FINANSOWANIE ORGANIZACJI NON-PROFIT W REPUBLICE CZESKIEJ

Transkrypt

1 PhDr. Mariola Krakowczyková, Ph.D. Akademie J.A.Komenského Karviná, o.s. FINANSOWANIE ORGANIZACJI NON-PROFIT W REPUBLICE CZESKIEJ Streszczenie: Organizacje non-profit dla swego istnienia i działalności mają takie same potrzeby jak organizacje w sektorze profitowym, w tym konieczność dostatecznego finansowania. W Republice Czeskiej można wykorzystać kilka form uzyskania finansów dla organizacji non-profit. Wiedza o tych możliwościach jest ważna w celu uwzględnienia w strategii finansowania organizacji. Dostęp organizacji non-profit do marketingu może podnieść odbiór tych organizacji, a tym samym przyczynić się do uzyskiwania środków finansowych, które dążą do realizacji celów roboczych organizacji. Słowa kluczowe: organizacja non-profit, finansowanie, środki finansowe, rodzaje organizacji, stowarzyszenie obywatelskie Wstęp Organizacji non-profit jest wiele. Grupa organizacji, która nie przynosi zysku, opiera się na różnych możliwościach finansowania. Zasady ich finansowania zależne są od innych podmiotów, które będą z organizacją współpracować oraz wspierać jej rozwój. Finansowo organizacje non-profit mogą być zależne również od swej własnej działalności, za pomocą której mogą utworzyć zysk, ale muszą go wykorzystać w ramach swej podstawowej działalności. Niektóre organizacje są zależne tylko od dostępnych środków pochodzących z państwa i władz lokalnych, inne są zależne od liczby osób wchodzących w skład organizacji itp. Jednak zawsze istnieje problem, jak organizacja non-profit może pozyskać środki finansowe. Nie jest to takie proste jak w sektorze prywatnym. W gospodarce narodowej organizacje są klasyfikowane zgodnie z zasadami finansowania. Priorytetem w sektorze rynku jest osiągnięcie korzyści finansowych. Organizacje non-profit koncentrują się na osiągnięciu bezpośrednich korzyści, zwykle w formie usług publicznych. Jak wspomina w swej publikacji J. Rektořík, pojedyncze podmioty w gospodrce nie mają ustalonych granic, a granice te mogą przenikać się wzajemnie. 1. Określenie organizacji non-profit w Republice Czeskiej Sam termin organizacja non-profit nie jest określony żadnym obowiązującym przepisem prawnym. Prywatne organizacje non-profit są osobowościami prawnymi, które mają swego założyciela. Założycielem może być osoba fizyczna, również i osobowość prawna, ale mogą też być założone na podstawie ustawy. Zaspokajają potrzeby osób, które nie są zapewnione ani rynek, ani 27

2 przez państwo. Według Ustawy o podatku dochodowym organizacje te nie są zakładane w celu prowadzenia przedsiębiorczości. Organizacje non-profit nie tworzą zysku, który byłby rozdzielony pomiędzy założycieli, właścicieli lub administratorów organizacji. W wypadku, gdy zostanie wytworzony zysk, musi on być wykorzystany do dalszej działalności organizacji, czyli do spełnienia określonych celów określonych organizacją. Organizacje non-profit powstały w XIX w., a przyczyną ich powstania nie jest racjonalny dobór pomiędzy formami organizacyjnymi rynek, państwo, organizacja non-profit. Powstały ewolucyjnie i samowolnie, jako kolektywna odpowiedź na problemy społeczne wieku XIX. Dla lokalizacji tych organizacji możemy odnaleźć miejsce gdzieś pomiędzy sektorem rynkowym i państwowym. Tym sposobem wytworzyły one swój własny sektor; w niektórych publikacjach jest on nazywany trzecim sektorem. Najliczniejsze i zarazem najczęściej tworzone są stowarzyszenia obywatelskie, które w 1989 roku rozpoczęły się gwałtownie rozwijać, głównie dzięki demokratycznemu środowisku. Fundacje były zakładane od 1992 roku, ale przełomowym dla ich powstawania był rok 1998, kiedy liczba tych organizacji obniżyła się z powodu wprowadzenia ustawy nr 227/1997 o fundacjach. Organizacje non-profit funkcjonują w dziedzinie komunikacji, kultury, edukacji, ochrony i bezpieczeństwa itp. Obywatele z tymi obszarami spotykają się na co dzień. Usługi stowarzyszeń społecznych często mają wysoki poziom, ponieważ ich częścią jest bezpośrednie, osobiste zaangażowanie jednostek i wysiłek w określonej działalności. Wynika to głównie z tego, że organizacje są złożone z osób, które traktują prowadzenie usług za swoją misję, a nie za pracę. Organizacje non-profit są podzielone na dwa rodzaje. Są to organizacje sektora publicznego, w których działa administracja publiczna (np. gminy, powiaty, związki gmin). Te instytucje są corocznie finansowane z budżetu państwa, czyli z finansów publicznych. Drugim rodzajem organizacji non-profit są organizacje prywatnoprawne produkujące dobra publiczne. W artykule zwrócimy uwagę na najczęściej występującą formę prawną organizacji non-profit w Republice Czeskiej, czyli stowarzyszenia obywatelskie. Organizacje te dostarczają przede wszystkim usług; członkami stowarzyszenia mogą stać się obywatele po spełnieniu określonych warunków, na które zwrócę uwagę w części o stowarzyszeniach obywatelskich. Szwedzki ekonomista Pestoff, opisując działalność organizacji non-profit, określił trzy ważne kryteria, które muszą one spełniać: są założone przez osoby prywatne, bez wpływu i zamiaru państwa lub instytucji publicznych, spełniają warunek nieosiągania zysku, posiadają osobowość prawną z długoterminowym charakterem działania nie chodzi o wytworzenie klastrów bez struktury formalnej. Autorzy Salamon i Anheier określają pięć cech charakterystycznych, które musi spełniać organizacja. Są one zinstytucjonalizowane, tzn. mają stałą strukturę, formę organizacyjną, niezależnie od tego, czy są one zarejestrowane formalnie lub prawnie. Prywatne, czyli władze państwowe są instytucjonalnie oddzielone nimi nie kierują. Mogą być wspierane przez państwo lub ich zarządzie mogą zasiadać urzędnicy państwowi. Ważną cechą jest nieosiąganie zysku przez nie zysku, w 28

3 sensie nierozdzielania zysku powstałego z działalności pomiędzy właścicieli lub kierowników organizacji. Są samorządne i niezależne, tzn. mają swoje własne procedury i struktury, które pozwalają kontrolować własne czynności. Oznacza to, że organizację non-profit nie kontroluje nikt z zewnątrz, ale są w stanie kontrolować się same. Nie są kontrolowane przez państwo lub inne instytucje, które stoją na zewnątrz. Ostatnią cechą jest ich dobrowolność. Znajduje ona odzwierciedlenie w braku zapłaty za wykonywaną w niej pracę. Dobrowolność dotyczy również darowizn i pracy w zarządzie na rzecz organizacji. Organizacje non-profit w Republice Czeskiej (NGO) działają w kilku formach prawnych: organizacje założone specjalnymi ustawami (instytucje publiczne i fundusze państwowe), organizacje założone na mocy prawa prywatnego i innych ustaw, fundacje, stowarzyszenia osobowości prawnych, partie polityczne, spółki handlowe założone wg 56 Kodeksu handlowego, towarzystwa dobroczynności, stowarzyszenia obywatelskie. Wśród wymienionych organizacji non-profit największą część tworzą stowarzyszenia obywatelskie, fundacje, organizacje charytatywne, Kościoły i specjalne organizacje kościelne. W dalszej części zostaną szczegółowo opisane stowarzyszenia obywatelskie. 2. Stowarzyszenia obywatelskie Organizacje non-profit są utworzone głównie w celu zrzeszania obywateli, mogą mieć jakiś inny konkretnego cel, lub są utworzone ze względu na ich wspólne działania. Ustawa nr 83/1990 o stowarzyszaniu obywatelskim z późniejszymi zmianami stanowi, że obywatele mają prawo do swobodnego zrzeszania się bez zgody władz państwowych. Jak jest wskazane w Sprawozdaniu o sektorze non-profit w Republice Czeskiej, tak również w Ustawa o stowarzyszaniu obywateli mówi o dobrowolności. Często zdarza się, że niektóre organizacje rejestrują się jako stowarzyszenia obywatelskie nawet wtedy, kiedy natura ich działalności temu nie odpowiada. W tym wypadku prawo jest zbyt ogólne, a ich działalność jest Malo przejrzysta. Stowarzyszenie obywatelskie posiada osobowością prawną, a jego członkami mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osobowości prawne. Państwo ingeruje w ich działalność w ograniczonym zakresie. Ich powstanie regulowane swobodniej niż w innych organizacjach non-profit. M. Šedivý zauważa, że nie muszą opracowywać raportów rocznych, publikować sprawozdań finansowych, prowadzić audytów, nie muszą składać zeznania podatkowego. Stowarzyszenia obywatelskie są rodzajem organizacji non-profit, które są najczęściej zakładane, członkowie stowarzyszeń mogą zrzeszać się w klubach, stowarzyszeniach i związkach. Zakładane są w różnych dziedzinach ludzkiego życia, pomagają poprzez wolontariat i pomoc w rozwoju 29

4 organizacji wykorzystując ludzkie umiejętności i wiedzę. Członkowie uzyskują poczucie przynależności poprzez wspólnotę działań i uczestniczenie w strukturach demokratycznych. Ustawy o stowarzyszaniu obywateli nie stosuje się do stowarzyszeń obywatelskich w partiach politycznych, w czynności zarobkowej lub w celu zapewnienia właściwego wykonywania niektórych zawodów, stowarzyszeniach kościelnych i religijnych. Powstanie stowarzyszenia obywatelskiego jest związanie z rejestracją w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej. Następnie stowarzyszenie jest ewidencjonowane w czeskim urzędzie statystycznym, które zarządza ewidencją stowarzyszeń. Istnienie organizacji non-profit jest określone przepisami ogólnymi. Jeżeli jakaś część nie jest określona przepisami prawnymi, konieczne jest wskazanie tych informacji w dokumentach wewnętrznych stowarzyszenia obywatelskiego. Takim dokumentem jest statut. Dotyczy np. wypłacania wynagrodzenia lub gratyfikacji członkom stowarzyszenia. Statut określa nazwę, siedzibę, władze i działalność stowarzyszenia obywatelskiego. Żeby stowarzyszenie mogło zaistnieć, konieczne jest złożenie wniosku o rejestrację przez co najmniej trzech obywateli, spośród których jedna osoba musi być pełnoletnia (licząca więcej niż 18 lat). Nie jest wymagany żaden finansowy i niefinansowy wkład podstawowy tak jak w przypadku fundacji, które muszą wykazać na początku swego istnienia lub w ciągu istnienia mienie fundacyjne. Najczęściej zakładanymi stowarzyszeniami obywatelskimi są: - związki zawodowe, - działkowiczów, - kluby sportowe, - kluby wędkarskie, - hodowców, pszczelarzy, - Czeski Czerwony Krzyż, - stowarzyszenia myśliwych i czeski związek łowiecki (wg ustawy nr 449/2001 o polowaniu). Główną cechą stowarzyszeń obywatelskich jest członkostwo należący do stowarzyszenia nie są jego pracownikami. Członkowie są nie tylko ściśle związani z organizacją w związku ze świadczonymi usługami, ale przede wszystkim muszą się utożsamić z przesłaniem (misją) organizacji, żeby nie przynosiła im tylko korzyści z wykonywanej pracy, ale także wewnętrzne poczucie, że wykonują daną pracę dla potrzebujących. Organizacje często podkreślają swoją misję w wystąpieniach publicznych, podczas promocji organizowanych wydarzeń lub na własnych stronach internetowych. Finansowanie działalności stowarzyszeń obywatelskich opiera się głównie na składkach członkowskich, ale może ją również finansować firma, która jest założycielem stowarzyszenia i finansuje je ze swoich funduszy. Ważnym źródłem finansowania są dotacje z budżetu państwa podzielone przez ministerstwa, ale również i dotacje od władz lokalnych. Stowarzyszenia obywatelskie mogą wykorzystywać środki w formie darowizn od osób fizycznych z Republiki Czeskiej. Rzadziej są to środki z zagranicy, ponieważ każde państwo ma inne warunki darowizny i nie istnieje jednolity system. Znaczne 30

5 środki przekazują na fundacje, które istnieją w kraju i za granicą. Ważnym źródłem finansowania jest finansowanie z działalności własnej i dochodów z własnego majątku. Muszą być one wykorzystane wyłącznie do finansowania podstawowej misji stowarzyszenia. Stowarzyszenia obywatelskie prowadzą księgowość tak samo jak spółki prywatne. W rozporządzeniu nr 504/2002 jest wskazane, że mogą one prowadzić księgowość w uproszczonym zakresie. Forma ta obejmuje pozycje korekcyjne i rezerwy tylko według ustawy o rezerwach, nie wyceniają majątku i wierzytelności według wartości rzeczywistej. Sprawozdanie finansowe sporządzone jest w uproszczonej formie, w bilansie są umieszczone pozycje majątku i inne aktywa, wierzytelności i inne pasywa. Jak wskazano na portalu administracji publicznej Republiki Czeskiej, w stowarzyszaniu obywatelskim mogą działać jednostki organizacyjne, kluby, drużyny. Są trzy możliwości ich powstania: 1. Jednostka organizacyjna z własną osobowością prawną musi być ona określona w statucie organizacji, żeby mogła działać we własnym imieniu. Jednostka musi złożyć wniosek do czeskiego Urzędu Statystycznego w sprawie przydziału numeru identyfikacyjnego. 2. Jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która nie może, nawet w ograniczonym stopniu, działać we własnym imieniu. 3. Drużyna/klub jest odrębną osobowością prawną, czyli stowarzyszeniem obywatelskim, które ma własny statut zarejestrowany w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Statut towarzystwo-córki nie może być sprzeczny ze statutem pierwotnego stowarzyszenia. W przypadku zakończenia działalności stowarzyszenia obywatelskiego istnieją dwie jego formy. Pierwsza to decyzja jego członków, a druga to rozwiązanie działalności przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Przy zakończeniu działalności można majątek rozdzielić pomiędzy członków. Jeżeli już dojdzie do likwidacji stowarzyszenia, to kroki z tym związane nie są regulowane prawem. Kroki związane z likwidacją muszą być wprowadzone do statutu, a majątek po likwidacji rozdzielony pomiędzy członków. Stowarzyszenie obywatelskie może połączyć się z innym stowarzyszeniem. Z tego wynika, że zostanie stworzone nowe stowarzyszenie obywatelskie, lub nadal działa jedno z połączonych stowarzyszeń, a drugie zanika. Połączenie wymaga wyrażenia zgody na posiedzeniu ogólnym obydwu stowarzyszeń i zgłoszenia tego faktu do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Z wyżej podanych informacji wynika, że statut stowarzyszenia jest drugim najważniejszym dokumentem i z tego powodu nie powinien być sporządzony tylko formalnie. Członkowie, którzy są założycielami, powinni liczyć się z możliwymi problemami, a następnie wprowadzić je do statutu łącznie z ich rozwiązaniem, by zapobiec ewentualnym sporom. Część statutu, która dotyczy gospodarowania stowarzyszenia obywatelskiego, musi opierać się na obowiązujących przepisach (tzn. na ustawie o rachunkowości, przepisach podatkowych). Statut powinien zawierać: - wykaz źródeł finansowania czynności stowarzyszenia obywatelskiego, tzn. dochodów, - wskazanie majątku stowarzyszenia przy założeniu (wartość i identyfikacja majątku), 31

6 32 - informacje, gdzie majątek stowarzyszenia jest ulokowany i umiejscowiony, - kto ma prawo dysponować środkami finansowymi i dalszym majątkiem (łącznie z np. ulokowanie ksiąg księgowych i dalszej ewidencji księgowej). 3. Środki finansowe organizacji non-profit Do zmieniających się warunków na rynku, oprócz firm wykazujących zysk, musi dostosować się także organizacja non-profit. Organizacja non-profit musi być dynamiczna i elastyczna, by jej działalność była nakierowana na efektywne funkcjonowanie. Na zabezpieczenie swych potrzeb potrzebuje przede wszystkim pieniędzy i ludzi. Według M. Šedivego i O. Medlíkovej know-now organizacji nonprofit przyczynia się do jej sukcesu. Określa się je głównie wg następujących punktów: - ma jasne przesłanie/cel; potencjalni klienci zaraz rozpoznają, w jakim celu stowarzyszenie obywatelskie jest założone i w jakim kierunku będzie jego działalność skierowana, - planuje strategicznie, a swój plan może wytworzyć w postaci np. punktów, - jego organy statutowe (Rada) funkcjonują sprawnie, działają nie tylko jako przedstawiciele organizacji non-profit, ale również jako kierownicy jego członków w celu wspomagania i informowania o czynności organizacji, - można o nim słyszeć, a to szczególnie ze względu na pozytywną ocenę członków organizacji lub jej klientów, którzy korzystają z udzielanych usług. Organizacja może skupić się na swej promocji, koszty te jednak będą odzwierciedlone w gospodarowaniu organizacji, a to nie musi być w każdym przypadku dla niej korzystne, - rozwój kultury firmowej, gdzie członkowie lub pracownicy wiedzą, jak organizację prezentować i w jaki sposób reagować przy komunikacji z osobami z zewnątrz, i jak oferować usługi lub produkty, - interesuje się przyszłością i jest w stanie oszacować zmiany w związku z rozwojem produktów i ocenić otoczenie konkurencyjne, - ma widoczne procesy wewnętrzne i reguły, - ma wiele źródeł finansowania i fundraisera. Ogólnie warunków tych nie spełnia każda organizacja non-profit, choć oczywiście ich spełnienie byłoby najlepszym dla tego rodzaju organizacji. Organizacja non-profit zależna jest od czynnika ludzkiego. Od tego czynnika uzależnione jest poszukiwanie niezbędnych środków finansowych. Organizacja może zaoszczędzić na ludziach, kiedy zamiast zatrudniania osób przyjmowani są wolontariusze, a organizacja non-profit zaoszczędzone zasoby może wykorzystać na inne cele związane ze swoją misją. Dobrowolność opiera się na pracy bez wynagrodzenia, wynika z chęci pomocy z własnej woli. Wolontariusze pracujący w pozarządowych organizacjach non-profit mają kilka powodów, dla których dołączają do organizacji, na przykład cieszy ich praca z ludźmi, zdobywają nowe doświadczenia i wiedzę. Głównie chodzi o członków organizacji, ponieważ musi istnieć ktoś, kto będzie pracował w tej instytucji i będzie stać w czele innych, którzy w niej pracują. Kierownik powinien posiadać umiejętności menedżerskie i jak inne

7 osoby zatrudnione w organizacji musi umieć komunikować się z otoczeniem, nie tylko z członkami organizacji. W istnieniu organizacji non-profit zdarzają się często jednak i negatywne elementy. Przede wszystkim wciąż występuje scentralizowany charakter systemu finansowania sektora publicznego, tzn. relokacja środków z poziomu centralnego. Ostateczna pozycja władz regionalnych i centralnych rozwiązałaby ten problem. Zakres darowania rozwija się powoli, powodem tego jest nieufność wobec organizacji non-profit. Darczyńcy raczej skupiają swą uwagę na sponsoringu, który obejmuje ulgi podatkowe i często wiąże się z własną reklamą. Dalszym problemem jest rywalizacja pomiędzy już istniejącymi organizacjami non-profit, które utrzymują podejście konserwatywne i zachowują swą wygodną historyczną pozycję w podejściu do zasobów państwowych, wykorzystują odziedziczony majątek i pieniądze ze składek członkowskich. Organizacje te mają masowe poparcie, a ich tożsamość jest oparta na tradycyjnych wartościach. W przeciwieństwie do nich funkcjonują organizacje nonprofit, które dążą do dalszych zmian, zwłaszcza w systemie finansowania publicznego. Choć są one mniejsze, ale za to bardziej ekspansywne, dążą do usunięcia z sektoru non-profit organizacje już istniejące. Drugim ważnym elementem istnienia organizacji non-profit są pieniądze. Jak stwierdza S. Škarabelova, finansowanie organizacji non-profit pochodzi z wielu źródeł. Powiązanie organizacji non-profit z publicznym systemem budżetowym może być dwojakiego rodzaju: - bezpośrednie organizacjom tym udzielane są dotacje, subwencje, wsparcie finansowe z budżetu publicznego i inne dotacje mające różny charakter, - pośrednie gdzie istnienie organizacji zapewniają dary sponsorów i fundusze podmiotów profitowych lub osób objętych prawem podatkowym. 4. Źródła finansowania publicznego Chodzi o zapewnianie środków finansowych z budżetów publicznych, instytucji publicznych, tzn. od państwa i samorządów. System ten opiera się na polityce dotacji i obejmuje oprócz dotacji i zamówień publicznych umowy o świadczeniu usług, jak również na dotacjach na podstawie ustawy, dotyczącej głównie organizacji kościelnych, szkół publicznych i prywatnych. Przydzielenie dotacji nie podlega żadnej ustawie. Stowarzyszenia obywatelskie oraz spółki publiczne mogą otrzymać dotacje z budżetu państwa lub z budżetu gminy. Od nie można udzielać dotacji fundacjom. Stosunki finansowe budżetu państwa reguluje ustawa nr 576/1990 o zasadach budżetowych Republiki. Dotacje są przyznawane docelowo, przede wszystkim na określone zdarzenia, programy lub wg uprzednio określonych potrzeb w konkretnych dziedzinach. Podstawą do udzielenia dotacji jest opracowanie projektu danej organizacji non-profit. Dla stowarzyszeń obywatelskich istnieje możliwość udzielenia dotacji docelowych, które rozdzielane są za pośrednictwem wyspecjalizowanych organów administracji centralnej, jak np. zasady profesjonalne. O podziale dotacji poszczególnych władz centralnych ze środków finansowych poszczególnych rozdziałów decyduje Parlament Republiki 33

8 Czeskiej. Rozdzielanie dotacji nie jest ustalane na wiele lat, a wynika z rocznego budżetu, w przypadku którego nie można podejmować zobowiązań na okres wieloletni. Jeżeli stowarzyszenie obywatelskie działa w ramach określonej gminy, to środki finansowe mogłyby być udzielone z budżetu konkretnej gminy, ponieważ czynność, którą stowarzyszenie wykonuje, będzie dotyczyć obywateli żyjących w danym regionie. Na jakiej zasadzie opiera się udzielanie dotacji, subwencji i stawek z budżetu państwa? Według informacji udzielanych na portalu administracji publicznej wsparcie finansowe można uzyskać: - po spełnieniu określonych warunków chodzi o organizacje, które mogą uzyskać wsparcie na podstawie ustawy (dotyczy to tylko partii politycznych, Kościołów i związków religijnych), - o dofinansowanie w formie dotacji mogą ubiegać się organizacje, które są organizacjami non-profit (np. na prowadzenie akcji antynarkotykowych), - o dotacje mogą ubiegać się organizacje i wszystkie podmioty (np. dla wsparcia badań i rozwoju). Dotacje i subsydia przyznają organizacjom non-profit również fundusze państwowe, powiatowe lub gminne. Sytuacja w funduszach lokalnych jest bardzo niejasna, ponieważ cel i warunki przyznawania dotacji określają powiat i gmina samodzielnie w ramach swej własnej działalności. Organem rządowym, który koncentruje, omawia i przedkłada materiały dotyczące organizacji non-profit i materiały dotyczące stwarzania odpowiednich warunków dla ich istnienia i działalności, jest Rada Rządu ds. Organizacji Pozarządowych. Jej główne zadania to ocena i realizacja konceptualnych podstaw decyzji rządu w sprawie wsparcia organizacji pozarządowych, środków prawnych i politycznych w odniesieniu do warunków ich działania. Monitoruje i komentuje przepisy dotyczące statusu i działalności organizacji non-profit. Rada Rządu jest aktywnym organem rządowym, który koordynuje współpracę pomiędzy ministerstwami, innymi agencjami administracyjnymi i samorządem terytorialnym na rzecz organizacji pozarządowych, interesuje się również polityką dotyczącą dotacji z budżetu publicznego. Część zadań Rady dla organizacji non-profit obejmuje analizę i publikowanie informacji na temat statusu tych organizacji w ramach Unii Europejskiej, chodzi głównie o zaangażowanie się Republiki Czeskiej w Unii Europejskiej w odniesieniu do organizacji pozarządowych i środków finansowych z nimi związanych. Zadaniem Rady jest analiza informacji dotyczących dotacji z budżetu publicznego dla organizacji non-profit oraz proces ich uwalniana i wykorzystania. System udzielania finansowego wsparcia publicznego nie jest prosty. Dla uzyskania środków finansowych z instytucji publicznych w formie dotacji musi być złożony wniosek, w którym oprócz danych wnioskodawcy musi być podana nazwa projektu, jego lokalizacja i przeznaczenie. Muszą też być wskazane powody, dlaczego projekt jest potrzebny i czego dotyczy. Jak wskazuje P. Šobáňova, system ten podlega ścisłym procedurom i często zdarza się, że na początku organizacja non-profit finansuje projekt sama, a środki od państwa otrzymuje dopiero po jego ukończeniu. Do tego procesu mogą włączyć się tylko organizacje, które mają wystarczająco duży 34

9 kapitał na prefinansowanie projektu. Tendencja ta występuje głównie w ramach funduszy strukturalnych i często jest wymagane również partnerstwo z innymi organizacjami lub współpraca z innymi podmiotami. Wniosek o dotację składa się na różnych poziomach, które muszą być również wskazane. Może on być na poziome powiatowym, regionalnym, krajowym lub międzynarodowym. Częścią wniosku jest budżet projektu, w którym znajduje się lista kosztów i jej wysokość w kwocie pieniężnej, która będzie potrzebna do jego realizacji. W wypadku, gdy organizacja non-profit będzie finansować projekt także z innych źródeł, to i te informacje muszą być wskazane we wniosku. Musi być podana informacja, czy organizacja liczy na środki ze współudziału innego podmiotu w projekcie. Organizacjom non-profit udzielane są środki finansowe na ich działalność po realokacji z budżetu państwa do biur regionalnych oraz władz lokalnych i miejskich. Są to dotacje na pokrycie kosztów przeznaczonych zarówno na sprzęt, jak również i na rozszerzenie usług. Udzielenie dotacji uzależnione jest od spełnienia określonych warunków. Między państwem i organizacjami non-profit musi istnieć zaufanie, które polega przede wszystkim na tym, że udzielone środki finansowe nie będą nadużywane, a oferowane usługi będą mieć odpowiedni poziom. Jest to długi proces, a organizacje pozarządowe muszą znać określone zasady, przestrzegać je i stosować się do ogólnie obowiązujących przepisów. Nie można liczyć tylko na pomoc finansową państwa. Stowarzyszenie obywatelskie powstało w celu zapewnienia wzajemnie korzystnych usług dla swych członków, z tego wynika, że powinno działać głównie w oparciu o fundusze prywatne. Udzielanie dotacji z budżetu państwa stopniowo się rozwija i przykładowo można tutaj wskazać finansowanie w edukacji, gównie w szkołach religijnych, ale również w szkołach prywatnych, które są organizacjami non-profit. Kolejnym obszarem jest obszar zdrowia, gdzie organizacje non-profit związane są z systemem ubezpieczeń zdrowotnych. Zdarza się, że organizacje non-profit manipulują dotacjami, więc państwo zastrzega sobie prawo do przeprowadzenia kontroli. Do głównych działań, które są wskazane na stronie internetowej Ministerstwa Finansów w zakresie udzielania dotacji państwa, należy znaczne zlimitowanie wynagrodzeń funkcjonariuszy i pracowników, ograniczenie opłat na poczęstunki i koszty podróży zagranicznych (z wyjątkiem pobytów dzieci, reprezentacji drużyn sportowych itp.), możliwość dotowania innych osób fizycznych i prawnych. Istnieje też ważne ograniczenie, które polega na ustaleniu 70% niezbędnych środków do zapewnienia odpowiedniego programu. Poszczególne ministerstwa mają ustalone swoje warunki dotowania i organizowania postępowań. Dzięki państwu można uzyskać źródła finansowania tzw. pomocy zagranicznej. W maju 2004 r. Republika Czeska przystąpiła do Unii Europejskiej i od tego czasu dla organizacji non-profit rozszerzyły się możliwości, jak uzyskać środki finansowe w ramach różnych programów: chodzi o programy operacyjne, które są zarządzane na poziomie administracji krajowej i regionalnej oraz tzw. programy komunitarne, wspólne dla wszystkich krajów UE. Unia Europejska przekazała pierwsze środki finansowe z Funduszy strukturalnych w ramach Programów Operacyjnych (PO) w 2004 roku. Do celów PO 35

10 należały infrastruktura, przemysł i biznes, rozwój zasobów ludzkich, rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa, wspólny regionalny PO. Tzw. pomoc zagraniczną udzielał również program PHARE, który koncentrował środki z Unii Europejskiej, zarówno w programach krajowych, jak i programach międzynarodowych. Możliwość uzyskania dotacji dotyczy PO w dziedzinach: - zintegrowany program operacyjny, - PO transport, - PO zasoby ludzkie i zatrudnienie, - PO przedsiębiorczość i innowacje, - PO badania i rozwój innowacji, - PO edukacja i konkurencyjność, - PO środowisko życiowe. Organizacje non-profit mogą korzystać na podstawie wniosków o dotacje środków z poszczególnych programów tematycznych, zgodnie z kierunkiem swej działalności. W przeglądzie głównych programów podane są informacje o tym, kto może ubiegać się o dotacje z UE, jaki jest cel programu, a zwłaszcza o wysokości udzielanych środków. Wykorzystanie tych środków jest możliwe tylko wtedy, kiedy jest opracowany projekt dobrej jakości. Wsparcie funkcjonowania organizacji nonprofit, aby wykorzystywały sposobność uzyskiwania finansów z UE jest konieczna. Byłoby szkoda nie wykorzystać w okresie dotacji z funduszy UE, które są dla Czech pierwszą, a zarazem ostatnią możliwością uzyskania tak ważnego wsparcia finansowego. 5. Finansowanie ze źródeł prywatnych Źródła prywatne stanowią zarówno indywidualne, jak i firmowe (przedsiębiorcze) darowizny, środki z fundacji krajowych i zagranicznych, ale i własne dochody organizacji non-profit, które uzyskała z własnej działalności gospodarczej, ze składek członkowskich lub część dochodów z loterii i gier. Środki finansowe można uzyskać ze środków dużych korporacji w sektorze prywatnym. Podmioty mogą wspierać czynności charytatywne i oferować dary finansowe lub materialne. Darowizna tworzy niezastąpioną okazję dla firmy i zapewnia jej nie tylko strategię komunikacyjną, ale również długoterminowe zobowiązanie. Dla firmy może to oznaczać wykorzystanie możliwości do pokazania się, ale może to być i część planowanego procesu wzrostu wartości swoich marek. Firmy często udzielają darów organizacjom non-profit działającym w dziedzinie, w której firma może wykorzystać formę reklamy, w dziedzinie sportu, kultury, edukacji lub usług społecznych. Firmy i przedsiębiorstwa są motywowane interesami gospodarczymi i darowizna jest prowadzona w dziedzinie sponsoringu i filantropii. Według P. Šobáňovej podmioty te wspomagają obszary bezpieczne i niekontrowersyjne, a następnie mogą wspierać te organizacje przez okres aż 3 lat. Jest to jednak ocena subiektywna i często jest stosowana jako zasada wzajemności. Dalszą motywacją dla przedsiębiorstw, by udzielały darowizn, jest możliwość odliczenia pomocy finansowej organizacji non-profit od podstawy opodatkowania. 36

11 Stałą i interesującą grupą do pozyskiwania darów są indywidualni darczyńcy, którzy nazywani są donatorami. Grupę tę tworzą przede wszystkim członkowie organizacji, wolontariusze, pokrewne grupy docelowe i ludzie z podobnymi zainteresowaniami. Zazwyczaj chodzi o źródło krótkotrwałe i często nieplanowane, kiedy przytrafi się okazja, by zapewnić jednorazowy datek na akcję lub na wsparcie jakiegoś projektu. Mimo że liczba indywidualnych darczyńców nie jest wystarczająca do zapewnienia sfinansowania samodzielnego projektu bez innych podmiotów, to pomoc darczyńców jest bardzo przydatna. Jak stwierdzają K.B. Hopkins i C.S. Friedman, w USA najważniejszym źródłem wspierania organizacji non-profit są właśnie donatorzy. Indywidualne wsparcie ogólnie można podzielić na dwie kategorie wsparcie darczyńców i wsparcie członków. Darczyńcy są przez organizację często poszukiwani, ponieważ, w przeciwieństwie od przedsiębiorstw lub fundacji, nie mają ustanowionego terminu składek, a zasady, które przewidują udzielanie darowizny nie są ściśle sprecyzowane, a zwłaszcza nie dochodzi do biurokratycznego obciążenia. Autorki podkreślają jeszcze, że innym powodem faworyzowania indywidualnych darczyńców są ich szerokie kontakty w biznesie, polityce i środowiskach społecznych, i mogą mieć wpływ na uzyskanie środków finansowych od innych organizacji, w tym innych osób, firm i fundacji. Brakiem może być nieoczekiwane wycofanie się ze wsparcia organizacji bez żadnego wyjaśnienia lub ostrzeżenia. Organizacje non-profit mogą wytwarzać dochód w ramach swej działalności podstawowej, dla której zostały założone i która jest określona w ich statucie. Organizują koncerty i imprezy charytatywne, zbiórki publiczne, bale, wymiany lub loterie. Mogą udzielać konsultacji, organizować kursy, usługi z wykorzystaniem technik komputerowych, wykłady, seminaria edukacyjne, ale również sprzedawać produkty własnych działań. Organizacje non-profit mogą uzyskać dochody w ramach dodatkowej, uzupełniającej czynności, czasami określanej jako działalność gospodarcza. Mogą czerpać dochody np. z realizacji zamówień publicznych, z reklamy lub dzierżawy. Jednak należy zauważyć, że sytuacja ta nie jest taka sama dla wszystkich organizacji non-profit, ponieważ regulacje prawne ograniczają działalność gospodarczą w przypadku organizacji takich jak organizacje pożytku społecznego, lub całkowicie zakazują takiej czynności fundacjom, partiom politycznym itp. Aby utrzymać niezależność finansową od źródeł publicznych, ważnym środkiem są dochody z własnej działalności. W Republice Czeskiej można również uzyskać środki finansowe z fundacji, które są niezależne. Fundacje tworzą docelowe stowarzyszenie majątkowe i mogą udzielać środków finansowych na rzecz trzecich osób. W podobny sposób działają i fundacje, które wspierają publiczne cele, którymi są cele stowarzyszeń obywatelskich. Fundacje nie mogą udzielać darów rzeczowych, ale tylko wsparcie finansowe. Pieniądze można otrzymać na podstawie rozwiązywania problemu organizacji non-profit lub w celu pomocy w nieoczekiwanych wypadkach. Jak pisze P. Šobáňova, jeśli czynność organizacji non-profit będzie ciekawa dla fundacji, to ta może udzielić środków na okres aż pięciu lat. Nie jest konieczne, aby organizacja 37

12 wykazywała całość administracji, wystarczy kontrola ze strony fundacji i oświadczenie, że udzielone pieniądze są rzeczywiście źródłem pomocy. Wykorzystywanie krajowych i prywatnych środków finansowych, uzupełniają zagraniczne środki finansowe. Zagraniczne źródła można podzielić na dwie części, pierwszą tworzą źródła państwowe, które są zyskiwane z Unii Europejskie i z ambasad poszczególnych państw, drugą tworzą źródła pozarządowe, którymi są fundacje z zagranicy z filią w Republice Czeskiej, np. Mott Foundation. 6. Pośrednie źródła finansowania Pośrednim źródłem finansowania są ulgi podatkowe organizacji non-profit. Ulgi dla organizacji non-profit można zauważyć np. w dziedzinie podatku dochodowego, podatku od spadków i darowizn, podatku od nieruchomości i podatku drogowego. Obecna regulacja prawna o podatku dochodowym dla organizacji nonprofit zapewnia znaczne korzyści w przypadku podstawy opodatkowania do 3 mln CZK. W przypadku podatku od wartości dodanej obowiązują specjalne, ulgowe warunki wobec związków zawodowych i fundacji, Kościołów i stowarzyszeń religijnych oraz partii politycznych. Jeżeli powyżej wskazane organizacje non-profit wykonują tylko czynności, dla których były założone, to nie muszą się rejestrować jako podatnicy VAT. Ta sama zasada odnosi się i do organizacji non-profit, które wykazują aktywną działalność w dziedzinie edukacji, służby zdrowia, pomocy społecznej lub prowadzą loterie i inne podobne gry. Podsumowanie Organizacje non-profit są nieodzowną częścią systemu gospodarczego. Ich praca wspomaga świadczenie usług obywatelom i rozwija obszary, które nie są dla sektora profitowego ciekawe, lub nie przynosiłyby dostatecznego zysku. Choć warunki powstania są często bardzo proste, zapewnienie istnienia i rozwój są głównymi problemami, wymagającymi odpowiedniego wsparcie finansowego i narzędzi marketingowych. Organizacje non-profit wykorzystują narzędzia marketingowe w inny sposób lub po prostu myślą o użyciu tych narzędzi, ale nie mają pojęcia o ich zastosowaniu w dziedzinie swej działalności. Strategia finansowania dla organizacji przedstawia taką działalność, jaką osiągnie organizacja w celu realizowania określonych celów, dla których istnieje. 38

13 Bibliografia Bárta, J. Strategické plánování pro neziskové organizace. 1. Praha: Nadace rozvoje občanské společnosti, ISBN Boukal, Petr, et al. Ekonomika a řízení neziskových organizací. 1. Praha: Nakladatelství Oeconomica, ISBN Čihovská, V. et al. Marketing neziskových organizácií. Bratislava: Eurounion, ISBN Drucker, P.F. Řízení neziskových organizací: Praxe a principy. Translated by Ivan Bureš. 1. Praha: Management Press, ISBN Foret, M. Marketing pro začátečníky. 1. Brno: Computer Press, ISBN Foret, M. Marketingový průzkum: Poznáváme svoje zákazníky. 1. Brno: Computer Press, ISBN Hamerníková, B. Financování ve veřejném a neziskovém nestátním sektoru. 1. Praha: Eurolex Bohemia, s.r.o., ISBN Hannagan, T.J. Marketing pro neziskový sektor. 1. Praha: Management Press, ISBN Harasimová, S. Marketing ve veřejné správě. 1. Opava: Nakladatelství OPTYS, ISBN Hopkins, K.B., Friedman, C.S. Successful Fundraising for Arts and Cultural Organizations. 2. Westport: The Oryx Press, ISBN Ledvinová, J., Pešta, K. Základy fundraisingu aneb jak získat peníze pro prospěšnou činnost. 1. Praha: Informační centrum nadací a jiných neziskových organizací, Marek, D., Kantor, T. Příprava a řízení projektů strukturálních fondů Evropské unie. 1. Brno: Společnost pro odbornou literaturu - Barrister and Principal, ISBN Marková, H. Fundraising 96: finanční zdroje pro neziskové organizace. 1. Praha: Asociace Brontosaura, ISBN Novotný, J., LUKEŠ, M. et al. Faktory úspěchu nestátních neziskových organizací. 1. Praha: Nakladatelství Oeconomica, ISBN Rektořík, J. et al. Organizace neziskového sektoru: Základy ekonomiky, teorie a řízení. 3. aktualiz. vyd. Praha: Ekopress, s.r.o., ISBN Rosenmayer, T. Ekonomické výsledky občanských sdružení v roce 2004: Projekt Ekonomika občanských sdružení. Brno: Centrum pro výzkum neziskového sektoru, ISBN Růžičková, R. Neziskové organizace: Vznik, účetnictví, daně. 10. aktualiz. vyd. Olomouc: Nakladatelství ANAG, ISBN Schaad, M. Neziskové organizace v ekonomické teorii: Analýza vývoje a motivace bezplatných dobročinných aktivit. 1. Brno: Masarykova univerzita v Brně, ISBN Svoboda, F. Filantropie: Distanční studijní opora. 1. Brno: Masarykova univerzita, ISBN Šedivý, M., Medlíková, O. Úspěšná nezisková organizace. 1. Praha: Grada Publishing, ISBN Ševčík, P. et al. Jak získat peníze od státu, bank a EU. 1. Praha: Newfinances, s.r.o., ISBN ŠImková, E. Management a marketing v praxi neziskových organizací. 2. Hradec Králové: Nakladatelství GAUDEAMUS, ISBN Škarabelová, S. Marketing ve veřejném sektoru. 1. Brno: Masarykova univerzita, ISBN Škarabelová, S. Když se řekne nezisková organizace: příručka pro zastupitele krajů, měst a obcí. 1. vyd. Brno: Masarykova univerzita, ISBN Šobáňová, P. Fundraising. 2. Ostrava: Ostravská univerzita, ISBN Zákon č. 586/1992 Sb., o daních z příjmů 27. Zákon č. 83/1990 Sb. o sdružování občanů

14 28. Zákon č. 227/1997 Sb. o nadacích a nadačních fondech 29. Zákon č. 248/1995 Sb. o obecně prospěšných společnostech 30. Zákon č. 576/1990 Sb. o pravidlech hospodaření s rozpočtovými prostředky ČR 31. Zákon č. 117/2001 Sb. o veřejných sbírkách NON-PROFIT ORGANIZATIONS IN THE CZECH REPUBLIC Abstract: Nonprofit organizations for their existence and maintenance have the same need as the profit sector, and that is the sufficient funding. It is possible to use some several forms of raise funds for nonprofit organizations. The knowledge of these chances and their support must be included in the funding strategy of the organization. Access to marketing nonprofit organizations can raise awareness about them and helped to obtain funding towards the realization of business goals of the organization. Key words: nonprofit organization, funding, resources of funding, kind of organizations, civic association 40