Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat. Cz. 10.

Transkrypt

1 548 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat. Cz. 10. Wyniki zbiorcze Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years in Polish national research. Part 10. Collective results Emilia Kolarzyk 9/, Wojciech Szot 9/, Elżbieta Pastucha 1/, Maria Bartosińska 2/, Bernadeta Szczepańska 3/, Jan Karczewski 4/, Jerzy T. Marcinkowski 5/, Longina Kłosiewicz-Latoszek 6/, Elżbieta Trafalska 7/, Urszula Marcinkowska 8/ 1/ Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie 2/ Zakład Higieny i Epidemiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny 3/ Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 4/ Zakład Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 5/ Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 6/ Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny, Warszawski Uniwersytet Medyczny 7/ Katedra Higieny i Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 8/ Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 9/ Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zbiorczych wyników uzyskanych z ogólnopolskich badań jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat, z następujących województw: Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. Dokładna ocena różnic pomiędzy wynikami z poszczególnych województw, w aspekcie istotności statystycznej oraz relacji pomiędzy wybranymi zmiennymi niezależnymi i zależnymi, będzie przedmiotem następnych prac. Obecnie przedstawione jest tylko ogólne porównanie. W części pierwszej prezentowane są wyniki ankiety obejmujące dane socjodemograficzne oraz zachowania osobnicze. W drugiej części analizowane są wyniki uzyskane ze standardowego kwestionariusza SF-36. Słowa kluczowe: kobiety lat, województwa, kwestionariusz SF-36, zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne, hormonalna terapia zastępcza The aim of this study is the presentation of collective results gathered in a national research on physical and mental health status of women aged years from the following voivodeships: Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. A precise assessment of differences between the results of individual voivodeships according to statistical significance and correlations between selected independent and dependent variables will be the theme of subsequent studies. In this study only a general comparison is presented. The first part include the results of the survey analyzing the socio-demographic data and individual behaviors. In the second part the results obtained from standardized SF-36 questionnaire are presented. Key words: women from 45 to 60 years, voivodeships, SF-36 questionnaire, physical health, mental health, hormone replacement therapy Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): adesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Prof.dr hab. med. Emilia Kolarzyk Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński ul. Kopernika 7, Kraków, tel. (0-12) , mykolarz@cyf-kr.edu.pl Wstęp Polska podzielona jest obecnie na 16 województw. Dane z Głównego Urzędu Statystycznego [1] wskazują na podobieństwa, ale także na zasadnicze różnice pomiędzy niektórymi województwami w zakresie zasobności finansowej mieszkańców, możliwości otrzymania i utrzymania stałej pracy, dostępności do opieki lekarskiej oraz warunków do uzyskania wykształcenia i samorealizacji. Dla przykładu, przeciętne wynagrodzenie brutto na dzień najniższe było w województwie podkarpackim i wyniosło 2 610,81 zł, a najwyższe w województwie mazowieckim 3 418,86 zł; liczba mieszkańców przypadających na jedno łóżko szpitalne była naj-

2 Kolarzyk E i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz niższa w województwie śląskim i wyniosła 179 osób, a najwyższa w województwie pomorskim 268 osób. Dodatkowo różny jest poziom wykształcenia mieszkańców, zróżnicowany jest styl życia oraz zachowania prozdrowotne i antyzdrowotne. Brak jest natomiast opracowań, w których według jednakowej metodyki dokonywane są porównania międzywojewódzkie powyższych czynników, w aspekcie ich relacji z jakością życia. Z reguły w pracach na ten temat poruszane są problemy mieszkańców, często z podziałem na płeć, ale tylko z jednego województwa czy jednego makroregionu [2-4] Celem niniejszego opracowania jest porównanie jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym 1725 kobiet z dziewięciu województw, w oparciu o wyniki z Kwestionariusza SF-36. Metodyka Badaniami objęto 1725 kobiet w wieku lat (w 3 subgrupach wiekowych: 44-49,99; 50-54,99 i lat), z następujących województw: Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. Przy rekrutacji zastosowano metodę tzw. kuli śnieżnej [5]. Dokładny opis zastosowanej metodyki zamieszczony jest w pracy: Emilia Kolarzyk Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat. Obecne opracowanie podzielone jest na 2 części. W części pierwszej prezentowane są wyniki ankiety obejmujące dane socjodemograficzne oraz zachowania osobnicze. W drugiej części analizowane są wyniki uzyskane ze standardowego kwestionariusza SF-36 [6], z uwzględnieniem następujących zmiennych różnicujących badane kobiety: wykształcenie (podstawowe lub zawodowe, średnie, wyższe), wiek (45-49,99; 50-54,99; lat), rodzaj aktywności zawodowej oraz opieka lub brak zaangażowania w opiekę w stosunku do osób starszych lub dzieci (pracujące zawodowo + opieka, pracujące zawodowo i brak opieki, niepracujące zawodowo i opieka, niepracujące zawodowo i brak opieki). Wyniki wszystkich skal Kwestionariusza SF-36 są punktowane w zakresie 0-100, przy czym 0 punktów oznacza najgorszy możliwy wynik na danej skali, a 100 punktów oznacza najlepszy możliwy. Wyniki badań i podsumowanie Część I W tabelach I-VII.przedstawiona jest ogólna charakterystyka kobiet, z poszczególnych województw, w których przeprowadzone zostały badania. Pod względem miejsca zamieszkania kobiety były podzielone na 2 podgrupy: mieszkanki miast i mieszkanki wsi. Podgrupy te niestety nie były liczebnie równe, tylko 1/4 mieszkała na wsi. Podział ze względu na wykształcenie był zróżnicowany w zależności od województwa. W ogólnej liczbie najwięcej było kobiet z wykształceniem średnim (41,4%). Grupy kobiet z wykształceniem wyższym oraz podstawowym i zasadniczym były liczebnie zbliżone (odpowiednio 29,9% oraz 28,3%). Ponad połowa (59,3%) spośród 1725 kobiet wykonywała pracę zawodową, w tym pracę zawodową z równoczesną opieką w stosunku do innych osób, z rodziny czy spoza rodziny, sprawowała 1/3 ogółu kobiet. Spośród 687 niepracujących zawodowo, obowiązek opieki innymi osobami miało 267 kobiet, natomiast 420 nie pracuje i nie opiekuje się innymi osobami. ajwyższy odsetek kobiet łączących pracę zawodową z opieką w stosunku do innych osób był w województwie pomorskim (52,1%), a najniższy w województwie śląskim (26,8%). ajwięcej kobiet Tabela I. Miejsce zamieszkania Table I. Place of residence of Miejsce zamieszkania /place of residence Miasto/city Wieś/village % % 1 Zachodniopomorskie , ,7 2 Pomorskie ,6 12 7,4 3 Kujawsko-Pomorskie , ,0 4 Podlaskie , ,7 5 Wielkopolskie * 66, ,9 6 Mazowieckie , ,6 7 Łódzkie , ,0 8 Śląskie , ,1 9 Małopolskie , ,3 Razem/Total , ,6 *brak informacji od jednej osoby Tabela II. Wykształcenie Table II. Education of Wykształcenie/ Education Podstaw /zaw /primary/vocational Średnie /secondary Wyższe /tertiary % % % 1 Zachodniopomorskie 143* 26 18, , ,5 2 Pomorskie 163** 74 45, , ,3 3 Kujawsko-Pomorskie , , ,1 4 Podlaskie , , ,3 5 Wielkopolskie Mazowieckie , , ,3 7 Łódzkie , , ,7 8 Śląskie , , ,3 9 Małopolskie , , ,0 Razem/Total , , ,9 * brak informacji od 3 ** brak informacji od 4

3 550 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Tabela III. Praca zawodowa Table III. Occupational activity of Praca zawodowa/occupational activity Praca/job Praca + opieka /job+care ie pracuje /no job ie prac. +op /no job+care % % % % 1 Zachodniopomorskie , , , ,6 2 Pomorskie 163 * , , ,3 1 0,6 3 Kujawsko-Pomorskie , , , ,1 4 Podlaskie , , , ,0 5 Wielkopolskie Mazowieckie , , ,4 13 9,2 7 Łódzkie , , ,7 12 8,0 8 Śląskie 153** 74 48, , , ,2 9 Małopolskie , , , ,0 Razem/Total , , , ,9 * dla 10 osób brak pełnej informacji odnośnie wykonywanej pracy i opieki ** brak informacji dla 5 osób niepracujących, ale opiekujących się innymi osobami było w województwie wielkopolskim (32,3%), a najmniej w województwie pomorskim (0,6%). Satysfakcję z wykonywanej pracy zgłaszało 86,2% ogółu kobiet i był to mniej więcej porównywalny odsetek w poszczególnych województwach, przy czym najwyższy był w województwie mazowieckim. Dla około połowy ogółu pracujących kobiet środowisko pracy było źródłem stresu. ajniższy odsetek zestresowanych kobiet w związku z wykonywaną pracą był w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim W pozostałych województwach różnice nie przekraczały 10%, a wyniki kształtowały się w zakresie 48,7-57,3% W porównaniu do środowiska pracy, środowisko w którym żyją kobiety poza pracą było źródłem stresu dla mniejszego odsetka (49,9% vs 31,5%). Znamienny i znaczący jest również fakt, że dom jest miejscem odpoczynku dla 91.1% ogółu Tabela IV. Satysfakcja z pracy, stresogenność środowiska pracy Table IV. Job satisfaction, occupational stress level pracujących of employees satysfakcja z pracy /job satisfaction stresogenność środowiska pracy /occupational stress level % % 1 Zachodniopomorskie 97 * 83 86, ,3 2 Pomorskie , ,4 3 Kujawsko-Pomorskie , ,7 4 Podlaskie , ,8 5 Wielkopolskie 337 * , ,1 6 Mazowieckie , ,2 7 Łódzkie , ,7 8 Śląskie , ,4 9 Małopolskie , ,7 Razem/Total , ,9 * wszyscy pracujący ( również osoby posiadające przyznaną rentę lub emeryturę) Tabela V. Stresogenność otaczającego środowiska i dom jako miejsce odpoczynku Table V. Stress level of immediate environment and home as a place of rest of Stresogenność otaczającego środowiska /stress level of immediate environment Dom miejscem odpoczynku /home as a place of rest % % 1 Zachodniopomorskie , ,7 2 Pomorskie , ,3 3 Kujawsko-Pomorskie , ,0 4 Podlaskie , ,0 5 Wielkopolskie , ,3 6 Mazowieckie , ,8 7 Łódzkie , ,7 8 Śląskie , ,2 9 Małopolskie , ,3 Razem/Total , ,1 Tabela VI iepokojące objawy zdrowotne Table VI. Alarming health-related symptoms of iepokojące objawy zdrowotne /alarming health-related symptoms Ból głowy /headache Zmienne nastroje /mood swings Kołatanie serca /heart palpitations % % % 1 Zachodniopomorskie , , ,9 2 Pomorskie , , ,4 3 Kujawsko-Pomorskie , , ,6 4 Podlaskie , , ,3 5 Wielkopolskie , , ,5 6 Mazowieckie , , ,3 7 Łódzkie , , ,7 8 Śląskie , , ,4 9 Małopolskie , , ,7 Razem/Total , , ,0 Tabela VII. Leki uspokajające i hormonalna terapia zastępcza Table VII. Sedatives and hormone replacement therapy of Leki uspokajające /sedatives hormonalna terapia zastępcza /hormone replacement therapy % % 1 Zachodniopomorskie , ,5 2 Pomorskie ,7 14 8,6 3 Kujawsko-Pomorskie , ,4 4 Podlaskie , ,7 5 Wielkopolskie , Mazowieckie , ,2 7 Łódzkie , ,7 8 Śląskie , ,3 9 Małopolskie , ,3 Razem/Total , ,1

4 Kolarzyk E i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz (w zakresie: 82,0% w województwie podlaskim do 95,8% w województwie mazowieckim). W zakresie niepokojących objawów zdrowotnych najwięcej kobiet uskarżało się na ból głowy (64,9%), co w każdym województwie stanowiło ponad połowę kobiet (od 58,8% w województwie śląskim do 70.7% w województwie podlaskim). Większe zróżnicowanie stwierdzono w przypadku zgłaszania zmiennych nastrojów od 37% w województwie kujawsko-pomorskim, do 70 % w województwie śląskim. Kołatanie serca zgłaszało średnio 39% kobiet. Leki bądź preparaty o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym zażywało 22,8% kobiet. Hormonalną terapię zastępczą stosowało 18,1%, przy czym rozrzut był duży w zależności od województwa od 8.6% w województwie pomorskim do 28,2% w województwie mazowieckim. Część II. Kwestionariusz SF-36 Wyniki obejmujące ogólną punktację ze skal 1 4 kwestionariusza SF-36, dotyczące oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotyczące oceny zdrowia w sferze psychicznej (mental component) w zależności od wieku, poziomu wykształcenia oraz faktu stosowania lub nie stosowania hormonalnej terapii zastępczej przedstawione są tabelach VIII-X. W skali ogólnopolskiej należy stwierdzić, że wraz z wiekiem ocena zdrowia fizycznego malała, chociaż nie jest to uniwersalne stwierdzenie, gdyż w województwie pomorskim liczba punków w przedziale i lat jest na identycznym poziomie, a województwie małopolskim kobiety lat uzyskały wyższą średnią liczbę punktów (63,8) niż kobiety w wieku lat (59,0 punktów). ależy przypomnieć, że najwyższa ocena jest punktowana jako 100, a najniższa 0 punktów. We wszystkich przedziałach wiekowych zdrowie fizyczne uzyskało nieznacznie wyższą punktację niż zdrowie psychiczne. Dokładne omówienie wyników z poszczególnych województw zamieszczone jest w poszczególnych opracowaniach, przy czym występują międzywoje- Tabela VIII. Ogólna punktacja ze skal 1-4, dotycząca oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotycząca oceny zdrowia w sferze psychicznej mental component) w trzech podgrupach wiekowych Table VIII. General score of 1-4 scales referring to physical component of health status assessment and of A-D scales referring to mental component of health status assessment, in 3 age sub-groups Zdrowie fizyczne/physical health Zdrowie psychiczne/mental health Zachodniopomorskie 68, , , ,2 46,0 44,6 2 Pomorskie 68, , , ,9 63,6 68,8 3 Kujawsko-Pomorskie 66, , , ,4 58,9 58,5 4 Podlaskie 68, , , ,0 61,8 62,6 5 Wielkopolskie 75, , , ,4 69,9 69,1 6 Mazowieckie 65, , , ,8 66,0 65,7 7 Łódzkie 79, , , ,7 73,8 73,4 8 Śląskie 61, , , ,9 60,6 60,9 9 Małopolskie 59, , , ,4 63,8 66,5 Razem/Total 70, , , ,8 64,6 64,1 Tabela IX. Ogólna punktacja ze skal 1-4, dotycząca oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotycząca oceny zdrowia w sferze psychicznej mental component) w trzech podgrupach zróżnicowanych pod względem wykształcenia Table IX. General score of 1-4 scales referring to physical component of health status assessment and of A-D scales referring to mental component of health status assessment, in 3 sub-groups according to education Zdrowie fizyczne/physical health Zdrow. psychiczne/mental health Podst/zaw Średnie Wyższe Podst/zaw Średnie Wyższe /prim./vocational /secondary /tertiary /prim./vocational /secondary /tertiary 1 Zachodniopomorskie 58, , , ,7 46,1 46,6 2 Pomorskie 69, , , ,3 64,1 60,8 3 Kujawsko-Pomorskie 54, , , ,4 63,1 75,3 4 Podlaskie 55, , , ,1 62,0 65,7 5 Wielkopolskie 71, , , ,2 68,9 73,4 6 Mazowieckie 65, , , ,7 63,8 64,9 7 Łódzkie 66, , , ,9 73,9 81,9 8 Śląskie 60, , , ,6 60,1 58,7 9 Małopolskie 51, , , ,8 64,6 68,4 Razem/Total 64, , , ,7 64,0 68,5

5 552 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Tabela X. Ogólna punktacja ze skal 1-4, dotycząca oceny zdrowia w sferze fizycznej (physical component) oraz ze skal A-D, dotycząca oceny zdrowia w sferze psychicznej mental component) w grupie kobiet stosujących i nie stosujących hormonalną terapię zastępczą Table X. General score of 1-4 scales referring to physical component of health status assessment and of A-D scales referring to mental component of health status assessment, in a group of women according to hormone replacement therapy use Terapia /therapy Zdrowie fizyczne /physical health brak terapii /no therapy Zdrowie psychiczne /mental health Terapia brak terapii /therapy /no therapy 1 Zachodniopomorskie 64, , ,30 44,86 2 Podlaskie 62, , ,30 62,50 3 Wielkopolskie 75, , ,47 70,18 4 Mazowieckie Łódzkie 76, , ,72 74,24 6 Śląskie 61, , ,34 60,82 7 Małopolskie 53, , ,86 66,99 Razem/Total 67, , ,7 65,7 wódzkie różnice w ocenie stanu zdrowia (tab. IX). Z porównania wyników zbiorczych można stwierdzić, ze wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rosła ocena zdrowia zarówno w sferze fizycznej jak i psychicznej, przy czym zdrowie fizyczne było oceniane nieznacznie lepiej niż psychiczne Porównanie wyników dotyczących różnic między kobietami stosującymi i niestosującymi hormonoterapię dotyczyło tylko siedmiu województw. Wśród 1412 kobiet objętych porównaniem jedynie 269 (23,5%) stosowało hormonalną terapię zastępczą. W obrębie kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą najniżej swoje zdrowie oceniały kobiety z województwa małopolskiego, a najlepiej z województwa łódzkiego. Zarówno fizyczna jak i psychiczna sfera życia była oceniana nieznacznie niżej przez kobiety stosujące hormonoterapię, niż przez kobiety nie stosujące tego rodzaju terapii. W niniejszym opracowaniu przedstawiona została tylko ogólna ocena stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, będąca rezultatem wyników z ośmiu skal kwestionariusza SF-36. ie ma więc informacji na temat ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu zdrowia fizycznego oraz psychicznego w wykonywaniu czynności dnia codziennego, odczuwania bólu w ciągu ostatnich 4 tygodni, doświadczania takich uczuć jak przygnębienie, wyczerpanie i zmęczenie, a także ograniczeń w aktywności społecznej oraz w życiu towarzyskim i rodzinnym. Informacje te dostępne są w dziewięciu pracach Autorów z poszczególnych województw; opublikowanych w niniejszym numerze Problemów Higieny i Epidemiologii pod wspólnym tytułem Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku lat. Podsumowanie wyników badań 1. Źródłem stresu dla kobiet z dziewięciu województw częściej było środowisko pracy niż środowisko pozazawodowe i domowe, a dom był miejscem odpoczynku dla 90% spośród 1725 kobiet w wieku lat. 2. Bóle głowy zgłaszało 65%, zmienność nastrojów była problemem dla 54%, przy czym po leki lub preparaty o działaniu uspokajającym, ułatwiającym zasypianie bądź o działaniu przeciw lękowym sięgało 22,8% spośród 1725 kobiet. 3. W oparciu o pytania kwestionariusza SF-36 lepiej było oceniane zdrowie fizyczne niż zdrowie psychiczne przez kobiety ze wszystkich subgrup wiekowych: 45-49,99; 50-54,99; Wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rosła ocena zdrowia w sferze fizycznej i psychicznej, przy czym zarówno kobiety z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, jak i kobiety z wykształceniem średnim i wyższym nieznacznie lepiej oceniały fizyczny niż psychiczny aspekt zdrowia. 5. Częstość stosowania hormonalnej terapii kształtowała się w zakresie od 8,6% w województwie pomorskim do 28,2% w województwie mazowieckim. Zarówno fizyczna jak i psychiczna sfera życia była oceniana nieznacznie niżej przez kobiety stosujące niż przez kobiety nie stosujące hormonalnej terapii zastępczej. Piśmiennictwo / References 1. Rocznik Statystyczny Województw, RP Żołnierczyk-Kieliszek D, Kulik TB i wsp. Społeczno zdrowotne uwarunkowania decyzji kobiet o stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej. Wiad Lek 2006, LIX, 9-10: Kalupa W, Marcinkowski JT, Kalupa B, Zysnarska M. Wybrane elementy stylu życia a zdrowie 40-letnich mieszkańców Poznania i woj. Poznańskiego. Probl Hig Epidemiol 2006, 87(supl). 4. Cianciara D, Gajewska M, Urban E, Sakowska I. Lokalne polityki zdrowotne na przykładzie miast zrzeszonych w Stowarzyszenie Zdrowych Miast Polskich. Prob Hig Epidemiol 2008, 89(4): Etter JF, Perneger TV. Snowball sampling by mail: application to a survey of smokers in the general population. Int J Epidemiol 2000, 29: Ware JE, Sherbourne C. The MOS 36-item short form health surwey (SF-36): I. Conceptual framework and item selection. Med Care 1992, 30: