Folia Biologica et Oecologica 4:

Transkrypt

1 a Qa шmöw [? 0Qa û 0s D (a]s8 m ßs Folia Biologica et Oecologica 4: (Acta Univ. Lodz., Folia Biol. et Oecol.) S y l w ia S u w a r a -S z m ig ie l s k a D e par tm en t o f P la nts E c olo gy and P hytosoc iolog y, Institute o f E c olog y a n d E n viro n m en t C on se rv a tion. U n iv ersity o f Ł ód ź, 2/6 B a na cha Str., Ł ódź, Po land DISTRIBUTION OF DANGERED AND PROTECTED SPECIES OF SYNANTHROPIC PLANTS IN ŁASK A b stra c t: The article presents description and distribution o f protected and endangered species o f synanthropic plants found in the Łask area in The research was carried out with the use o f a cartogram method. As a result, ten species o f protected plants were found in the researched area, four of which under strict protection, and six under partial protection. Eight out o f the ten protected species are in the danger o f extinction. K ey w ords: synanthropic flora, protected and endangered species, Łask, Central Poland. IN T R O D U C TIO N Łask is located in the central part of Poland, in the Province of Łódź, on the Grabia river (Dronka 200). It is an important communication junction as the domestic road number 4 goes through it and crosses here with some local roads leading to Wieluń, Częstochowa, and Piotrków Trybunalski (Miejscowy plan, 993). Moreover, the railway line Łódź - Wroclaw and Łódź - Poznań crosses the town ( I w a n i c k i 970). The town is located in the centre of Łask Upland Mesoregion which constitutes a part of the macroregion of Poludniowowielkopolska Lowland. This area belongs to the subprovinces of Środkowopolskie Lowlands, which are, in turn, a part of the provinces of Środkowoeuropejski Lowland (K O N DR A C KI 2000a, b). According to a geobotanical division of Poland ( S z a f e r 972), Łask belongs to the Łódź - Piotrków District which is a part of Northern Edge Uplands within the Partition of Middle Uplands Band ( S z a f e r, PA W ŁOW SKI 972). The surface of Łask is built mainly of Tertiary sediments of glacial origin, and of a bit younger, Quaternary postglacial eolian and fluvial deposits. It can

2 be assumed that the age of all sediments does not exceed years ( T u r k o w s k a 200). The lie of the land is not much varied and the main element of it is the valley of the Grabia river which bends changing its flow direction from southeast to south-west. The area of research is low-undulating in 60%, and the rest of the area is nearly flat plain ( I w a n i c k i 970, K l a t k o w a 988, K o t e r 998). The whole surface consists mainly of poor soils resulting from sand sediments. They constitute over 50 per cent of all the soils within the town territory (Aneks 972; K LA TK O W A 988). A significant part of the researched area is covered by woods located in the eastern and northern parts of the town. The flora of Łask is determined mainly by the valley of the Grabia river which creates quite good conditions for the development of plants and communities (water, swamps, cold-water, and meadow) ( J a ż d ż e w s k a, et al. 989). The condition and synanthropic flora diversity in Łask result not only from the spacial diversity of physical and geographical habitat (biotopic) conditions, but also from the perpetual human activity. The process of improving human management (realised by chemicalization, urbanization, agriculture intensification, development of communication, agricultural drainage) is accompanied by the occurrence of some irreversible flora changes. Simultaneously with this process the expansion of some species, and, first of all, the recession are observed. The number of endangered species is constantly increasing due to, among others, the degradation of habitats. This paper may be used in the future for a comparative analysis, and for the elaboration of the efficient methods of the protection of endangered species. 2. M A T ER IA LS AND M ET H O D S The research on synanthropic flora in Łask was carried out in a r a 2003). The cartogram method was used during the research (Faliński 990). This method is based on mapping all species in a grid consisting of the squares of the same size (JACKOWIAK 990, 993). On the basis of the soil-agricultural map of Łask, scale :5000 (972), the area undergoing research was divided into 97 squares of 500 m side. Each square with the surface of /4 km2 meets the definition of a research station. Occurrence frequency of species at the studied objects was presented on the cartograms. There are three frequency classes: rare (one record of the species in the square), frequent (several records of the species in the square), common (numerous records of the species in the square). (S u w

3 The nomenclature of families was adopted after S z a f e r et al. (986), and the nomenclature of species was adopted after MlREK et al. (2002). The protected species were elaborated in accordance with: O l a c z e k (992, 998); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U nr 68, poz. 764); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 4 sierpnia 200 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz.U. 200 nr 92, poz. 029); Ustawy z dn. 6 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U nr 92, poz. 880 z późn. zmian). The elaboration of the list of endangered species in Łask was based on the results o f author s research ( S u w a r a 2003) and on the data to be found in the following works: J a k u b o w s k a - G a b a r a, K u c h a r s k i (999); K a z i m i e r c z a k o w a, Z a r z y c k i (200); O l a c z e k (998); S i c i ń s k i (998); W a r c h o l i ń s k a ( , 994, 998, 2000, 2002); Z a r z y c k i (986); Z a r z y c k i, S z e l ą g (992); Z a r z y c k i et al. (992); Ż u k o w s k i, J a c k o w i a k (975). The danger categories were introduced by I U C N 994 ( C z y ż e w s k a 998; G ł o w a c i ń s k i 997). 3. R E SU LT S The endangered and protected species recorded during the research are characterised in Table and their locations are given in Figures -0. T ab le : Endangered and protected species of synanthropic flora in Łask (Type of protection: O ś - strict protection, O cz - partly protection. Categories of danger: - endangered species, - vulnerable species, L R - lower risk species) Species Aquilegia vulgaris L. Asparagus officinalis L. Fumaria officinalis L. Gagea pratensis (Pers.) Dumort. Galium odoratum (L.) Scop. Hedera helix L. Helichrysum arenarium (L.) Moench Herniaria glabra L. H esperis m atronalis L. Lathy rus latifolius L. M atteucia struthiopteris (L.) TOD. N uphar lutea (L.) Sibth. & Sm. Nymphaea alba L. Category o f danger Type of protection Numbers of the stations LR LR Oś Oś Oś

4 T a bic : (cont.) Species Ornithogalum um bellatum L. Papaver dubium L. Papaver rhoeas L. Plantago interm edia Gilib. Ranunculus flam m ula L. R. reptans L. Vinca m inor L. Fig. : Category o f danger Type o f protection Numbers o f the stations LR Oś D istribution o f Aquilegia vulgaris and Asparagus officinalis in Łask Fig. 2: Distribution o f Fumaria officinalis and Gagea pratensis in Łask ( - rare, - frequent, - common)

5 Fig. 3: Distribution o f Galium oiloralum and Helichrysum arenarium in Łask Fig. 4: D istribution of Helichrysum arenarium and Herniaria glabra in Łask ( - rare, - frequent) Fig. 5: Distribution o f Hesperis matronalis and Lalhyrus latifolius in Łask

6 Fig. 6: D istribution o f M aiieucia struthiopteris and N uphar lulea in Łask Fig. 7: D istribution o f Nymphaea alba and Orniihogalum umbellatum in Łask Fig. 8: Distribution o f Papaver dubium and Papaver rhoeas in Łask ( - rare, - frequent, - common)

7 Fig. 9: Fig. 0: Distribution o f Plantago intermedia and Ranunculus flam m ula in Łask ( - rare, - frequent) Distribution o f Ranunculus replans and Vinca m inor in Łask ( - rare, - frequent) 4. D ISC U SSIO N Protected and endangered plants constitute 5,9% of the total number of 343 species found in Łask in (SU W A R A 2003). On the researched area 0 species of legally protected plants were found, four of which are under strict protection, and six under partial protection. Eight out of ten legally protected species are in danger of extinction, Special attention should be paid to the endangered species of plants (), i.e.: Aquilegia vulgaris, Lathyrus latifolius, Omithogalum umbellatum, Nymphaea alba, Nuphar lutea. Among ten species of plants, the most endangered ones are: Gagea pratensis and Ranunculus reptans. The greatest number of protected and endangered plants species are to be found on the areas where the impact of human economic activity is limited and least intensive. These are the areas

8 of: The Natural-Landscape Complex Kolumna-Las (squares: P2 and 03), The Town Park (square G7), and the areas in the vicinity of no longer used raiway tracks (squares G5 and H8, among others). Nine species of plants from the list of endangered and protected species are to be found only on single stations what can be the reason for their complete dying out on the researched area. 5. R EF E R E N C ES A neks do mapy glebowo-rolniczej : dla miasta Łask W ojewódzkie Biuro Geodezji i Urządzeń R olnych w Łodzi, Łódź. C z y ż e w s k a, K Kategorie Czerwonej Listy. In: K. Czyżewska (eds.). Różnorodność biologiczna porostów. W yd. Uniw. Łódz., Łódź, pp D r o n k a, T Plan miasta Łask. B. I. M. Expert, Łask. F a l i ń s k i, J. B Kartografia geobotaniczna. Cz. I. PPWK, Warszawa - W roclaw, pp G ł o w a c i ń s k i, Z Nowe kategorie INCN/WCU dla gatunków zagrożonych i ginących. Chrońm y Przyr. Ojcz. 53(): I w a n i c k i, E Łask. Wyd. Łódzkie, Łódź, pp J a c k o w i a k, B Antropogeniczne przem iany flory roślin naczyniow ych Poznania. Wyd. Nauk. UAM. Poznań, pp J a c k o w i a k, B Atlas rozmieszczenia roślin naczyniow ych Poznania. 2. Wyd. Nauk. UAM, Poznań, pp J a k u b o w s k a - G a b a r a, J., K u c h a r s k i, L Ginące i zagrożone gatunki flory naczyniowej zbiorowisk naturalnych Polski Środkowej. Fragm. Flor. Geobot., Ser. Polonica 6: J a ż d ż e w s k a, T., M a k s y m i u k, Z., S i c i ń s k i, J. T Projektow any rezerwat krajobrazowo-wodny na rzece Grabi im. prof, dr Leszka Kazimierza Pawłowskiego. Urząd Miasta i Gminy w Łasku, Towarzystwo Przyjaciół Łasku, Łask, pp. -6. K a ź m i e r c z a k o w a, R., Z a r z y c k i, K Polska C zerwona Księga Roślin. Inst. Bot. im. W. Szafera, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków, pp K l a t k o w a, H O bjaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski : ; Arkusz Ł a s k ( 66 3 ). Wyd. Geolog. Państ. Inst. Geolog., W arszawa, pp K o n d r a c k i, J. 2000a. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, pp K o n d r a c k i, J. 2000b. Fizyczno-geograficzny podział Polski. Mapa. In: J. Kondracki (ed.), Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. K o t e r, M Środowisko przyrodnicze obszaru Łasku. In: J. Śmiałowski (eds.), Łask - dzieje miasta. Urząd M iejski Łask, Oddz. Łódz. Pol. Tow. Hist., Łask, pp M a p a glebow o-rolnicza :5000 dla miasta Łask Woj. Biuro Geod. i Urz. Roi. w Łodzi, Łódź. M ie jscow y p la n ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Łasku Tow. Urbanistów Polskich, Stow. W yższej Użyteczności, Zakład Planowania Przestrzennego, Pracownia w Łodzi, Łódź. M i r e k, Z., P i ę k o ś -M i r k o w a, H., Z a j ą c, A., Z a j ą c, M Flowering plants and pteridophytes o f Poland a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, pp O l a c z e k, R Rośliny chronione w Polsce. Liga Ochr. Przyr., W arszawa, pp. -2. O l a c z e k, R Przyroda Polski pod ochroną. Liga Ochr. Przyr., W arszawa, pp. -96.

9 Rozporządzenie M inistra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U nr 68, poz. 764). Rozporządzenie M inistra Środowiska z dn. 4 sierpnia 200 r. w spraw ie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz.U , nr 92, poz. 029). S i c i ń s k i, J. T Ginące i zagrożone gatunki segetalne różnych grup ekologicznych na terenie województwa sieradzkiego. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 3: S u w a r a, S (msc.) Flora synantropijna miasta Łask. Praca magisterska. Wydz.. Biol. i Ochr. Środ. Uniw. Łódzkiego, M aster s Thesis, pp S z a f e r, W Podstawy geobotanicznego podziału Polski. In: W. Szafer, K. Zarzycki (eds.), Szata roślinna Polski. 2. PWN, Warszawa, pp S z a f e r, W., K u l c z y ń s k i, S P a w ł o w s k i, B Rośliny Polskie. PWN, W arszawa, pp S z a f e r, W., P a w ł o w s k i, B Geobotaniczny podział Polski. Mapa. In: W. S z a f e r, K. Z a r z y c k i (eds.). Szata roślinna Polski. 2. PW N, Warszawa. T u r k o w s k a, K Budowa geologiczna i rzeźba terenu. In: S. Liszewski (red.), Zarys monografii województwa łódzkiego. Łódz. Tow. Nauk., Łodź, pp Ustawa z dn. 6 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U nr 92, poz. 880 z późn. zmian.). W a r c h o l i ń s k a, A. U Lista zagrożonych gatunków roślin segetalnych środkowej Polski. Fragm. Flor. et Geobot (-2): W a r c h o l i ń s k a, A. U List of threatened segetal plant species in Poland. In: S. M a c h n a c k y, A. T e r p ó (eds.). Antropization and environment o f rural settlements. Flora and vegetation. Proceedings of International Conference, Sâtoraljaûjhely, pp W a r c h o l i ń s k a, A. U W łaściwości zagrożonych segetalnych roślin naczyniowych Polski. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 3: 7-4. W a r c h o l i ń s k a, A. U Zagrożone rośliny segetalne Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych i możliwości ich ochrony. In: P. W i t o s ł a w s k i, J. K. K u r o w s k i (eds.). Funkcjonowanie parków krajobrazowych w Polsce. Wyd. Uniw. Łódziego, Łódź, pp W a r c h o l i ń s k a, A. U W łaściwości zagrożonych gatunków flory segetalnej środkowej Polski i m ożliwości ich ochrony. Acta Univ. Lodz., Folia Biol. et Oecol. : Z a r z y c k i, K Lista w ymierających i zagrożonych roślin naczyniow ych Polski. In: K. Z a r z y c k i, W. W o j e w o d a (eds.). Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce. PWN, W arszawa, pp Z a r z y c k i, K., S z e l ą g, Z Czerwona lista roślin naczyniow ych Polski. In: K. Z a r z y c k i, W. W o j e w o d a, Z. H e i n r ic h (eds.). Lista roślin zagrożonych w Polsce. Inst.. Bot. im. W. Szafera. PAN, Kraków, pp Z a r z y c k i, K., W o j e w o d a, W., H e i n r ic h, Z. (eds.) Lista roślin zagrożonych w Polsce. Inst. Bot. im. W. Szafera. PAN, Kraków, pp Ż u k o w s k i, W., J a c k o w i a k, B. (eds.) Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i W ielkopolski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, pp. -4.