Spacerem po Gnieźnie

Transkrypt

1 Spacerem po Gnieźnie

2 RY Chcesz wiedzieć więcej? Dodatkowe informacje znajdziesz w innych wydawnictwach z tej serii w Urzędzie Miejskim w Gnieźnie w Miejskim Centrum Innowacji i Promocji. WA NE TELEFONY URZ DY I INSTYTUCJE Wydawca: Zdjęcia: Tekst: INFORMATOR TURYSTYCZNY BAZA HOTELOWA I GASTRONOMICZNA LIBRO Wydawnictwo ul. Ciechocińska Poznań tel LIBRO, Urząd Miejski w Gnieźnie, J. Andrzejewski, M. Gruca Urząd Miejski w Gnieźnie, Miejskie Centrum Innowacji i Promocji Opracowanie graficzne, skład, projekt: LIBRO ISBN: PRZEWODNICY PO SZLAKU PIASTOWSKIM BIURA PODRÓ Y STĄD NASZ RÓD Początki Gniezna sięgają przełomu VI i VII wieku. Osadnictwu na tym terenie sprzyjały nie tylko ukształtowanie terenu i obfitość wód, ale również położenie u zbiegu głównych traktów handlowych Zachodniej Europy wiodących z Rusi, Moraw i Pomorza. Tutaj, pod koniec VIII wieku powstał gród z siedzibą książęcą i podgrodzie. Mieszko I - pierwszy historycznie poświadczony władca Polski, powołał do życia państwo o znacznym zasięgu terytorialnym i umocnił je politycznie poprzez chrystianizację. Akt chrztu odbył się na Ostrowie Lednickim, w Wielką Sobotę w 966 roku. Gród, pełniąc funkcję stolicy państwa, stał się jednocześnie ośrodkiem nowej wiary. Mieszko I po 966 roku zburzył niewielką pogańską gontynę znajdującą się w obrębie podgrodzia i ok. 970 roku zbudował większy kościół, obok którego pochowano jego żonę Dąbrówkę, zaś na terenie grodu w miejscu obecnego kościoła św. Jerzego wzniósł kamienny zamek z kaplicą, określany jako ecclesia in castre. Doniosłe wydarzenia miały miejsce w Gnieźnie za panowania Bolesława Chrobrego: utworzenie arcybiskupstwa w 1000 roku i pierwsza królewska koronacja w 1025 roku (2). Gdy cesarz Otton III przybył do grobu św. Wojciecha, którego ciało Chrobry złożył w Bazylice, odbył się z tej okazji w 1000 roku doniosły w skutkach zjazd polityczny. Uroczyście ogłoszono decyzję o utworzeniu w Gnieźnie metropolii kościelnej oraz podległych jej biskupstw: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Gród gnieźnieński był także świadkiem koronacji Mieszka II w 1025 roku, Bolesława Śmiałego w 1076 roku, Przemysła II w 1295 roku i Wacława II Czeskiego w1300 roku. 1. LEGENDA O początkach historii Gniezna mówi legenda o trzech braciach. Byli to Lech, Czech i Rus. Przedzierali się oni przez puszcze w poszukiwaniu ziemi, na której mogliby się osiedlić. Pewnego dnia podczas ich wędrówki nieprzebyte bory przerzedziły się, aż nagle urwały jak ucięte toporem. Wtedy oczom idących ukazał się uroczy krajobraz: rozległa dolina okolna pagórkami i oblana wieńcem niewielkich jezior. Na najwyższym wzgórzu, na starym samotnym dębie orzeł miał swoje gniazdo. Urzeczony tym widokiem Lech rzekł: Tego orła białego przyjmuję za godło ludu swego, a wokół dębu zbuduję gród swój i od orlego gniazda Gniezdnem go nazwę. I Lech osiadł wraz ze swym ludem, zaś Czech podążył na południe, a Rus na wschód od siedziby Lecha... (1)

3 STĄD NASZ RÓD W 1038 roku wtargnął do grodu czeski książę Brzetysław, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę. Tego roku Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa, zamykając tym samym doniosły rozdział w dziejach miasta. Lokacyjne miasto w XIII i XIV wieku otaczały mury, a od wschodu fosa. Do miasta wiodły trzy miejskie bramy: Poznańska (Tumska), Toruńska i Pyzdrska. W 1331 roku miasto zniszczyli Krzyżacy. Spaleniu uległa wówczas duża część podgrodzia. Rozwój gospodarczy miasta, jak i jego odbudowa nastąpiły za panowania Kazimierza Wielkiego. W kolejnych latach Gniezno rozwijało się dzięki handlowi krajowemu i międzynarodowemu. Każdego roku odbywały się w Gnieźnie jarmarki. Przybywali na nie kupcy ze Śląska, Moraw, Włoch, Flandrii i Anglii, a także kupcy z Hamburga, Norymbergii i Frankfurtu. Handel wpływał na rozwój miejscowego rzemiosła. Na początku XVI wieku w Gnieźnie istniało ponad 300 warsztatów rzemieślniczych. Mimo wielu pożarów w latach: 1503,1512, 1537 i 1548, które nawiedzały miasto, Gniezno utrzymało swą silną pozycję jeszcze w wieku XVII. 3. MURY MIEJSKIE Pozostałości południowego odcinka pierwotnych, średniowiecznych obwarowań miejskich. Obecnie wchodzą one w skład muru wydzielającego od południa i wschodu parcelę kościelną (3). W Muzeum Początków Państwa Polskiego można obejrzeć makietę przedstawiającą gród obronny (4). 4. Pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego - Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie (5) Klęski nawiedzały Gniezno jeszcze wielokrotnie: zaraza w 1608 roku, dwa pożary w 1613 i 1670 roku, wyniszczające kraj najazdy Szwedów, kontrybucje, ciągłe rekwizycje, kwaterunki i przemarsze wojsk niszczyły miasto i handel. W połowie XVIII wieku zaczęła się powolna odbudowa miasta, które w 1768 roku stało się stolicą województwa. W 1793 roku w wyniku II rozbioru Polski Gniezno zajęli Prusacy. Kolejny pożar w 1819 roku zadecydował o nowym wizerunku miasta. Wytyczono rynek oraz kilka ulic wzdłuż dawnych miejskich obwarowań, na osi ul. Bolesława Chrobrego wyeksponowano katedrę. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju Gniezna była budowa w 1872 roku kolei żelaznej. Połączyła ona miasto z Poznaniem, Toruniem i Bydgoszczą. Po odzyskaniu niepodległości w 1919 roku miasto stało się siedzibą władz powiatowych, a burmistrz otrzymał tytuł prezydenta. Przywrócono dawny herb miasta z uko- ronowanym orłem. Gniezno było prężnym ośrodkiem oświatowym. Przed 1939 roku miasto zamieszkiwało ponad 33 tys. ludzi. Wyzwolenie spod okupacji przyszło 21 stycznia 1945 roku. Przed katedrą w 1985 roku stanął, zniszczony podczas II wojny światowej, pomnik Bolesława Chrobrego. Herb Miasta Gniezna GNIEZNO DZIŚ Współczesne Gniezno znacznie się rozrosło. Po przemianach społeczno-gospodarczych lat dziewięćdziesiątych sytuacja gospodarcza w Gnieźnie zaczęła się stabilizować. Dzięki promocyjnym działaniom odrodzonego samorządu w mieście zainwestowały znane zachodnie firmy, nastąpił rozwój branży odzieżowej i spożywczej. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe, odrestaurowano gnieźnieńską starówkę (6).

4 KATEDRA Na Wzgórzu Lecha wznosi się jeden z najwspanialszych i najcenniejszych zabytków Polski - Katedra Gnieźnieńska zwana Matką Polskich Katedr (9). Obecna gotycka budowla pochodzi z przełomu XIV i XV wieku i jest kolejnym kościołem wzniesionym na Wzgórzu. Pierwsza świątynia powstała wlatach Po zniszczeniach, będących następstwem walk wewnętrznych oraz najazdem Brzetysława, ukończono odbudowę katedry w stylu romańskim. Była ona miejscem synodu z udziałem legata papieskiego w latach , świadkiem uroczystości związanych z odnalezieniem i umieszczeniem w katedrze relikwii św. Wojciecha. Ostatniej znaczącej przebudowy dokonano w XV-XVIII wieku otaczając katedrę wieńcem kaplic, dobudowano wieże południową i północną. Koncepcja przestrzenna katedry oraz rozwiązania w części nawowej nawiązują do wielkiej klasycznej architektury katedr francuskich. Po pożarze w 1613 roku wnętrze przebudowano w stylu barokowym, a prace regotyzacyjne w latach powojennych przywróciły bazylice wygląd nadany jej przez twórców średniowiecznych. Niemal od tysiąca lat z katedrą w Gnieźnie związany jest kult św. Wojciecha. Do jego grobu pielgrzymowali wielcy tego świata: Otton III, Bolesław Chrobry, Władysław Jagiełło, Jan Olbracht, Zygmunt III Waza. PODZIEMIA W podziemiach zobaczyć można m.in. uważany za najstarszy w Polsce napis nagrobny z ok roku, odkryty podczas badań archeologicznych ołtarz ze złotymi płytami ufundowany przez cesarza Ottona III, fragmenty murów bazyliki Mieszka I, fragmenty ceramicznej posadzki i stipes, na którym znajdował się ołtarz ze złotym relikwiarzem św. Wojciecha. 7. DZWONNICA Dzwonnica katedralna została wzniesiona w 1975 roku w nawiązaniu do barokowej formy dzwonnicy z 1620 roku. Mieszczą się w niej cztery dzwony przeniesione z wież katedry, w tym czwarty pod względem wielkości w Polsce - Św. Wojciech z XVIII wieku (7). 8. Wspaniały jest wystrój architektoniczny katedry (10). Na szczególną uwagę zasługują brązowe Drzwi Gnieźnieńskie, dzieło sztuki romańskiej z czwartej ćwierci XII wieku, ilustrujące żywot św. Wojciecha. Wzrok przyciąga srebrna trumna z relikwiami świętego Wojciecha (dzieło Piotra van der Rennena z Gdańska) (8), płyty nagrobne św. Wojciecha (Hansa Brandta z Gdańska) i biskupa Zbigniewa Oleśnickiego (autorstwa Wita Stwosza). Niezwykłą kolekcję tworzą zamykające wejścia do kaplic kraty ażurowe (gotyckie, renesansowe i barokowe). Warto też zauważyć malowidła ścienne, fragmenty polichromii gotyckiej, osiem zespołów malarstwa barokowego oraz piętnastowieczny krucyfiks umieszczony w łuku tęczowym. Archiwum Archidiecezjalne gromadzi najstarsze zabytki rękopiśmienne w Polsce: Ewangeliarz zawierający cztery Ewangelie pisane minuskułą karolińską i zapiski w języku irlandzkim, na marginesie, datowany na rok 800, bulla protekcyjna Innocentego II, Ewangeliarz z XI wieku, zwany Złotym Kodeksem, pisany złotem i srebrem malarskim na podkładzie miniowym, z bogatymi iluminacjami, 1000 rękopisów pergaminowych, 1600 inkunabułów i starodruków. 9. MIASTO ŚW. WOJCIECHA Kongregacja do Spraw Kultu Bożego i Sakramentów nadała 25 marca 1994 roku Gnieznu oficjalny tytuł Miasta Świętego Wojciecha. W czerwcu 1997 roku uroczyście obchodzono milenium śmierci św. Wojciecha. Do grobu Świętego pielgrzymował papież Jan Paweł II oraz prezydenci siedmiu państw Europy Środkowowschodniej. W uroczystościach uczestniczyło około 280 tysięcy pielgrzymów z Polski i Świata. Była to druga pielgrzymka papieska do Pierwszej Stolicy Polski. Po raz pierwszy Gniezno gościło Ojca Świętego w 1979 roku. 10.

5 DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE Ozdobą katedry gnieźnieńskiej są znajdujące się przy wieży południowej, eksponowane w dawnym głównym wejściu, słynne Drzwi Gnieźnieńskie (13), jeden z najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Europie. Wykonane są one z brązu, a pochodzą z II połowy XII wieku. Dwuskrzydłowe, wymiary skrzydła lewego 328x84, skrzydła prawego 323x83. Grubość obu skrzydeł od 1,5 do 2,5 cm. Odlane zostały techniką na wosk tracony. Stop składa się z miedzi, cyny oraz niewielkich ilości ołowiu. Lewe skrzydło odlano w całości, prawe zestawiono metodą lutowania z 24 osobno odlanych części. Kołatki zostały przylutowane. Przednia strona każdego skrzydła podzielona została na dziewięć prostokątnych kwater, oddzielonych od siebie wąską, płaską listwą. Ciąg ułożonych pionowo kwater każdego skrzydła ujęty jest w szeroką bordiurę. Obrzeża skrzydeł zamykają profilowane listwy. W 18 kwaterach Drzwi ukazane są płaskorzeźbione sceny z życia św. Wojciecha. Zleceniodawcy upatruje się zarówno w osobie ówczesnego księcia seniora Mieszka Starego, jak i arcybiskupa gnieźnieńskiego. Mógł to być arcybiskup Zdzisław lub jego następca Bogumił. Pomnik św. Wojciecha (11). 11. ŻYWOT ŚW. WOJCIECHA Święty Wojciech urodził się ok. 956 roku w siedzibie rodu Sławnikowiców w czeskich Libicach. Dzieciństwo spędził na dworze rodziców, następnie przez 10 lat pobierał nauki w Magdeburgu. Tutaj otrzymał sakrament bierzmowania i przyjął drugie imię - na cześć swojego Patrona arcybiskupa Magdeburga Adalbert. W 982 został wybrany na biskupa Pragi. Konflikt z księciem Bolesławem II spowodował, że św. Wojciech wraz z bratem Radzimem opuścił Pragę i udał się do Rzymu. W 992 roku powrócił do Pragi. Początkowo współpraca z możnowładcami czeskimi układała się pomyślnie. 12. IX VIII VII VI V IV III II I XVIII Później jednak doszło do spięć i intryg, wynikiem czego św. Wojciech opuścił już na zawsze Pragę i z powrotem udał się do wspomnianego już klasztoru w Rzymie. Następny okres życia Świętego to czas pielgrzymki i działalności misyjnej. Po spotkaniu się z Cesarzem Ottonem III udał się do Polski. W 997 roku rozpoczął misję nawracania Prusów. Spotkanie z Prusami okazało się niepomyślne. Misjonarze zostali zmuszeni do opuszczenia ich terenów, a św. Wojciech został zamordowany 23 kwietnia 997 roku, prawdopodobnie we wsi Święty Gaj, niedaleko Pasłęka. Po śmierci, zwłoki Świętego zostały sprowadzone przez Bolesława Chrobrego do Polski i złożone w katedrze gnieźnieńskiej, która staje się miejscem szybko rozprzestrzeniającego się na całą Europę kultu św. Wojciecha. Scena I narodziny Wojciecha. Scena II złożenie chorego dziecka na ołtarzu. Scena III oddanie Wojciecha na naukę. Scena IV modlący się Wojciech. Scena V wyniesienie Wojciecha na tron biskupi. Scena VI uzdrowienie opętanego. Scena VII ukazanie się Chrystusa we śnie Wojciechowi. Scena VIII Wojciech upomina księcia czeskiego Bolesława II, za którego zgodą dokonywał się handel niewolnikami. Scena IX Wojciech w klasztorze na Awentynie cud z dzbankiem. Scena X przeprawa łodzią do kraju Prusów. Scena XI chrzest Prusa. Scena XII Wojciech głosi kazanie. Scena XIII Wojciech odprawia ostatnią mszę świętą. Scena XIV męczeńska śmierć Wojciecha (12). Scena XV wystawienie zwłok świętego. Scena XVI wykupienie zwłok Wojciecha przez Bolesława Chrobrego. Scena XVII przeniesienie ciała św. Wojciecha z Prus do Gniezna. Cykl zamyka scena XVIII pokazująca złożenie do grobu ciała Świętego. X XI XII XIII XIV XV XVI XVII 13.

6 KOŚCIOŁY Gniezno ze względu na swoją przeszłość związaną z początkami chrześcijaństwa to miasto kościołów. Najciekawsze z nich to: Kościół św. Michała Archanioła Kościół św. Jerzego Zbudowany został najprawdopodobniej jeszcze w X wieku, na miejscu dawnego kultu pogańskiego. Wejście do świątyni zdobi piękna płaskorzeźba przedstawiająca św. Jerzego walczącego ze smokiem (14). Kościół św. Trójcy Oprócz zegara słonecznego i cennych witraży świątynia może poszczycić się piękną, późnobarokową amboną w kształcie łodzi, pochodzącą z drugiej połowy XVIII wieku. Ciekawostką jest także ruchoma figura św. Wojciecha, błogosławiąca w każde południe z wieży kościoła mieszkańców miasta i turystów oraz 9-dzwonkowy carrilion wygrywający Bogurodzicę (15). 16. KANONIE Zespół budynków mieszkalnych kanoników wraz z lamusani usytuowanych przy ulicach Tumskiej, Kanclerza Łaskiego i Kolegiaty nosi nazwę kanonii. Zabudowania pochodzą w większości z XVIII wieku, niektóre są jednak wcześniejsze. Reprezentują cechy baroku, a sporadycznie także późnego renesansu (16, 17, 18). 17. Wybudowany został w XIII wieku na dawnym grodzisku stożkowatym. U wejścia do prezbiterium znajduje się piękna, gotycka chrzcielnica, w kruchcie bocznej natomiast wisi krzyż z XVI wieku (19). Kościół św. Jana Chrzciciela Określany trzema literami N - Najstarszy, Najmniejszy i Najpiękniejszy. Budowla wzniesiona w połowie XIV wieku, równolegle z Katedrą gotycką, jednonawowy. W prezbiterium zachowana oryginalna polichromia wykonana metodą all secco w czasie budowy świątyni, przedstawiająca sceny z życia Jezusa Chrystusa, Matki Boskiej, postacie św. Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela i świętych. Na sklepieniu prezbiterium 17 głów proroków, apostołów i 1 głowa kobieca (20). Opisy pozostałych kościołów znajdujących się w Gnieźnie można znaleźć na stronie internetowej miasta: PAŁAC ARCYBISKUPI Został zbudowany w latach , a następnie przebudowany w 1928 roku. Bryła pałacu w duchu neoklasycystycznym. Gościł w nim dwukrotnie Jan Paweł II oraz wiele ważnych osobistości kościelnych (21). 21.

7 MUZEA Muzeum Początków Państwa Polskiego (22) MPPP jest instytucją zajmującą się ekspozycją dziedzictwa polskiego średniowiecza oraz historią Gniezna i regionu. Na jego terenie obejrzeć można wystawy stałe, w formie spektaklu audiowizualnego prezentujące historię i kulturę pierwszych wieków istnienia państwa polskiego. Prezentowana jest tam także historia Gniezna od początku do schyłku średniowiecza oraz kolekcja dekorowanych gotyckich kafli piecowych. Na jego terenie można zapoznać się także z tematyką kultury materialnej mieszkańców Gniezna od XVI do początków XIX wieku oraz kolekcją malarstwa olejnego XIX wieku dotyczącą dynastii piastowskiej. W muzeum znajdują się także repliki romańskich drzwi: tzw. gnieźnieńskich i płockich; portrety świeckich i kościelnych dostojników ziemi gnieźnieńskiej, zbiór odlanych z brązu historycznych godeł Polski i kompozycja przestrzenna - monumentalna tkana rzeźba wykonana w 1977 roku specjalnie do wnętrza muzeum przez światowej sławy artystkę Magdalenę Abakanowicz. Wiejcej informacji na temat muzeum można znaleźć na stronie internetowej pod adresem: WYSTAWY CZASOWE Obok ekspozycji stałych instytucja prezentuje dużą ilość niezwykłych wystaw czasowych. W ostatnich latach można tam było obejrzeć miedzy innymi takie wystawy, jak: Naród Sobie 90. rocznica Powstania Wielkopolskiego, Chińska Armia Terakotowa (23), Ars scribendi O sztuce pisania w średniowiecznej Polsce czy Archeologia podwodna. Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej (26) Od 1991 roku muzeum to, znajdujące się na historycznym Wzgórzu Lecha prezentuje zwiedzającym niezwykłe eksponaty pochodzące ze Skarbca Katedralnego. Zbiory tej jednostki podzielić można na kilka działów, wśród których wyróżnić możemy: rzeźbę w drewnie, malarstwo trumienne, stolarstwo portretowe i sakralne, tkaniny liturgiczne, dział medalierski. W muzeum znajduje zbiór różnego rodzaju pamiątek prymasowskich, w szczególności wiele eksponatów przekazanych przez kardynała prymasa Józefa Glempa, które otrzymał w formie darów z całego świata. Muzeum sprawuje również opiekę nad Skarbcem Katedralnym, który obok Wawelskiego należy do posiadających najcenniejsze i najbardziej unikatowe zabytki sakralnej sztuki romańskiej i gotyckiej oraz nad zabytkami samej Katedry, do których należą między innymi Drzwi Gnieźnieńskie UNIKALNE EKSPONATY Do najcenniejszych eksponatów Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej należą między innymi Kielich zw. św. Wojciecha - czara z agatu w szczerozłotej oprawie, Kielich zw. Królewskim (25) i bezcenne relikwiarze: św. Urszuli, św. Barbary, św. Gereona, św. Jakuba z Sienna, oraz św. Wojciecha z 8-centymetrową kością, ufundowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego, a także ponad 70 innych obiektów z okresu od X do XVIII wieku (24)

8 STARÓWKA Obecny charakter zabudowie centrum miasta nadali pruscy zaborcy w 1819 roku, kiedy to miasto odbudowywano po wielkim pożarze. Na Rynku ocalały wtedy tylko dwa budynki, które zostały od podstaw odrestaurowane w 1980 roku. Zabudowę Rynku cechuje duże zróżnicowanie architektoniczne, stojące tam bowiem domy wzniesiono w różnych okresach i prezentują często odmienne style. Niektóre ozdobiono gzymsami, balkonami i fryzami (27). Sam Rynek w średniowieczu otoczony był murami. Ich pozostałości można oglądać przy ul. Farnej. Przy ul. Tumskiej na początku XIX wieku wzniesiono piękne, piętrowe budynki mieszkalne z niezwykłymi fryzami ozdobnymi, przedstawiającymi motywy floralne czy antyczne. Dziś na parterach znajdują się tam liczne restauracje i kawiarnie, które zachęcają turystów do spędzenia w nich chwili odpoczynku. W obrębie starówki znajdują się także dwa kościoły: św. Trójcy oraz oo. Franciszkanów. Wychodząca z Rynku ul. Bolesława Chrobrego, będąca główną arterią miasta rozpoczyna się deptakiem (29), wzdłuż którego ciągną się kamienice z początku XX wieku. Sukcesywnie zastępowały one wcześniejszą, parterową zabudowę miasta. 27. RYNEK 27. Pierwotnie osada targowa, istnieje zapewne od IX wieku. Po otrzymaniu praw miejskich około 1238 roku centrum miasta lokacyjnego. W nawierzchni Rynku czerwoną kostką oznaczono jego historyczne zagospodarowanie sprzed pożaru w 1819 roku. Na płycie Rynku znajduje się również tzw. Krąg Darczyńców -78 płyt z nazwami miast i firm, które przyczyniły się do odrestaurowania starówki w ostatnich latach (28) LEGENDA szpital dom kultury kościół przystanek PKS hotel 29. policja kino teatr straż pożarna cmentarz pomnik droga św. Jakuba strefa ruchu pieszego poczta basen

9 URZĄD MIEJSKI Miejskie Centrum Innowacji i Promocji ul. Lecha 6, Gniezno gniezno@gniezno.eu