5. ŻYZNOŚĆ GLEB Zasobność gleby

Transkrypt

1 Zasobność gleby Sposoby podnoszenia urodzajności gleb Podstawowa funkcja gleb użytkowanych rolniczo produkcja odpowiedniej ilości biomasy o pożądanej jakości. Czynniki wpływające na wzrost, rozwój i plon roślin działają w układzie: gleba klimat roślinność. Na terenach zagospodarowanych do układu włącza się człowiek. Jest to zespół wzajemnie na siebie oddziaływujących czynników. Na żyzność gleby w najszerszym ujęciu składają się pojęcia zasobności, żyzności i urodzajności. 120

2 Zasobność gleby ZASOBNOŚĆ GLEB to sumaryczna zawartość w glebie składników mineralnych (mikro- i makroelementów), próchnicy i szczątków organicznych w różnym stopniu rozkładu. Jest wynikiem procesów akumulacji zachodzących w glebie. Zaczyna się kształtować w momencie początku przeobrażania się litej skały w rozluźnioną zwietrzelinę (procesy wietrzenia, procesy tworzenia się i gromadzenia próchnicy). Właściwości określające zasobność: skład granulometryczny skład mineralny zawartość substancji organicznej odczyn potencjał oksydoredukcyjny właściwości sorpcyjne zespoły organizmów glebowych 121

3 Zasobność gleby Zasobność naturalna (w glebach naturalnych) oznacza, że zapas składników pokarmowych (o różnym stopniu rozpuszczalności i przyswajalności) powstał przy pomocy sił natury. Zasobność agrotechniczna (sztuczna, antropogeniczna) obejmuje zasobność naturalną i tę wytworzoną przy współudziale człowieka poprzez stosowanie zabiegów agrotechnicznych (wapnowanie, nawożenie mineralne i organiczne). 122

4 Zasobność gleby Ocena zasobności jest podstawowym warunkiem racjonalnego nawożenia i zwiększania zawartości składników pokarmowych roślin w glebach. Sposoby oceny zasobności (szczególnie naturalnej): poznanie budowy profilowej umożliwia orientacyjną ocenę zasobności ogólnej gleby (skład granulometryczny, zawartość substancji organicznej). analiza składu mineralnego i chemicznego (podatność na dany typ wietrzenia; gleby o jednorodnym składzie mineralnym; zwietrzelina granitu a zwietrzelina gabra) analiza chemiczna wyciągów gleb (używanie odczynników, których zdolności ekstrakcyjne są porównywalne ze zdolnościami rozpuszczania określonych związków przez korzenie roślin) analiza zasobności w przyswajalne składniki pokarmowe (dotyczy często tylko poziomu próchnicznego i jest podstawą określania potrzeb nawożenia brak pełnego obrazu zasobności gleb) 123

5 Zasobność gleby Nawożenie i jego wpływ na zasobność gleb widoczny głównie w poziomie orno-próchnicznym, a przy wieloletnim nawożeniu także w poziomach głębszych. stosowanie nawozów organicznych (obornika) w ilości pow. 20t/ha wpływa na podniesienie zawartości próchnicy i azotu ogólnego w glebie wpływ nawożenia azotem mineralnym na zawartość azotu ogólnego w glebie widoczny jest dopiero przy dawkach przekraczających jego pobranie przez rośliny nawożenie fosforem (>70kg/ha/rok) i potasem (>8kg/ha/rok) powoduje wyraźny wzrost tych składników. Zawartość przyswajalnego K wzrasta również pod wpływem nawożenia nawozami organicznymi. Systematyczne stosowanie nawozów mineralnych typu NPK obniża zawartość magnezu przyswajalnego, stosowanie dużych dawek obornika zwiększa go Nawozy wapniowe odkwaszają glebę (zmiany odczynu wynoszą 0,2 1,0 ph) i mogą powodować wzrost zawartości przyswajalnych form fosforu i potasu. 124

6 Żyzność gleby ŻYZNOŚĆ GLEB współudział gleby we wzroście, rozwoju i plonowaniu roślin, przejawiający się w zdolności gleby do przekazywania bytującym roślinom wyższym składników pokarmowych, wody, powietrza, ciepła na podstawie określonych właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz regulowaniu wymiany gazowej (Kowaliński). Ocena żyzności opiera się na określeniu reakcji roślin na warunki stwarzane przez glebę. Żyzność nie zawsze idzie w parze z zasobnością. Na glebach z natury zasobnych rośliny mogą się źle rozwijać, gdy inne czynniki nie będą sprzyjały włączeniu występujących składników pokarmowych w obieg biologiczny (np. gleby wytworzone z iłów i glin) Procesy wpływające na tworzenie się żyzności gleby można podzielić na dwie grupy: wiążące się z przekształceniem skały macierzystej w glebę (wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, mineralizacja substancji organicznej itp.) umożliwiające akumulację składników mineralnych i organicznych (np. sorpcja gleby) 125

7 Żyzność gleby Czynniki warunkujące żyzność gleb: Budowa morfologiczna właściwości morfologiczne profilu glebowego, miąższość gleby i poziomu próchnicznego właściwości fizyczne skład granulometryczny, struktura i tekstura, porowatość, układ porów, właściwości termiczne, wodne i powietrzne (woda i powietrze jako czynniki antagonistyczne) właściwości chemiczne i fizykochemiczne zasobność w składniki pokarmowe, zawartość substancji toksycznych, ph, CaCO 3, skład KS, właściwości sorpcyjne, buforowość właściwości biochemiczne i biologiczne zawartość substancji organicznej, zwłaszcza próchnicy, skład edafonu, aktywność biologiczna gleby, produkcja CO 2 Wszystkie te składniki wzajemnie na siebie oddziałują, uzupełniają i kompleksowo wpływają na stan żyzności gleby. 126

8 Żyzność gleby Zgodnie z prawem minimum Liebiga, o żyzności gleby decyduje czynnik znajdujący się w minimum, np. gleby wytworzone z iłów są mniej żyzne od gleb gliniastych lub pyłowych (pomimo większej zasobności w składniki pokarmowe) z uwagi na niekorzystne warunki wodno-powietrzne. Niedostatek powietrza jest tu czynnikiem występującym w minimum czynnikiem hamującym. 127

9 Żyzność gleby Stan żyzności można opisać wzorem: Sż = f (Z, B, Mk, Wf, Wch, Wb) gdzie: f funkcja Z zasobność gleby B budowa profilu glebowego Mk mikroklimat Wf właściwości fizyczne Wch właściwości chemiczne Wb właściwości biologiczne Za Schefferem i Lieberothem, wyróżnia się 3 rodzaje żyzności: Żyzność naturalna właściwa Żyzność naturalna pozostająca pod wpływem człowieka Żyzność sztuczna 128

10 Żyzność gleby ukształtowana wyłącznie przez naturalne warunki przyrodnicze i dotyczy tylko gleb dziewiczych. Związana ściśle z typami i gatunkami gleb. (antropogeniczna, agrotechniczna), występuje w glebach kulturoziemnych całkowicie przekształconych pod wpływem głęboko sięgających zabiegów uprawowych. Występuje tam, gdzie materiał macierzysty ma bardzo niską zasobność i żyzność. Dotyczy to zwłaszcza terenów rekultywowanych (kopalnictwo odkrywkowe) charakterystyczna dla gleb uprawnych, w których została ona w mniejszym lub większym stopniu zmieniona przez działalność człowieka. W porównaniu z żyznością naturalną ma ona charakter zmienny, a zmiany te mogą być pozytywny (melioracja gleb o niewłaściwych stosunkach wodno-powietrznych np. gleby glejowe) lub negatywny (wylesianie terenów zagrożonych erozją, a zwłaszcza ich zaorywanie). 129

11 Urodzajność gleby URODZAJNOŚĆ GLEB zdolność gleby do wydawania plonów. Jest wynikiem żyzności gleby, właściwości klimatu i działalności człowieka. Wyrażana jest plonem zbieranym z określonej powierzchni produkcyjnej. Urodzajność ma charakter zmienny (nawet dla tego samego miejsca, czasu), zależny od wpływu człowieka (zabiegi agrotechniczne). Wyróżnia się: Urodzajność potencjalną określa możliwości maksymalnego plonowania przy wykorzystaniu optymalnych zabiegów uprawowych (uwzględniających najnowszy stan wiedzy rolniczej). Ta cecha powinna być podstawą bonitacji gleb. Urodzajność aktualna informuje o osiągniętych plonach w określonych warunkach siedliska i w danym czasie. Może być różna, zależnie od wpływu człowieka (zabiegi agrotechniczne) nawet przy takiej samej żyzności gleb. Właściwy miernik urodzajności uzyskuje się po wyeliminowaniu czynników zmiennych, wahających się z roku na rok. Urodzajność gleb ma charakter dynamiczny, uwarunkowany działaniem wszystkich czynników wpływających na rośliny. 130