2 50 ms. Pozwala to na optymalne dopasowanie kształtu impulsu do aplikacji. Z każdego źródła można wyprowadzić kilka światłowodów, a jedno źródło laserowe może obsługiwać kilka stanowisk selektywnie (maksymalne wykorzystanie czasu pracy lasera) lub równocześnie (poprzez rozdzielenie wiązki laserowej w określonej proporcji i np. symetryczne spawanie detali). Zakres materiałów obrabianych przez lasery serii TruPulse jest bardzo szeroki. Lasery te mogą być stosowane do spawania precyzyjnych elementów ze stali nierdzewnych chromowo-niklowych, aluminium i jego stopów, miedzi, niklu i np. tytanu. Lasery serii TruPulse mogą być sprzedawane jako niezależne źródła, do zastosowania w liniach produkcyjnych u klienta, lub w kompletach z głowicą roboczą wraz z systemem manipulacji głowicą roboczą lub detalem, systemem obserwacji obszaru obróbki poprzez układy optyczne zapewniające odpowiednie powiększenie i precyzyjną obróbkę. Są to elastyczne rozwiązania do obróbki 2D i 3D małych elementów, jak np. TruLaser Cell serii 3000, TruLaser Station serii Stacje robocze mogą być wyposażone w optykę stacjonarną lub optykę skanerową, które umożliwiają szybką obróbkę w obszarze roboczym skanera bez manipulacji detalem i optyką. Ze względu na specyfikę, lasery impulsowe są bardzo dobrym narzędziem do punktowego sczepiania elementów, które następnie mogą być spawane lub lutowane. W takich aplikacjach stosowane są zwykle roboty zintegrowane z laserem impulsowym. Lasery impulsowe mogą być wykorzystywane także do cięcia cienkich blach w przemyśle precyzyjnym, elektronicznym oraz w technice medycznej. W porównaniu z laserami ciągłymi, prędkość ich cięcia jest znacznie mniejsza, ale można nimi uzyskać bardzo dobrą jakość wycinania skomplikowanych konturów. Ważnym obszarem zastosowania laserów impulsowych jest napawanie laserowe z ręcznym podawaniem drutu do naprawy i regeneracji narzędzi i form. Duża liczba dostępnych opcji konfiguracji maszyny pozwala na precyzyjne dopasowanie oferty firmy TRUMPF do potrzeb klienta. Przykłady wycinania laserem impulsowym: blacha statora implanty tytanowe frez do obróbki stawów biodrowych TRUMPF POLSKA Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. K. ul. Łopuszańska 38 B, Warszawa tel , fax info@pl.trumpf.com

18 916 MECHANIK NR 11/ lat działalności bezpośredniego oddziału GF AgieCharmilles w Polsce Dnia 20 września br. odbyła się uroczystość z okazji 10-lecia założenia bezpośredniego oddziału GF Agie- Charmilles w Polsce firmy Agie Charmilles sp. z o.o. Na uroczystość przybyło ok. 180 gości głównie użytkowników maszyn GF AgieCharmilles. Przyjechali też przedstawiciele centrali GF AgieChamilles ze Szwajcarii. Drugą okazją do spotkania oprócz jubileuszu było otwarcie centrum pokazowego. Przedstawiciele zarządu firmy: Hakan Pfeiffer Head of Sales and Marketing, Bernhard Kasper Head of Market Region Europe oraz Mariusz Wardziński Prezes Zarządu oddziału GF AgieCharmilles w Polsce dokonali przecięcia wstęgi, rozpoczynając tym samym działalność showroomu o powierzchni 200m 2. Ekspozycja składała się z 5 obrabiarek GF AgieCharmilles reprezentujących technologie drążenia EDM, cięcia EDM oraz frezowania: drążarek wgłębnych FO 350SP i SP 1U, wycinarki drutowej CUT 20P, frezarki 5-osiowej Mikron HPM 800U oraz przebijarki otworów DRILL 20. W centrum prowadzone będą testy obróbki, szkolenia, dni otwarte, prezentacje itp., przybliżające klientom technologie obróbek oferowanych przez GF AgieCharmilles. GF AgieCharmilles jest jedną z trzech gałęzi wchodzących w skład grupy przemysłowej Georg Fischer Corporation; pozostałe dwie to: GF Piping Systems i GF Automotive. Centrala firmy znajduje się w Schaffhausen (Szwajcaria). Korporacja Georg Fischer zatrudnia ponad pracowników na całym świecie. W 2011 r. osiągnęła wartość sprzedaży ponad 3,6 mld CHF, w tym GF AgieCharmilles, zatrudniająca 2700 pracowników, sprzedała wyroby o wartości 800 mln CHF. W Europie, gdzie znajduje się 9 oddziałów bezpośredniej sprzedaży, zainstalowano już obrabiarek GF AgieCharmilles, z czego ok w Polsce. Polski oddział zatrudnia 33 osoby, w tym 12 osób w dziale sprzedaży maszyn, 19 osób w serwisie i usługach, a 2 osoby obsługują biuro. GF Agie Charmilles jest dostawcą następujących produktów i rozwiązań systemowych: obrabiarki elektroerozyjne (EDM): wycinarki drutowe, drążarki elektroerozyjne EDM, drążarki do otworów we wtryskiwaczach paliwa, otworów chłodzących, otworów startowych; frezarki: frezarki High-Speed Milling do obróbki skomplikowanych powierzchni 3D, frezarki High-Performance Milling do wydajnej obróbki, frezarki standardowe serii VCE Pro do dokładnej i wydajnej obróbki 2.5D i 3D; laser 3D do teksturowania, grawerowania, znakowania; automatyzacja i oprogramowanie do zarządzania. Główne segmenty rynku, do których kierowane są produkty AgieCharmilles, to: technologie informacyjne i komunikacyjne, medycyna i stomatologia, lotnictwo i kosmonautyka, komponenty elektroniczne, przemysł motoryzacyjny. Polskiemu oddziałowi GF AgieCharmilles życzymy sukcesów w następnych latach działalności. Irena Dziwiszek

19

20 918 MECHANIK NR 11/2012 Regulacja adaptacyjna procesu szlifowania z wykorzystaniem sygnału emisji akustycznej JAN BUREK ROBERT BABIARZ* Przedstawiono cyfrowy układ regulacji adaptacyjnej (AC) procesu szlifowania wgłębnego. Jako wielkość regulowaną wykorzystano sygnał emisji akustycznej (Acoustic Emision AE). Opisano wyniki badań zastosowania tego układu w szlifierce przemysłowej. Obecnie, w powszechnie stosowanej praktyce produkcyjnej, parametry procesu szlifowania wgłębnego nastawiane są przez operatora na podstawie wartości doświadczalnych, jako wartości stałe dla całej serii przedmiotów obrabianych w okresie trwałości ściernicy. Przy takim sposobie realizacji procesu szlifowania niemożliwe jest uwzględnienie ewentualnych jego zakłóceń, np. zmiany właściwości skrawnych ściernicy. Aby uzyskać wymaganą jakość obróbki, przyjmuje się wartość parametrów nastawczych procesu szlifowania dla najmniej korzystnego przypadku, a zagrożoną zużyciem ściernicę obciąga się wcześniej, niż wymagałby tego stan jej rzeczywistego zużycia. Oczywiście osiągnięta w ten sposób jakość obróbki okupiona jest wydłużeniem czasów: głównego, pomocniczego i przestojów. Ponieważ proces szlifowania wgłębnego w zdecydowanej większości przypadków jest stosowany w produkcji wielkoseryjnej i masowej, np. przy obróbce pierścieni łożyskowych problemy te są szczególnie istotne. Dlatego, w celu zwiększenia wydajności obróbki i zminimalizowania wpływu zakłóceń procesu na dokładność obrabianych przedmiotów, nowoczesne szlifierki ze sterowaniem CNC są wyposażane w dodatkowe układy pomiarowe, np. układ kontroli czynnej średnicy przedmiotu i układ eliminacji tzw. szlifowania powietrza [9]. Z uwagi na odmienne cele technologiczne dotyczące poszczególnych etapów, konieczne jest znaczne zróżnicowanie wartości posuwu wgłębnego ściernicy. Również podział naddatku obróbkowego na poszczególne etapy, z uwagi na rozrzut naddatku obróbkowego elementów przeznaczonych do szlifowania oraz niestacjonarną dynamikę procesu, nie jest czynnością prostą [19]. Zwykle jest dokonywany na podstawie danych doświadczalnych (z odpowiednim zapasem bezpieczeństwa) i jest stały dla całej serii przedmiotów obrobionych w okresie trwałości ściernicy. Szlifowanie wielostopniowe wgłębne Przedmioty obrabiane metodą szlifowania wgłębnego są najczęściej szlifowane wstępnie i na gotowo w jednym zamocowaniu. Ze względów ekonomicznych proces ten zarówno dla obróbki powierzchni zewnętrznych, jak i wewnętrznych realizowany jest najczęściej w wieloetapowym, zautomatyzowanym cyklu obróbkowym (rys. 1) [9]. Cykl ten składa się z następujących etapów: dosuwu ściernicy, szlifowania zgrubnego, szlifowania wykończeniowego, wyiskrzania, odskoku ściernicy. Do przełączania prędkości posuwu wgłębnego ściernicy v f na poszczególne etapy wykorzystuje się układ kontroli czynnej średnicy przedmiotu, który mierzy rzeczywisty ubytek naddatku obróbkowego Δx w i w momencie osiągnięcia odpowiednich wartości naddatków nastawionych na poszczególne etapy sygnalizuje moment zmiany wartości prędkości posuwu ściernicy v f. * Dr hab. inż. Jan Burek, prof. PRz., dr inż. Robert Babiarz Katedra Technik Wytwarzania i Automatyzacji na Wydziale Budowy Maszyn i Lotnictwa Politechniki Rzeszowskiej. Rys. 1. Kinematyka i charakterystyczne wielkości procesu wielostopniowego szlifowania wgłębnego Szlifowanie konwencjonalne Przebieg charakterystycznych wielkości procesu szlifowania wgłębnego przedstawiono na rys. 2 [7]. Dosuw ściernicy. Dosuw ściernicy obejmuje czas od startu cyklu szlifowania do pierwszego styku ściernicy z półwyrobem. Przy ustalaniu jego wartości należy uwzględnić fakt, że półwyroby przeznaczone do szlifowania wykazują błędy dokładności wymiarowo-kształtowej. Z uwagi na te błędy, drogę dosuwu ściernicy Δx d dzieli się na dwa odcinki [18]: Δx d = Δx s + Δx b gdzie: Δx s odległość między ściernicą a półwyrobem, pozwalająca na jego swobodne zakładanie i zdejmowanie; Δx b odległość bezpieczeństwa zależna od tolerancji wymiarowej i błędów kształtu półwyrobu. Odległość Δx s pokonywana jest posuwem szybkim v fd. Obecnie produkowane szlifierki pozwalają uzyskać prędkość v fsz =1 12 m/min, co nawet przy znacznej odległości, np. Δx s = 50 mm (umożliwiającej swobodne zakła-