GÓRNICZO-HUTNICZY <'ZA80Pl8MO. POSWl.ĘCONE SPRA WOM PRZ EMYSŁU GÓRNlCZEGO 1 HU'l'NlCZJEGO.

Transkrypt

1 PRZEGĄD GÓRNICZO-HUTNICZY <'ZA80P8MO. POSW.ĘCONE SPRA WOM PRZ EMYSŁU GÓRNCZEGO HU''NCZJEGO. ~ 20 ( 50.). Dąbrowa, dnia 5 październił{a 905 r. Tom II. ~Posf~py metaurgii w rohu 904-ym. ( Ciąg daszy, p. X. 7, str. 382> W sprawie a'0wania żtt.ża wiecopiecowego. bardziej zjawiała się skłonność tworzeuia się wę R. ScHoFFEL. (Osteneich. Zeitsc~. f. Berg- und ga odżarzaia. Wydzieanie tego rodzaju węga Hi:i.ttenwesen, 904:, 52, 453). Zuże wiekiego zaczynało się w 00 i postępowało w miarę pieca ziarnuje się przez wpuszczanie go do zbior- wzrostu temperatury, zjawiało się zaś nage w nika, przez który przepjywa woda. Zachodzi py- chwii dosięgnięcia temperatury reakcyi. W dośtanie, czy woda, ziarnująca /żuże, zabiera pewne wiadczeniach nad wpływem krzemu używano jajego skn,dowe części i zanieczyszcza si9. Nie ko dodatku 50 / 0 -wego ferrosiicium. Doświadmożna przypuszczać nic innego, jak tyko, że wo- czenia wykazały, że i w tym razie zamiana zwiąda może rozpuszczać w sobie siarczek wapnia. zanego węga na węgie odżarzania następowaa Aby się przekonać. czy tak jest w istocie, autor nage. Im większa jest zawartość krzemu. tem badał' chemiczny sdad wody przed i po ziarno- niższą jest temperatura reakcyi. 0,26 / 0 Si nie waniu żuża, wypywającego z dwóch wiekich ma jeszcze wpływu, takowy zjawia się jednak pieców, pędzonych na węgu drzewnym w Vor- już wyraźnie przy zawartości 0,65 / 0 W praktydernbergu, i pieca. pędzonego na koksie w Don a- ce nie używa się na odewy odżarzanego żeaza, witz. W pierwszym wypadku woda ziarnnjąca : zawierającego mangan, gdyż takowy wywiera zły miaa temjeraturę wrzenia, w wodzie tej podczas wpływ, czego dowodzą także doświadczenia, wyziarnowania nie tyko, że się nic nie rozpuściło, konane przez autora. Zawartość 0,5 / 0 manganu ecz owszem wskutek wysokiej temperatury wy- czyni już ten wpływ widocznym. Podczas gdy dzieił się jeszcze węgan wapniowy. Również w krzem wywołuje tworzenie się węga odżarzania, wypadku drugim, gdzie jeden żuże by bardzo to pod wpływem manganu tworzenie się tego kwaśny, drugi zaś bardzo zasadowy, otrzymano węga następuje bardzo powoi po dosięgnięciu ten sam rezutat. Wreszcie autor zają~ się zba- temperatury reakcyi. Co do siarki, to rzecz ma ditniem wody przed jej wejściem do huty i po się podobnie jak z manganem, przeszkadza ona opuszczeniu takowej i znaaz, że żadna z opera- jednak siniej tworzeniu się węga odżarzania, cyi w cie nie wywiera wpływu na wodę oprócz niż mangan. Ponieważ jednak w Niemczech odjedynie operacyi przemywania gazów wyotowych. ewy z pieców kopuowych zawierają zwyke Jeżei jednak przemywanie odbywa się sposobem 0,8-0,20 / 0 siarki, przeto epiej jest na odewy obrotowym, to i w takim razie woda rzeczna nie odżarzane topić żeazo w piecach płomiennych. doznaje żadnych zmian. Próby żeaza, zawierającego fosfór, wyprażone IVpty cu Wfjga, ~rzemu, magau, siar/d i fos- w temperaturze 00, okazay dość dużą zawar _foru a t~or ::eie siej 'Wfjga odi;arzania. w żeazie. j tośe. wę~f: odżarzania; prawdopo_dob.nie jednak F. \ViisT P. ScHLOSSER. (Stah und Esen, 904, fosfor me Jest przyczyną tworzema sę tego ro- 2±, 20). \V ceu wykonania doświadczeń uży- dzaju węga. W czystem nawęgonem żeazie to jako mat e ryału żeaza z następującym składem: węgie odżarzania tworzy się bez wpł'ywu obcych C=0,03 ; 0, Si=0,020fo, Mn =0,0350fo, P=0,04 t 0 domieszek. Wiekość wydzieenia jest funkcyą i S-0,008 ; 0 N a węganie materyau uskutecznio- temperatury i ogónej sumy węga. Gdy dosięno za pomocą węga, otrzymanego z cukru, gnięto temperatury reakcyi, wtedy węgie odżarzawskutek czego zawartość C doprowadzono w nia wydziea się nage. W obecności krzemu żeazie do 4,40fo. Próby, otrzymane w piecu ty g- tworzenie się węga odżarzania następuje w niżowyrn. z wdymanem powietrzem, odano w gę- szej temperaturze i przy mniejszej sumie węga. si, następnie nałożono w tygie, obłożono szcze- O suroww tytano'i.~jym, wytopionyj:z w Turnie opiłkami żeaza ejarskiego i prażono w pie- racz w gómej Styryi. J. HoRHAGER. ( Osterreich. cu eektrycznym w przeciągu trzech godzin w Zeitsch. f. B-Hi:i.ttenwesen, 904:, 52, 57). Dodatek rozmaitych temperaturach. Doświadczenia te do- 0,5- / 0 farrotytanu do żeaza ejarskiego, które wiodły, że im wi:ęcej żeazo zawierało węga, tern następnie zawiera 0,-0.25 / 0 tytanu, sprawia, że Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

2 PRZEGLĄD GÓRNIOZO-HU''NOZY 906 odew ~ok~adnie wypełnia formę, przełom ma drobnoziarnisty, materyał jest mniej kruchy, a zdoność ~worze~ia ~i~ porów maeje. Byłoby rzeczą najo~powwp.mejszą otrzymywać zamiast ferrotytanu wprost surowiec, zawierający tytan.. Badania w tym kierunku są znowu na porządku dzienny~. ~rzetapiając ~udy, zawierające tytan, otrzymuje się zazwyczaj w surowcu zaedwie śady tego pierwiastku, a obecność tytanu w wiekim piecu zdaje się wpływać na surowiec oczyszczająco. Obecnie, jak powiada autor, robią surowiec tytanowy w Turrach w północnej Styryi. Surowiec ten, wytapiany na węgu drzewnym, jest używany szczegóniej do otrzymania twardych odewów da maszyn. W białym i połowicznym surowcu było niżej 0, / 0 tytanu, w szarym do 0,5 / 0 Ti. Zawartość tytanu w rudzie wynosiła 0,09-0,2% Ti. Autor w pracy swej opisuje piec, sposób pędzenia i żuże, który jest właściwie subsiicatem, podaje także tabicę do obiczenia namiaru. W piecach z gorącym biegiem na koksie tworzą się przy topieniu ruc;. zawierających tytan, nasady w skrzyni, złożone z połączeń tytanowych. W Turrach tego jednak nie zauważono. Z tego powodu autor przypuszcza, że przyczyny dopatrywać naeży w sie, z jaką wpuszcza się do pieca wiatr. Jeżei się dmie z małem ciśnieniem i temperatura wiatru jest nizka, to można wprowadzić do surowca więcej, niż 0,% Ti. Pod wpływem tytanu odewy otrzymywane są bardziej ścisłe i wone od pęcherzy gazowych. Surowiec w Turrach zawiera znacznie mniej gazu wskutek nizkiego ciśnienia wiatru. Bezpośredniego wpływu tytanu na wytrzymałość żeaza anego dotychczas nie zauważono. Zmiany> wywaane gazem wiekich piecó'w '.V cegach ogniotrwaych. F. FrRMSTONC. (Transac. Amer. Inst. of Min. Eng. New Jork Meet). W jednym z wiekich pieców cegły ogniotrwałe poniżej wyotu i u wyotu były nadwątone, podczas gdy niższa część pieca nie okazywaa żadnych uszkodzeń. Kika cegieł, wyjętych na wysokości 9-2 m, byo zupełnie spojonych z sobą i poweczonych żółtawą przezroczystą gazurą. Gazura ta miała następujący skład chemiczny: Si0 2 =40,23% A = 2,22 FeO =,93 ~ OaO =0,92 MgO= 4,3 K 2 0 = 9,39 Na 2 0 = 8,4-3 Skład samej cegły był następujący: Si0 2 =57,63 JO A = 3,64 FeO = 3,73 O a O = 0,24 / 0 MgO= 0, K 2 0 = 2,59 Na 2 0= 0,5 Fe =,5. ZnO = 0,59 Oe~J'a, która nie by:ła w użyciu, miała skład następujący: Si0 2 =55,62% A =38,55 FeO = 4,7 OaO = 0,24 MgO= 0,24 K 2 0 = 0,95 Na 2 0= 0,29 W.zmienionej :v-skutek działania gazów cege.. zv:'ększyła sę Iość. ~enku.żeazowego i akan rowno O 50 / 0, z.mmejszyła Się nieco jość kwasu krzemowego, natqmiast zawartość tenku ginowego znacznie spadj'a. Metaiczne żeazo oznaczone w anaizie skład samej ce()'ły wi~ doczne było w cege w postaci kuek. o ' O gazach> zawartycz w surowcu. E. MtiNKER. (St~h und ~isen., 904,. 24, 23). Autor przedsięwziął powtorzeme doświadczeń MtiLLERA co do rodzaju g.azów, wydzieających się z płynnego surowca pozostałych w surowcu zimnym. Przedewszystkiem opisuje autor dwa nowozbudowane przyrzą~y do zbierania gazów, przeznaczonych do anaizy. MtiNKER jest zdania, że nie tyko sam skład chemiczny żeaza ma wpływ na wydziee~ie. i. p~ch!on.ięcie ga~ów, znaczny wpływ ~a row.mez qśmeme,. panujące w skrzyni wiekiego J?Ieca, przegrzame metau, stopień nakrzemowama, topiwość i zawartość wi()'oci w powietrzu, wpędzanem do pieca. Ohemi~zny skład uchodzących z surowca gazów wahał się w następujących granicach:. H 00 S urowec pudos urowtec pu o- ' wy b_iały d. 9,9-39,0,2-28.2,2-7,4 0,2-0 4 wyp?ło wiczny 7,8-2, O O Surowtec pudo- ' ' ' ' ' ' wy szary.8, ,2-9 6 O O 2- O Surowiec do wy- ' ' ' ' ' robu.stai O 2- O O Surowiec Z\Ver- ' ' ' ' ' ' ' ' ciad:ny O O 0- O 4 O Surowec ejar- ' ' ' ' ' ', ' ski na wały. 8,2-82,9 4,0-8,8 0,6-,6 0,4-0,8 Surowiecejarski 2,5-0,0,0-5,8 6,2-2,2 0,2-0,8. Iości wydz~eonego gazu stoją w ściśym związku ze stopmem p!ynności surowca. Surowiec ejarski Surowiec pudo- 6,4 4,5 8,6 2,9 9,,3 wy, da stai i zwierciadany Surowiec da wyrobu wałów.. 0,4 47,0 3,7,3 0,5 Iości gazu, zawartego w surowcu twardym, wynosiły w odewach surowcowych najepszych gatunków 42,2-68,5%H i śady do o 0,5 - Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

3 J ~ 20. PRZEGLĄD GÓRNICZO- HUTNICZY 443 4,~ 0 / To żeazo zabiera w siebie więcej ga- siarki. Topiono najprzód żeazo apawane w tyzow, niż surowiec. przeznaczony do odewu gu, oddaono żuże i dodano następnie ferrosiiwaców, w czem gówną winę przypisać trzeba cium i szkła. W ten sposób otrzymano stop, zanajwidoczniej gęstości metau. Doświadczenia wierający - /0 krzemu z bardzo małą iością miay właściwie na ceu rozstrzygnąć, czy różni- węga i manganu. Sztaby takiego metau, zawiece w jakości surowca (gatunkach) i w składzie rającego do 7,47 /0 krzemu, można byo wacować. chemicznym wpływają na iość zabranych gazów. W zachowaniu się swem zdradzały one wiee po Rezutaty, podane przez autora, nie rozstrzygnę- dobieństwa do stai narzędziowej. Gdy zawarły jednak tej sprawy. tość krzemu doszła do 7,90JoSi, sztaby po przej- O seadzie żuża przy wvrobie ferromanganu. ściu przez wace łamay się. Stopy żeaza z F. W'rTMANN. (Stah und Eisen, 904, 24, 6). krzemem posiadają dużo dziur w prostym stosun W wyrobie forromanganu uważać naeży naj bar- ku do zawartości krzemu. Próby mechaniczne dziej zasadowy żuże za najepszy, ae pojęcia o pokazały, że krzem do 4% powiększa ciągiwość zasadowości żuża są bardzo rozmaite. Podczas żeaza, potem takowa spada, a przy zawartości wytapiania ferromanganu żuże jest równocześnie 6% występje pierwotna ciągiwość materyau. rozpus7.;czanikiem da tenku manganu, wartość Do zawartości 3 /0 wywiera krzem bardzo mały zatem żuża zaeży od mniejszej ub większej je- wpyw na rozciągiwość (kepaność), jeżei próba go zdoności do zabierania wspomnianego połą- był'a dobrze wygrzana; przy zawadości 4 / 0 wyczenia, ae nie zaeży zupełnie od stopnia jego duże~ie i zmniejszenie prz~kroju po~rzecznego topiwości. Wydajność manganu bez wzgędu spadają do zera. PowyżeJ 4% rośme szybko na straty, powodowane przez uniesienie pyłu, za-, twardość a przy 5 j 0 Si stopu nie można już obraeży w pierwszej inii od iości użytego koksu. biać bez obawy złamania. Daej wyprowadzono Stosując jednak dużą iość koksu, można otrzy- krzywe ochłodzenia. Da żeaza, zawierającego mać wysoko nakrzemowany żuże, zawierająey 99,850foFe, oznaczono krytyczne punkty w ternmałe. ~ości. n~angan~; przeciwnie,. moż.na wp:;o- peratu~ ac~ 85P, 7~0 i 673~ ~top, zawier~jący wadzc do zuza duzo manganu, numo ze ten zu-,2 /0 S, ne wskazuje zupeme perwszego najwyżże zawiera w sobie dużo zasad, jak to ma waś- szego punktu krytycznego, drugizaś punkt obniża nie miejsce przy wyrobie surowca zwierciadane- ~ do temperatury 733, a stop, zawierający 7,5 j08i, go. To też anaizy żuża ferromanganowego bez wskazu.e ten sam punkt krytyczny w temperabiższych danych, tyczących się samego procesu, turze 678. Zdjęcia mikrograficzne dają poznać, nie wiee przynoszą korzyści. Autor podaje w że już /0 krzemu. zmienia sinie budowę szczeswej pracy kika anaiz żuża, wytopionego w góniej w stanie odpuszczonym. W obecności jednakowych warunkach biegu procesu i dowo- 2% krzemu wszystkie kryształy posiadają białe dzi tern, że skład chemiczny naj odpowiedniejsze- jasne pamy i nie zdradzają obecności cemeotytu. go żuża nie da się obiczyć podług metody PLa- Badanie własności magnetycznych wykazało, że: TZA i MRAZKA. Miarodajną jest tyko suma: OaO+ % i 7,47% Si wywołują wzgędnie MgO+BaO. Zdoność żuża do zabierania ten jednostek indukcyi magnetycznej, wzgędku manganowego spada szybko w miarę zwięk- nie jednostek przepuszczaności magnetyczszania się iości ziem akaicznych, szczegóniej z nej, wzgędnie jednostek magnetyzmu samego początku. Zaczynając od 45-46% sumy pozostającego,,7 wzgędnie,0 siły zatrzymujązasad, daszy dodatek wapna nie przynosi żadnej cej i wzgędnie 5 63 jednostek erg*) strat korzyści, bo żuże staje się coraz trudniej topi- tarcia magnetycznego. wy, a tem samem staje się szkodiwy. O metaografii. E. A. ScHOTT. (Giickauf, Wptyw krzenut a żeazo. TH. BAKER i F. WtisT. 904, 40, 36). Autor omawia n:jprzód da porów (Stah und Eisen, 904, 24, 54). Pomimo ogło- nania zjawiska i warunki wydzieania ię soi z szenia dotychczas różnych prac, mających na ce- rozczynów a następnie przechodzi do opisu tau oznaczenie wpływu krzemu na w-łasności żea- kichże zjawisk i warunków, które towarzyszą wyza, takowych nie zdołano stanowczo i dokładnie dzieaniu się metai ze stopów. Punkt krzepnięokreśić, ponieważ nie zdołano otrzymać stopio- cia najatwiej topiwego stopu oowiu z antymonego żeaza w stanie dostatecznie czystym, ani nem (3 / 0 antymonu) wynosi 247. Jeżei stop też nie otrzymano fen osiicium z małą iością 70% antymonu i 30% ołowiu oziębiamy, to tak węga i manganu. Dzięki zastosowaniu pieca dugo wydzieają się kryształy antymonu, aż nieeektrycznego i dodatku ginu, jako środka redu- czysty stop będzie zawierał tyko 3% antymokującego, przeszkody powyższe zostały usunięte. nu i 87% ołowiu, który to stop krzepnie przy Iość węga spadła do 0,25%, manganu do 0,5% ae otrzymane stopy zawieraj a natomiast d0 4 / D 0 * ) Erg- tak nazywa s ię jednostka pracy w systemie C. G. S. g nu. O wykonana 0psywanych tu dośwad- absoutnych jednostek miary. Erg jest to praca diny na długości czeń używano żeaza DANNEMORA otrzymanego ' rm. Je~en.kiogramo.metr - f!sx,05 ergów... ' - Dma Jest to ta siła w systemie C. G. S., ktoramasie gr w sasposobem LANCASHIRE. Skład tego żeaza był: kundzie czasu nada,je p:.;zyspieszenie równe cm.. O Oso; o o 0260/ s o 650/ M o 030/ p. t k ś d Syst~m c. G. s.. JeSt to system absoutnych JOdnostek miary:, o,, o,, o n,, 0 Y O a Y centimetr, gram, sekunda; miara długości, masy i czasu. Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

4 4±4 PRZEGLĄD GÓRNICZO-HU''NIOZ:.Y temperaturze 247. W stopach oowiu ze srebrem punkt topienia najłatwiejtopiwego stopu ma miejsce przy składzie 4% srebra i 96% o/owiu i wynosi 303. Autor tłumaczy doniosłość tego zjawiska da procesu PATINSONA, w którym rezutat jest tyko wtedy możiwy, gdy stop zawiera mniej niż 4% Ag. Bogate stopy nie dadzą się więc wzbogacać bardziej. Podobnie zachowują się także stopy oowiu z miedzią i miedzi ze srebrem. Do tych przykładów autor podaje krzywe krzepnięcia. W przydadzie stopn srebra z miedzią dowodzi autor na rysunkach, jakie rezutaty daje badanie pomocnicze odpowiednio przygotowanych powierzchni metaicznych. N ajważniejszym dziaem obecnie w metaografii jest dział, omawiający stopy żeaza z węgem. Ogóny przegąd tego działu pokazuje, że stopy węgowo-żeazne niżej,4% C dowodzą zmian wewnętrznych pod wpływem temperatury, zmian, które eżą daeko od punktu topienia. Szczegóniej temperatura sprowadza zmiany ważne w praktycznem zastosowaniu pezy obróbce me chanicznej, t. j. kuuiu i hartowaniu. Wvtrzynwtoś ć i budowa.ifea.:;a. Laneg-o. O. LEY DE. (Stah und Eisen, 90!, 24, 94). We wstępie do przepisów badań nad oznaczeniem wytrzymałości materyałów, używanych do budowy parowozów, autor dowodzi, że nie można wprost wnioskować o dobroci cyindrów z wytrzymałości sztaby próbnej, równocześnie odanej. Wytrzymałość anego żeaza (z tej samej panwi odewniczej) zaeży więcej, jak to jest rzeczą ogónie znaną, od rozmiarów odanego przedmiotu.abo też od rozmiarów pojedynczych części, od szybszeo'o ub powoniejszego ostygania. Rozmaicie grube części cyindra parowozu rozmaicie szybko krzepną, grubsze mają czas do tworzenia budowy gruboziarn i s tej, do wydzieeń grafitowych; wytrzymałości są często mniejsze niż próbnych słabych sztab, odanych równocześnie. Autor podaje wiee przykładów, z których widać, jak zmniejsza się wytrzymałość w miarę postępu do wnętrza odewu a mianowicie więcej w tym razie, gdy ochładzanie powierzchni odewu odbywa się w mokrej formie piaskowej, niż w takiejże formie wysuszonej. Autor kaza następnie przygotować ane boki: ze sztaby 600 mm długiej o przekroju kwadratowym 50X50 mm; ku niej zmierzało pod kątem prostym sztab, każda długości 200 mm o przekraj ach kwadratowych następujących rozmiarów: 0X0 mm, 5X5 mm, 20X20 mrn, 25X25 mm, 30X30 mm. 40X40 mm, 50X50 mm., 60X60 mm, 80X80 mm, 00X00 nm, 25X25 mm. Przełomy tychsztab pokazały, że te, które miay 40, 60 i 80 mm, odznaczały się pożądanym ustrojem ziarnistym, najciensze byy na przeornie b.ia:te~ grube zaś sztaby okazały p~zeom grubozarmsty. W dużych waach znajdujemy przeoro ścisły, twardy, szary, dobrze przerobiony, podczas gdy w ejach widzimy najczęściej przeoro biał'y i zbyt twardy. W odewach z cienkiemi ścianami eje są zazwyczaj szare i miękkie, ae sam odew biały, kruchy i nieprzy~ datny. Datego też zaeżnie od rodzaju odewu i grubości jego ścian naeży wykonywać sztaby próbne, mające sużyć do oznaczeń wytrzym:tłości. Stosowanie się do przekrojów normahych jest rzeczą nieracyonaną. O dziataniu wapieia 7.! procesie topienia w piecaci wpuowych. SuLzER-GtwssMANN. F. WtisT. (Stah upd Eisen, 904, 24, 28). Iość dorzucanego wapienia w proesie topienia waha się od 0 do 30 / 0 iości koksu, użytego do stopienia. Kamień wapienny suży do zżużowania składników popiou i do usunięcia siarki. Doświadczenia pokazują stosunek, zachodzący pomiędzy iością wapienia i wziętą iością siarki. Dodatek wapienia wzrós od O do 37,3% iości koksu, przytem zmniejszył'a się iiość siarki w materyae z 0,56% do 0,085 / 0 a więc o 440fo. Temperatura i płynność żużi grają również, oprócz skł'adu chemicznego, ważną roę w procesie odsiarkowania: Ogóne straty przez spae.nie (Fe, Mn, Si) wzrastają z powiększeniem iości wapienia, wynoszą jednak tyko 0,8 do,6, 0 Wytrzymałość surowca wzrasta z dodatkiem wapienia, najmniej jednak wzrasta wytrzymałość na ciśnienie (od 8,6 do 0,2); naj wi.ęcej zaś powiększa się wytrzymałość na uderzenie (od 35,0 do 45,0). Piec tygowy w procesie eja'szim. IRRESBER GEr. (Stah und Eisen, 904, 24, 69, 253). W nowszych odewniach wchodzą coraz więcej w użycie piece tygowe szczegóniej do topienia takich metai, jak mosiądz, miedź, bronz fvsforowy. Są jednak już teraz zakady, które używają pieców tygowych specyanie do robienia odewów z szarego surowca, stai i żeaza. Piece gazowe z procesem ciągłym prawdopodobnie nie znajdą zastosowania; to samo tyczy się i pieców, pędzonych na koksie, które co do korzyści ekonomicznych zbiżają się do gazowych. Autor omawia gtównie urządzenia nowych pieców PrAT BAUMANNA. Stary piec szybowy wymaga do stopienia 00 zg bronzu kg koksu, potrzebuje / 2 godziny czasu a jeden tygie wytrzymuje 25 namiarów. W piecu PIAT-BAUMANNA topi się 70 g bronzu w przeciągu 2-8 minut przy użyciu 8% koksu, a tyge wytrzymują nabojów namiaru. Spaenie metau w obu piecach wynosi równo 0,3 / 0 Autor opisuje szczegółowo doprowadzenie wiatru, sposób obrotu i nac4yenie pieca, tudzież podgrzewacz pieca PxAT-BAUMANNA. Ten piec przetapia w przeciągu dziesięciogodzinnej dniówki zg bronzu (w porównaniu z 000 zg w piecu szybowym). Piec PIAT-BAUMANNA nie jest jednak.! stanie topić s~arego surowca, do czego epiej służy mały pec kopuowy. Autor omawia daej systemy pieców HEBERLANDA i LEFFERA-BossHARDTA do topienia stai w maych tygach, z których kika pomieszcza Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

5 ~ 20. PRZEGLĄD GÓRNICZO-HUTNICZY 4::5 się w szybie. W przeciągu dziesięciogodzinnej trudności nastręcza do zwaczenia, niż odew z dniówki można wykonać 3 odewy stai każdy po surowca szarego. Sztuka odewania została tak 00 g, zużywając przytern 75 kg koksu. Zuży- wystudyowaną, że z wyjątkiem dwóch czynników cie koksu do stopienia szarego surowca w małych można iczyć zawsze na dobre rezutaty. Tymi staowych tygach wynosi / 0 Da formowa- dwoma czynnikami jest pochanianie siarki (z nych staowych odewów i odewów odżarzanych materyau opaowego) i zatrzymywanie tenku zużywa się 30-40% koksu. Odewanie takich metaicznego. Zapomocą wyboru surowca i kokprzedmiotów nie może się tak wprost od bywać, gdyż su można zmniejszyć za wartość siarki, można wskutek tworzenia się gazów odewy otrzymane uczynić to samo, dodając do wanny odewniczej są bardzo p()rowate; datego też przed odewa- ferromanganu, do wanny metau surowca zwierniem trzeba dodawać materyał'ów, wiążących gazy. ciadianego i mieszając, ub wreszcie przez doda- Stmtv żea.';;a ~!!piecach ptomiennycz. O. WEDE- nie rudy manganowej do naboju można siarkę w MEYER. (Stah und Eisen, 904, 24, 32). W ki- większej części zżużować. Największem i mało ku przyhadach dowodzi autor, do jakiego stop- dotychczas zbadanem źródłem błędów jest obecnia bywają przeceniane straty żeaza przez spae- ność tenku żeazowego w metau. Jako środek nie w piecach płomiennych. Liczy się zwyke przeciwdziaają<;y używany jest ferromangan, ae straty 5 -SOfo, podczas gdy one wynoszą zaed- surowiec ejarski w stanie płynnym nie jest tak wie czwartą część tego. Przy odewaniu posta- gorący jak sta, tak że reakcya między tenem i wy da waców wagi kg spaiło się 0,2% że- manganem nie ma miejsca. Drugim środkiem był' aza, 0,39% krzemu, 0,70foMn i 0,490foC, t. j. razem by gin; można go też używać, jeżei surowiec,26 / 0 Z wau wypaiło si~ 0,340foSi, 0,49 / 0 Mn, 0,50foC zawiera dużo krzemu, oprócz tego usuwa on \vyi0,20fofe a więc nzem,54: 0 / 0 'raki e pomyśne rezu- dzieające się gazy. Jeżei do pewnych ceów taty otrzymuje się tyko wtedy, gdy iośćdodanego wymagany jest. surowiec ejarski, zawierający wapienia jest tak wymierzona, że żeazo znajdu- j mało krzemu, to gin nie może być użyty, gdyż je się pod dostatecznie grubą pokrywą żuża i powoduje tworzenie się grafitu. W tym wypaduchronione jest od uteniającego działania gazów, ku Rossi zaeca używanie tytanu, którego 0,2 / 0 a żuże ma przytern odpowiedni skład. powiększa o 20 / 0 wytrzymałość na rozerwanie. SuYowiec na odewy odsayz ane. F. WiisT. Autor mniema, że znajdą się jeszcze inne pier (Sah und Eisen, 904, 24, 305). Od surowca, wiastki, które zapobiegną zj'emu, pochodzącemu przeznaczonego na odewy odżarzane, wymaga od zawartości tenków żeaza w odewach. się pewnych własności. W odewie gotowym po- Cheiia stosowana w odewnictwie. O. LEYDE. winno być mało manganu, gdyż przedłuża on (Stah und Eisen, 904, 24, 80, 879). Dawniej proces żarzenia, przeszkadzając wyjściu węga. gatunkowano surowiec podług zomu, ae od cza Iość manganu waha się od 0,20 do 0,2o i nie po- su pojawienia się prac JiiNGSTA i WACHLERA (r.880) winna przekraczać 0,33 / 0 Zawartość fosforu w zaczęto gatunkować surowiec zaeżnie od zawarodewach odżarzanych wynosi najczęściej 0,08- tości krzemu a następnie i manganu. Wprawdzie - O,OOfo. Zawartość siarki zmienia się zaeżnie i dziś jeszcze kupuje się często surowiec gatunod stopienia się wsadu w tyg~u.ub piecu kopu- k~wany podług numerów bez w;zgędu na jego?zęowym, rzadko zaś schodzi mżej 0,07 / 0 W od- śc sktadowe. M ma z~om Ciemny grubo ziarewach z pieca kopuowego rzadko znajduje się nisty, zawiera zazwyczaj 3,0 / 0 Si; ~ 3 ma złom F:iarki m niej niż O,HOfo. Bardzo ważną roę gra jasny deikatno-ziarnisty i nieco więcej niż 3,00fo zawarłość krzemu. Dzięki pewnej iości krzemu krzemu. AuLor wskazuje na przykłady, że gaodewy. bywnją. ~ęste. ści~ł'e. odwęgenie zaś idzie zna.czme szybciej. Jeże krzemu. Jest zbyt mało, tunkowanie surowca n~ numery nie daje.w prak tyce żadnej gwaranc:p co do oznaczonej zawarto w takim razie proces odżarzania trzeba wyko- toś ci krzemu i przytacza przytern wykaz typonywać dwukrotnie. Zawartość krzemu w goto- wy ch ajerykańskich i angieskich marek surowwym wytworze waha się od 0,4 do 0,6 / 0, iość ca, wydany przez C. CHURCHA, w którym to wywęga od 0,7 do 2,54 / 0. Jeżei odżarza się w kazie w niektórych markach wynotowano zawartemperaturze wyżej 000, to zawartość węga w tości składników. Wprawdzie huta żeazna może odewach s<>hodzi niżej jednego Ofo. Odewy z tyko do pewnych granic gwarantować zawartość tyga (zawierające 30foC) uegają odżarzaniu at- składników, gdyż tyko przypadkowo udaje się w wiej, niż odewy z pieca kopuowego (zawierają- dwóch po sobie następujących spustach oznaczyć ce 3,4-3,70foC). Surowy materyał' da odewów składniki z dokładnością do dwóch dziesiętnych nie powinien przeto zawierać wyżej 3,00foC, znaków. Im więcej krzemu zawiera żeazo, tern,20% Si, na wyżej 0,40% Mn, O,OOfoP i niżej mniej zabiera ono węga, abo też tern więcej O,Of>OfoS. węga wydziea się z niego w formie o-rafitu. Zagadnienie z metaurgii żeaz a anego. MoL- Wszystkie inne składniki żeaza nie wp~ywają DENKE. (Stah und Eisen, 904, 24, 527). Materya na wytrzymaość, gęstość i twardość w tak sina odewy staowe pod wzgędem traktowania fi- nym stopniu, jak krzem wespół z węgem. Wozy<;znego wymaga dużo uwagi, ae też mniej góe co się tyczy odewów, to drobne przedmio- Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

6 HG 'HZEGLĄD GÓRNCZO-H[TNCZY ty muszą zawierać wiee krzemu, większe przed- szeństwa surowcowi angieskiemu da ceów ejarmioty mogą go zawierać mniej, wzgędnie mniej skich jest nieuzasadnione, gdyż w surowcu tym ub więcej związanego węga. Jeżei się zatem zawartość siarki jest wyższa, nadmiar manganu nie ma dokładnego pojęcia o składzie materyału jest nieżyteczny a suma węga jest mniejsza, niż surowego, to nie można iczyć na pewne dobre w markach surowca niemieckiego. Piece nierezutaty odewu. Autor zwraca u wagę na oko- mieckie da każdej specyanej fa bry ki dostarczaiczność, jak przy kupnie materyału wagonami ją ściśe oznaczony gatunek surowca. o czem rozub barkami zmieniają się zawartości sdadników, pisuje się autor zbyt obszernie i szczegółowo. daej, jak przy topieniu, mieszaniu pojedyncze Proces ciq,gy w zwyc.srajv n piecu marteowspusty różnią się między sobą, daej, jak przy szim. ST. SuazYCKI. (Stah und Eisen, 904, 24, odewaniu cienko i grubościennych przedmiotów 63). O. TruEL, aby osiągnąć proces ciągły staoz tej samej panwi odewniczej różnią się te przed- wy w nieruchomym piecu martenowskim, zaopamioty co do wytrzymałości i twardości, a to trzył takowy w otwór spustowy w tynej ścianie. dzięki rozmaitej szybkości ostygania. Autor opi- Autor oznajmia, że w hucie Częstochowie jest suje stosunek grubości ścian do zawartości krze- już pewien czas w ruchu proces ciągły. poegamu i zapomocą zestawienia graficznego pokazuje jący na tern, że w piecu znajdują się dwa otworóżne zawartości krzemu w odewach o róż- ry spustowe jeden nad drugim, wypuszczające nych grubościach ścian..różnice zawartości meta do rynny podwójnej, przez co część zawarkrzemu w. od.ewach z surowca szare~o najepiej, tości pieca abo też całą jego zawartość możua gdy wahają sę od 0,8 do 3,00fo. ::strata krze- spuszczać. Otwory spustowe wyłożone są cegłą mu przez przetopienie wynosi w wysoko nakrze- magnezytową i zamknięte masą doomitową. mowanych odewach 0,45% a przy niższych za- Wydajność pieców wskutek tego wzrosła z wartościach do 0,030fo. Straty krzemu mogą jed t do t w przeciągu 24 godzin. nak być różne nawet w tym samym piecu, bo Ten sposób urządzenia nadaje się da każdego zaeży to od topników, iości powietrza i koksu. niezbyt małego pieca. Podsiat i ocena surowca ejarsde{(o. O. SIM- Wyrób stai sposobem Ruthwberga. (L'Inc. MERSBACH. (Giickauf, 904:, 40, 462). W ceu eectro-chim., 904, 8, 4). Zapomocą tego spoosiągnięcia większej pewności w praktyce ejar- sobu można podobno przerabiać żeazonośne skiej potrzebna jest dokładna ocena gatunków piaski magnetyczne. Poddaje się je sortowaniu surowca ejarskiego, tę ocenę zaś bardzo utrudnia magnetycznemu, następnie puszcza na poe magta okoiczność, że numerowanie i zaopatrywanie netyczne, utworzone przez dwa obracające się cyw marki zmienia się bardzo zaeżnie od pocho- indry, gdzie te piaski, łącząc się z sobą, tworzą dzenia. Gatunkowanie podług drobnego i grube- przewodnik da prądu, który je też i topi. Wskugo ziarna zasadza się na wydzieeniu grafitu. tek stopienia tracą one własności magnetyczne i Autor zwraca uwagę, że moment wydzieenia się spadają w naczynia, gdzie podegają redukcyi grafitu pozostaje w ścisłej zaeżności od iości pod wpływem węgowodorów ub tenku węga. krzemu, a wspomina również i o innych ubocz- Do przerobienia 000 g rudy ma wystarczać nych działaniach, mających wpływ na wydzieenie około 200 kio-watów-godzin. grafitu. Daej mówi autor o wpływie przegrzania Badania nad przewodictwem eetryczne w surowca w wiekim piecu i wpływie ostygania na stai. J. A. 0APP. (Transac. Amer. Inst. Min. Eng. wydzieenie grafitu. Zewnętrzny wygąd przełomu N e w-york Meet). Z badań 45 prób, których skład nie daje przeto żadnej rękojmi przy ocenie surowca. chemiczny podany jest w pracy oryginanej, wyz chemicznego punktu widzenia krzem odgrywa! nika, że opór właściwy w mikroomach waha się główną ro~ę i podług jego. zawartości oznacza się : między_. a 22,7 ab? też, jeżei opór miedzi twardość Wiekość namiaru starego żeaztwa grzypuscimy=, to mędzy 6,4 a 3,20 przy (złamków). Im więcej jest krzemu, a zatem im Siedem prób żeaza kutego pokazały opór właściwięcej jest wydzieonego grafitu, tem miększy wy 0,8-3,8 mikroomów (pr~y 25 0) abo w po jest odew. Bardzo miękkie odewy zawierają równaniu z miedzią 6,2-7,82. Opór w stai za- 3,0-2,300foSi, bardzo twarde,30-,oofo. Im wię- eży również jak w innych stopach od mniejszej cej jest krzemu w surowcu ejarskim, tem częściej ub większej iości zanieczyszczeń. Autor podada się on przetapiać bez zamiany na biały i tern je krzywą, która pokazuje wzrost oporu wraz ze też więcej starego żeaztwa można dodawać do wzrastającą iością domieszek obcych. Niżej wsadu. W kierunku chemicznym pewien interes 0,75% krzywa przebiega bardziej płasko, niż przedstawia jeszcze mangan. Przeciwdziała on wyżej tej iości. Dasze tabice i krzywe pakawydzieeniu się grafitu wskutek uteniania się zują wpływ pojedynczych eementów. Otrzymaprzy topieniu, trzyma surowiec dłużej w stanie ue przez siebie rezutaty porównuje autor z reszarym. Wogóe pojęcie o zawartości krzemu zutatami LE 0HATELIERA, BROWNA i HADFIELD'A. W wystarcza da oceny surowca ejarskiego. Autor stai handowej zawartość forsforu, siarki i krzeomawia następnie podział na numery zaeżnie od mu jest tak mała, że o wpływach tych pierwiastzawartości krzemu i dowoei.zi, że dawanie pierw- ków na przewodnictwo eektryczności mowy być Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

7 .M 20. PRZEGLĄD G ORNIUZO- HUTNOZY 44 nie może. Doświadcz~nia wykazały, że wpływ manganu przeważa i że w ceu wywołania najepszego przewodnictwa powinno być mniej manganu w szynach staowych, niż bywa go w. stai handowej. Dobra szyna z ośmiokrotnym oporem miedzi 3,8 mikroom nie powinna zawierać więcej jak: 0,50fo0, 0,300fo Mn, 0,060foP, O,OoOfoS i 0,050JoSi. W::vrób stai bez użycia starego żeaza i rudy. O. GoLDSTEIN. (Stah und Eisen, 904, 24, 34). Ponieważ stare żeazo tak co do iości jako też i jakości coraz droższym staje się materyaem da procesu martenowskiego, przeto hutnicy starają się o tye zmienić ten proces, że dążą do stworzenia materyau. -podobnego ze składu do starego żeaza, z samego surowca. Ten ce stara się osiągnąć proces TALBOTA jako też BERTRANDA THIELA a w obu wypadkach bez zmian w budowie pieca. W procesie DAEI.EN-PszczoLKA i w proeesie DuPLEX wprowadzono operacye wstępnego świeżenia. Autor omawia braki powyż zych sposobów; mniema on, że piec, zaopatrzony w przyrząd. wdymający powietrze z dofu (konwertor BEssE:MF.RA), może zapobied7. wszystkim niedogodnościom, jeżei (yko uda się pokonać trudności w budowie pieca. W żadnym ze wspomnianych procesów nie udao się uczynić zadom wymaganiom ideanego pieca. Wyrób stai bez dodawania starego żeaza i rudy. wyrób stai pierwszorzędnej ja kości, zastosowanie każdego surowca, skrócenie czasu trwania operacyi nie zostały osiągnięte. Przyrząd przedstawia połączenie konwertora bessemerowskiego z piecem martenowskim. Surowiec płynny wpuszcza się do konwertora, wdyma powietrze aż do chwii osiągnięcia pożądanego od węgenia, następnie przechya konwertor, odewa meta do drugiej części pieca, dokończa szarżę w części, mającej podobieństwo do pieca martenowskiego, i tam kończy operacyę. Autor obicza, że oszczędność piacy roboczej i paiwa na 000 kg stai wynosi 5 marek w porównaniu z ceną stai, otrzymanej w piecu martenowskim. Przypisek sprawozda'wcy. Autor w pracy swej nie powiedział nic nowego; stara się on podać do wiadomości kornbinaeyę proeesu już dawno istniejącego pod nazwą procesu BEssE:MERA-MARTI NA, który przed 4-ma aty miaero sposobność poznać w Witkowicach na Morawaeh. Nie uega najmniejszej wąi.piwości, że proces ten daje sta tańsza i dobra. P. GoLDSTEINowr chodzi o kombinac; yę pieca i w ręzutacie dochodzi do tego samego, do ezego przyszedł metaurg, kombinujący konwertor z piecem MARTINA. Zresztą projekt GoLDSTEINA. spotkał się w prasie technicznej z racyonanymi zarzutami, o których w daszym ciągu sprawozdania wspominam. (n. N.) He!ryz W do wiszewski. ąu c h robof ni c?y w E uropi e?achodni ej. ( Ciq.g da.szy, p. No 9, str. 4\.5). Każry ubezpieczony, który wypełnił wska- wpłaty kasy II-ej; ich dodatek pomnażający wyzane powyżej warunki, skoro stanie się niezdo- ; nosi 6 fen. za każdy tydzień; nym do pracy zupeł:nie ub f'. zęściowo na przeciąg i 3) z dodatku państwowego, wynoszącego 50 czasu dłuższy od 26 tygodni (do 26 tygodni o trzy-, mar. rocznie da każdej renty. muje pomoc z kasy chorych), ma prawo do otrzy- Objaśnimy to na przykładzie. Ie wynosi mywania renty in wa idów. Niezdony do pracy ; renta po 300 tygodniach ubezpieczenia w kasie jest wedj'ug prawa ten. kto zarówno w zawodzie,, pierwszej? w którym dotąd pracowat jak i w innem zajęciu Odpowiedź: wsku~e_k sta_n~ swego zdrowi~ nie mo_że zarobić ) suma zasadnicza marek trzeciej częsc te.s-o, co u?z?e zdrowi z tem sa- 2) dodatek pomnażający 300X3 fen. mem wykształcemem zarabiają. 3) państwowy 9 50 _Wysokość rekn,ty zaeży od kasy i iczby Renta roczna 9 marek w ep0uych znacz ow.,, Renta inwaidów składa się:! poszczegonych kasach wysokosć renty ) z sumy zasadniczej, która wynosi: wynosi marek: w kasie -ej 60 marek k. I k. II k. III k. IV k. V II-ej 70 po 200 tygodniach : III-ej IV-ej V-ej ) d z o d a tk ~ pom.nazającego sę, ~ man?w ce 3 fen.! kasie_ I-eJ, 6 fen. w ~ase ~-ej fen. w kase III'-eJ, 0 fen. w kase IV-eJ, 2 fen. w kasie V-ej za znaczek. Poświadczone tygod- Ażeby zmniejszyć w pewnych wypadkach nie choroby ub służby wojskowej uważa się jako iczbę rent inwaidów, instytucya ma prawo e- Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

8 448 PHZEGLĄD GORNICZO-U'rNICZY 906 c z yć chor ego zamiast u d zie ać mu renty. J e ż e i d a~o do tej kwoty marer. Stan maj uż w pierwszy ch tygodniach choroby podega- jątkowy instytucyi ubezpieczenia wynosi~ w d. jących opiece kasy chorych p okaż e s i ę, żo ch o- stycznia r marek. W końcu roba wymaga dłuższego gruntownego eczenia, roku wypożyczono z tej su~y 69,6 miiona mainstytucya ubezpieczeń ma pr awo nakaz ać takie rek na cee budowy m ieszkai robotniczych, 60,7 eczenie pr zez umieszczenie chorego w ecznicy, miiona marek na ur ządzenia dobroczynne. Do sanatory um, zak~adz i e kąpie owym i t. p. W cza- końca roku 900 zatwierdzono ogółem sie eczenia renta nie jest wypłacana, ecz rodzi- rent ca niezdonych do pracy oraz rent na eczonego pobiera zapomogę w wysokości 25% da starców. Dnia <;tycznia r. 90 byo bieżąjego zarobku rzeczywistego. cych rent da niezdonych do pracy i Retf} starców otrzyma ubezpieczony, odpowiadający wymienionym powyżej warunkom for- ~ rent da starców; w r. 900 wypłacono pier wszym 52,± miiona marek, drugim ~0,4 mimanym, kiedy skończy 70 at życia, choćby by iona marek. Wysokość przeciętna renty da niejeszcze zdony do pracy ub nawet nada zarob- zdonych do pracy wynosiła w 899 roku 3,6 kowa. Renta da starców składa s i ę z dwóch mar., da starców 4,6 marki. części: ze staego dodatku państwowego w wyso- Oprócz Niemiec opiekę państwową inwaikości 50 marek i sumy zmiennej zaeżn i e od ka- dom pracy zapewniają dwa kraje, a mianowicie: sy, wynoszącej: koonie austraijskie - Nowa Zeandya i Nowa w kasie I-ej GO marek Waia połudn i owa. N a podstawie ustawy z r. II-ej posiada każda osoba, icząca ponad 65 at ~ III-ej 20 życia, prawo do renty państwowej w wysokości IV-ej 50 8 funtow szteringów rocznie. Da osiągnięcia V-ej 80 prawa na tę rentę nie potrzeba J?facić składek, wymaganem jest tyko, żeby starający się o rentę Jeżei ubezpieczony w epia~ znaczki różnych p rzebywa{ przez 25 at w koonii oraz żeby jako kas, bierze jako rentę sumę przeciętną z tychże obywate i głowa rodziny nienagannie wypełnia{ kas. Jeżei ubezpieczony wepi~ więcej, niż 200 swoje obowiązki. Jeżei kandydat posiada dachoznaczków różnych kas, renta obiczona zostaje, du ponad 25 f. szt. rocznie ub majątek, przekrada najwyższej kasy. czający 270 f. szt., wówczas traci.prawo do renty. Zwrotu poowy składek, jeżei ubezpieczenie Przy mniejszym dochodzie uu majątku następuje trwało przynajmniej 200 tygodni, mogą żądać: ) odpowiednie zmniejszenie renty państwowej. kobiety, wychodzące zamąż; 2) osoby, podege W Angii istnieją dążenia do podobnego razwypadkom nieszczęśiwym i otrzymujące rentę z wiązania tej kwestyi. Austrya wzoruje swój proodnośnych instytucyi; 3) spadkobiercy w razie jekt ściśe na podstawach organizacyi Niemiec. śmierci renty. ubezpieczonego przed przyznaniem mu We Francyi ścierają się zdania zwoenników sy stemu niemieckiego oraz zwoenników zasady sa- 0 rentę naeży się starać, gdyż instytucye mopomocy. Ci ostatni projektują oddanie ubezubezpieczeń nie mają obowiązku wyszukiwać osób, pieczenia inwaidów i starców zjednoczonemu którym renta naeży się. Wniosek o rentę przed- związkowi towarzystw wzajemnej pomocy. stawia się do niższego urzędu administracyjnego, Biurokratyczna organizacya instytucyi ubezbądź na piśmie, bądź ustnie. J eżei zajdzie wąt- pieczeń inwaidów i gminnych kas chorych, propiwość, czy renta ma zostać przyznana, wtedy wadzona przy udziae niższych organów adrninimusi być zwołany ustny termin, na który po- stracyjnych i poicyjnych, wywołuje iczne zażawoani zostają jako awnicy jeden pracodawca i enia i nieporozumienia?omiędzy instytucyami a jeden pracownik, którzy w obecności kandydata ubezpieczonymi. Naogo robotnicy nie mają do renty sprawę roztrząsają. Protokół odnośny przekonania do tych instytucyi i chętnie zajdazostaje przesłany do zarządu instytucyi ubezpie- daiby np. wone kasy pomocy na wypadek choczeń, który wydaje decyzyę. Zarząd składa się roby, pomimo że pracodawcy ie są obowiązani z urzędników państwowych oraz przedstawiciei do wpłacania swego udzia~u do kas takich, gdyrobotników i pracodawców. Przeciw decyzyi za- by nie stał: temu na przeszkodzie rząd, utrudnia rządu instytucyi ubezpieczeń można założyć ape- jący wszekieroi siami zakadanie wonych kas acyę do sądu rozjemczego, który skada się z pomocy. Prawo o ubezpieczeniu jest dość skoroprzewodniczącego, 2-ch przedstawiciei pracodaw- pikowane i trzeba dobrze go poznać, ażeby z nieców i 2-ch przedstawiciei robotników. Od decy- go korzystać. Robotnicy muszą poszukiwać dozyi sądu tego można założyć rewizyę do instan- radców, biur prawnych i t. p. instytucyi w przecyi najwyższej, jaką jest urząd ubezpieczeń rze- ciwnym bowiem razie wskutek niedokładnej znaszy w Berinie. jomości prawa narazić się mogą na bardzo smutne O wysokości obrotów ubezpieczenia świadczą niespodzianki. O jednym takim wypadku opowiacyfry następujące: ze sprzedaży znaczków osiąg- da X. W. REITER: robotnik, mając at 65, starał nięto w r marek; państwo do- się o rentę inwaidów; znaczków mia 50. Byy Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

9 ,' ~ 20. PRZEGLĄD GÓR.NICZO-HU'rNICZY to starania przedwczesne, bo trzeba mieć przy- wia go wszekich dobrodziejstw w razie braku najmniej 200 znaczków. W piśmiennem podaniu pr:wy. Robotnik, nie mający zajęcia i nie będątwierdził, że jest całkowicie niezdony do pracy. cy w stanie opłacać składek, przestaje być człon Skutek by ten, że nie tyko renty nie otrzymał, kiem zarówno kasy chorych jak instytucyi u bezae nie mógł już daej choćby dobrowonie się pieczeń inwaidów i starców. Robotnik, żyjący ubezpieczyć, bo nazwał się całkowitym inwaidą wskutek braku pracy w nędzy, szczegónie naraa takiemu ubezpieczać się nie wono. żony jest na niebezpieczeństwo choroby, ecz Zarzuty, stawiane przez robotników insty- wówczas właśnie w kasie chorych, do której na Lucyom ubezpieczeń, dotyczą różnych stron ich eża, o pomoc upominać się nie może. Wskutek gospodarki zarówno wewnętrznej jak zarządu fun- dłużej trwającego bezrobocia obniża się również duszami. Udział robotników w zarzadzie a szcze- wysokość jego ewentuanej renty da starców i góniej sposób wyboru przedstawici~i są uzna- inwaidów, co gorzej, może nawet utracić zupełwane za niedostateczne i nie uwzgędniające na- nie prawo do otrzymania renty. eżycie interesów ubezpieczonych. Zarząd u bez- Wreszcie u Lezpieczenie nie zabezpiecza zupiec~eń rozporządza wiekimi funduszami, które penie wdów i sierot. po robotnikach. Wszystkie chętnie rozpożycza między innymi na cee meio- te braki załatwiają w innych krajach pomyśnie racyi ronych; stąd zarzut popierania agraryuszów, zasobno związki z;~ wodo we. Nie mają one rutyznienawidzonych przez ogó robotniczy. Wogóe ny biurokratyeznej i udzieają pomocy często instytucye ubezpieczeń nie cieszą się sympat.yą mniejszyd ae tam, gdzie rzeczywista istnieje robotników; szczegóniej nieubiane są organiza- potrzeba, a przytern w każdym wypadku rządzą eye wyłącznie urzędnicze, kiedy kasy chorych się nie formułą biurokratyczną. ecz wewnętrzwone, fabryczne, budowane. wogóe samorz~dne JJem przeświadczeniem i gruntown. ą znajomością mają pomimo wyższych skadek wieu zwoenni- potrzeb nvych członków. ków..mówiąc o stronach ujemnych ubezpieczeń Robotnik niemiecki, ubezpieczony polrój nie: niemieckich, naeży przecież podnieść ich strony od choroby, wypadków nieszczęśiwych i niezdo- dodatnie. Przejawiają się OJJe we wzorowem urzan_ości do.pracy, powinien, zdawałoby si~, _ cznć dzei~ ecz.nic.twa pr~ez z~iązki, k~s. chory,:h i się z~pej'm.e ze swe.go.osu zad.ow?onym. W rze- ubezpeezem~ Inwa~dow. 8zczegoneJ odnosi się czywistości tak me Jest, a me Jest datego, że to do eczema choro b, mogących powodować nieubezpieczenie to daj~ mu pomoc tyko w wypa~-~ zdon.ość du vracy, jak.. gruźiea i ~~ał'y szereg k.ach ostate~znych.to po.moc ezę to zupe.łrne cw~ ob pokrewnych. vvee zakadow ubezpiemewystarczającą. Głowną Jego wadę stanow to. czeu polworzyo wa- Je sanatorya udowe da że.usuwa grunt z pod?-óg związkom.zawodowyi~, ch?ryct na płuc~. \V miejscow.ościach podmiejktore wskutek tego me mogą spełmać naeżyce sneh stworzono Jstytucye eczmcze, przeważnie swego pierwszarzęonego zadania: obrony intere- wśród asów. dokąd chorzy rano przyjeżdżają z ~ów ro~otni.ka. zdroweg~. Dążeniem rob.otnika m~asta. przez dzie~ cały oddychają swieżem po Jest osągmęce wyższej płacy przy krotszym wetrzem, otrzymują tam obfite pożywienie z dodniu roboty a przez to podniesienie skai życia, t<t.kiem dużyc iości dobrego meka, a na noc możności korzy;;tania z epszego, hygienicznego wracają do domu. \V r. 88i- zakłady ubezpiemieszkan.ia. zdrowszego i obfitszego pożywienia. czeu eczyy 3 73t ubezpieczonych. Wedłua Im więcej pod tym wzgędem zdoła osiągną<', spostrzeżeń zakładów tych choroby płuc stoją ~ tem mniej będzie narażony na to, że wskutek pierwszym rzędzie przyczyn, powodujących niewyczerpania si czy niehygenicznyeh warunków zdoność do pracy. W atach 8~-805 byłona. życia stanie się do pracy niezdony i potrzebo inwaidów pracy-6 7 '8 niezdonych do wać będzie pomocy w chorobie czy niezdoności prac y wskutek gruźicy oraz 2t 03 z powodu do pracy. Pierwszem zadaniem ro7.urnnej gospo innych chorób puc; 7 77: cierpiało na osłabienie darki mu i być usuwanie przyczyn chorób i vrzec- i niedokrwistość na zapaenie stawów i wczesnej niezdoności do pracy, a zadanie to ubez- vodagrę. Działanośe zakadów ubezpieczeń w pieczenia. spełniają tyko. P.ośrednio i w stopniu kierun~t~ zwaczania.gruźicy, ja~o jednego z n~jbardzo meznacznym; spemają przez wypożycza- potężmejszych wrogow udzkośe a w szczegonie swych funduszów na budowę tanich miesz- ności kas pracujący<'h. zasj'uguje na najwyższe kań robotniezycłt oraz ubezpieczenie od nie- uznanie. Działaność L wydaa już obfite owoszczęśiwych wypadków przez zniewaanie przed- ce a wieu pracowników zawdzięcza jej zdrowie siębiorców do zastosowania epszych sposobów i możność daszej pracy. za bezpieczenia przyrządów fabrycznych. U L e z p i e c z e n i e o d w y p a d k ó w n i e- Ubezpieczenie, stosowane dotąd w państwie szczęśiwy c h. Praca w przemyśe, szczegó Niemieckiem, ma dość ograniczone znaczenie. Wy- niej w przemyśe, stosującym maszyny, paączona chodzi ono z założenia, że robotnik jest stae za- jest z pewnem niebezpieczeństwem, wchodzącero trudniony, wskutek czego nie tyko nie chroni w zakres t. zw. ryzyka zawodowego. Istotę kwego od groźnych następstw bezrobocia, ae pozba- styi tanowi odpoł'iedź na pytanie: kto ponosić Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

10 460 PRZEGLĄD GÓRNICZO -HU''NICZY 805 ma skutki wypadków nieszczęśiwych, mogących gia, Finandya, Wiochy i Hoandya. za przykłanastąpić przy pracy, pracodawca czy pracownik? dero Angii i Szwajcaryi: Dania, Francya, Hisz Pierwotnie prawodawstwa wszystkich prawie pania i Węgry. państw wkładały odpowiedzianość za wypadki Obowiązek ubezpieezenia od wypadków w przy pracy na pracodawcę wtedy tyko, kiedy państwie Niemieckiero w poprawionej redakcyi moga być udowodniona jego wyraźna wina. We ustawy z r. 900 obejmuje w przybiżeniu wszystwszystkicb wypadkach pozostałych skutki wy- kich najemników oraz urzędników prywatnych, padku nieszczęśiwego ponosi wyłącznie pracow- mających mniej niż 3000 marek rocznego dochonik. Powodowało to da pracownika, dotknięte- du. Wyłączeni są robotnicy, zatrudnieni w hango nieszczęściem, konieczność dostarezenia dowo- du i po części zatrudnieni w drobnym przemyśe, dów, że przyczyną wypadku byy ze urządzenia, nie posługującym się motorami. O ie wypadek c~y wadiwe rozporz':\dzeni_a :Qrze_ds~ębiorcy, ko~ meczność prowadzema uciążiwej kosztownej staje się przyczyną choroby ub powoduje ubytek zarobku w przeciągu czasu poniżej 3-tu tygodni, sprawy sądowej. Wiee bywało wypadków, w wówczas kasa ehorych zająć się nim winna. W których trudno było dowieść czyjejkowiek winy, innych razach następuje odszkodowanie przę.z kaub w których odpowiedzianość spadała a osoby, sę ubezpieczenia od wypadków nieszczęśiwych. nie posiadające środków do zapewnienia odszko- Odszkodowanie to obejmuje: ) koszta eczenia dowania naeżnego. W skutek tego wieu pracow- przy nieszczęśiwych wypadkach oraz rentę na ników posżkodowanych, stawszy się niezdonymi czas trwania niezdonośei do pracy w wysokości do pracy, znaazło się bez środków do życia i bez możności zarobienia w jakikowiek sposób na utrzy / 3 % przeciętnego zar0bku rocznego, abo za miast tego opiekę w szpitau aż do ukończenia manie swoje i swoich rodzin. eczenia oraz rentę da rodziny chorego taką, jak Powoi pogądy sfer miarodajnych na spra- na wypadek jego Rmierci; 2) w razie śmierci wę odszkodowania za wypadki nieszczęśiwe ue- wsparcie na pogrzeb w wysokości piętnastej częgały zmianie. Odszkodowanie za wypatki przy ści rocznego zarobku (nie mniej niż 60 marek), pracy zaiczać zaczęto do normanych kosztów oraz rentę da pozostałych członków rodziny wytwarzania i obowiązek odszkodowania włożono (renta da wdowy wynosi 20% zarobku rocznego wyłącznie na przedsiębiorcę we wszystkich wy- jej męża, da każdego dziecka również 20 ~, z padkach, z wyjątkiem tych, gdzie wypadek na- tern zastrzeżeniem, że renta ogóna da rodziny stąpił wskutek wyraźnej zej woi pracownika cał:ej nie może wynosić więcej samego ub stwierdzonej jego karygodnej nie- zmarłego). nad 60% zarobku ostrożności. Takie ub podobne zastrzeżenia, Składki ubezpieczeniowe opłacają w Niemutrudniające w pewnych wypadkach pracownika- czech wyłącznie przedsiębiorcy, w Austryi w / 0 wi otrzymanie odszkodowania, stanowią niejako pracownicy. objaw szczątkowy pogądów dawniejszych. Mają Ubezpieczenie od wypadkównieszczęśiwy ch one przecież znaczenie dr}gorzędne tyko. Istotę prowadzą w Niemczech stowarzyszenia fachowe kwestyi stanowi włożenie odpowiedzianości za przedsiębiorców. w Austryi terytoryane zakłady wypadki nieszczęśiwe w przemyśe na sam prze- ~ ubezpieczenia (np. da Gaicyi i Bukowiny istniemysi i ob~rczenie jego obowiązkiem odszkodowa- je taki zakład we Lwowie). Towarzystwa zawonia osób, podegłych wypadkom. N a wet w wy- d owe niemieckie mają przeważnie siedzibę swą padkach domniemanej winy pracownika obowią- w Berinie. zak udowodnienia winy tej prawo wkłada na pra- j Ponieważ. ko~zta ponoszą sami pracodawcy, codawcę. datego też majątkiem towarzystw zawodowych Czy po uchwaeniu prawa takiego, zabezpie- jedynie oni sami zawiadują. Tam przecież, gdzie czającego pracownikom odszkodowanie za wypad- chodzi o korzyści z ubezpieczenia, stworzonego ki przy pracy i przenoszącego ciężar ryzym za- da dobra robotników, mają głos i pracownicy, a wedowego z pracownika na przemysł wogóe, mianowicie: ) przy badaniu nieszczęśiwego wy P?-ństw? ma pozostawić sprawę tę. Jej wł.asnemu, padk~ mogą kasy chorych wysłać. swe_go pej~obiegowi, czy też ma w daszym Ciągu zajmować mocmka; 2) w obradach nad przepsam zapobiesię stałem jej reguowaniem, stauowi kwestyę gawczymi w sądach rozjemczych i w najwyżsporną. W państwach Europy zachodniej sprawę szym urzędzie ubezpieczeń da Rzeszy zasiada ta tę rozwiązano w sposób dwojaki. Jak we wszyst- sama iczba przedstawiciei pracowników, co i kich innych kwestyach robotniczych, tak i w tej przedsiębiorców. stanęły na przeciwegłych krańcach z jednej stro- W ciągu at udzieiły niemieckie ny Niemcy, z drugiej-angia i Szwajcarya. W organizacye ubezpieczenia od wypadków nie Niemczech wprowadzono obowiązkowe ubezpie- szczęśiwych osobom odszkodowanie, a roiaczenie od nieszczęśiwych wypadków, w Angii i nowici.e za 8884 zmarłych, 20 0 zupenie nie Szwajcaryi ograniczono się włożeniem na przed- zdonym do pracy, częściowo niezdonym, siębiorcę obowiązku odszkodowania za wypadki. wreszcie niezdonym przez pewien czas Za przykładem Niemiec poszły: Austrya, Norwe- tyko. Najbardziej zagrożeni są górnicy i robot- Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

11 M 20. PRZEGLĄD GÓRNICZO- HUTNIOZ Y 45 nicy, zatrudnieni w przemyśe ż'eaznym, drzew-, fabryki uzna za najracyonaniejsze. Wystawa. nym, w fabrykach stai, w kamieniołomach, w zasługuje na jaknajszersze zbadanie, zawiera bobu_downictwie, w przedsiębiorstwach przewozo- wiem mnóstwo urządzeń i przyrządów napozór wych i transportowych oraz w żegudze rzecznej. drobnych, które jednak mogą uchronić pracowni wydatki wynosiły w 899 r marek, a j ków przemysłu od choroby, kaectwa ub utraty mianowicie; marek jako odszkodowanie, życia. Wystawy podobne, choć mniej zasobne, marek na cee badania przyczyn wypad- mają Wiedeń) i Paryż**). ków, marek na sądy rozjemcze, 2000 N aj poważniejszą stronę dodatnią ubezpieczemarek na środki zapobiegawcze, marek nia robotników od wypadków nieszczęśiwych na. administracyę. ' stanowi wprowadzenie przezeń obowiązku stoso- Do obowiązków towarzystw zawodowych na- wania przyrządów i przepisów ochronnych, oprae~y: do~ór nad P?~egemi ~u pr~edsiębiorstwa- ~ cowyvyauie przepi~ów tych _ prze.z spec.yaistów, m o e to mozhwe zapobegame wypadkom badame przyrządow zabezpieczających zaecanieszczęśiwym. Towarzystwa zawodowe obowią- nie tyko uznanych za najepsze oraz dozór, wyzane są opracowywać i ogłaszać przepisy ochron- konywany przez specyaistów nad racyonanem ne i wskazywać najepsze da każdego wypadku stosowaniem przyrządów tych w praktyce przez środki zapobiegawcze; gdyby obowiązku tego to- oddziene zakłady przemysłowe. Obowiązkowe warzystwa ie ropeniy, urząd ubezpiecze Rze- stosowanie przyrządów ochronnych, racyonanie szy może je do tego zmusić. Do przepisów wybranych. musi spowodować zmniejszenie się ochronnych muszą się zastosować przedsiębiorcy iczby wypadków nieszczęśiwych, a to przedei pracownicy; przedsiębiorcy muszą stosować na- wszystkiem powinno być głównem zadaniem rakazane urządzenia ochronne i przepisane środki cyonanej gospodarki. ostrożności. pracownicy zaś powinni stosowie Ubezpieczenie zapewnia pracownikom otrzydo przepisów zachować nakazaną ostrożność przy manie odszkodowania w każdym wypadku, bez pracy. Przedsiębiorca, nie stosujący nakazanych wzgędu na stopień zamożności przedsiębiorcy, urządzeń ochronnych, naraża się na to, że płacić co ma znaczenie bardzo ważne, szczegóniej w będzie wyższą składkę ubezpieczeniową, nadto przemyśe drobnym, gdzie często wskutek niewypodega karze pieniężnej do 00 marek, pracow- pacaności przedsiębiorcy robotnik byłby pazbanik paci karę do 6 marek. Prawo nakazuje to- wiony możności otrzymania odszkodowania, a z warzystworo zawodowym kontroować przedsię- drugiej strony konieczność płacenia odszkodowabiorstwa przez osobnych inspektorów i baczyć ni a moga by czasem doprowadzić do ruiny przedna to, by wszekie przepisy ściśe byy przestrze- siębiorcę. Oznaczenie wysokości odszkodowania gane. Oprócz _te~o kontroę taką_prowadzi?rzez / i _caa. kwestya forma:iności, związany_ch z ~ypadswych urzędmkow urząd ubezpieczeń Rzeszy. nem odszkodowamem przy ubezpeczemu, za Przy oddaniu ubezpieczenia od wypadków związ- łatwiane są przychyniej da poszkodowanego, niż kom zawodowym spntwa zabezpieczenia od wy- przy wypłacaniu odszkodowania z własnej kieszepadków będzie zawsze postawiona. epiej, niż ni fabrykanta. przy załatwianiu sprawy te_i przez terytoryane Daszą stronę dodatnią ubezpieczenia tego zakłady ubezpieczeń. Związek zawodowy zajmu- stanowi wprowadzenie przedstawiciei robotników je się tyko zabezpieczeniem przyrządów pewne- do udziau w sądach ro:;r,jemczych, rozpatrujących go typu, specyaizuje się więc w jednym tyko. sprawy o odszkodowanie. Udział przedstawiciei kierunku. kiedy zakjady terytoryane, obejmują- robotników zwiększa zaufanie ogółu do wyroków ce wszystkie przedsiębiorstwa przemysłowe, istnie- sądów i wpływa na złagodzenie sporów stąd pojące w danym okręgu, muszą być więcej wszech- wstających. Udział ten w niemieckich sądach stronne, a wskutek tego więcej powierzchownie rozjemczych nie odpowiada rzeczywistej potrzesprawę tę traktować mogą. bie, jest ograniczony wieoma obostrzeniami, co Sprawa zabezpieczeń od wypadków wogóe powoduje narzekania i niezadowoenia sfer robotstanowi w Niemczech przedmiot specyanych stu- niczych. dyów i stoi już dziś bardzo wysoko. W ceu za- Inna poważna strona ujemna ubezpieczeń od chęcenia wynaazców do pracy w tym kierunku wypadków ujawniła się po rozszerzeniu zakresu i ułatwienia szerszemu ogóowi zapoznania się z jego działania z wyłą c znie przemysłu wiekiego najnowszeroi zdobyczami techniki ochronej, urzą- na ronictwo i drobne zakłady przemysłowe. Podzono w Oharottenburgu pod Berinem staą wy- wstał.zaraz szereg spo ów odnośnie do kompastawę przyrządów, zabezpieczających od wypad- tencyi poszczegónych związków fachowych, a ków*). W obszernym pawionie znajdzie tam fa- koszta administracyi niektórych tych związków brykant każdy całe szeregi przyrządów ochron- wzrosły do niepomiernej wysokości. W podanem nych da swych maszyn; wiee z nich zobaczyć wyżej zestawieniu wydatków ogónych, paniesiomoże w działaniu i wybrać te, które da swojej nych przez wszystkie związki ubezpieczeń od wy- * ) Stłirai~ c Au s st o un~ J'iie A Joit e 'w o hfah't. C'harottenburg. Frn.uonbofo rs t.t asso. *) t ewerbohyg-icnisctos :M n sen m. ~* ) J.O JIUSf(' S dc' i. Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

12 ±62 ) RZ.H:G-LĄD G<)RNIUZO - U''~IUZ Y padków nieszczęśiwy ch w państwie Niemieckiem w r. 899, widzimy, że koszta administracyi wraz z kosztem bacania przyczyn wypadków i kosztar mi sądów rozjemczych stanowią przeszło 3% ogótu wydatków. Jeżei zważymy, że w związkach zawodowych przemysłu wiekiego koszta ad ministracyi przeciętnie wynoszą nie wiee więcej nad poowę tej sumy, a suma wydatków przemysłu tego sta,nowi większość wydatków ogónych, da to nam miarę przybiżoną kosztów acministracyi związków, obejmujących przemys drobny. W skutek tego wzrasta niepomiernie wysokość składek, obciążając przemysł drobny wydatkiem nowym, zupe~nie nieprodukcyjnym-na koszta administracyi ubezpieczenia. Ubezpieczenie od bezrobocia. s~ane im og~oszenia, wskutek czego nie są w stanie przyczynić się do uporządkowania rynku, co stanowi niezbędny warunek dobrobytu warstwy pracującej. Zadania pośredniczenia pospołu z kantorami prywatnymi podejmują się pisma przy pomocy ogłoszeń, zakłady dobroczynne. wreszcie stowarzyszenia zawodowe. Działaność ta, pozbawiona cech wyzysku, właściwego kantorom prywatnym, nie obejmuje również ogół'u pracujących a ogranicza się do pojedynczych jednostek ub członków oddzienych stowarzyszeń. Im większe przecież będzie ześrodkowanie pośrednictwa pracy, tem jaśniej przedstawi się rzeczywisty stan rynku, tem łatwiej będzie pracownikowi znaeźć odpowiednie zajęcie i tern mniejsze staną się koszta, które obie strony ponosić muszą. W życiu robotnika, rzemieśnika, czy każ- Przy sinym rozwoju stowarzyszeń zawododego innego pracownika, żyjącego jedynie tru- wych, jaki ma, miejsce np. w Angii, gdzie znaczdem rąk własnych, chwia utraty zajęcia jest na większość, a stanowczo wszyscy epsi pracowchwią krytyczną, niosącą za sobą grozę następstw nicy danego zawodt są członkami odpowiedniego często bardzo poważnych. Jeśi zmiana miejsca związku zawodowego, poś r ednictwo pracy, wynie będzie uskuteczniona szybko, grozi pracowni- ~ konywane przez; stowarzyszenie zawodowe, odpokowi bezrobocie, wyczerpujące jego zasoby ma- wiada najepiej ceowi. Obejmuje ono tam z materyane oraz siły fizyczne. Im dużej trwa bez- ymi wyjątkami ogół pracowników danego zaworobocie, tem gorsze są jego następstwa, docho- du, co pozwaa dokadnie zoryentować się w wadzące w wypadku krańcowym aż do strącenia runkach rynku i równocześnie utrwaa stanowisko robotnika z poziomu samodzienego pracownika związku zawodowego, pozwaając mu ograniczyć do szeregów nędzy, dostarczającej zaudnienia dostęp nowych kandydatów do danego zawodu. przytułkom dobroczynnym i więzieniom. Taka. egregacya kandydatów, dokonywana przez Sprawa zabezpieczenia robotników od na- koegów robotników, poważnie traktujących swostępstw bezrobocia stanowi wobec tego jedną z je zadanie i obowiązki, ma da przemysu znapoważniejszych kwestyi społecznych. Sprowadza czenie nader cenne, daje mu bowiem gwarancyę, się ona do dwu zadań : ) organizacyi pośredni- że pracownik, przyjęty na cztonka danego stawactwa i 2) zapewnienia na wypadek braku miej- rzyszenia zawodowego i przez stowarzyszenie fasca zapomogi bądź to w postaci zasiłku pienięż- bryce poecony, posiada w stopniu wysokim kwanego, bądź w postaci czasowego zajęcia. ifikacye zawodowe i kwaifikacye morane. Za- Or g a n i z a c y a p oś re d n i c t w a p r a- sadniczym warunkiem jest, ażeby, jak to dzieje c y. Najpoważniejsze znaczenie w sprawie zabez- się w Angii, decydowało o przyjęciu kandydata pieczenia na wypadek braku pracy ma właściwa wyłącznie uzdonienie fachowe i przymioty moorganizacya pośrednictwa pracy. Często zdarza rane, nie zaś jego przekonania poityczne. Jak się, że przy dużej iości miejsc niezajętych w kra- zobaczymy daej, w krajach, gdzie zapomniano o ju robotnicy nie znajdują miejsc, ponieważ nie tej przewodniej zasadzie i gdzie poityka cegrywiedzą o miejscach niezajętych, i odwrotnie fa- wa w życiu stowarzyszeń zawodowych poważną bryki nie znajdują robotnika, bo nie wiedzą gdzie roę, stowarzyszenia te wiodą żywot suchotniczy, go szukać. Prywatne kantory pośrednictwa pra- mają niewieką iczbę członków, a usiłowania cy, cieszące się naogół bardzo złą opinią, nie społeczeństwa idą w kierunku odebrania im tej wpywają zupełnie na zmniejszenie zła. Utrzy- reszty wpływów, jakie jeszcze posiadają. mujący kantory takie często wprost usitują zwięk- Odbija się to przecewszystkiem w dziedzinie szyć iość zmian przez podmawianie pracują- pośrednictwa pracy. Kiedy w Angii powierzenie cych do zmiany miejsca i poróżnienie ich z pra- pośrednictwa pracy związkom zawodowym zupełcodawcami. W znacznej iczbie kantorów opłata nie zadawania strony interesowane, we Francyi za wyszukanie zajęcia jest bardzo wysoka a co stworzyło wiee koizyi i daje rezutaty niezbyt gorzej nie jest ściśe okreśona, i miejsce wakują- pomyśne, a w Niemczech pośrednictwo pracy ce oddawane bywa z icytacyi więcej dającemu. odebrano związkom zawodowym i odeano je gmi Kantory prywatne prowadzą swoją działaność nie. nieporządnie, nie opierając się na statystyce po- I Zageicz ny daży i popytu pracy a załatwiając tyko nade- (c. D. N.). Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

13 -~ 20. PRZEGLĄD -ÓRNIOZO-IIU'NICZY 453 Przemysł górniczo- hutniczy w Caicyi w roku 904- ym. Przemysł górniczo-hutniczy w Gaicyi we- wzgędem wytwórczości rudy ołowianej Gaicya zajdług ostatniego rocznika statystycznego minister- muje wśród krajów państwa Austryackiego drugie stwa ronictwa tak się przedstawia w roku.904:: R n d ę że a z n ą wydobywano w jednym miejsce tuż po Karyntyi. Rud a cynk o w a. Wytwórczość rudy cyntyko okręgu Krakowskim, a mianowicie wydo- kowej zmniejszyła się o 3 / 4 w porównaniu z robyto: kiem poprzednim, wynosiła ogółem 0 ~ c. m. Limonitu c. m. wartości 6 22 k. Cena średnia za c. m. była Rudy darniowej c. m. k. 60 J. Oprócz tego jedno przedsiębiorstwo, Razem rudy żeaznej c. m. ekspoatujące rudę ołowianą, wydobyło przytern.,.. _ c. m. rudy cynkowej, wartości k. łącznej wartosc 9 20 k., za cenę średmą o0,6o Ogóna wytwórczość rudy cynkowej wynosiła zah. za c. m. tern w roku c. m. łacznej wartości Całą prawie tę wytwórczość odstawiono do hu- 6 k. ty.żeaznej Arcyksięcia ~ryderyka w Węgierskiej Mimo że wytwórczość była mniejsza, war Gor~e.. Huta ta zatrudmała _w t_ym ~oku 248 ro- tość jej poszła znacznie w górę z powodu, że b?tmkow, z tego 238 przy Wiekim pecu, 0 przy ' cena c. m. rudy cynkowej podniosła się o 3 k. pecu kopaowym. 4.J. b. W wiekim piecu wytopiono surowca 40 4:2 Z wydobytej rudy oddano do huty w Krzu c. m. wartości k. Oprócz tego wyrobiono 7 07 c. m., do huty w Niedzieiskach c. m., w 2 piecach surowiec w iości c. m. war- do huty W a ter Oroneck i Wiheminy na Śątości k. Do wyrobu tego użyto oprócz sku Pruskim c. m. rud gaieyjskich, także rud rosyjskich, szwedz-, W ruchu były w tym roku tyko 3 huty kich, węgierskich i bośniackich. cynkowe, które zatrudniały razem 678 robotni- Ceny surowca i odewów spadły w tym roku. ków a wytopiły ogółem c. m. cynku me Surowiec pbcono za c. m. po 8.40 k., odewy taicznego, wartości k. czyi o k. po 3 k. 30 h.,. j. 2 k. 70 h. na c. m. mniej, niż więcej, niż w roku poprzednim; cena c. m. cynw roku poprzednim. Z wyrobionych odewów i ku metaicznego wzrosa o 4 k. 65 h. i wynosia q9 724 c. m. miało zbyt w Gaicyi, Bukowinie, na w roku k. 23 h. Oprócz tego otrzyma Sąsku, Morawach, Austryi niższej, Sonogrodzie no c. m. pyłu cynkowego wartości k., i Pobrzeżu, a 4 40 c. m. wysłano do Węgier. t. j. o 57 2~9 k. więcej, niż w roku poprzednim. Wytwórczość sur?w?a, przypadaj~ca na jed- _ ~ena vyu cynkowego wynosił_a za ~- m. nego robotmka w Gahcy, wynosła 62 c. m., by- ~ 4o k. o9 h. bya zatem o 6 k. 30 h większa, mż w a zatem w porównaniu do wytwórczości jednego roku H03. r~b.otnika w i_nnych ~rajac.h. monarchii austryac- Caa wytwórczość cynku wynos!a c. kej bardzo mzką, manowme: m. wartości k. czyi o k., t. j. W Styryi wyrobiłjeden robotnik c. m. 5:25% więcp.j, niż w roku 903. Do wytwórczo- Ozechach ' 962 śc tej użyto c. m. własnego gamanu war- Na Śąsku : 929 tości k., c. m. zakupionego w kraju \V Karyntyi 830 gamanu za sumę k., c. m. gamanu Sonogrodzie 403 z Niemiec za sumę k c. m. zaku- N a Morawach : 90 pion ej w kraju bendy cynkowej za sumę n ko... : k., c. m. sprowadzonej ze Śąska Pruskiego,... Jede t~. Tyro stoi pod.tym ~w~oędem a we własnych piecach przetopionej bendy cynmzej o.d Gahcyi,.. bo tam wytworczośc Jednego kowej wartości k. Oprócz tego spotrzerobotmka wynosiła tyko 26 c. m. bowano c. m. w kraju za 97 6 k. i w Pru- Rud a o o w i a n a. I w tym roku jedno ty - sach c. m. za k. zakupionego mateko przedsiębiorstwo wydobywaa w Gaicyi rudę ryału cynkowego. Do przerobienia cynku spoołowianą, przy czem zajętych było 544 robotników, trzebawano własnego koksu c. m. za sua więc o 77 więcej, niż w roku poprzednim. Wy- mę k., c. m. zakupionego w kraju dobyto c m. rudy oawianej łącznej warto- koksu za sumę k., c. m. ze Śąska ści k. Cena wynosiła 2 k. 23 h. za Pruskiego za sumę k., daej c. m. gac. m. była zatem wyższą o 54 h., niż w roku po- icyjskiego węga kamiennego wartośc,i k. przednim. Całą wydobytą rudę wysyano do hu- i c. m. węgh kamiennego ze Sąska Prusty Water-Oroneck i do b,uty Wiheminy obok kiego wartości k. Szopienic na pruskim Sąskn Górnym. Pod, ]'abryka biei cynkowej w Niedzieiskach Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

14 454: PRZEGLĄD GÓRNICZO- HUTNICZY 905 pr~e: obiła 4 ~6± c. m. krajoweg9 cynku warto- W Gaicyi wyrobi jedenrobotnik 5 c. m. śc t07 44 k c. m. ze Sąska Pruskiego Tyrou 245 wartości k., oo-óem c m cynku G ' ~ wartości 0662 k. TI~z uż ci 3 57S k k-. a C~a ZaJmUJe znow~ _w szeregu wydajnok.. r Y Y. u. k' c. m. 0 śc robotmka to samo miejsce korzadkowe co su rajowego 7 t ś 997 c. 0'' m. k memec O. ~ eo-o ' węo-a t S ' 5 k 38 przy surowcu, na omast tyrya, tora przy wyamiennego war o C ~ o-o em wytwór- b' czość hut w Niedzieiskach. 5 : ro e st~r?wca. stoi pod ~ym wzg~dem na_ pierwt Ś y. ~.. wynos! ~.(.i. c. szem miejscu 30-krotme przewyzsza Gahcyę, tu m. 26 war 364 o k c..ącznej 42 S. 269 d k.., t J b' węcej. o zajmuje z ro e IDeJSCE>..v rzę ze rajow wyż d k.., m_z w_ r. re ma cena e cyn- szą jest tyko od Gaicyi o 500 c. m. kowej wynos~a oo k. _09 h. za c. m. byta zatem... o 9 k. 7 h. w ększa, mż w roku poprzednim... Węge k ~m e n n y wydob_yw:ał'o 6 przed- Zbyt cynku wynosił w kraju c. m., sęb0rst~ kopam!łny?h, a >~szys~be Fk w ~oku pyłku cynkowego 925 c. m., biei cynkowej poprzed_m;n w _Wwkem Ksęs.twe Krakowskiem c. m. Oprócz tego wysłano c. m. cynku i R:obotmkow za,ęty_ch by o ogoero ~ 32±. Wyro. 900 e. m. pyłku cynkowego do Angii, Niemiec b~no razem c. m. :v~rto~c 4 32 są2 k: i Woc~, a _7 ~77 c. m. b_iei cynkowej do Angii, t.. ~- u : c. ~ wartosc 6456 k. więcej, Francyi, Niemiec, Rosy Skandynawii i Ame- mz w Ioku popizedmm. ' ryki. ' Zwiększenie wytwórczości w tym roku spoz ogónej wytwórczości cynku w Austryi wodo~ane zostało odwodnieniem kopani w Japrzypada 63% na Gaicyę, 29.54o/ na Styryę i worzmu, która też wydobyła o c. m % na Krainę. więcej, niż w roku poprzednim. w ę g i e bru t d b t Z ogónej iości wydobytego węga przypada. a n Y wy o ywano w ym na kopanie roku, ta_k_ Jak w poprzednim, tyko w Gaicyi. ws.chodmej;_ v:' r_uchu było 5 przedsiębiorstw, t. j. ) w. Jaw~rz~ue.. : c. m- o JednommeJ,m~ w_roku poprzednim, a to z po- 2) u.jędizejapotocbegowsieiszy29052 wod': zatrzyma~ua begu kopani hr. Romana Po- 3) w Tenczyn ku tockego w Gińsku. Kopanie zatrudniały ra- 4) Domsa zem 446 ~obotnik?w, t. j mniej, niż w roku 5) T. _I-~awCzka (dą.wmej Przeworpoprzedmm; pomimo to wydobyto w r. bieżącym ski ego).. : razem c. I?, t. j c. m. więcej, niż 6) Laskowskego spadkobercow po w roku poprzedmm. z wytwórczości tej przy- Westenhozach w Tenczynku pada na: Z całej wytwórczości, która wraz z zapasa) Dziurów N owosieice. wasność mi z at poprzednich wynosiła c. m., Leopoda Lityńskiego c. m. odbiorcami byi w kraju: c. k. koej państwowa i 2) Skwa~zawę ł własność h~. Roma koej pónocna Cesarz~ Ferdy.nanda, daej fabry- 3) Potyhcze na Potockego Wartość wydobytego węga wynosiła ~a ~ody w Szczako:weJ. Oprocz sprzedaży w Gaicy ~_ysyano. węge do Sąska, Moraw, Austryi k., bya zatem o 4 73 k. mniejsza, niż w roku po górnej donej, c. m. użyto do opaania przedn_im z powodu zniżki ceny węga, która kotów, c. m.. do kuźni i warsztatów, wynosa w tym roku h. za c. m. Gów c. m. rozdano Jako deputaty urzędnikom nym odbiorcą wydobytego węga bya, jak w ro- i robotnikom, c. m. spotrzebowano do ku poprzednim, c. k. koej państwowa, która wzię- ruchu huty cynkowej i cegieni a c. m. a 64 5 c. m.; oprócz tego użyto do opaania węga drobnego wyrzucono na zwa. kotów i na deputaty da urzędników i robotni- Po rzece Wiśe i Przemszy spławiono ków c. m c. m.. Wytwórczość węga brunatnego wynosiła na Wysyłka za granicę monarchii wynosiła ~ednego robotnika 5 c. m. wartości 493 k., t. ogóero c. m.; z tego przypada na: J o 388 ~- m. wartości 339 k. większej, niż w roku Niemcy 9 03 c. m. poprze~mm. Jeżei weźmiemy w porównanie in- Węgry c. m. ne kraje ~on~rchii Austr~ackiej, to wydajność Wytwórczość węga na jejdnego robotnika robotmka dze w następującym porządku: w:ynosia c. m. i była c. m. większa, W Czechach wyrobi jeden robotnik c. m. m~ w r?ku_ poprzednim_. W_ porównaniu z inny- Na Sąsku m krajami koronnymi staje Gaicya pod tym Morawach wzgędem na pierwszem miejscu. Wydajność W Austryi Górnej jednego robotnika wynosiła: ~ Krainie W Gaicyi c. m.,. Styryi Czechach 943 Damacy~ 995 Na Sąsku, 769 Karynty 748 Morawach 73 Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

15 .\2 20. PRZEGLĄD GÓRNICZO -HUTNICZY 455 W Austryi niższej. 55 c. m. wyższej 88 W a r t o ś ć o g ó n a w y t w o r ó w g ó r niczo-hutniczych. Wartość ogóna wyszczegónionych powyżej wytworów kopanianych wynosiła k., była zatem o k., t. j. o 3 97% większa, niż w roku poprzednim. W artość ogóna wytworów hutniczych wynosiła k. i była o k., t.j. 5,30% wyższa, niż w roku poprzednim. Przy wyrobie powyższych trzebowano materyałów: wytworów spo- drzewnych za sumę k. żeaza i stai za dynamitu i prochu za ontów Razem użyto materyaów za k. vvartość czystej wytwórczości górniczo-hutniczej wynosiła na jednego robotnika w Gaicyi 53 k., co w zestawieniu z innymi krajami koronnymi przedstawia się jak następuje: W Styryi k. N a Morawach W Czechach Austryi górnej. 682 Krainie Austryi donej 565 Gaicyi.. 53 Karyntyi. 4 Tyrou. 23 Damacyi. 003 Na Bukowinie. 95 W Istryi. 855 Só. W Gaicyi zachodniej, t. j. w kopaniach soi Wieiczki i Bochni zajętych było 650 robotników, t. j. o 60 więcej, niż w roku poprzednim. Wydobyto soi kamiennej c. m., fabrycznej c. m., da bydła c. m., razem c. m., czyi o c. m. więcej, wartości łącznej k. czyi za k. więcej, niż w roku poprzednim. Oprócz tego otrzymano soanki naturanej h. Z wytwórczości tej i zapasów z at poprzednich sprzedano c. m. soi kamiennej w Gaicyi zachodniej, na Śąsku i Morawach. Só fabryczną w iości c. m. oddano do fabrykacyi sody w Szczakowej, Gruszowie i Petrowicach, 3884 c. m. soi da bydła zużyto w Gai- cyi, Morawach, Czechach, Austryi górnej i donej i Styryi, 746 c. m. soi kamiennej i 20 c. m. soi da bydła zużyto jako deputaty da robotników, c. m. rozdzieono jako jałmużnę a 399 c. m. odpadków soi kamiennej rozdano do poprawy karmy da bydła, naeżącego do biednej udności. Z soanki, wydobytej z szybów, użyto h. do poprawy karmy da bydła a 74 h. do ceów kąpieowych. Do wyekspoatowania tej soi zostały następujące materyay: drzewa za k. stai i żeaza kg. za materyałów wybuchowych za ontów Só war z o n k ę otrzymywano tyko w Gaicyi wschodniei. W okręgu Drohobyckim było w tym roku w ruchu 5 warzeni: Boechów, Drohobycz, Lacko, Stebnik i Doina, która po pożarze w r. 898 została odbudowana i w istopadzie r. 904 rozpoczęła warzenie w iości około c. m. miesięcznie. N a tych 5 sainach zajętych było ogółem 599 robotników. Otrzymano soi warzonki: c. m., wartości k., t. j. o 0 25 c. m. wartości k. więcej, niż w roku poprzednim. Oprócz tego otrzymano 279 c. m. soi omokowej wartości k. Do wywarzenia tej soi użyto h. soanki, z czego h. soanki naturanej a h. sztucznej. Do odparowania soanki i suszenia topek zużyto m 3 drzewa twardego i miękkiego wartości k. W okręgu Stanisławowskim było w ruchu+ sainy: Deatyn, Kausz, Kosów i Łanczyn, na których pracowało 389 robotników. Otrzymano 8888 c. m. warzonki, przytern 00 c. m. soi fabrycznej, 93 c. m. omoków i 400 c. m. soi da bydła. W artość ogóna wyrobionej soi wynosił' a k., t. j. o k. mniej, niż w roku poprzednim. Do wytwórczości tej zużyto 26 2 h. soanki sztucznej i 468 h. naturanej; drzewa opaowego w różnych gatunkach spotrzebowano m 3 wartości 6254 k. Oprócz wyszczegónionych soi wydobyto jeszcze w Kałuszu c. m. kainitu. Z wydobytego i zapasowego kainitu wyrobiono c. m. kainitu mieonego wartości k., czyi o c. m. wartości k. więcej, niż w roku poprzednim. Kainit miał zbyt w Gaicyi na Bukowinie i Śąsku. W całej Gaicyi zajętych było w sainach robotników. Wyrobiono c. m. soi kamiennej, c. m. warzonki, c. m. soi innych (fabrycznej, omoków, da bydła) wszystko wartości ogónej k., t. j. o k. więcej, niż w roku poprzednim. Sumując dochody za wytwory górnicze i hutnicze oraz só i kainit, otrzymamy: Za płody górnicze k. hutnicze só kainit Razem k. t. z. o k. więcej, niż w roku poprzednim. Tak się przedstawia ogóny dochód za wytwory górniczo- hutnicze w r. 904, z pominięciem nafty i wosku ziem)ego, o której to gałęzi przemysłu poinformuje nas osobny rocznik sta- spotrzebowane ~ystyczny, mający się pojawić w końcu roku biezącego. Zdzistaw Kantińsd. Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

16 456 PRZEGLĄD GÓii,NICZO-HU''NOZY' H ~ Przemysł węgłowy w Króestwie Poskiem w ipcu r Węgie kamienny. W ipcu r. 90:) wytwórczość węga ~amiennego w Króestwie Poskiem. bya następująca: ~ =----~,-~~~~~~~= =------= w r. 905 wydobyto węg a wi ęcej Rok 904 Rok 905 (+)a bo mniej (-),niż w r. 904 Nazwa kopani Właścicie dzierżawca ub ~---~---- ~ Q ~ods c:.) ~oce a.> card o.~ :--c~ s, g]; ' ~ g~e Lipiec Od początku roku ~ ;:@ ~ ;~@ do 3 ipca centnarów metrycznych ctr.metr.j % ctr. metr. % ~------~----~----~------~----~------~'----- Niwka. Tow. Sosnowieckie. f so r8s86o Barbara Mortimer q O 5 8;; Ó + 4' - J< Miowice oz -i9-ł sr go - 36 Hr. Renard. Hr. Renard i s7 228 Andrzej II. 7 2o r- 2 -, iO / r q g8-2 Kazimierz Warszawskie i o 2oo 2 t ~ 2~ '7 Feiks r oo - 39 Paryż.!'ranc.-\Voskie. } Kosz~ew Saturn Czeadź Fora. Franciszek. Mikołaj Jan Grodziec I. Grodziec II. Antoni Re den Tadeusz II. Staszyc Heena Andrzej I A wina Fotz Rudof Matyda. Tadeusz I. Jakób. Wańczyków Saturn Czeadzkie Fora Spadk. hr. Waewskiego St. Ciechanowski Tow. Grodzieckie. Dz. Schon i Lamprecht Tow. Franc.-Rosyjskie Dzierż. M. Żoędziowski. J. Wrzosek W. Szyszkin. W. Kondaki. P. Woyde. K. Podowski A. Zieiński Razem: J r o8g8o I06Ij ' o J ro - 6r,o roo ' r r6 78og g 8o rr8 39' o- 27r8o- 36- r ro sog 37- r r ogo !55! ) gr3 8o450 S 23i !Oj ! rsr 8g <J,72 -! s ' ' oo r82r7 75 s8r5 + 7! g8 - ~ c8 r r og ' o z ' Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

17 .\~ 20. PRZE G LĄD GÓRNICZO- HUTNICZY ±57 Podług gatunków wytwórczość węga w W ipcu roku 905 w 26 kopaniach węipcu r. 905 była następuja,ca: gatunki grube \ ga kamiennego przeciętna iczba zatrudnionych ctr. metr. (50,060fo), gatunki średnie robotników wynosiła Robotnicy odrobii 5844 ctr. metr. (6,56%) i gatunki drobne dniówek i zarobii rube. Przecięt- 758 ctr. metr. (33,38 / 0 )..! ny zarobek jedneo o robotnika na dniówkę wynosi Dnia 3-go ipca pozostaość wydobytego rb. 32 kop. \Vypadków nieszczęśiwych z rewęga na kopaniach wynosiła: gatunki. grube botnikami było: 2, zakończonych śmiercia,, 32, za ctr. metr., gatunki średnie ctr. metr. kończonych częściową niezdonościa, do prauy, i i gatunki drobne <:tr. metr. 475, zakończonych wyzdrowieniem zupenem. Rozchód węga w ipcu r. 905 był następujący (w ctr. metr.): U~yto n u. własne :-)prz.eda.no ta.zen Gatunki grube potrz2~'o8oaó ± średnie 45 53± 508 U drobne ;) Razem: 37 OHJ 29B Rozchód węga nn. wasne potrzeby kopań składał się z następuja,cych pozycyi (w ctr. metr): Gatunki Gatunki Gatnnki Rodzaj rozchodu gtubc średnie drobne Hazern Opał da pracuj.,cycb, -opaanie domów zbol'- nyob i zabudowł\ń ko- 6 panianych i 59' ~gh~ni.e.k~tł~'~ ~a :o- J 2 ó J2 338 Skreśono węgie, któ- ry stracił wartość.. Hazem 2-J08o: Rozchód węga sprzedanego kładat się z następuja,cych pozycyi (w ctr. melr.): Gatunki Gatunki Uatuuki Rodzaj s przeda~y grnhc średnie drobno i R azem '--- Sprzeda~ na kopaniach ta!~~ł~a. d~ o~a.r~i. $.e j Wysyłka drog 'vodn., 8 7 5I 4 8 ro r tazem:--\ -, so8oog: Drogom żeaznym kopanie sprzedały ctr. metr. węga grubego. W ysyka węga drogami żebznemi podug kierunków bya następująca (w ctr. metr.): W Króestwi~ Za. Bia.łysto<. Brześć Kowe. granicę. Poskiem Uat.unki Gatun.ki Gatunki Ś d d b {azem grubo re_ n'.: :_o:_ , ' i o p., p o P-t dh!! Op UfO. nf~~ood PO d H P. op UfO. nj~izood PO '~ 'R$' ti r V\ ' Q) ;;;~ĘF s cz!::'~ ; o o 00 ~ ~ ~ ~ s :: : ' ++ 8 ~ OG \.0 ' 00 ' + 00,,., '.,:) 00 +.,., ' o $ - C(') - ' I..Q '.{azem: :m 642 4Ó7 s8 8'C) 06 2 ó83 8ó Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

18 458 PRZJ!.:GLĄD GÓRNICZO-HU''NICZY 005 Dnia 3ipca r.905 pozostaość wydobyte- pozycyi: ) sprzedaż na kopaniach 8970 ctr. go węga na kopaniach wynosij'a 3 32 ctr. metr. metr., 2) wysyka drogami żeazuemi ctr. Rozchód węga w ipcu r. 905 wynos i ł: metr. Wszystek węgie, wysłany drogami żeaz ctr. metr. i skada się z następujących nemi, pozosta w Króestwie Poskiem. pozycyi: ) użyto na wasne potrzeby kopań W ipcu r. 905 w 2 kopaniach węga bru ctr. metr., 2) sprzedano 5285 dr. metr. natnego przeciętna iczba zatrudnionych robotni Rozchód węga, użytego ua wasne pot zeby ko- ków wynosiła 30. Robotnicy odrobii 8060 dniópań, skada się z następujących pozycyi: ) wek i zarobii 6) 54 rube. Przeciętny zarobek opa da pracujących, opaanie domów :,:bornych jednego robotnika wyiiosi a dniówkę 75 kop. i zabudowań kopanianych 302 ctr. metr., 2) Wypadków nieszczęśiwych z robotnikami nie opaanie kotów parowych 540o ctr. metr. byo. Sprzedaż węga składaa się z następujących R. K. wytworami przemysłu Rosyjski hande zewnętrzny górniczego i hutniczego w maju r. 905-go. Rok 904 Rok 905 Nazwy wytworów Maj Od początku rokn co :0 na.ja Maj Od poczi\tk:u roku do 30 maja TYSIĘCY P U D O W Wywóz z Rosyi za granicę. Sókuchenna Fosforyty mieone Fosforyty w kawakach Żuże metaurgiczne Węgie kamienny koks Torf. ' Ruda żeazna Ruda manganowa. Gaman Różne inne rudy i zamki metai Surowiec w gęsiach i zamkach Żeazo różnych gatunków SLa różnych Patyna Rt.~ć. Ropa naftowa Nafta. Odpadki naftowe Wyroby z surowca Wyroby z żeaza. Wyro by ze stai Zoto. Srebro gatunków. Przywóz z zagranicy do Rosyi. (pudów) (pudów) (pudów) ' '7 6 3g6, if ~ , S ' s o Só kuchenna Żuże Thomasa mieone Kamień itograficzny Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

19 .N~ 20. PRZEGLĄD GÓRNICZO- HUTNICZY w ęg i e kamienny przez komory morza Bałtyckiego zachodniej granicy ądowej morza Czarnego pozostae komory. w tej iczbie: z Niemiec z Angii Koks przez komory morza Bat.yckiego zachodniej granicy ądowej, pozostae komory. w tej iczbie: z Austryj z Niemiec. z Angii s ~arka nieoczyszczona w bryach s iarka oczyszczona i kwiat siarczany A ntymon surowy. A n tym on metaiczny R udy metaiczne s urowiec z wy ky przez komory morza Bałtyckiego zachodniej granicy ądowej morza Czarnego z Finandyi przez pozostae komory. 'urowiec specyany (manganowy, krzemowy i inne) przez komory morza Bałtyckiego zachodniej granicy ądowej pozostae komory. z eazo i sta sztabowe i wszekie handowe przez komory morza Batyckiego zachodniej granicy ądowej morza Czarnego komorę w Moskwie z Finandyi przez pozostae komory. Szyny żeazne i staowe Bacha żeazna i staowa przez komory morza Bałtyckiego zachodniej granicy ądowej morza Czarnego komorę w Moskwie J686g 26oo Razem ! , 6so 62 Razem 2 09' Razem Razem 95 8o II j g 'i I 7 26 Razem ' ' R ' ) goo ' oo II ' 493 4()3 829! o8 ' 36 II 37 II o? o ) '9' s o 2 J ' 47 '3' 4 O -o ) 9 ' r '4' 74 '9 g '74 9 '3 s o 58 '4 5-5 I III '6 I J '70 2.:J r8 - Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH

20 4GO z FinaJtdyi przez pozostałe komory. PRZEGLĄD GÓRNICZO- HUTNICZY M i edź Gin t w wiór ach, sztabach, prętach Nikie J bachach Cyna w płytach, prętach i złamkach w tej iczbie: z Niemiec. Angii Rtęć Oów w p!ytach i złamkach w tej iczbie: z Francyi. Niemiec Angii Begii Oów w bachach, rokach i rurach Cynk w p'ytach i złamkach oraz pyłek cynkowy w tej iczbie: z Niemiec. Angii Begii Bacha cynkowa, niepokryta metaami Bacha cynkowa, pokryta metaami Patyna w sztabach, drucie i bachach Odewy z surowca nieobrobione Odewy z surowca o:ji obione. Drut żeazny i staowy od 0,3 do 6,25 mm Maszyny z surowca, żeaza i stai oraz ich części przez komory morza Batyckiego zachodniej graniny ądowej morza Czarnego Rosyi środkowej pozostałe komory. w tej iczbie: z Niemiec. Angii Francyi Austryi Begii i okomobie ronicze przez komory morza Batyckiego zachodniej granicy ądowej morza Czarnego Rosyi środkowej pozostae komory. Narzędzia : R azem j 6ó funtów) 3 4 t8 2 0 t Razem 374 Razem ) o ,8 5, :> o~ - O t s o..jo O 30-'J )2 2 '- O i :; ÓS 24 T )5 2-'J8 3-o ) s, 5 2 is 7 II t8 I Tg ) o ) T O tr 777 R. K. Ze zbiorów Bibioteki Głównej AGH