Ocena obszarów stosowalności aplikacji Open Source oraz Public Domain podczas tworzenia kursów e-learningowych

Transkrypt

1 EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej nr 2 (12)/2016, str Ocena obszarów stosowalności aplikacji Open Source oraz Public Domain podczas tworzenia kursów e-learningowych Barbara Dębska Politechnika Rzeszowska bjdebska@prz.edu.pl Lucjan Dobrowolski Politechnika Rzeszowska ldobrowolski@prz.edu.pl Karol Hęclik Politechnika Rzeszowska kheclik@prz.edu.pl Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki oceny obszarów stosowalności wybranych aplikacji Open Source oraz Public Domain, wykorzystywanych podczas wytwarzania kursów e-learningowych. Omówiono ich funkcje i ergonomię pracy oraz niedostatki. Uwzględniono przeszkody, na jakie napotykają osoby przygotowujące dokumenty, przeznaczone do umieszczenia w materiałach e-learningowych. Opisane aplikacje pogrupowano tematycznie wg rodzajów przetwarzanych treści, a następnie oceniono pod kątem możliwości wykorzystywania nowych technologii internetowych w e-kursach. Zwrócono uwagę na trudności, jakie mogą sprawiać niektóre nowe technologie teleinformatyczne podczas przygotowywania treści multimedialnych. W szczególności dotyczy to animacji realizowanych przy pomocy HTML5, CSS3, JavaScript i SVG. Słowa kluczowe: e-learning, open source, narzędzia pomocnicze, multimedia 1. Wprowadzenie 1.1. Treści kursów e-learningowych Obecnie coraz częściej strony kursów e-learningowych zawierają nie tylko tekst i grafikę statyczną, ale także treści multimedialne (Rys. 1). Przygotowanie takich materiałów wymaga użycia dodatkowych aplikacji, bowiem podstawowe narzędzia do przygotowania e-kursów nie pozwalają na edycję wszystkich rodzajów treści (Bizon, 2004; Dębska, Dobrowolski i Hęclik, 2014; Brewczyńska, Safian, 2015). W szczególności dotyczy to grafiki, za pomocą której dokonuje się prezentacji danych naukowo-technicznych i multimedialnych. Aplikacje pozwalające je przygotować można podzielić na płatne i bezpłatne. W każdej z tych grup można wyróżnić cechy istotne dla użytkownika, z których kluczowe wydają się być: koszt zakupu, ergonomia pracy (związana z interfejsem użytkownika), obsługiwane formaty plików i zakres funkcjonalności (dostępne operacje). Jeśli zaplanujemy użycie narzędzi płatnych, może to być znacznym obciążeniem budżetu instytucji. W takiej sytuacji warto rozważyć użycie narzędzi dostępnych nieodpłatnie. Narzędzia te są zwykle udostępniane na licencjach Open Source oraz Public Domain. Większość z nich cechuje znacznie mniejszy zbiór funkcjonalności niż narzędzia komercyjne. Mimo to wydaje się, że ich możliwości są wystarczające dla celów przygotowania treści, które zostaną potem umieszczone w kursach e-learningowych. Ograniczenia w funkcjonalnościach wykorzy-

2 stywanych edytorów mogą stać się zaletą w sytuacji, gdy osoby, które chcą przygotować kurs, nie znają dobrze (albo wcale) rozbudowanych narzędzi komercyjnych. Często także autorzy kursów e-learningowych nie dysponują dostatecznie dużą ilością czasu, aby poświęcić go na opanowanie obsługi skomplikowanych narzędzi w stopniu pozwalającym na swobodną pracę. Zatem jedno duże, rozbudowane i drogie narzędzie komercyjne można próbować zastąpić zbiorem kilku małych, darmowych i prostych w użyciu programów (Dębska et al., 2014). Rysunek 1. Rodzaje treści umieszczane w e-kursach 1.2. Kategorie narzędzi Z punktu widzenia twórcy kursu, treści w nim umieszczane można podzielić na statyczne i dynamiczne. Rzutuje to na stopień złożoności narzędzi, wydajność i zapotrzebowanie na zasoby sprzętowe. Im treści bardziej złożone, tym liczba darmowych narzędzi mniejsza i uboższa w funkcjonalności. W Tabeli 1 przedstawiono bardziej szczegółowy podział aplikacji (edytorów) dla wspomnianych treści. Tabela 1. Kategorie edytorów treści statycznych i dynamicznych. Źródło opracowanie własne. L.p. Edytory treści statyczne Edytory treści dynamiczne 1 grafiki rastrowej (fotografie) nagrań audio (dźwięku) 2 grafiki wektorowej (ilustracje) nagrań wideo (filmów) 3 wyrażeń matematycznych sesji ekranowych 4 wykresów animacji GIF (Graphics Interchange Format) 5 diagramów animacji Flash 6 struktur chemicznych animacji SVG (Scalable Vector Graphics) 7 schematów elektrycznych, hydraulicznych, itd. animacji HTML5 Canvas 8 rysunków technicznych, planów i map symulacji i aplikacji Java Większość narzędzi przydatnych do przygotowania treści na potrzeby e-kursów działa jako aplikacja typu desktop (posiadają graficzny interfejs użytkownika złożony z okien). Dostępne są też narzędzia działające jako aplikacje uruchamiane w przeglądarce internetowej. Do pracy wymagają połączenia internetowego. Niestety ich możliwości są na ogół dość skromne. Wyjątkiem są bardzo nieliczne aplikacje przeglądarkowe, wykorzystujące technologię Flash. Każda z tych grup aplikacji udostępnia pewną liczbę operacji, jakie mogą być przeprowadzone na treści tworzonych materiałów dydaktycznych. Najczęściej występujące w każdej z katego- EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 52

3 rii to: zaznaczanie fragmentu treści, kopiowanie i wycinanie do schowka, wklejanie ze schowka, przesuwanie, obracanie i skalowanie zaznaczonych obszarów, import treści z pliku oraz eksport do formatów akceptowanych przez przeglądarki WWW. W kursach e-learningowych obiekty reprezentujące dane naukowo-techniczne są zapisywane w plikach graficznych (JPG, PNG, GIF, SVG), jednak ich szybkie i staranne przygotowanie wymaga zastosowania dedykowanych narzędzi. Stąd w artykule uwzględniono tego typu narzędzia i opisano je w osobnych podrozdziałach. 2. Edytory treści statycznych 2.1. Edytory grafiki rastrowej Do przygotowania grafiki rastrowej (zwykle fotografii) można wykorzystać edytory zebrane w Tabeli 2. Udostępniają one operacje takie jak: retusz, montaż w warstwach, korygowanie jasności, nasycenia, barwy, kontrastu, filtrowanie (rozmycie, ostrość, itp.), manipulację histogramami i usuwanie szumów. Treść może być pobierana z plików graficznych (np. w przypadku fotografii z cyfrowego aparatu fotograficznego) lub ze skanera. Wszystkie obsługują eksport do formatów: JPG, PNG, GIF. Najbardziej rozbudowanym programem jest GIMP, posiadający funkcjonalność zbliżoną do aplikacji komercyjnych, takich jak: Adobe Photoshop czy Corel Photopaint. Z doświadczenia autorów wynika jednak, że do przygotowania grafiki rastrowej dla większości kursów e-learningowych wystarczający jest program Paint.NET. Program posada dobrze przemyślany interfejs użytkownika, łatwy do opanowania dla osób bez doświadczenia z obróbką grafiki rastrowej. Tabela 2. Zestawienie edytorów grafiki rastrowej. Źródło opracowanie własne. 1 digikam 4.1 digikam Team Open Source 2 GIMP 2.8 GIMP team Open Source 3 Krita Calligra Open Source 4 Paint.NET dotpdn LLC. Freeware 5 PhotoPlus SE X7 Serif Freeware 2.2. Edytory grafiki wektorowej Przygotowanie ilustracji (rysunku) lub montaż złożonej kompozycji graficznej można wykonać za pomocą aplikacji zebranych w Tabeli 3. W tych programach obiekty graficzne układane są w warstwach. Obiekty mogą być poddawane operacjom boolowskim, odkształcaniu (np. deformacji na siatce), stylizacji (zmiana konturu i wypełnienia, np. z użyciem gradientu i półprzeźroczystości). Ponadto programy te pozwalają wstawiać ramki tekstowe, a ich zwartość może być formatowana. Niektóre z tych aplikacji mogą pobierać treść ze skanera (mającą postać rastrową) i przekształcać ja do postaci wektorowej (OCR krzywych, np. program Inscape). Wszystkie obsługują eksport do formatów: JPG, PNG, GIF oraz SVG. Spośród nich największą funkcjonalnością cechują się Inkscape i DrawPlus. Jednak dla osób bez doświadczenia w przygotowywaniu grafiki wektorowej autorzy zalecają użycie programu Draw z pakietu LibreOffice (lub OpenOffice). Program jest łatwy do opanowania, przy jednoczesnej sporej funkcjonalności. Do pewnych uciążliwości można zaliczyć to, że pliki SVG generowane przez programy Inscape czy Draw zawierają nadmiarowe dane (informacje niegraficzne). Pliki takie można łatwo oczyścić używając chociażby programu Notatnik, jednak wymaga to znajomości formatu SVG. EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 53

4 Tabela 3. Zestawienie edytorów grafiki wektorowej. Źródło opracowanie własne, LO LibreOffice, OO OpenOffice 1 Draw (LO) The Document Foundation Open Source 2 Draw (OO) Apache Software Foundation Open Source 3 DrawPlus SE X8 Serif Freeware 4 Inscape 0.91 Inkscape Team Open Source 5 Karbon Calligra Open Source 2.3. Edytory wyrażeń matematycznych Sprawne i estetyczne przygotowanie wyrażeń matematycznych może być przeprowadzone z użyciem jednego z edytorów wymienionych w Tabeli 4. Pozwalają one na składanie wyrażeń za pomocą myszki z użyciem biblioteki symboli. Symbole są pogrupowane tematycznie w palety. Treść jest zapisywana do formatu MathML. Niestety tylko przeglądarka Firefox potrafi wyświetlić zawartość plików MathML. Jeśli jednak w kursie e-learningowym użylibyśmy biblioteki MathJax (napisana w języku JavaScript), to pojawia się możliwość umieszczania wyrażeń w formacie nie tylko MathML, ale również TEX, które będą poprawnie wyświetlane przez większość najpopularniejszych obecnie przeglądarek WWW. Zintegrowanie tej biblioteki z kursem musiałoby jednak być przeprowadzone manualnie, bo żaden z edytorów kursów nie obsługuje na razie takiej funkcjonalności. Z wymienionych programów autorzy polecają Formulator MathML Weaver. Program jest bardzo łatwy w obsłudze. Posiada dobrze wyposażona bibliotekę symboli. Równie dobrze wyposażony jest program Math z pakietu LibreOffice (lub OpenOffice). Jednak edytor graficzny, w którym składa się wyrażenia matematyczne, jest nieco toporny w obsłudze. O wiele lepiej jest użyć pola edytora tekstowego, działającego równolegle z polem edytora graficznego. Składnia wyrażeń programu Math przypomina składnię znaną z TEX-a. Niektóre z wymienionych edytorów wyrażeń matematycznych (2, 3, 4) obsługują także eksport do formatów: JPG, PNG, GIF i SVG. Tabela 4. Zestawienie edytorów wyrażeń matematycznych. Źródło opracowanie własne, LO LibreOffice, OO OpenOffice Sposób działania 1 FireMath 0.91 MrBont Freeware w przeglądarce 2 Formulator MathML 4.0 Hermitech Laboratory Freeware desktop Weaver 3 Math (LO) The Document Foundation Open Source desktop 4 Math (OO) Apache Software Foundation Open Source desktop 5 MathCast 0.92 Tom Chakam, Timothy Lee Open Source desktop 2.4. Edytory wykresów Szybkie i jednocześnie estetyczne przygotowanie wykresu 2D lub 3D wymaga zastosowania edytora wykresu, arkusza kalkulacyjnego albo aplikacji do analizy danych. Aplikacje z tej kategorii zebrano w Tabeli 5. Ostatnie z narzędzi, QtiPlot od wersji 0.9.9, jest dostępne jako narzędzie komercyjne (licencja została zmieniona przez autora aplikacji od 2016 r.). EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 54

5 Tabela 5. Zestawienie arkuszy kalkulacyjnych i edytorów wykresów. Źródło opracowanie własne, LO LibreOffice, OO OpenOffice 1 Calc (LO) The Document Foundation Open Source 2 Calc (OO) Apache Software Foundation Open Source 3 Sheets Calligra Open Source 4 Gnumeric Miguel de Icaza, Jody Goldberg Open Source 5 gnuplot 5.0 wielu autorów Open Source 6 HippoDraw Paul F. Kunz Open Source 7 Veusz wielu autorów Open Source 8 SciDAVis 1.D8 T. Benkert, K. Franke, R. Standish Open Source 9 LabPlot Stefan Gerlach Open Source 12 QtiPlot Ion Vasilief Open Source (wersja < 0.9.9) Umożliwiają one przygotowanie różnego typu wykresów, a także ich formatowanie. Omawiane aplikacje obsługują eksport przygotowanego wykresu do formatów JPG, PNG, GIF, a część z nich również do formatu SVG. Dla osób nieznających żadnej w wymienionych aplikacji lub rzadko przygotowującej wykresy, autorzy polecają program Calc z pakietu LibreOffice (lub OpenOffice). Obsługa programu jest łatwa do przyswojenia, a interfejs użytkownika przypomina program Microsoft Excel (wersje wcześniejsze od 2007). Większość wbudowanych funkcji jest również zgodna z programem Excel. Z kolei programy od (5) do (10) posiadają szerszy zakres funkcjonalności od arkuszy kalkulacyjnych, potrafią przeprowadzić analizę danych: statystyczną, numeryczną (np.: FFT, dekonwolucja). Generują także wykresy, których próżno szukać w typowych arkuszach kalkulacyjnych (np.: wykres Sankey a, Schmitta, Gibbsa lub wykresy kombinowane) Edytory diagramów i schematów Przygotowanie diagramu (schematu ideowego, hydraulicznego, fragmentu instalacji przemysłowej) można wykonać z użyciem jednej z aplikacji, które wymieniono w Tabeli 6. Tworzy się je w podobny sposób, jak w komercyjnym programie Microsoft Visio. Część przedstawionych programów posiada wbudowaną bibliotekę obiektów (1) i (4), pogrupowaną tematycznie. Pozwala ona przykładowo przygotować schematy: hydrauliczne, przepływu danych, elektryczne, sieci komputerowych. Obiekty są wyposażone w tzw. punkty przyklejania, do których można przyłączać linie (łączniki). Użytkownik może dodawać własne punkty przyklejania do wybranych obiektów. Umieszczone na schemacie obiekty mogą być przemieszczane a linie je łączące automatycznie podążają za obiektami. Obiekty mogą być podane stylizacji (zmiana konturu i wypełnienia). Wszystkie wymienione programy obsługują eksport do formatów: JPG, PNG, GIF, a część z nich także do formatu SVG. Do przygotowania prostych schematów blokowych autorzy polecają program Draw z pakietu LibreOffice (lub OpenOffice). Jednakże do tworzenia schematów wyspecjalizowanych (np. elektrycznych, hydraulicznych) lepiej użyć programu Dia, który wyposażony jest w bibliotekę obiektów. Pozwoli to oszczędzić sporo czasu w trakcie przygotowania schematu. Aplikacja (5) pozwala na szybkie przygotowanie diagramów Gantta, których głównym zastosowaniem jest planowanie zadań realizowanych w określonych jednostkach czasu. EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 55

6 Tabela 6. Zestawienie edytorów diagramów. Źródło opracowanie własne, LO LibreOffice, OO OpenOffice 1 Dia Dia developers Open Source 2 Draw (LO) The Document Foundation Open Source 3 Draw (OO) Apache Software Foundation Open Source 4 Flow Calligra Open Source 5 Plan Calligra Open Source 2.6. Edytory struktur chemicznych Do przygotowania obrazów struktur chemicznych można użyć narzędzi wymienionych w Tabeli 7. Pozwalają one na narysowanie zarówno prostych struktur 2D, całych schematów reakcji (1 4), jak i dokonania wizualizacji 3D złożonych biomolekuł (5). Cztery pierwsze aplikacje wspomagają rysowanie struktur z użyciem bibliotek, które zawierają modele grup funkcyjnych i szkieletów cząsteczek chemicznych oraz schematy najpopularniejszych związków organicznych. Można także kolorować heteroatomy oraz umieszczać ich identyfikatory numeryczne. Wymienione aplikacje obsługują eksport do formatów: JPG, PNG, GIF, a niektóre również do formatu SVG (2). Do przygotowania struktur lub schematów reakcji autorzy polecają program ChemSketch z uwagi na jego wygodę obsługi i przejrzysty interfejs użytkownika. Jednakże do przygotowania złożonych struktur 3D, w których mogą wystąpić zawady przestrzenne, oddziaływania van der Waalsa, wewnątrzcząsteczkowe wiązania wodorowe, należałoby najpierw dokonać optymalizacji geometrii struktury. Program ChemSketch ma ograniczenie, nie optymalizuje bowiem struktur zawierających atomy o liczbie atomowej wyższej od ksenonu (Xe). Z kolei moduł wizualizacji 3D z programu AccelrysDraw (o nazwie: Discovery Studio 3D Viewer, instalowany osobno) nie zawsze prawidłowo wyświetla struktury 3D (dotyczy struktur o co najmniej 40 atomach, w których obecne są heteroatomy i złożone układy pierścieni). W takich sytuacjach pozostaje wykonanie optymalizacji struktury 3D z użyciem jednego z pakietów dedykowanych obliczeniom kwantowo-mechanicznym (można tu użyć darmowego pakietu Orca). Z kolei do wizualizacji 3D biomolekuł (np. białek) bardzo dobrze nadaje się program Chimera. Tabela 7. Zestawienie ważniejszych edytorów struktur chemicznych. Źródło opracowanie własne 1 AccelrysDraw 4.1 Accelrys Inc. Freeware 2 Avogadro Avogadro development team Open Source 3 ChemSketch 12 ACD Labs Freeware 4 JMol JMol development team Open Source 5 UCSF Chimera Resource for Biocomputing, Visualization & Informatics, UCSF Freeware 2.7. Edytory schematów elektrycznych Aplikacje wymienione w Tabeli 8 pozwalają na przygotowanie schematów sieci elektrycznych. Posiadają dobrze wyposażone biblioteki elementów, które umieszczone na schemacie łączone są za pomocą wirtualnych przewodów. Dla każdego elementu użytkownik może podać własne oznaczenia oraz wartości charakteryzujących go parametrów (np. rezystancję, pojemność). Elementy umieszczone na schemacie mogą być przemieszczane, a przewody łączące je automatycznie podążają za zmianami wprowadzanymi na rysunku. Programy ExpressPCB i KiCAD pozwalają generować płytki drukowane (PCB). Ścieżki przewodzące, łączące elementy na płytce, EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 56

7 można rozmieszczać manualnie lub za pomocą modułu automatycznego prowadzenia ścieżek (trace routera). Program KiCAD pozwala także dokonać wizualizacji 3D zmontowanych płytek elektronicznych. Z przedstawionych programów najłatwiejsze do opanowania są ExpressPCB i KiCAD. Posiadają wystarczająco rozbudowane biblioteki podzespołów biernych i czynnych (w tym obwodów scalonych). Program KiCAD pozwala wyeksportować schematy i wzory PCB do formatów JPG, PNG, GIF i SVG. Program ExpressPCB obsługuje eksport tylko do formatów GIF i BMP (można je przekonwertować w innym programie do formatu PNG). Tabela 8. Zestawienie edytorów schematów elektrycznych. Źródło opracowanie własne 1 ExpressPCB ExpressPCB LLC Freeware 2 KiCAD BZR-4029 Jean Pierre Charras Open Source 3 ProfiCAD Proficad Freeware Ciekawą funkcjonalność posiada aplikacja UCSF Chimera, która potrafi wyeksportować strukturę chemiczną do zbioru plików, które następnie mogą zostać wyświetlone przez przeglądarkę WWW z użyciem technologii WebGL. Zestaw obejmuje plik HTML, w którym umieszczony jest element Canvas oraz pliki zawierające kod źródłowy zapisany w języku JavaScript, który jest odpowiedzialny za generowanie grafiki 3D. Po uruchomieniu takiej treści przeglądarka internetowa wyświetli strukturę chemiczną na wirtualnym płótnie w trybie 3D (z użyciem akceleracji sprzętowej, jeśli jest dostępna). Jest to w rzeczywistości automatycznie utworzona animacja HTML5 Canvas Edytory rysunków technicznych Przygotowanie rysunku technicznego lub wizualizacji podzespołu (np. korbowodu, przekładni zębatej) może być przeprowadzone z użyciem narzędzi zebranych w Tabeli 9. Pierwsze dwie aplikacje pozwalają na parametryczne modelowanie obiektu 3D, a następnie wygenerowanie rysunku płaskiego dla wybranych rzutów. Działają podobnie do programów płatnych jak SolidWorks czy SolidEdge. Jednak FreeCAD i NaroCAD nie posiadają tak rozbudowanej funkcjonalności jak programy komercyjne, przez co są nieco łatwiejsze do opanowania dla osób rozpoczynających pracę z oprogramowaniem typu CAD. Modele podzespołów tworzone w tych programach mogą być poddawane operacjom boolowskim i odkształcaniu. Możliwe jest w nich także przygotowanie wizualizacji 3D (rendering). W programie NaroCAD można ponadto dokonywać złożeń (model składający się z wielu podzespołów). Z kolei trzecia aplikacja (QCAD) to typowy edytor 2D dedykowany do pracy z klasycznymi rysunkami technicznymi. Posiada prosty i wygodny interfejs użytkownika, umożliwia przygotowanie rysunku technicznego w sposób podobny jak ma to miejsce w płatnych narzędziach takich jak AutoCAD. Podane aplikacje wspomagają wymiarowanie obiektów umieszczonych na rysunkach. Obsługują także eksport wyników pracy do formatów JPG, PNG, GIF i SVG. Z uwagi na to, że NaroCAD jest intensywnie rozwijany, mogą występować przypadki awarii w trakcie jego działania (zawieszenie, niespodziewane zamknięcie). Tabela 9. Zestawienie edytorów rysunków technicznych. Źródło opracowanie własne 1 FreeCAD 0.15 Jürgen Riegel, Werner Mayer, Yorik van Freeware Havre 2 NaroCAD 1.88 NaroCAD Team Freeware 3 QCAD RibbonSoft GmbH Open Source EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 57

8 3. Edytory treści dynamicznych 3.1. Edytory nagrań audio Materiał audio w kursach e-learningowych to w zasadzie komentarze głosowe, które łączone są z grafiką statyczną, kodem źródłowym programów albo tekstem języków obcych. Komentarze głosowe można nagrać przy użyciu jednego z edytorów dźwięku zaprezentowanych w Tabeli 10. Pozwalają one na: usunięcie szumu, trzasków oraz zbędnych fragmentów, normalizację poziomu sygnału i skorygowanie tonacji nagrania (korekcja graficzna). Ponadto można miksować treści z kilku ścieżek oraz dodawać efekty dźwiękowe dostępne w bibliotece efektów programu. Wszystkie aplikacje obsługują eksport do formatów: MP3, OGG, WMA. Z wymienionych programów największą funkcjonalnością cechuje się program Audacity. Jednocześnie jest wygodny w obsłudze i łatwy do opanowania dla osób rozpoczynających pracę z obróbką dźwięku. Może wykorzystywać wtyczki w formacie VST (niezależne moduły przetwarzania dźwięku), które należy zainstalować oddzielnie. Nagrywanie dźwięku można bardzo łatwo przeprowadzić z poziomu programu, ustawiając źródło dźwięku (zwykle mikrofon) oraz urządzenie wyjściowe (zwykle słuchawki, pozwala to przerwać pętlę akustycznego sprzężenia zwrotnego). Należy jednak pamiętać, aby mikrofon i słuchawki podłączyć do komputera przed uruchomieniem programu, bowiem program nie wykrywa podłączenia sprzętu już po jego uruchomieniu. Po przygotowaniu nagrania całą treść można wyeksportować do jednego pliku albo zaznaczone fragmenty do kilku plików. Ta ostatnia możliwość jest szczególnie przydatna do przygotowania fraz lektora podczas montażu nagrań wideo lub sesji ekranowych. Domyślnie Audacity eksportuje nagrania tylko do formatu OGG. Potrafi jednak wykorzystać zewnętrzne kodeki audio (np.: WMA, MP3), należy je tylko wskazać w preferencjach programu. Tabela 10. Zestawienie edytorów nagrań audio. Źródło opracowanie własne 1 Audacity 2.1 The Audacity Team Open Source 2 Jokosher Jokosher community Open Source 3 Traverso DAW Traverso community Open Source 4 WaveSurfer KTH (Szwecja) Freeware 3.2. Edytory nagrań wideo Montaż nagrania wideo można przeprowadzić z użyciem jednej z aplikacji zebranych w Tabeli 11. Do przygotowania prostych nagrań wideo w zupełności wystarczy program Movie Maker. Pozwala na dzielenie nagrania na sekwencje oraz wstawianie grafiki statycznej i dźwięku z przygotowanych wcześniej plików. Przygotowane nagranie można wyposażyć w efekty animacji i przejść oraz w plansze i etykiety opisujące poszczególne fragmenty filmu. Niestety program obsługuje eksport nagrania tylko do formatów MP3 i WMA. Ponadto w niewielkim zakresie pozwala dokonywać korekty treści (obraz i dźwięk). Dlatego w przypadku, gdy zachodzi potrzeba ingerencji w ścieżki obrazu i dźwięku: usunięcie szumu i zbędnych fragmentów, normalizację poziomu dźwięku, korekcję barwy tonu, korygowanie jasności, nasycenia, barwy, kontrastu, manipulację histogramami i retusz można użyć programów MoviePlus SE albo ShotCut. Ich interfejsy użytkownika przypominają te, które zastosowano w narzędziach komercyjnych takich jak Avid Studio czy Adobe Premiere Pro. Niestety program ShotCut bywa niestabilny. Z kolei program MoviePlus SE jest bezpłatną wersją narzędzia komercyjnego, dlatego część funkcji programu mimo widoczności w menu może być niedostępna. Montaż nagrania opiera się na listwie czasowej, w której rozdzielono ścieżki obrazu, dźwięku towarzyszącego obrazowi oraz dodatkowe ścieżki dźwięku. Fragmenty zaznaczone na listwie czasu można modyfikować w paletach na- EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 58

9 rzędziowych (korygowanie i filtrowanie obrazu i dźwięku). Nagranie uzyskane z kamery wideo można połączyć z głosem lektora przygotowanym wcześniej w edytorze audio, poprzez przeciąganie gotowych nagrań audio z palety zasobów. W podobny sposób można umieścić w nagraniu ramki z tekstem, grafikę statyczną oraz animacje pomiędzy wybranymi sekwencjami nagrania. Tabela 11. Zestawienie edytorów nagrań wideo. Źródło opracowanie własne 1 Movie Maker 2012 Microsoft Freeware 2 MoviePlus SE X6 Serif Freeware 3 ShotCut Dan Dennedy Open Source 4 VirtualDub Avery Lee Open Source 5 VSDC Free Video Editor 2.3 Flash-Integro LLC Freeware 3.3. Edytory sesji ekranowych Nagranie sesji ekranowej i jej montaż można przeprowadzić z użyciem jednego z narzędzi wymienionych w Tabeli 12. Największe możliwości posiadają aplikacje (1) i (5). Pozwalają na zadawanie parametrów przechwytywania obrazu (obszar przechwytywania, liczba klatek na jednostkę czasu) oraz nagrywanie towarzyszącego dźwięku. Montaż sesji odbywa się na podstawie listy przechwyconych klatek. Należy je przejrzeć i usunąć duplikaty. Następnie można dodać głos lektora (pliki dźwiękowe), ramki tekstowe oraz elementy graficzne, skupiające uwagę słuchacza, takie jak: strzałki, jaskrawe ramki graficzne czy obrazki załadowane z plików graficznych. W szczególności wysoką ergonomią cechuje się program Wink. Pozwala on także na eksport przechwyconych klatek (poprzez opcję Export as HTML), które zostaną zapisane jako zbiór plików graficznych, dla których można ustawić format eksportu. Niestety do wad programu Wink należą: obniżanie częstotliwości próbkowania nagrań audio umieszczanych w sesji ekranowej (do wartości 11,025 khz) i eksport treści tylko do formatu Flash (SWF). Pierwsza wada skutkuje często niską jakością dźwięku umieszczonego w pliku wynikowym (objawia się jako chrypienie i zniekształcenie). Można temu zaradzić, nagrywając głos lektora z obniżona częstotliwością próbkowania w programie Audacity, co w pewnym stopniu poprawi odbiór przygotowanej sesji. Innym rozwiązaniem jest użycie programu ActivePresenter Free. Jednak jest to narzędzie o szerszej funkcjonalności, pozwala bowiem również na tworzenie prostych kursów e-learningowych. Utworzoną sesję można wyeksportować do formatu Flash (SWF) lub do formatów wideo (MP4, OGG, WMV). Narzędzia (2, 3, 4) nie są wyposażone w edytor treści, nie pozwalają zatem na montaż sesji ekranowej. Obsługują eksport tylko do formatów wideo. W przypadku programu CamStudio istnieją podejrzenia, że jest programem typu adware (tj. wyświetlającym niechciane reklamy) a niektóre programy antywirusowe rozpoznawały w nim fragmenty kodu tzw. trojanów. Z tego powodu w serwisie SourceForge pojawiła się wersja CamStudio Lite, pozbawiona kontrowersyjnej zawartości. Tabela 12. Zestawienie edytorów sesji ekranowych. Źródło opracowanie własne 1 ActivePresenter Free 5.0 Atomi Systems Freeware 2 CamStudio Lite RenderSoft Freeware 3 Jing 2.4 TechSmith Freeware 4 Uvscreencamera 4.4 UVsoftium Freeware 5 Wink 2.0 DebugMode Freeware EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 59

10 3.4. Edytory animacji GIF Mimo że animacje GIF straciły już na popularności (głównie z powodu niskiej jakości i braku możliwości prostego sterowania nimi), to nadal dostępne jest oprogramowanie pozwalające je przygotować. Wybrane edytory przedstawiono w Tabeli 13. Pozwalają one na dodanie sekwencji klatek oraz ustawienie czasu odtwarzania animacji a niektóre z nich, dodatkowo na dostosowanie czasów wyświetlania wybranych klatek (6). W klatkach można umieszczać obiekty graficzne, znajdujące się w poszczególnych fazach ruchu. Przygotowana animacja jest zapisywana do pliku GIF. Z doświadczeń autorów wynika, że najłatwiej i najszybciej można przygotować taką animację w programie PhotoScape. Jako dane źródłowe można wykorzystać: wyeksportowane klatki nagania wideo, klatki przechwycone w sesji ekranowej lub można je narysować w edytorze grafiki wektorowej, a potem wyeksportować do plików rastrowych. Sterowanie animacjami GIF (start, zatrzymanie) na stronach kursu e-learninowego jest możliwe tylko poprzez skrypty napisane w języku JavaScript oraz podzielenie animacji na kilka plików. Tabela 13. Zestawienie edytorów animacji GIF. Źródło opracowanie własne 1 AnimateGif 1.1 Xylem Studios Freeware 2 GifApp 1.3 Ivan Bochko Freeware 3 GiftedMotion 1.23 Onyxbits Open Source 4 GIMP 2.8 GIMP team Open Source 5 SSuite Gif Animator 2.4 Van Loo Software Freeware 6 PhotoScape MOOII Tech Freeware 3.5. Edytory animacji Flash Dla najpopularniejszych obecnie animacji typu Flash istnieje bardzo niewielka liczba darmowych aplikacji. Dostępne tego typu programy, wymieniono w Tabeli 14. Na wizualne tworzenie animacji za pomocą myszki pozwalają narzędzia (1) i (3). Natomiast narzędzie (2) jest dedykowane programistom znającym język ActionSript i bibliotekę Adobe Flex SDK, gdyż wymaga ono zaprogramowania animacji. Tylko aplikacja (3) ma wystarczającą funkcjonalność pozwalającą na: obsługę warstw, klatek kluczowych i pośrednich, ramek tekstowych, operacje boolowskie na obiektach, odkształcanie, stylizację obiektów (kontur i wypełnienie), formatowanie tekstu, dodawanie efektów animacji oraz wstawianie grafiki i dźwięku z plików zewnętrznych. Złożone animacje można wyposażyć w efekty animacyjne poprzez użycie biblioteki efektów wbudowanej w program. Możliwe jest także użycie przygotowanych wcześniej animacji jako gotowych składników. Należy także pamiętać, że umieszczenie w animacji długiego nagrania dźwiękowego wysokiej jakości lub dużej liczby grafik rastrowych o dużej rozdzielczości spowoduje znaczne powiększenie rozmiaru pliku wynikowego. Wymienione narzędzia eksportują gotową animację do formatu SWF. Z doświadczenia autorów wynika, że aplikacja Vectorian Giotto posiada wystarczającą funkcjonalność do tworzenia prostych animacji Flash. Tabela 14. Zestawienie edytorów animacji Flash. Źródło opracowanie własne Sposób działania 1 AjaxAnimator 0.20 Ajax Animator Team Open Source w przeglądarce 2 FlashDevelop 5.0 FlashDevelop Team Open Source desktop 3 Vectorian Giotto 3.0 Vectorian Inc. Freeware desktop EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 60

11 3.6. Edytory animacji SVG Mimo że standard animacji SVG jest już od wielu lat obsługiwany przez przeglądarki WWW, to nadal nie zdobył popularności. W chwili pisania niniejszego artykułu autorowi nie były znane żadne bezpłatne narzędzia, które pozwalałyby całkowicie wizualnie utworzyć animację w tym formacie. Zatem aby przygotować animację SVG, trzeba ten proces podzielić na dwa etapy: (a) przygotowanie statycznych obiektów graficznych oraz (b) dodanie elementów animacji (Powers, 2009). Narzędzia, których można użyć do przygotowania animacji, wymieniono w Tabeli 15. Pierwszy etap tworzenia animacji można wykonać za pomocą edytora grafiki wektorowej, który potrafi zapisywać treść do pliku SVG (1). Etap drugi można zrealizować w edytorach używanych przez webmasterów lub programistów, wymienionych w Tabeli 15 na pozycjach od (2) do (4). W tym etapie należy dodać znaczniki animacyjne. Niestety wymaga to znajomości standardu SVG. Do redagowania znaczników animacji można wykorzystać dowolny edytor tekstowy (np. Notepad++). Praca jest jednak dużo wygodniejsza, gdy użyje się narzędzia wspomagającego redagowanie treści plików SVG. W tej roli zdaniem autorów dobrze spisuje się środowisko Net- Beans. Z jego poziomu można wygodnie kontrolować drzewiastą strukturę pliku SVG (panel Navigator), a środowisko ułatwia edycję treści, kolorując i podświetlając elementy strukturalne pliku oraz śledząc poprawność składni. Przygotowana animacja nie wymaga eksportu. Tabela 15. Zestawienie edytorów animacji SVG. Źródło opracowanie własne 1 Inscape 0.91 Inkscape Team Open Source 2 Aptana Studio 3.6 Aptana Inc. Freeware 3 Eclipse Eclipse Foundation Open Source 4 NetBeans Oracle Open Source 3.7. Edytory animacji HTML 5 Canvas Technologia HTML 5 Canvas to nadal dość nowe rozwiązanie. Jedną z aplikacji, którą można użyć do przygotowania takiej animacji, to Web Designer (wersja 1.1.1) stworzony przez Google (oprogramowanie freeware). Wydaje się być narzędziem najbardziej obiecującym, jednakże nadal znajduje się ono na etapie rozwoju (w chwili pisania niniejszego artykułu dostępne było jedynie w wersji beta). Innym rozwiązaniem może być użycie edytora dedykowanego webmasterom lub programistom (Tabela 15, aplikacje 2 4) i zaprogramowanie animacji w języku JavaScript (Rowell, 2013; Murray, 2014). Tworząc animacje oparte na elemencie Canvas, można wykorzystywać pliki graficzne (JPG, PNG, GIF), dźwięk (MP3, OGG, WMA) oraz wideo (MP4, OGG, WMV). Pojawiają się biblioteki, które wspomagają programowanie animacji w tej technologii, np. three.js do tworzenia animacji 3D (Parisi, 2015). Utworzona animacja składa się zwykle co najmniej z 2 plików: HTML zawierającego element Canvas oraz skryptu języka JavaScript, zawierającego kod źródłowy animacji Edytory symulacji i aplikacji Java Animacje lub symulacje są tworzone również w technologii apletów Java lub JavaFX. Pomimo że wymaga to sporo pracy, jest to jednak dobre rozwiązanie w przypadku, gdy animacja bazuje na złożonych obliczeniach matematycznych (np. symulacje zjawisk fizycznych). Wymaga to oczywiście zaprogramowania takiej animacji. Do tego celu świetnie nadają się narzędzia wymienionych w Tabeli 17. Jeśli animacja wykorzystuje graficzny interfejs użytkownika, to można go zaprojektować wizualnie z użyciem aplikacji (2). Narzędzie to generuje pliki (format FXML), które łączy się z resztą projektu za pomocą aplikacji (1) lub (3). Utworzona animacja musi zostać skompilowana (pliki CLASS). Również w tym przypadku zdaniem autorów środowisko NetBe- EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 61

12 ans jest optymalnym narzędziem do przygotowania animacji JavaFX. Tabela 17. Zestawienie edytorów symulacji i aplikacji Java. Źródło opracowanie własne 1 Eclipse Eclipse Foundation Open Source 2 JavaFX Scene Builder 2.0 Oracle Freeware 3 NetBeans Oracle Open Source 4. Porównanie aplikacji W porównaniu narzędzi wzięto pod uwagę obsługiwane przez narzędzia rodzaje formatów plików, które są stosowane do zapisu treści statycznych i dynamicznych (multimedia), umieszczanych w kursach e-learningowych. Porównano również obecność w narzędziach wybranych cech związanych z ergonomią Obsługiwane docelowe formaty plików Docelowe formaty eksportu treści oznaczają pliki z treścią zamieszczane na stronach e-kursu, które jest zdolna wyświetlić przeglądarka internetowa, również za pośrednictwem wtyczek. Są one specyficzne dla danej kategorii treści. To zestawienie umieszczono w Tabeli 18. Aplikacje zostały pogrupowane wg kategorii treści (kolumna 2). Poszczególne narzędzia zostały podane w kolumnie 3 i uszeregowane alfabetycznie w każdej kategorii. Obsługiwane formaty plików podano w kolumnie 4 (jako rozszerzenie pliku). Tabela 18. Zestawienie docelowych formatów plików (WWW). Źródło opracowanie własne L.p. Kategoria treści Nazwa programu Obsługiwane docelowe formaty eksportu 1 digikam GIF, JPG, PNG 2 GIMP GIF, JPG, PNG 3 grafika rastrowa Krita GIF, JPG, PNG 4 Paint.NET GIF, JPG, PNG 5 PhotoPlus SE GIF, JPG, PNG 6 Draw (LO) GIF, JPG, PNG, SVG 7 Draw (OO) GIF, JPG, PNG, SVG 8 grafika wektorowa DrawPlus SE GIF, JPG, PNG, SVG 9 Inscape GIF, JPG, PNG, SVG 10 Karbon GIF, JPG, PNG, SVG 11 FireMath MML 12 Formulator MathML Weaver MML, GIF, JPG, PNG, SVG wyrażenia 13 Math (LO) MML matematyczne 14 Math (OO) MML 15 MathCast MML 16 Calc (LO) GIF, JPG, PNG, SVG 17 Calc (OO) GIF, JPG, PNG, SVG 18 Gnumeric JPG, PNG 19 wykresy gnuplot JPG, PNG, SVG 20 HippoDraw JPG, PNG 21 LabPlot PNG, SVG 22 QtiPlot JPG, PNG EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 62

13 L.p. Kategoria treści Nazwa programu 23 SciDAVis Obsługiwane docelowe formaty eksportu PNG, SVG 24 wykresy Sheets JPG, PNG, SVG 25 Veusz PNG, SVG diagramy Draw (OO) GIF, JPG, PNG, SVG Dia GIF, JPG, PNG, SVG 27 Draw (LO) GIF, JPG, PNG, SVG 29 Flow PNG, SVG 30 Plan JPG, PNG 31 AccelrysDraw GIF, PNG 32 Avogadro GIF, JPG, PNG, SVG struktury 33 ChemSketch GIF, PNG chemiczne 34 JMol PNG 35 UCSF Chimera JPG, PNG, WebGL 36 ExpressPCB BMP PNG schematy 37 KiCAD SVG elektryczne 38 ProfiCAD PNG 39 FreeCAD JPG, PNG, SVG rysunki 40 NaroCAD PNG techniczne 41 QCAD JPG, PNG, SVG 42 Audacity MP3, OGG, WMA 43 Jokosher MP3, OGG nagrania audio 44 Traverso DAW MP3, OGG 45 WaveSurfer WAV OGG 46 Movie Maker MP4, WMV 47 MoviePlus SE MP4, OGG, WMV 48 nagrania wideo ShotCut MP4, OGG, WMV 49 VirtualDub MP4, OGG, WMV 50 VSDC Free Video Editor MP4, WMV 51 ActivePresenter Free MP4, WMV, WebM, SWF 52 CamStudio MP4, SWF 53 sesje ekranowe Jing SWF 54 Uvscreencamera FLV, SWF, GIF (animowany) 55 Wink SWF 56 AnimateGif GIF (animowany) 57 GifApp GIF (animowany) 58 GiftedMotion GIF (animowany) animacje GIF 59 GIMP GIF (animowany) 60 PhotoScape GIF (animowany) 61 SSuite Gif Animator GIF (animowany) 62 AjaxAnimator SWF 63 animacje Flash FlashDevelop SWF 64 Vectorian Giotto SWF EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 63

14 L.p. Kategoria treści Nazwa programu 65 Inscape Obsługiwane docelowe formaty eksportu SVG 66 Aptana Studio SVG animacje SVG 67 Eclipse SVG 68 NetBeans SVG 69 animacje Canvas Web Designer HTML + JS 70 JavaFX Scene Builder FXML symulacje i aplikacje 71 Eclipse CLASS Java 72 NetBeans CLASS W tabeli w kolumnie 4 w niektórych wierszach umieszczono informacje oznaczające, że program eksportuje treść do formatu, którego nie powinno się stosować w kursach e-learningowych ze względu na dużą objętość pliku, zatem należy przekształcić podany format w dowolnym narzędziu na inny format. Dotyczy to wiersza 38 (konwersja z BMP na JPG lub PNG) oraz wiersza 47 (konwersja z WAV na MP4 lub OGG). Pliki wyjściowe narzędzia JavaFX Scene Builder (format FXML) są używane jako dane wejściowe dla środowisk programistycznych języka Java (Eclipse lub NetBeans) Ergonomia narzędzi Zestaw cech, których obecność wzięto pod uwagę przy ocenie ergonomii narzędzi to: 1. Graficzny (wizualny) edytor treści, 2. Palety i paski narzędziowe zamiast okien dialogowych, 3. Operacje przeciągnij i upuść (drag & drop) w edytorze treści, 4. Przejrzysty układ GUI (graficznego interfejsu użytkownika). Cecha (1) odnosi się do obecności edytora pozwalającego na wizualne manipulowanie treścią, widoczną w postaci graficznej, za pomocą myszy. Kryterium (2) dotyczy obecności pasków i palet narzędziowych w których zgrupowane są polecenia pozwalające na manipulowanie treścią. Operowanie za pomocą poleceń umieszczonych na paskach i paletach jest szybsze niż wybieranie poleceń z menu programu i otwieranie okien dialogowych, gdzie manipuluje się treścią. W kryterium (3) uwzględnia się przypadki, gdy treść można pobierać z plików (poprzez okno eksploratora plików) lub innych aplikacji i przekształcać w edytorze za pomocą operacji przeciągania i upuszczania. Operacje przeciągnij i upuść znacznie przyspieszają pracę nad treścią. Ostatnie kryterium dotyczy przejrzystości interfejsu użytkownika, co wpływa na łatwość o szybkość opanowania obsługi programu. Zestawienie cech opisywanych narzędzi umieszczono w Tabeli 19. Obecność danej cechy w narzędziu oznaczono w odpowiedniej komórce tabeli znakiem + oraz kolorem szarozielonym. Brak danej cechy oznaczono znakiem a komórka nie jest wypełniona kolorem. W ostatnim wierszu tabeli (komórka Razem ) podano sumaryczną liczbę narzędzi, w których dana cecha jest obecna. Tabela 19. Zestawienie narzędzi ocenianych pod kątem ergonomii. Źródło opracowanie własne L.p. Kategoria treści Nazwa programu graficzny edytor treści Cechy wpływające na ergonomię palety i paski narzędziowe operacje przeciągnij i upuść przejrzysty układ GUI 1 digikam grafika rastrowa GIMP Krita EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 64

15 L.p. Kategoria treści Nazwa programu graficzny edytor treści Cechy wpływające na ergonomię palety i paski narzędziowe operacje przeciągnij i upuść przejrzysty układ GUI 4 Paint.NET grafika rastrowa 5 PhotoPlus SE Draw (LO) Draw (OO) grafika 8 DrawPlus SE wektorowa 9 Inscape Karbon FireMath + + Formulator MathML Weaver wyrażenia 13 matematyczne Math (LO) Math (OO) MathCast Calc (LO) Calc (OO) Gnumeric gnuplot 20 HippoDraw + + wykresy 21 LabPlot SciDAVis Sheets QtiPlot Veusz Dia Draw (LO) diagramy Draw (OO) Flow Plan AccelrysDraw Avogadro struktury 33 ChemSketch chemiczne 34 JMol UCSF Chimera ExpressPCB schematy 37 KiCAD elektryczne 38 ProfiCAD FreeCAD rysunki 40 NaroCAD techniczne 41 QCAD EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 65

16 L.p. Kategoria treści Nazwa programu 42 graficzny edytor treści Cechy wpływające na ergonomię palety i paski narzędziowe operacje przeciągnij i upuść przejrzysty układ GUI Audacity Jokosher nagrania audio 44 Traverso DAW WaveSurfer Movie Maker MoviePlus SE ShotCut nagrania wideo 49 VirtualDub VSDC Free Video Editor ActivePresenter Free CamStudio sesje ekranowe 53 Jing Uvscreencamera Wink AnimateGif GifApp GiftedMotion animacje GIF GIMP SSuite Gif Animator PhotoScape AjaxAnimator animacje Flash FlashDevelop Vectorian Giotto Inscape Aptana Studio animacje SVG 67 Eclipse NetBeans animacje Canvas Web Designer JavaFX Scene symulacje Builder i aplikacje 71 Eclipse Java 72 NetBeans Razem Spośród rozpatrywanych 74 narzędzi, 65 posiada graficzny edytor treści ułatwiający i przyspieszający manipulowanie treścią. Takiego edytora nie poosiadają narzędzia służące do przygotowania animacji SVG, HTML5 Canvas i symulacji Java. Paski i palety narzędziowe posiada 70 aplikacji. Nie posiadają ich: program do generowania animacji GIF (AnimateGif) oraz program służący do tworzenia wykresów (gnuplot). Operacje przeciągnij i upuść obsługuje tylko 46 narzędzi. Jest to najrzadziej występująca cecha wśród programów bezpłatnych, w szczególności EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 66

17 OpenSource. Natomiast przejrzysty interfejs użytkownika posiadają 63 aplikacje. Autorzy są jednocześnie świadomi, że ocena tej ostatniej cechy w programach, które posiadają graficzny interfejs użytkownika, jest nieco subiektywna Polecane narzędzia Ze zbioru opisanych narzędzi autorzy wybrali po jednym narzędziu z każdej kategorii treści. W ich ocenie są one optymalne do zastosowania podczas przygotowywania większości kursów e-learningowych. Podano je w Tabeli 20. Pozostałe narzędzia mogą być przydatne w rzadkich przypadkach, gdy w kursie należy umieścić specyficzny rodzaj treści. Tabela 20. Zestawienie polecanych narzędzi bezpłatnych. Źródło opracowanie własne L.p. Kategoria treści Nazwa programu 1 grafika rastrowa Paint.NET 2 grafika wektorowa Draw (LO) 3 wyrażenia matematyczne Formulator MathML Weaver 4 wykresy Calc (LO) 5 diagramy Dia 6 struktury chemiczne ChemSketch 7 rysunki techniczne KiCAD 8 rysunki techniczne QCAD 9 nagrania audio Audacity 10 nagrania wideo MoviePlus SE 11 sesje ekranowe Wink 12 animacje GIF PhotoScape 13 animacje Flash Vectorian Giotto 14 animacje SVG Inscape + NetBeans 15 animacje Canvas NetBeans 16 symulacje i aplikacje Java JavaFX Scene Builde + NetBeans W dwóch przypadkach podano 2 narzędzia dotyczy to animacji SVG i HTML5 Canvas. Powodem jest to, że jedno narzędzie nie posiada wystarczającej funkcjonalności do przygotowania takich treści. 5. Wnioski Zbiór wszystkich aplikacji, których użyteczność przetestowano podczas tworzenia kursów e-learningowych, pokazano w Tabeli 21. Narzędzia zostały posortowane według sumarycznej oceny ich funkcjonalności. Do oceny zastosowano skalę 3 stopniową: duża, wystarczająca, niewielka. Tabela 21. Zestawienie liczby dostępnych narzędzi Open Source i Public Domain. Źródło opracowanie własne L.p. Kategoria narzędzia Liczba Funkcjonalność 1 edytory grafiki rastrowej (fotografii) 5 duża (dobrze wyposażone) 2 edytory grafiki wektorowej (ilustracji) 5 duża (dobrze wyposażone) 3 edytory wykresów 10 duża (dobrze wyposażone) 4 edytory struktur chemicznych 5 duża (dobrze wyposażone) 5 edytory dźwiękowe 4 duża (dobrze wyposażone) 6 środowiska programistyczne Java 3 duża (dobrze wyposażone) 7 edytory diagramów 5 wystarczająca EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 67

18 L.p. Kategoria narzędzia Liczba Funkcjonalność 8 edytory schematów elektrycznych 3 wystarczająca 9 edytory rysunków technicznych 3 wystarczająca 10 edytory montażu wideo 5 wystarczająca 11 edytory animacji GIF 6 wystarczająca 12 edytory wyrażeń matematycznych 5 wystarczająca 13 edytory sesji ekranowych 5 wystarczająca 14 edytory animacji HTML5 Canvas 1 wystarczająca 15 edytory animacji Flash 3 niewielka (podstawowe operacje) 16 edytory animacji SVG 4 niewielka (podstawowe operacje) Zarówno liczba, jak i funkcjonalność bezpłatnego oprogramowania narzędziowego, które może być zastosowane do przygotowywania kursów e-learningowych, jest mocno zróżnicowana. Dobrze wyposażone w funkcje najczęściej wykorzystywane przez nauczycieli są narzędzia służące do przygotowywania treści takich jak: fotografie, ilustracje, wykresy, struktury chemiczne, nagrania audio i aplety Java. W przypadku konieczności przygotowania bardziej zaawansowanych treści, takich jak: diagramy, schematy elektryczne, rysunki techniczne, nagrania wideo, sesje ekranowe oraz animacje GIF i HTML5 Canvas, liczba i funkcjonalność darmowych narzędzi jest zaledwie wystarczająca do przygotowywania kursów, co nie pozwala na swobodny wybór. Natomiast w odniesieniu do aplikacji, których można użyć do przygotowania animacji Flash i SVG, stwierdza się, że ich liczba jest niewielka, a lista funkcjonalności ograniczona. Niemniej, dostępność darmowych (omówionych w tej pracy) narzędzi pozwala na przygotowanie kursów e-learningowych o dobrej, pozytywnie ocenianej przez studentów jakości, bez ponoszenia dużych nakładów finansowych. Koszty przygotowania kursu e-learningowego możnaby jeszcze obniżyć poprzez użycie bezpłatnego systemu operacyjnego, np.: Linux (OpenSuse, Ubuntu, Fedora), *BSD (PC-BSD) czy ReactOS. Jednak wiąże się to z ponownym rozpatrzeniem dostępnej puli narzędzi bezpłatnych, ponieważ nie wszystkie z aplikacji wymienianych w artykule są dostępne dla systemów innych niż Windows. Ponadto istnieje pewna liczba narzędzi, które mogłyby być przydatne do tworzenia kursów e-learningowych, ale działają one tylko pod kontrolą systemów Linux czy *BSD. 6. Bibliografia 1. Bizon, W. (2004). Obiekty Multimedialne wyznaczniki dobrego kursu e-learningowego. E-mentor, 4(6). Pobrano 25 września 2015, z: 2. Dębska, B., Dobrowolski, L., Hęclik, K. (2014). Analiza właściwości, funkcjonalności i ergonomii nowoczesnych narzędzi dedykowanych do szybkiego tworzenia kursów. EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, 2(4), Brewczyńska, M., Safian, A. (2015). Open Source w Open e-learningu. Biblioteka Pedagogiczna KPCEN, Włocławek. Pobrano 25 września 2015, z: 4. Murray, S. (2014). Interaktywna wizualizacja danych. Gliwice: Helion. 5. Parisi, T. (2015). Aplikacje 3D. Przewodnik po HTML5, WebGL i CSS3. Gliwice: Helion. 6. Powers, S. (2009). Grafika w Internecie (s ). Gliwice: Helion. 7. Rowell, E. (2013). HTML5 Canvas. Receptury. Gliwice: Helion. EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 68

19 Evaluation of the Usability Areas of the Open Source and Public Domain Applications During the Creating of E-Learning Courses Summary Keywords: e-learning, open source, auxiliary tools, multimedia The article assesses the areas of usability of Open Source applications and the Public Domain during the production of e-learning courses. discussed their functionality and ergonomics as well as deficiencies. Discusses the obstacles faced by preparers such content for placement in the e-learning materials. Described applications were grouped thematically according to the type of content being processed, and then were evaluated for possible use of new online technologies in e-courses. Attention was drawn to the difficulties that can cause some of the new information and communication technologies during the preparation of multimedia content. In particular this concerns animation implemented using of HTML5, CSS3, JavaScript and SVG. EduAkcja. Magazyn edukacji elektronicznej, nr 2 (12)/2016, str. 69