Scenariusz 15. Gimnazjum. temat: W poszukiwaniu wydry. autor: Karolina Dobrowolska. Cele ogólne: Cele operacyjne: Miejsce: sala, teren.

Transkrypt

1 Scenariusz 15 autor: Karolina Dobrowolska temat: W poszukiwaniu wydry. Cele ogólne: Gimnazjum przekazanie wiedzy o ekologii wydry, przekazanie wiedzy na temat zależności pokarmowych w ekosystemach zajmowanych przez wydrę, rozwijanie umiejętności obserwacji i spostrzegawczości uczniów. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: zidentyfikować potencjalne miejsca występowania wydry w najbliższej okolicy, ocenić jakość potencjalnego siedliska pod kątem potrzeb wydry, rozpoznać tropy i inne ślady bytowania wydry, opisać proste zależności pokarmowe w ekosystemach zajmowanych przez wydrę, odczytywać różne formy zapisu informacji. Miejsce: sala, teren. Formy pracy: indywidualna, w parach, grupowa, zbiorowa. Metody pracy: projekt Wydrza mapa, obserwacja w terenie, rozpoznawanie śladów, praca z kartami zadań, praca z tekstem, metoda ćwiczeniowa. Wiek uczestników: lat. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 2 godziny lekcyjne (90 minut). Optymalna liczba uczestników: osób. Materiały i środki dydaktyczne: plansza edukacyjna Poznaj wydrę, plansza edukacyjna Tropy zwierząt, karta pracy nr 1 Wydrza mapa, karta pracy nr 2 - Czy to miejsce odpowiada wydrze?, karta pracy nr 3 Śladami wydry, karta pracy nr 4 Łańcuch pokarmowy, kolorowe kredki, ołówki, czerpak do wyławiania bezkręgowców z wody, sztywne podkładki biurowe z klipsem na karty pracy, aparat fotograficzny.

2 Gimnazjum Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. Na lekcji poprzedzającej zajęcia terenowe powtórz wiadomości o wymaganiach siedliskowych wydry. Poproś uczniów, aby zastanowili się, czy w znanej im okolicy występują siedliska odpowiednie dla wydry. Poproś o wypisanie kilku takich miejsc w najbliższej okolicy. 2. Poinformuj uczniów o konieczności terenowego ubioru na następnych zajęciach konieczne będą odpowiednie buty i wierzchnie okrycie uzależnione od pogody. Zajęcia możesz poprowadzić w dowolnej porze roku dostosowując je do warunków pogodowych (w razie prowadzenia zajęć w zimie możesz zrezygnować z ćwiczenia Zależności pokarmowe ). 3. Przygotuj karty pracy nr 1 i 3 w liczbie odpowiadającej ilości uczniów. 4. Przygotuj kartę pracy nr 2 i 4 przygotuj w liczbie po jednej karcie na parę uczniów. 5. Przygotuj kolorowe kredki w liczbie po jednym zestawie na parę uczniów i ołówki dla każdego ucznia. 6. Przygotuj sztywne podkładki biurowe pod karty pracy przydadzą się w terenie! 7. Przygotuj czerpak do wyławiania bezkręgowców z wody. 8. Przygotuj aparat fotograficzny. Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć. 1. Podaj temat zajęć i plan ich przebiegu uczniom. 2. Powieś w widocznym miejscu plansze edukacyjne Poznaj wydrę i Tropy zwierząt. 3. Poproś uczniów o przyjrzenie się planszom i podanie cech charakterystycznych wyglądu wydry i jej tropów. 4. Przeczytaj na głos tekst przewodni (patrz poniżej). 5. Poproś kilku wybranych uczniów o odczytanie wypisanych potencjalnych miejsc występowania wydry (patrz: Czynności przygotowawcze nauczyciela, punkt 1). Wprowadznie: Wydra zamieszkuje rożne typy środowisk wodnych i wodno-błotnych, takich jak: rzeki, potoki, strumienie, kanały odwadniające, rozmaite zbiorniki wodne, jeziora, stawy hodowlane i oczka wodne, wybrzeże morskie, bagna i torfowiska. Jest gatunkiem plastycznym, co oznacza, że potrafi ona przystosować się do różnych warunków i dzięki temu potrafi zajmować wiele typów siedlisk, zawsze jednak związanych z wodą. Występowanie wydry nie ogranicza się do miejsc dzikich i nietkniętych przez człowieka (siedliska mniej korzystne zasiedla w momencie wysycenia biotopów uznawanych za optymalne z bogatą bazą pokarmową i o naturalnym bądź półnaturalnym charakterze). Wydry spotykane są nawet w miastach, jeżeli znajdą tam dogodne warunki do bytowania odpowiednie zbiorniki wodne, kanały czy rzeki. Oczywiście, nie w każdym potencjalnie odpowiednim miejscu odnajdziemy ten gatunek. Możemy jednak nauczyć się identyfikować odpowiednie siedliska w naszej okolicy i tam spróbować zaobserwować ślady świadczące o bytowaniu wydry. Mogą to być tropy, odciśnięte na wilgotnej ziemi lub piasku albo na śniegu; można także znaleźć szczątki ofiar (np. rybie łuski, części ryb, takie jak ogony, części płazów choć można je pomylić ze szczątkami pozostawionymi przez norkę amerykańską lub tchórza) i odchody wydry. Wskazówką do rozpoznania szczątków ryb jako pokarmu wydry może być fakt, że wydra nigdy nie oddziela mięsa od kości a więc znaleziony ogołocony z mięsa przez drapieżnika rybi szkielet z dużym prawdopodobieństwem nie będzie należał do ofiary wydry. Istnieją określone cechy siedlisk, mające wpływ na występowanie i rozmieszczenie wydry. Do najważniejszych z nich należą: - regulacja rzek; uregulowane cieki wodne nie sprzyjają występowaniu wydry - proces regulacji prowadzi do przekształcenia środowiska wodnego i przybrzeżnego w taki sposób, że zmniejsza się baza pokarmowa wydry i dostępność miejsc odpowiednich na kryjówki, - zanieczyszczenie wód; wpływa ono ujemnie zarówno na wydrę (m.in. pestycydy w wodzie upośledzają jej rozród i zwiększają śmiertelność) jak i na jej bazę pokarmową, - występowanie roślinności nadbrzeżnej zwłaszcza drzew i krzewów - brzegi z większym udziałem roślinności oferują więcej miejsc nadających się na kryjówki i żerowiska wydry, - zabudowa brzegów; wprawdzie wydra przystosowuje się do bytowania na terenach zabudowanych i zaludnionych, ale zabudowa samych brzegów cieku czy zbiornika wodnego zmniejsza ilość potencjalnych ukryć dla wydry. Wydra jako drapieżnik, który w zasadzie nie posiada wrogów naturalnych, jest końcowym ogniwem łańcuchów pokar W poszukiwaniu wydry

3 Gimnazjum mowych w zajmowanych przez siebie ekosystemach. Jest częścią złożonej sieci zależności pokarmowych w ekosystemach i reguluje liczebność swoich ofiar. B. Ćwiczenia. 1. Wydrza mapa. 1. Rozdaj uczniom przygotowane karty pracy nr 1 Wydrza mapa i kolorowe kredki. 2. Poproś, aby każdy uczeń narysował (bazując na wypisanych przez siebie siedliskach) w wyznaczonym na karcie miejscu mapę miejsc w najbliższej okolicy, które mogłyby odpowiadać wydrze. Skala mapy jest dowolna i zależy od tego, jaką skalę poszukiwań takich miejsc przyjął każdy uczeń. Celem ćwiczenia jest identyfikacja potencjalnych siedlisk wydry w okolicy. 3. Po narysowaniu przez wszystkich uczniów swoich map poproś ich o wypełnienie pierwszej kolumny w tabeli znajdującej się na karcie pracy. 4. Teraz zaproś wszystkich uczniów do pracy w jednej grupie: poproś o porównanie map pomiędzy uczniami. Po eliminacji powtarzających się miejsc poproś uczniów o wypełnienie drugiej kolumny tabeli. 5. Poproś kilku uczniów o odczytanie na głos wyników w tabeli. Jak wiele miejsc, w których może bytować wydra udało wam się zidentyfikować? 6. Spośród zidentyfikowanych miejsc wybierz wspólnie z uczniami jedno, w którym Waszym zdaniem jest największa szansa na występowanie wydry. 2. Czy to miejsce odpowiada wydrze? 1. Wyjdź z klasą na wycieczkę do wytypowanego przez Was wspólnie, w poprzednim zadaniu, miejsca potencjalnego występowania wydry. Zabierzcie ze sobą karty pracy (również te już wypełnione z Wydrzą mapą mogą się jeszcze przydać), czerpak, aparat fotograficzny, sztywne podkładki z klipsem i ołówki! 2. Po dotarciu do celu rozdaj uczniom kartę pracy nr 2 Czy to miejsce odpowiada wydrze? po jednej karcie na parę uczniów. 3. Poproś uczniów o wypełnienie karty pracy. Zadanie polega na wypełnieniu kwestionariusza pytań dotyczących warunków panujących w miejscu, które wybraliście. Na każde pytanie można odpowiedzieć Tak lub Nie, zakreślając odpowiednią kratkę. Kratki mają kolor zielony i czerwony. Kratki zielone symbolizują cechy środowiska sprzyjające wydrze, kratki czerwone cechy nie sprzyjające lub ograniczające jej występowanie. 4. Poproś uczniów o policzenie liczby zakreślonych zielonych i czerwonych kratek. Im większa liczba zakreślonych kratek zielonych, tym bardziej sprzyjające wydrze jest oceniane siedlisko. 5. Poproś uczniów o ocenę wybranego przez was miejsca. 3. Śladami wydry. 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 3 Śladami wydry po jednej karcie dla każdego ucznia. 2. Poproś uczniów o spenetrowanie okolicy i poszukanie śladów bytowania wydry. Mogą to być: tropy odciśnięte w wilgotnej ziemi, piasku lub śniegu, odchody, szczątki ofiar (łuski, rybie ogony, części ryb lub płazów, części raków itp., chociaż należy pamiętać o tym, że szczątki określamy z pewną dozą prawdopodobieństwa istnieje możliwość pomyłki z ofiarami norki amerykańskiej i tchórza), a na śniegu mogą to być także ślady ślizgania się wydry. Na karcie pracy znajdują się przykładowe wizerunki możliwych śladów bytowania wydry. 3. Jeżeli uczniowie znajdą ślady bytowania, zakreślają na karcie pracy rodzaj śladu, który znaleźli i opisują obok krótko swoją obserwację. 4. Na zakończenie poproś uczniów o opowiedzenie, czy i jakie ślady udało im się znaleźć i odczytanie wykonanych opisów. 4. Zależności pokarmowe. 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 4 Łańcuch pokarmowy po jednej karcie dla pary uczniów. 2. Upewnij się, że dojście do wody jest bezpieczne. Wybierz miejsce, gdzie brzeg schodzi łagodnie do wody i woda przy brzegu jest płytka. 3. Poproś uczniów o dokładne przyjrzenie się strefie brzegowej w miejscu, w którym jesteście (np. potoku, jeziora, stawu, zbiornika wodnego, rzeki). Zadaniem uczniów jest rozpoznanie i nazwanie (nawet bardzo ogólne, tam, gdzie to możliwe bardziej szczegółowe) organizmów, zamieszkujących strefę brzegową i wodę płytko przy brzegu. Ćwicze- 15. W poszukiwaniu wydry 3

4 Gimnazjum nie nie wymaga wchodzenia do wody! Uczniowie powinni zachować szczególną ostrożność, zbliżając się do wody! 4. W celu dokładniejszego zbadania organizmów żyjących w wodzie użyj czerpaka, aby wyłowić z piasku lub mułu bezkręgowce mogą to być, np. larwy chruścików, małże, ślimaki, itp. 5. Następnie uczniowie wynotowują na karcie pracy zaobserwowane organizmy, przyporządkowując je do następujących grup: rośliny, grzyby, bezkręgowce, kręgowce. 6. Zadaniem uczniów jest teraz ułożenie co najmniej jednego łańcucha zależności pokarmowych z udziałem zaobserwowanych organizmów, na końcu którego znajduje się wydra jako drapieżnik. 7. Na zakończenie ćwiczenia poproś pary uczniów o odczytanie na głos wyników zaobserwowanych organizmów oraz ułożonych łańcuchów pokarmowych. W razie potrzeby skoryguj pracę uczniów. Zakończenie 1. Zapytaj uczniów, jakie ich zdaniem jest prawdopodobieństwo, że w innych miejscach, które wytypowaliście może występować wydra? Zapytaj, czy bazując na zdobytych w czasie zajęć wiadomościach mogą wyeliminować niektóre miejsca ze względu na panujące tam niekorzystne dla wydry warunki? 2. Poproś uczniów o stworzenie w domu krótkiej prezentacji multimedialnej z wycieczki terenowej z wykorzystaniem fotografii, jakie wykonaliście w terenie lub napisanie krótkiego sprawozdania z wyjścia terenowego. Prezentacja i sprawozdanie powinny zawierać opis wszystkich działań i ćwiczeń w terenie oraz wnioski uczniów. Słowniczek trudniejszych pojęć Baza pokarmowa pokarm dostępny dla organizmu w danym środowisku. Regulacja rzek przekształcenie naturalnego koryta rzecznego w celu uregulowania nurtu tak, aby rzeka miała zwiększony przepływ i aby zmniejszyć zagrożenie wylaniem wody. Regulacja może mieć też na celu przystosowanie rzeki do żeglugi. Często w wyniku regulacji rzeki likwiduje się jej meandry, umacnia brzegi oraz usuwa roślinność nadbrzeżną. Siedlisko całokształt warunków środowiskowych w miejscu życia organizmu, gatunku lub populacji. Wybrane pozycje literatury: 1. H. Kruuk, Wild Otters. Predation and Populations, Oxford University Press, Oxford - New York - Tokyo P. Sumiński, J. Goszczyński, J. Romanowski, Ssaki drapieżne Europy, PWRiL, Warszawa W. Serfiński, Ssaki Polski. Atlas, WSiP, Warszawa W poszukiwaniu wydry

5 W poszukiwaniu wydry - karta pracy nr 1 Wydrza mapa Narysuj mapę miejsc w Twojej okolicy, które Twoim zdaniem mogą odpowiadać wydrze. Porównaj swoją mapę z mapami kolegów i koleżanek i uzupełnij tabelę: Siedlisko Ilość na Twojej mapie Ilość na wszystkich mapach Zbiornik wodny/oczko wodne Staw hodowlany Rzeka Strumyk Rów Kanał Torfowisko/Teren podmokły

6 W poszukiwaniu wydry - karta pracy nr 2 Czy to miejsce odpowiada wydrze? Wypełnij poniższy kwestionariusz zaznaczając dla każdego zdania kratkę TAK lub NIE: Woda jest czysta. TAK NIE Woda jest zanieczyszczona. Brzegi są naturalne. Brzegi są zabudowane. Do zbiornika wpływa rzeka (dotyczy tylko zbiorników). Rzeka jest uregulowana (dotyczy tylko rzek). Brzegi obfitują w zarośla, krzewy, trzcinowiska. Na brzegach jest niewiele roślinności. Woda zamarza w zimie zwykle całkowicie. Woda w zimie zamarza częściowo. Policz, ile zaznaczyłeś kratek zielonych, a ile czerwonych. Im więcej zaznaczyłeś kratek zielonych, tym lepsze są w tym miejscu warunki dla wydry! Ilość kratek zielonych: Ilość kratek czerwonych:

7 Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku W poszukiwaniu wydry - karta pracy nr 3 Śladami wydry. Poszukaj w terenie śladów obecności wydry tropów, odchodów, resztek ofiar lub (zimą) śladów ślizgania się po śniegu. Zakreśl wizerunki śladów, które udało Ci się zaobserwować. Krótko opisz obok obrazka swoją obserwację. ŚLADY OBECNOŚCI WYDRY: Tropy Odchody Resztki ofiar Inne slady: ślizgi, wydeptane ścieżki, kopczyki Opis Twojej obserwacji

8 Przystosowany jak wydra - karta pracy nr 4 Łańcuch pokarmowy. Obejrzyj najbliższą okolicę brzegu uwzględniając płytką wodę przy nim (nie wchodź do wody!). Wypisz nazwy wszystkich organizmów, które zauważysz i rozpoznasz: Rośliny: Grzyby: Bezkręgowce: Kręgowce: Teraz postaraj się ułożyć przynajmniej jeden łańcuch pokarmowy z wykorzystaniem zaobserwowanych przez Ciebie organizmów, którego ostatnim ogniwem będzie wydra (łańcuchy mogą mieć różną długość): WYDRA WYDRA WYDRA