SZKOŁA MARZEŃ Program zwiększania szans edukacyjnych uczniów z gmin wiejskich

Transkrypt

1 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 1 SZKOŁA MARZEŃ Program zwiększania szans edukacyjnych uczniów z gmin wiejskich Poradnik dla szkół

2 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 2 Projekt graficzny i skład: Darek Pepłoński Projekt okładki: Stefan Nyka Zdjęcia: Agencja Gazeta: Grażyna Jaworska (str. 53) CEO: (str. 14, 16, 24, 44, 52 ) Zbiory prywatne: Piotr Grubek (str. 56), Jarosław Skrzeczkowski (str. 10, 22) ISBN Centrum Edukacji Obywatelskiej Druk: Gerhard Sp. z. o.o., Łomianki

3 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 3 SZKOŁA MARZEŃ Program zwiększania szans edukacyjnych uczniów z gmin wiejskich Poradnik dla szkół Redakcja: Adam Czetwertyński Julia Jastrzębska Autorzy: Jadwiga Bogucka Agnieszka Borek Grażyna Czetwertyńska Dominika Diakiewicz Grzegorz Mazurkiewicz Maria Holzer Iwona Kania Ewa Kozłowska Małgorzata Leszczyńska Tomasz Magnowski Elżbieta Nerwińska Maria Sokołowska Jacek Strzemieczny Agnieszka Szczurek Krystyna Szmigel Organizatorzy programu: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Program współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Warszawa 2005

4 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 4

5 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 5 SPIS TREŚCI WSTĘP PRIORYTETY - OPIS, PRZYKŁADY DZIAŁAŃ Priorytet 1. Rozwój szkoły w kierunku zapewnienia równych szans edukacyjnych uczniom, w tym uczniom niepełnosprawnym Priorytet 2. Umożliwienie uczniom zdobywania dodatkowej wiedzy i umiejętności w kontekście wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej i zawodowej Priorytet 3. Kształtowanie u uczniów aktywnych postaw wobec przemian społecznych Priorytet 4. Wzmocnienie roli szkoły w aktywizowaniu społeczności lokalnych wokół wspólnych działań na rzecz edukacji i wychowania młodzieży Przykłady, czyli jakie projekty realizują szkoły w Polsce SPOSOBY PRACY W SZKOLE MARZEŃ Jakość pracy szkoły Plan rozwoju szkoły Pięcioletni plan rozwoju szkoły Roczny plan rozwoju szkoły Planowanie działań w ramach Szkoły marzeń Metoda projektu Wykorzystywanie egzaminów zewnętrznych w planowaniu pracy szkoły Monitoring i ewaluacja w Szkole marzeń PROPOZYCJE SZKOLEŃ SZKOŁY MARZEŃ Szkolenie wprowadzające Warsztat dla przedstawicieli środowiska lokalnego Praca z uczniami metodą projektu - szkolenie przez internet Jak motywować uczniów do nauki - szkolenie przez internet Ocenianie kształtujące - szkolenie przez internet Wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych w doskonaleniu pracy dydaktycznej szkoły - szkolenie przez internet Poradnictwo zawodowe, orientacja i informacja zawodowa Tworzenie drużyny harcerskiej - harcerstwo w Szkole marzeń Gminna strategia nauczania języków obcych ZASADY KONKURSU GRANTOWEGO ZAŁĄCZNIKI Wniosek o dotację w ramach programu Szkoła marzeń Załączniki do wniosku Kwestionariusz udziału w szkoleniach - załącznik A (z generatora) Deklaracja jednokrotnego udziału szkoły w programie Dotacje dla szkół na projekty rozwojowe - załącznik B (z generatora, do podpisu) Deklaracja organu prowadzącego szkołę wnioskującą o przystąpienie do programu Szkoła marzeń - załącznik F Deklaracje o współpracy instytucji i organizacji partnerskich - załącznik G Deklaracja samorządu terytorialnego o kontynuacji finansowania działań projektu w latach załącznik H Formularz oceny formalnej projektu w ramach programu Szkoła marzeń Formularz oceny merytorycznej projektu w ramach programu Szkoła marzeń Sprawozdanie finansowe - formularz Wzór koperty

6 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 6

7 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 7 WSTĘP Czym jest Szkoła marzeń? To program finansowany przez Europejski Fundusz Społeczny i budżet państwa (MENiS), mający na celu zwiększanie szans edukacyjnych i życiowych uczniów szkół wiejskich dzięki wspólnej pracy nauczycieli, zaangażowaniu społeczności lokalnej i stworzeniu lokalnych programów rozwoju oświaty. Program Szkoła marzeń prowadzą: Centrum Edukacji Obywatelskiej, Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej wraz z partnerami ogólnokrajowymi: Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności, Krajowym Ośrodkiem Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli, Progress s c. oraz Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Krakowie. We wszystkich województwach program prowadzony będzie przez partnerów regionalnych wybrane placówki doskonalenia nauczycieli, które na potrzeby programu utworzą regionalne ośrodki konsultacyjne. Poziom edukacji oferowanej dzieciom i młodzieży wiejskiej ma zasadnicze znaczenie dla ich szans w przyszłości. Podniesienie jakości pracy szkoły może te szanse zwiększyć. Mówiąc o pracy szkoły mamy na myśli zespół doświadczeń edukacyjnych, oferowanych przez szkołę uczniom, służących przygotowaniu ich do życia społecznego i tym samym do pracy zawodowej. Tak rozumianego celu działania szkoły nie da się osiągnąć w ramach działań ograniczonych do samych tylko lekcji w klasie szkolnej. Należy wziąć pod uwagę wszelkie formy opieki, wychowania, zajęć pozalekcyjnych oraz aktywności uczniów i szkolnej społeczności w środowisku lokalnym. Wymaga to właściwej realizacji odpowiedniego programu szkolnego, w tym przygotowania uczniów do uczenia się przez całe życie. Niezbędna jest praca zespołowa nauczycieli, skupienie uwagi na procesie uczenia się każdego ucznia, rozwijaniu jego pasji, zainteresowań i motywacji. Służyć temu może stosowanie metody projektów i ocenianie nastawione na pomaganie uczniom w uczeniu się. Szkoły wiejskie mogą mieć jednak trudności z samodzielną realizacją tak nakreślonego celu. Muszą zatem uzyskać wsparcie społeczności lokalnej i aktywnie współpracować z innymi szkołami i instytucjami w swoim środowisku. Ambitny cel zwiększenia szans edukacyjnych i życiowych wymaga zaangażowania szkół kształcących dzieci wiejskie na różnych etapach oraz współpracy i mobilizacji całej społeczności lokalnej. Powstanie takiej szerokiej koalicji powinno doprowadzić do przygotowania i następnie wprowadzenia w życie przez samorząd terytorialny długookresowych planów rozwoju oświaty, nastawionych na zwiększanie szans edukacyjnych i życiowych dzieci i młodzieży. *** Adresatami programu Szkoła marzeń są szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne oraz zespoły szkół z gmin wiejskich, a także szkoły ponadgimnazjalne i policealne spoza gmin wiejskich, w których przynajmniej 35% uczniów pochodzi z miejscowości znajdujących się w gminach o charakterze wiejskim. 7

8 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 8 8 WSTĘP Uczestnictwo w programie polega na zaplanowaniu przez szkoły działań, dzięki którym realizowane będą projekty, podporządkowane czterem priorytetom wyznaczonym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu. Są to: Rozwój szkoły w kierunku zapewnienia równych szans edukacyjnych uczniom, w tym uczniom niepełnosprawnym, Umożliwienie uczniom zdobywania dodatkowej wiedzy i umiejętności w kontekście wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej i zawodowej, Kształtowanie u uczniów aktywnych postaw wobec przemian społecznych oraz Wzmocnienie roli szkoły w aktywizowaniu społeczności lokalnych wokół wspólnych działań na rzecz edukacji i wychowania młodzieży. Zgłoszenie do programu wymaga przedstawienia planów działań: pięcioletniego, rocznego i zaplanowania działań bezpośrednio związanych ze Szkołą marzeń. Działania te muszą uwzględniać co najmniej jeden z pierwszych trzech priorytetów oraz obowiązkowo priorytet czwarty. Na ich realizację każda szkoła może uzyskać dofinansowanie w wysokości kilkudziesięciu tysięcy złotych. Dokładne informacje na temat tego, kto może uczestniczyć oraz jak zgłosić się do programu, znajdują się w rozdziale Zasady konkursu grantowego oraz w internecie na stronie: www. szkolamarzen. edu. pl. Podczas trwania programu organizatorzy zaoferują szkołom w nim uczestniczącym możliwość udziału w szkoleniach wprowadzających do programu, w szkoleniach w zakresie budowania lokalnej koalicji wokół idei zwiększania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, a także z zakresu metod nauczania. Prowadzone będą między innymi kursy internetowe na temat pracy z uczniami metodą projektów, wprowadzania w szkole systemu oceniania wspierającego uczenie się, sposobów motywowania uczniów do nauki oraz wykorzystywania wyników egzaminów zewnętrznych w planowaniu pracy szkoły. W ramach Szkoły marzeń udostępniona będzie platforma internetowa, na której zostaną umieszczone wszystkie informacje o projekcie, materiały pomocnicze do tworzenia programów rozwoju szkół oraz planowania działań czterech priorytetów konkursu, liczne przykłady ze szkół, scenariusze zajęć, odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Każda szkoła będzie miała w internecie swoją stronę, będącą jej wizytówką. Uruchomiona zostanie infolinia i help desk, które służyć będą pomocą w wyjaśnianiu problemów wiążących się z warunkami konkursu, przygotowywaniem budżetów projektów i systemem punktacji podczas postępowania konkursowego. Wszystkie informacje będą publikowane także na stronach internetowych. Poradnik Szkoły marzeń ma przede wszystkim pomóc szkołom przygotować się do udziału w konkursie. Poradnik ma także ułatwić dyrektorom szkół, radom pedagogicznych i samorządom lokalnym zorientowanie się, na czym będzie polegało uczestnictwo w kolejnych etapach Szkoły marzeń. Ma przyczynić się do takiego zaplanowania pracy szkoły, by rzeczywiście stała się ona dla uczniów szkołą wymarzoną i spełniającą marzenia prawdziwą szkołą marzeń.

9 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 9 CZTERY PRIORYTETY Opis, przykłady działań 1 W programie Szkoła marzeń szkoły mają zaprojektować działania, które odpowiadają czterem priorytetom, a więc które służą szeroko pojętemu zwiększaniu szans edukacyjnych i życiowych dzieci ze szkół wiejskich. PRIORYTET 1. Rozwój szkoły w kierunku zapewnienia równych szans edukacyjnych uczniom, w tym uczniom niepełnosprawnym Szkoła marzeń, podejmująca realizację pierwszego priorytetu, ma zaplanować i zrealizować działania (zadania, projekty) koncentrujące się wokół pomocy uczniom zagrożonym wypadnięciem z systemu oświaty, uczniom wykazującym problemy w nauce lub problemy z przystosowaniem społecznym, a także uczniom niepełnosprawnym. Pomoc oznacza tu wzmocnienie motywacji do nauki, dawanie wsparcia zarówno uczniom zagrożonym wykluczeniem, jak i nauczycielom pracującym z tymi uczniami, a także stworzenie możliwości rozwoju dla wszystkich uczniów. Dlatego projekty rozwoju szkoły powinny uwzględniać tworzenie systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole oraz podejmowanie działań zwiększających szanse edukacyjne i rozwojowe dzieci. Szkoły mają obowiązek przyjmowania wszystkich uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ze swojego obwodu i zapewnienia im właściwych warunków rozwoju. Pomoc dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymaga budowania systemu wsparcia, w zakres którego wchodzi wczesna diagnoza, opracowanie zindywidualizowanych programów nauczania i opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, a także realizacja dodatkowych zajęć wyrównawczych. Dlatego należy zaplanować kompleksowe działania obejmujące: szkolenia dla nauczycieli, opiekę i konsultacje psychologów, pedagogów i innych specjalistów z ośrodków specjalnych, współpracę z rodziną oraz różne formy pomocy rówieśniczej. Współczesne koncepcje edukacji dzieci niepełnosprawnych pokazują, że optymalnym rozwiązaniem, uwzględniającym całość ich potrzeb rozwojowych, jest uczenie się w lokalnym środowisku bez konieczności pobytu w internacie i oderwaniu od rodzin. W gminach wiejskich często włącza się pojedynczych uczniów niepełnosprawnych do szkół rejonowych. Zwykle dzieje się to jednak bez zapewnienia niezbędnego wsparcia. W Szkole marzeń wsparcie to można zorganizować. Program uwzględniający zwiększanie szans edukacyjnych dzieci o specjalnych potrzebach może zatem zawierać następujące działania: 9 1 Część materiałów i propozycji do opisu priorytetów powstało na podstawie doświadczeń Sieci Szkół Promujących Zdrowie, uczestników konkursu na wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci ze środowisk wiejskich Janko Muzykant, programu POST (Polityka Oświatowa Samorządu Terytorialnego) i programu Szkoła z klasą.

10 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 10 CZTERY PRIORYTETY Zapewnienie w szkole pomocy specjalistów przez: zatrudnienie pedagoga specjalnego, podpisanie porozumienia z innymi szkołami i stworzenie gminnego zespołu specjalistów udzielających wsparcia kilku szkołom, tworzenie zasad współpracy z istniejącymi na najbliższym terenie placówkami integracyjnymi, specjalnymi, poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w których pracują specjaliści, mogący stanowić zaplecze kadrowe dla szkoły. 2. Przeprowadzenie diagnozy funkcjonowania dziecka w środowisku szkolnym i w rodzinie, określenie związanych z tym funkcjonowaniem potrzeb edukacyjnych dziecka, a więc odpowiedź na pytanie o potrzebne działania i zmiany w szkole. Na etapie diagnozy ważne jest nie tylko rozpoznanie potrzeb, możliwości czy trudności edukacyjnych uczniów, ale także zbadanie przyczyn zagrożenia niepowodzeniami lub wypadnięciem, warunków środowiskowych i rodzinnych. Wymaga to udziału specjalisty-superwizora (psychologa, pedagoga specjalnego) w zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych. 3. Opracowanie (jeżeli to możliwe we współpracy ze specjalistami) indywidualnych programów nauczania dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, jasno określając cele programu dla konkretnego ucznia. Na tym etapie ważna jest współpraca nauczycieli różnych przedmiotów. 4. Organizowanie zajęć wyrównawczych związanych z indywidualnymi planami nauczania. 5. Organizowanie zajęć pozalekcyjnych, np. gimnastyki korekcyjnej, kół zainteresowań, kół artystycznych, zapewnienie uczniom możliwość odrabiania w szkole lekcji popołudniami po zakończeniu zajęć. 6. Organizowanie szkół letnich wyjazdów wakacyjnych, w trakcie których prowadzone mogą być zajęcia wyrównawcze dla dzieci, które tego potrzebują, a także zajęcia i warsztaty dla dzieci zdolnych, umożliwiające im pogłębianie zainteresowań czy spotkanie ludzi, którzy mogą ukierunkować te zainteresowania. 7. Szkolenia nauczycieli w zakresie umiejętności pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach, w tym również z dziećmi zdolnymi. Uczenie metod pracy przydatnych w procesie nauczania wszystkich uczniów: ocenianie kształtujące, praca metodą projektów. 8. Organizowanie spotkań integrujących środowisko dzieci niedostosowanych społecznie i niemających żadnych problemów, także ich rodzin i przyjaciół. Prowadzenie integracji przez szkołę będzie łatwiejsze, jeśli szkoła stanie się lokalnym centrum życia społecznego i kulturalnego, miejscem spotkań osób o różnych zainteresowaniach i problemach, miejscem kursów, szkoleń, festynów. 9. Budowanie współpracy z rodzicami wszystkich uczniów: edukacja w zakresie kompetencji wychowawczych, angażowanie ich do aktywnych działań na rzecz szkoły oraz wspólnie poszukiwanie nowych form udziału rodziców w życiu szkoły. Jak organizować proces wychowawczo-dydaktyczny z uwzględnieniem specjalnych potrzeb uczniów: Umożliwić każdemu dziecku dostęp do wszystkich pomieszczeń w szkole (łazienka, sekretariat, stołówka, sala gimnastyczna). Właściwie dobrać pomieszczenie klasowe w budynku szkolnym (np. na parterze w przypadku dzieci mających trudności lokomocyjne). W uzasadnionym przypadku zmniejszyć liczebność klasy. Wydzielić miejsce do odpoczynku (kącik relaksacyjny) w klasie bądź poza klasą. Zadbać o właściwe warunki w klasie: ustawienie ławek, odległość od tablicy, dostęp do pomocy, ograniczanie liczby bodźców, odpowiedni stolik, krzesło, oświetlenie. Umożliwić dostęp do środków technicznych wspomagających proces edukacji (np. kalkulator, kserokopiarka). W miarę potrzeb zapewnić udział konkretnego dziecka w zajęciach dodatkowych (np. zajęcia logopedyczne, terapia pedagogiczna, gimnastyka korekcyjna).

11 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 11 Umożliwić dziecku uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych, zgodnie z predyspozycjami i zainteresowaniami (chór, teatrzyk, zespół taneczny, kółko fotograficzne, drużyna harcerska i inne). Uwzględnić przy opracowywaniu wewnątrzszkolnego systemu oceniania indywidualne osiągnięcia uczniów ze specjalnymi potrzebami (poznawcze, społeczne). Jak uczyć: Dostosowywać do możliwości dziecka wymagania: przygotować listę podstawowych faktów i kluczowych słów dla danego tematu, dawać tyle czasu, ile potrzeba do opanowania wiadomości, dawać możliwość wyboru zadania, zadawać pracę domową w formie i zakresie dostosowanym do możliwości dziecka, sposób przekazu informacji: dawać polecenia krótkie, często je powtarzać, sprawdzać, czy uczeń zrozumiał, sposób sprawdzania wiedzy: przygotowywać sprawdziany w różnej formie uzupełnianie, wybór, wklejanie, wypowiedź ustna itp. Trzeba pamiętać, żeby stosować wzmocnienia pozytywne za najmniejsze osiągnięcia dziecka. Należy koniecznie ustalić jasne zasady organizacji pracy w klasie i konsekwentnie ich przestrzegać. Dobrze jest angażować dziecko do różnych działań w klasie i poza klasą, w których może się wykazać. Dobrze jest też stwarzać sytuacje społeczne, sprzyjające budowaniu samodzielności i podejmowaniu decyzji przez ucznia. Propozycja organizacji pomocy uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych W szkołach można tworzyć zespoły wspierające, które będą odpowiedzialne za wspieranie nauczyciela, diagnozę funkcjonowania dziecka oraz związane z nią indywidualne programy, określające rodzaj wsparcia dla poszczególnych uczniów. Zespół wspierający: jest to zespół interdyscyplinarny, stanowi zaplecze dla nauczyciela, mającego w klasie pojedynczego ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, wspomaga nauczyciela (metodycznie, psychologicznie, organizacyjnie), tak by nabywał nowych kompetencji niezbędnych do wspierania rozwoju tych uczniów. W skład zespołu wspierającego mogą wchodzić: dyrektor szkoły lub jego zastępca, przedstawiciel samorządu lokalnego, pedagog lub psycholog szkolny, wychowawca klasy, logopeda, inni (np. rodzice, rehabilitant, reedukator, lekarz). Zadania zespołu wspierającego: Współudział w diagnozie potrzeb ucznia i określaniu priorytetowych zadań, np. liczby godzin z nauczycielem wspierającym w klasie, liczby godzin zajęć indywidualnych, kwalifikacja uczniów do klas, wybór kryteriów oceny. Współudział w monitorowaniu osiągnięć dziecka postępów w nauce, nabywania umiejętności życiowych, społecznych, emocjonalnych. Współtworzenie i nadzorowanie efektywności programów indywidualnych, dostosowanie treści programowych do indywidualnych potrzeb i możliwości. Udzielanie wskazówek metodycznych pomoc nauczycielowi w przygotowywaniu sprawdzianów, prac domowych, ustalanie wymagań i kryteriów oceniania. Bezpośrednie wspieranie specjalistyczne w określonych zakresach, np. reedukacja, zajęcia logopedyczne, zajęcia o charakterze terapeutycznym; sytuacjach, np. wspieranie na wybranych lekcjach, wycieczkach, uroczystościach, obecność opiekuna podczas dowozu do szkoły. Włączanie rodziców do planowania wszelkich działań związanych z dzieckiem. Uczestnictwo w kulturze i kompetencje społeczne CZTERY PRIORYTETY Bardzo ważnym obszarem wyrównywania szans wszystkich uczniów z terenów wiejskich jest zapewnienie im możliwości uczestnictwa w kulturze, a także wyposażenie uczniów w podstawowe kompetencje społeczne. Są to działania, w które należałoby włączyć również rodziców. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne sygnalizują, iż jest to istotny problem. W szkołach ponadgimnazjalnych dzieci z terenów wiejskich często zajmują niską pozycję w grupie rówieśników, są w klasie odrzucane. Szkoły często proszą poradnie o pomoc w zakresie podnoszenia kultury osobistej uczniów, a także ich uczestnictwa i znajomości kultury polskiej i światowej. 11

12 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 12 CZTERY PRIORYTETY Może to być realizowane przez: Aktywne zaangażowanie dzieci w działania kulturalne i artystyczne, np. szkolny teatr, chór, zajęcia plastyczne, zorganizowanie pracowni artystyczno-rzemieślniczej i kontynuowanie lokalnej tradycji (wikliniarstwo, garncarstwo, malowanie na szkle, koronkarstwo itp.), udział w życiu kulturalnym i możliwość uczestniczenia w wydarzeniach artystycznych, takich jak wizyty w teatrze, operze, na koncercie. Tworzenie potrzeb i nawyków prozdrowotnych oraz dotyczących kultury osobistej, poczynając od spraw podstawowych, takich jak higiena osobista, ubiór, słownictwo. Kształcenie umiejętności społecznych i życiowych, ćwiczenie zachowania się w sytuacjach społecznych, ważnych dla młodego człowieka; aktywna działalność uczniów w gromadzie zuchowej i drużynie harcerskiej. Przygotowanie do radzenia sobie w innym środowisku, np. w aglomeracji miejskiej: poznawanie urzędów, komunikacji miejskiej, poczynając od prostych czynności, takich jak zakup biletu i wyszukiwanie połączeń komunikacyjnych. PRIORYTET 2. Umożliwienie uczniom zdobywania dodatkowej wiedzy i umiejętności w kontekście wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej i zawodowej 12 Działania w ramach tego obszaru Szkoły marzeń powinny dotyczyć rozbudzania potrzeb, aspiracji i zainteresowań uczniów, także w zakresie wykraczającym poza ramy programu nauczania. Szkoły powinny realizować programy, mające na celu objęcie uczniów specjalną opieką, by odpowiednio wykorzystać i ukierunkować ich potencjał intelektualny. Powinny także pomóc uczniom w uzyskaniu i wykorzystaniu informacji na temat możliwości dalszej nauki oraz przyszłej pracy. Podejmowanie działań na rzecz rozwoju ucznia to bezwzględny priorytet, który realizuje każda szkoła. Jednak skuteczność takich oddziaływań zależy od wielu czynników, najbardziej istotne z nich to: dobry pomysł: możliwy do wykonania, odpowiadający na potrzeby środowiska, określony w czasie i przestrzeni, plan pozwalający go wdrożyć, zasoby: ludzie i zaplecze techniczno-dydaktyczne, współpraca, podział obowiązków i odpowiednie zarządzanie. W Szkole marzeń proponujemy tworzenie programów rozwojowych szkoły, wspierających ucznia w wyborze ścieżki kariery zawodowej oraz dostosowanie oddziaływań edukacyjnych do wymogów środowiska lokalnego, w tym również do lokalnego rynku pracy. Jedną z konkursowych aktywności szkoły, aplikującej o grant Szkoły marzeń, może być zaprojektowanie działań przygotowujących ucznia do podejmowania samodzielnych wyborów i decyzji edukacyjno- -zawodowych, a więc do dalszego kształcenia, a w przyszłości swobodnego poruszania się po rynku pracy i do aktywności zawodowej. Projektowanie i wdrażanie powstających w ramach Szkoły marzeń planów rozwoju szkół w omawianym zakresie będzie monitorowane i wspomagane przez Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (KOWE- ZiU). KOWEZiU będzie organizował i prowadził szkolenia oraz opracowywał wskazówki i materiały metodyczno-dydaktyczne dla nauczycieli i szkół, chcących pomóc swoim uczniów w procesie planowania ścieżek edukacyjno-zawodowych. Wymiana doświadczeń, związanych z rozwijaniem na terenie szkoły idei doradztwa zawodowego na forum ogólnopolskim, może podnieść atrakcyjność takiej formy działania szkoły. Szczególnie ważne będą aranżowane przez KOWEZiU spotkania z doradcami praktykami, którzy wdrożyli już system pomocy uczniom w projektowaniu własnej ścieżki edukacyjno-zawodowej. Obecnie doradztwo zawodowe w szkołach ponadpodstawowych wspiera proces edukacji. Jest to jedna z najskuteczniejszych form pracy z uczniami nad problemem łagodnego przejścia z etapu nauki, przez etap oswajania trudnego rynku pracy, do funkcjonowania na tym rynku. Standardy Unii Europejskiej gwarantują uczniom dostęp do rzetelnej informacji, pomagającej odpowiedzieć na pytania: Co chcę robić dalej, Czy się do tego nadaję, Co już potrafię, Co mnie ogranicza. Memorandum dotyczące kształcenia ustawicznego Dokument Komisji

13 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :53 Page 13 Wspólnot Europejskich zawiera między innymi wskazówki i zalecenia na temat celu, charakteru, rodzaju i metod profesjonalnego wspierania ucznia w projektowaniu własnej ścieżki edukacyjno-zawodowej. Państwa UE (w tym również Polska) mają obowiązek stosować te zalecenia w praktyce. Ramowe statuty publicznych szkół nakładają na dyrektorów i rady pedagogiczne obowiązek organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia, jak również organizację współdziałania placówki edukacyjnej z instytucjami zewnętrznymi (instytucjami rynku edukacyjnego i rynku pracy). Kluczowe terminy Poradnictwo zawodowe Obejmuje szereg działań: udzielanie informacji i porad, diagnozę predyspozycji i kompetencji, kształcenie umiejętności przydatnych w kierowaniu swoją karierą edukacyjno-zawodową. Działania te wspomagają uczniów w podejmowaniu ważnych decyzji dotyczących nauki, pracy oraz okoliczności, w których takie kompetencje są zdobywane i wykorzystywane. Ten rodzaj pomocy może być prowadzony w formie indywidualnych konsultacji i pracy z uczniem i/lub w formie grupowej: warsztatów, grupowych zajęć edukacyjnych, zajęć wykorzystujących metody aktywizujące ucznia. Szkolny system doradztwa Ogół działań zaprojektowanych i realizowanych przez szkołę, których celem jest wspieranie i przygotowanie ucznia do podejmowania samodzielnych, optymalnych decyzji edukacyjno-zawodowych, a w przyszłości swobodnego poruszania się po rynku pracy i do aktywności edukacyjno-zawodowej, dostosowanej do wymogów rynku pracy, zwłaszcza środowiska lokalnego i lokalnego rynku pracy. Szkolny / międzyszkolny / gminny ośrodek kariery Zaadoptowane miejsce, w którym uczeń otrzyma wsparcie, poradę i informację w kwestiach związanych z wyborami i aktywnością edukacyjno- -zawodową. Informacja edukacyjno-zawodowa Zbiory danych potrzebne i wspierające ucznia w podejmowaniu decyzji edukacyjno-zawodowych. CZTERY PRIORYTETY Dlaczego potrzebne jest tworzenie systemu poradnictwa zawodowego? Taki system odpowiada na potrzebę profesjonalnej pomocy, usytuowanej blisko ucznia, zwiększającej trafność podejmowanych decyzji edukacyjnych i zawodowych, minimalizującej koszty psychiczne, wynikające z niewłaściwych wyborów. Gwarantuje systematyczne oddziaływania na uczniów przez zaplanowane formy edukacyjne, realizowane z wykorzystaniem metod aktywnych (warsztaty, zajęcia aktywizujące). Umożliwia udzielanie uczniom pomocy w poszukiwaniu i selekcji informacji na temat rynku edukacyjno-zawodowego oraz uczenie młodzieży zarządzania informacją. Powoduje obniżenie społecznych kosztów kształcenia dzięki zwiększeniu trafności wyborów na kolejnych etapach edukacji. Cele działań związanych z projektowaniem i wdrażaniem szkolnego lub międzyszkolnego systemu poradnictwa zawodowego 1. Przygotowanie młodzieży do trafnych wyborów edukacyjno-zawodowych: Kształtowanie u uczniów umiejętności zbierania i analizy informacji, które dotyczą rynku pracy, rozumienia mechanizmów i praw nim rządzących oraz wymagań, jakie stawia przed ludźmi. Uświadomienie znaczenia i wpływu pracy na funkcjonowanie człowieka, uczenie dostrzegania efektów pracy. Pomoc w uświadomieniu uczniom ich zasobów : predyspozycji, preferencji zawodowych, zainteresowań, cech charakteru oraz posiadanej wiedzy i umiejętności. Rozbudzanie zainteresowań oraz wprowadzanie młodych ludzi w świat potrzeb rynku pracy, zawodów. 2. Przygotowanie uczniów do radzenia sobie w potencjalnie trudnych sytuacjach szkolnych i zawodowych, takich jak wybór i zmiana szkoły, rozmowa rekrutacyjna, rozmowa kwalifikacyjna, egzaminy. Wymaga to kształtowania pożądanych w dzisiejszych czasach umiejętności i postaw społecznych: umiejętności efektywnej komunikacji, nawiązywania i podtrzymywania kontaktu, autoprezentacji, gotowości na zmianę, mobilności, radzenie sobie ze stresem, organizacji i planowania czasu. 3. Przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w podejmowaniu przez nie decyzji edukacyjnych i zawodowych. 13

14 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page 14 CZTERY PRIORYTETY Niezbędne jest gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla poziomu, profilów kształcenia, potrzeb uczniów i wymagań rynku pracy (ze szczególnym uwzględnieniem rynku lokalnego). Projektowanie szkolnej / międzyszkolnej bazy danych z wykorzystaniem istniejących w szkole: pracowni informatycznej i biblioteki, angażując uczniów i nauczycieli w proces zbierania, opracowywania, przetwarzania i aktualizowania informacji. Można włączać rodziców do działań szkoły związanych z poradnictwem, np. prosząc ich o spotkania, na których opowiadaliby o swoim zawodzie. 4. Pomoc szkole i nauczycielom w realizacji zadań i tematów, dotyczących planowania przez uczniów działań edukacyjno-zawodowych, np. w ramach lekcji przedmiotowych. 14 Jak szkoła może zorganizować wewnątrzszkolny system poradnictwa zawodowego 1. Celem takiego systemu jest pomoc uczniom w planowaniu ścieżki edukacyjno-zawodowej. Główne kierunki działań to: poszukiwanie zasobów i ograniczeń ucznia, rozbudzenie zainteresowań ucznia, umożliwienie uczniom orientacji na lokalnym rynku pracy, umożliwienie sprawdzenia się w różnych rolach zawodowych oraz zdobywania umiejętności potrzebnych do planowanej ścieżki edukacyjno-zawodowej. 2. Szkoła powinna budować wsparcie dla działań doradczych wewnątrz szkoły oraz poszukiwać wsparcia dla tych działań w środowisku lokalnym przez nawiązywanie współpracy z partnerami lokalnymi: Nauczyciele mogą realizować tematy z zakresu problematyki wyboru zawodu, a więc na temat zbierania i analizy informacji, które dotyczą rynku pracy, rozumienia mechanizmów i praw nim rządzących oraz wymagań, jakie stawia przed ludźmi; nauczyciele mogą też włączać elementy kształcenia zawodowego w plan lekcji przedmiotowych. Jak rozpocząć budowanie współpracy z lokalnymi partnerami? Należy: dokonać diagnozy zapotrzebowania lokalnych pracodawców na konkretne kwalifikacje, umiejętności i pożądane postawy wśród młodzieży, poszukać w środowisku lokalnym partnerów, którzy zapewnią miejsca praktyk i staży dla uczniów, organizować wizyty uczniów w przedsiębiorstwach, instytucjach i organizacjach, co umożliwia poznanie różnych środowisk i warunków pracy. Możliwymi partnerami lokalnymi rynku edukacyjnego i rynku pracy są m. in.: powiatowe urzędy pracy, centra edukacji i pracy OHP, instytucje szkoleniowe, zakłady doskonalenia zawodowego, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, akademickie biura karier, izby rzemieślnicze, inne szkoły. Współpraca lokalnych organizacji oraz wsparcie miejscowego środowiska pomoże realizować działania, wykraczające poza ramy działań szkoły i niesie ze sobą wiele korzyści: ułatwienie startu absolwentom, zwiększenie szans edukacyjnych lub zawodowych na rynku pracy, zmianę nastawienia pracodawców. Do istotnych korzyści współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym należy też jej promocja. Jak do tej pory niewiele szkół może pochwalić się dobrze zaplanowanymi działaniami wspierającymi ucznia w planowaniu kariery zawodowej, a przecież stanowi to ważny element przy rekrutacji przyszłych uczniów oraz podnosi rangę szkoły w środowisku lokalnym.

15 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page 15 CZTERY PRIORYTETY PRIORYTET 3. Kształtowanie u uczniów aktywnych postaw wobec przemian społecznych Uczestnictwo umożliwia dzieciom rozwijanie autonomii i odpowiedzialności, nie prowadząc do zależności, ale pomagając zrozumieć niezależność. To z kolei pomoże im stać się odpowiedzialnymi obywatelami Roger Hart 2 Kształtowanie aktywnych postaw wobec zmian społecznych służy poprawie funkcjonowania uczniów w społeczeństwie w dziedzinie życia publicznego, gospodarki i kultury. Zmiany społeczne można rozumieć przede wszystkim jako rozwój społeczeństwa informacyjnego, co wiąże się z coraz łatwiejszym zdobywaniem wiedzy o świecie, w którym żyjemy, oraz potrzebą kształtowania wśród uczniów świadomości obywatelskiej. Uczniom szkół wiejskich potrzebna jest taka organizacja procesu nauczania, wychowania i opieki, która zwiększa dostęp do nowych technologii i nowoczesnych pomocy dydaktycznych. Potrzebne są im doświadczenia społeczne, edukacyjne i kulturalne, których środowisko wiejskie czasem nie jest w stanie zapewnić. Dodatkowe zajęcia oferowane w szkole stwarzają szansę na nadrobienie braków środowiskowych i kulturowych, budowanie poczucia własnej wartości, odważne planowanie przez uczniów ich przyszłości edukacyjnej i zawodowej. Aby przygotować uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, radzenia sobie w zmieniającej się rzeczywistości oraz wprowadzania zmian, konieczne jest stworzenie im warunków aktywnego uczestnictwa w działaniach szkoły. Uczestniczyć według słownika języka polskiego oznacza: współdziałać w jakiejś akcji oraz mieć swój udział, swoją część. Można więc uznać, że są to dwa podstawowe kryteria, pozwalające ocenić naszą ofertę skierowaną do młodych: czy pozwala im współdziałać i mieć własny obszar do zagospodarowania. Często udział młodych w kontaktach z dorosłymi jest pozorny. Rzeczywiste uczestnictwo młodych blokuje: manipulacja młody wykorzystywany jest do realizacji celów dorosłego (przedstawiciele źle działającego samorządu szkolnego nie reprezentują interesów uczniów, ale wykonują zadania wskazane przez nauczycieli, nauczyciele sami wymyślają sposoby rozwiązania problemów dotyczących uczniów bez ich udziału), traktowanie ich jako dekoracji w czasie imprez czy uroczystości młodzi śpiewają, deklamują, chociaż nie wynika to z ich osobistych potrzeb czy ochoty, pozorne kumplostwo dorosły jest nieautentyczny, odgrywa rolę pobłażliwego, zachowuje się jak młody, w sposób sztuczny odgrywając tę rolę. Dobry kontakt młodych ludzi z dorosłymi oraz wchodzenie w świat dorosłych wymaga zapewnienia młodzieży określonych warunków. Warunki aktywnego uczestnictwa: Uczeń powinien mieć prawo wyboru: powinien decydować, jaką problematyką, jakimi zagadnieniami chce się zająć, w jakich zajęciach uczestniczyć. Niezbędne jest, by dyrekcja i rada pedagogiczna uwzględniała opinie uczniów przy podejmowaniu decyzji, które dotyczą całej społeczności szkolnej. Zadania, problemy, jakimi się uczeń zajmuje, powinien uważać za ważne z punktu widzenia osobistych celów, powinny być dla niego ważne. Uczeń powinien mieć możliwość podejmowania działań taką możliwość daje stosowanie metody projektów edukacyjnych oraz aktywizujących metod nauczania. Istotne jest rozwijanie refleksyjności i twórczego myślenia uczniów. Nauczyciele stawiający przed uczniami konkretny problem do rozwiązania często oczekują określonego efektu, zgodnego z ich założeniami czy wyobrażeniami. Efekt jest z góry przewidziany (konwergencja), nie ma tu więc możliwości, by młody człowiek twórczo się zaangażował. Ma on przecież przed sobą tylko łamigłówkę, polegającą na odgadywaniu, jakiej odpowiedzi spodziewa się nauczyciel. Twórcze myślenie zakłada możliwość 15 2 Hart R. Wykład wygłoszony na II Europejskiej Konferencji Szkół Promujących Zdrowie Conference Report Education & Health in Partnership. International Planning Committee, 2002

16 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page CZTERY PRIORYTETY wielu różnorodnych rozwiązań (dywergencja), co nie pozwala z góry przewidzieć, jaka powstanie odpowiedź, pomysł czy rozwiązanie. Wskazówki praktyczne Wszędzie tam, gdzie zależy nam na rzeczywistym uczestnictwie uczniów, które ma ich przygotować do praktycznego, kompetentnego działania, warto uwzględnić poniższe założenia. I. Uczenie się ma najlepsze rezultaty, kiedy zaangażowane są zarówno umysł jak i emocje, kiedy można doświadczyć tego, o czym się uczy. Stosowanie cyklu uczenia się przez doświadczanie obejmuje następujące etapy: Etap 1. Doświadczanie różnego rodzaju metody aktywizujące, gdy uczeń wykonuje zadanie samodzielnie lub w małej grupie, uwzględniając dotychczasową swoją wiedzę i doświadczenie. Etap 2. Refleksja, dyskusja wymiana opinii i odczuć dotyczących tego doświadczenia przede wszystkim próba odpowiedzi na pytanie Czego nauczyło mnie to doświadczenie?. Etap 3. Pogłębianie, porządkowanie (lub korekta, jeśli istnieje taka potrzeba) wiedzy pod kierunkiem nauczyciela. Etap 4. Własne eksperymentowanie uczniowie planują, jak wykorzystać uzyskaną wiedzę, umiejętności i doświadczenia w codziennym życiu oraz starają się je wprowadzić w życie. 3 Por. Simovska V., Jansen B.B., Young- minds.net/lessons. Lenart Danish University of Education, II. Przygotowanie uczniów do kompetentnego działania 2 to danie im szansy włączenia się w rozwiązywanie problemów, które ich dotyczą. Podstawowe elementy składające się na ten proces to: 1. Zdobywanie wiedzy na temat konkretnego, dotyczącego ich problemu (rozmiary i przyczyny problemu, potencjalne sposoby rozwiązania). 2. Motywacja do aktywnego działania i poprawy życia własnego i innych. 3. Własna wizja na temat tego, jak świat i życie mogą wyglądać oraz jak środowisko fizyczne i społeczne mogą być ulepszone z punktu widzenia konkretnego problemu. Uczniów do aktywności motywuje rzeczywista możliwość rozwijania się, dyskutowania, dzielenia się swoimi wizjami oraz uczestniczenia w tworzeniu wspólnych koncepcji i zadań. 4. Doświadczenie w działaniu: indywidualne albo wspólne działanie na rzecz zainicjowania zmian, służących rozwiązaniu problemu (projekt środowiskowy). Działania związane z realizacją priorytetu 3 w Szkole marzeń mogą polegać na: Organizowaniu zespołowych działań uczniów i pracy metodą projektu. Metoda projektu jest z kolei sposobem na uczenie przyjmowania na siebie odpowiedzialności, planowania i współpracy w grupie. Stworzeniu uczniom możliwości wykorzystywania technik informacyjnych w pozyskiwaniu informacji i poszerzaniu wiedzy o świecie. Chodzi o podjęcie zadań, w których wykorzystywanie komputerów i internetu w procesie edukacyjnym będzie kluczowe dla realizacji projektu. Organizowaniu działań kształtujących umiejętność komunikowania się i posługiwania językami obcymi. W tym wypadku należy także podjąć zadania, podczas realizacji których uczniowie będą w sposób autentyczny pozyskiwać i rozwijać umiejętności językowe i komunikacyjne przez wykorzystywanie ich w praktyce. Włączeniu szkoły i uczniów w lokalne, regionalne, krajowe i międzynarodowe projekty polegające na działaniu na rzecz innych ludzi i środowiska (na rzecz małej i dużej Ojczyzny oraz świata). Udział w takich programach, samodzielne inicjowanie działań prospołecznych ma służyć otwieraniu się szkoły na zewnątrz i czynieniu z niej centrum aktywności lokalnej, w którym uczniowie w praktyce zdobywają umiejętności obywatelskie.

17 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page 17 CZTERY PRIORYTETY PRIORYTET 4. Wzmocnienie roli szkoły w aktywizowaniu społeczności lokalnych wokół wspólnych działań na rzecz edukacji i wychowania młodzieży 4 Działania w tym obszarze powinny koncentrować się wokół budowy wizerunku i pozycji szkoły jako aktywnego uczestnika życia lokalnego. Mają to być działania zmierzające do tworzenia lokalnej koalicji instytucji i osób na rzecz zwiększania szans edukacyjnych i życiowych dzieci i młodzieży. Wymaga to aktywizacji uczniów i środowisk skupionych wokół szkoły (w tym również rodziców uczniów) oraz współpracy z instytucjami w środowisku lokalnym (organizacje pozarządowe, instytucje kulturalne, podmioty gospodarcze) w celu umożliwienia uczniom poznania kultury i uwarunkowań lokalnych, a także pomocy samorządowi terytorialnemu w opracowaniu i wprowadzeniu lokalnej polityki oświatowej. Lokalna koalicja na rzecz szkoły współpraca z innymi instytucjami lokalnymi Problem wyobcowania szkoły z lokalnego środowiska dotyka wiele współczesnych społeczeństw. W Polsce uległ on nasileniu wskutek wieloletniego centralnego zarządzania oświatą. Obecnie w wyniku tego procesu więzi szkoły z jej społecznym otoczeniem są słabe. Nie ma jasnej wizji, jaką rolę poza kształceniem dzieci mogłaby w codziennym życiu członków lokalnej wspólnoty odgrywać szkoła, jej pracownicy, budynek, w którym się ona mieści, biblioteka czy boisko szkolne. I odwrotnie szkoła pracuje w izolacji i nie korzysta na ogół z bogatych zasobów i możliwości, którymi dysponują społeczności lokalne i gmina jako całość. Zgodnie z intencją priorytetu 4 szkoły, nauczyciele i uczniowie powinni działać na rzecz społeczności lokalnej, a jednoczenie szkoła powinna korzystać ze wsparcia tej społeczności. Tak więc wsparcie szkoły, a także rozliczanie jej z jakości i rodzaju pracy przez jej lokalne, wiejskie otoczenie społeczne, może być szczególnie efektywne. Wymaga to jednak zaangażowania środowiska w sprawy szkoły i otwarcia się szkoły na to zaangażowanie. Dotyczy to na przykład domu kultury, biblioteki, instytucji przykościelnych, instytucji opieki społecznej, policji, straży pożarnej, obiektów sportowych, zakładów pracy, organizacji i stowarzyszeń lokalnych. Instytucje i organizacje mogą wziąć udział w prowadzeniu zajęć dodatkowych i projektów edukacyjnych, udostępnić swoją infrastrukturę lub środki transportu dla aktywności prowadzonych przez nauczycieli. Lokalna polityka oświatowa kluczowa rola samorządu terytorialnego W polskim systemie prawnym szkoła nie jest podmiotem, który samodzielnie może efektywnie planować własne działania długookresowe, jeśli wymagają one nakładów finansowych. Polityka oświatowa samorządu terytorialnego to określenie lokalnych priorytetów oświatowych i opracowanie zgodnego z nimi wieloletniego planu działań i decyzji finansowych. Projekty rozwojowe nastawione na wyrównywanie szans edukacyjnych muszą zatem znaleźć miejsce w edukacyjnych planach strategicznych samorządu terytorialnego. Z powodu słabości obecnie istniejących programów rozwoju lokalnego w dziedzinie oświaty istnieje konieczność pomocy samorządom w tworzeniu takich planów. Aby jednak takie plany mogły powstać i następnie zostać zrealizowane, powinny być wypracowywane w sposób zakładający porozumienie lokalne i skupienie wokół wspólnych celów. Ponadto w tworzeniu lokalnej polityki oświatowej ważny jest nie tylko sam wybór kierunków rozwoju oświaty, ale także społeczny proces doprowadzający do tego wyboru, a idea lokalności w oświacie to nie tylko skala planowania, ale także włączenie w proces planowania członków społeczności lokalnej. Posiadając wsparcie lokalnej koalicji instytucji i liderów środowiska na rzecz zwiększania szans edukacyjnych uczniów szkól wiejskich, można podjąć się planowania rozwoju szkoły. Tylko wtedy plany takie mają szanse być efektywnie wdrażane. Szkoły, ich dyrekcje i nauczyciele oraz inni mieszkańcy gminy powinni brać udział w tworzeniu tych planów, a więc: diagnozować stan oświaty w swojej gminie; rozważać ambicje, potrzeby, możliwości i wyrażać opinie w tej sprawie; podejmować decyzje dotyczące zmian w orga Przy opisie priorytetu czwartego wykorzystano fragmenty publikacji: Polityka oświatowa samorządu terytorialnego, J. Strzemieczny, A. Szeniawski, Warszawa, CEO, 1998

18 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page CZTERY PRIORYTETY nizacji oraz pracy szkół i innych placówek oświatowych, a szczególnie proponować konkretne działania, umożliwiające realizację priorytetów przyjętych przez całą społeczność lokalną. W końcowym efekcie długookresowe plany oświatowe muszą znaleźć swoje miejsce w odpowiednich uchwałach samorządu terytorialnego. Współpraca szkół Wychowywanie się i uczenie w środowisku wiejskim stawia przed uczniami wiele barier, a dla nauczycieli i szkół, które chcą swoim wychowankom otworzyć drogę do dalszej kariery, jest trudnym wyzwaniem. Prowadzenie działań w priorytecie będzie efektywniejsze, a w wielu wypadkach jedynie możliwe, jeśli będzie prowadzone wspólnie przez szkoły służące temu samemu środowisku. Może to dotyczyć sąsiednich szkół kształcących na tym samym poziomie, a także szkół na różnych poziomach, które przejmują uczniów na kolejnych etapach edukacji. Współpraca szkół uczących na tym samym poziomie Współpraca szkół może zwiększyć jakość i różnorodność propozycji zajęć dodatkowych. Jest to specjalnie ważne dla małych szkół wiejskich o nielicznej, czasami słabo przygotowanej kadrze nauczycielskiej, która w dodatku z różnych względów ma utrudniony dostęp do oferty z zakresu doskonalenia zawodowego. Także dostęp uczniów do instytucji kultury i możliwości poznawania świata poza szkołą jest bardzo ograniczony. Im skromniejsze są zasoby, tym ważniejsze jest wspólne i efektywne ich wykorzystywanie. Nauczycielom jednej małej szkoły wiejskiej jest czasem także trudno wypracować i sprawdzić dobre propozycje programowe, wybrać najbardziej odpowiedni dla nich podręcznik lub analizować samodzielnie wyniki egzaminów zewnętrznych. Brak możliwości porównywania programów i podręczników i dyskutowania w zespole osób pracujących z różnymi grupami uczniów, uczących tych samych przedmiotów, stawia w trudniejszej sytuacji każdego z nauczycieli w małej szkole. Łatwiej to robić w szerszym gronie, podobnie jak współorganizować konkursy przedmiotowe, zawody sportowe, prezentacje projektów uczniowskich. Warto połączyć potencjał talentów nauczycieli, a także możliwości dostępu do pomocy dydaktycznych i pracowni. Można też razem poszukiwać zewnętrznych partnerów, nawiązywać kontakty ze szkołami w Polsce i w Europie, uczestniczyć w przedsięwzięciach międzynarodowych. Warto zamienić często występującą w gminie lub powiecie tendencję rywalizacji pomiędzy szkołami o uczniów i zasoby na możliwość współpracy dla dobra tych uczniów. Współpraca szkół uczących tych samych uczniów na kolejnych etapach edukacji Dyrektorzy szkół wiejskich często wskazują na barierę, jaką jest dla uczniów ich szkół pokonywanie progu kolejnych etapów edukacji. Uczniowie mają ogromny problem z adaptacją w nowej szkole na kolejnym etapie kształcenia. Wcześniejsze kontakty uczniów z przyszłą szkołą, poznanie jej nauczycieli może ten proces ułatwić. Bardzo znaczące będzie poznanie się nauczycieli ze szkół na różnych poziomach, wspólna praca programowa i współpraca w zakresie doskonalenia metod. Ponieważ czas trwania poszczególnych etapów edukacji jest bardzo krótki (3 lata), niezwykle ważna jest pewna stabilność działań nauczycieli i wykorzystanie wiedzy o uczniach już od momentu przejęcia opieki nad nimi. Stabilność można zwiększyć przez uwspólnienie celów i metod, podejmowanie podobnych działań. Przepływ wiedzy o uczniach możliwy jest wyłącznie przy ułatwieniu komunikacji i stałej, nie ograniczonej do pojedynczych imprez, współpracy. Znalezienie się szkół prowadzonych przez różne podmioty w jednym projekcie i współdziałanie dla dobra wspólnych uczniów będzie bardzo efektywnym sposobem ograniczenia skutków tej bariery edukacyjnej. Kroki, jakie można podjąć, chcąc stworzyć koalicję na rzecz rozwoju lokalnej edukacji i przygotowania samorządowej polityki oświatowej: 1. Zrobić listę potencjalnych partnerów i poszukać osób zainteresowanych współpracą. Trzeba uświadomić potencjalnym partnerom wspólnotę interesów, to, że rozwój szkoły i rozwój środowiska lokalnego są od siebie ściśle uzależnione. 2. Zorganizować debatę przedstawicieli wszystkich instytucji lokalnych i potencjalnych sojuszników (nauczycieli, rodziców, młodzieży, działaczy samorządowych, kultury, sportu, urzędników) o możliwościach i sposobach

19 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page 19 wspierania dzieci i młodzieży wiejskiej w karierze szkolnej i życiowej. 3. Zachęcić każdą z grup uczestniczących w debacie do określenia swoich priorytetów i zgłoszenia pomysłów. 4. Przeprowadzić lokalną dyskusję na temat sposobów działania. 5. Umożliwić poszczególnym środowiskom wyrażenie opinii na temat lokalnej oświaty. 6. Podsumować lokalną debatę i jako jej wynik przygotować założenia do lokalnej polityki oświatowej, nastawionej na zwiększanie szans edukacyjnych i życiowych uczniów szkół wiejskich. 7. Wspólnie zaplanować działania, tak aby każdy z partnerów mógł sam ustalić swój wkład w lokalny rozwój edukacji. 8. Poinformować społeczność lokalną o wynikach debaty, przyjętych założeniach lokalnej polityki oświatowej i zaplanowanych działaniach. 9. Doprowadzić do podjęcia przez administrację samorządową i radnych kroków zmierzających do przygotowania uchwał władz samorządowych o kierunkach rozwoju lokalnej oświaty i związanych z nimi działaniach. 10. Okresowo podsumowywać postępy w realizacji wspólnego projektu. Pokazywać wspólny dorobek oraz prezentować prace i osiągnięcia dzieci. W ten sposób wokół idei zwiększania szans edukacyjnych dzieci szkół wiejskich i samej szkoły powstaje grupa ludzi dobrej woli, dzięki którym możliwa jest długofalowa współpraca. Lokalni partnerzy, z którymi szkoła może współpracować: rodzice uczniów, władze samorządowe, poradnia psychologiczno-pedagogiczna, ośrodek pomocy społecznej, policja, Sanepid, domy i ośrodki kultury, inne szkoły, w tym szczególnie szkoły integracyjne i specjalne oraz szkoły aktywne: twórcze, promujące zdrowie, szkoły z klasą ; chodzi tu nie tylko o współpracę nauczycieli, ale również uczniów, którzy mogą razem realizować projekty edukacyjne (w tym przez internet), parafia daje możliwość organizowania wspólnych uroczystości oraz różnych form pomocy dzieciom i ich rodzinom, CZTERY PRIORYTETY organizacje pozarządowe, które mogą pomóc w szkoleniu nauczycieli, rodziców i wolontariuszy w zakresie nowoczesnych metod pracy z ludźmi, pracy projektami, metod ewaluacji itp. oraz organizacje działające na rzecz dzieci i młodzieży, np. harcerstwo, wolontariusze młodzieżowi, których będzie można przygotować do realizacji zadań, zapewniających ich osobisty rozwój i satysfakcję oraz przynoszących społeczne korzyści, wszelkie lokalne stowarzyszenia, takie jak koło gospodyń wiejskich, ochotnicza straż pożarna, z którymi współpraca pozwoli na rozszerzenie oferty na zagospodarowanie czasu wolnego, konkretni ludzie: przedstawiciele nietypowych lub tradycyjnych zawodów, np. twórcy ludowi, osoby mające określone umiejętności, ciekawe hobby, a także dziadkowie czy emeryci dysponujący czasem, który zechcą poświecić dzieciom. Określenie oczekiwań społecznych związanych z oświatą Zadaniem dyskusji środowiskowych jest włączenie jak najszerszej grupy klientów systemu oświatowego w proces wypracowania jego celów. Działanie takie jest w pełni uzasadnione, bowiem jeśli zarządzanie oświatą jest realizowane przez samorządy terytorialne jako zadanie własne, to sposób realizacji tego zadania powinien być brany pod uwagę przy ocenie sprawowania władzy w szczególności zaś przy podejmowaniu decyzji w trakcie wyborów samorządowych. Jeśli taka ocena ma być formułowana w sposób odpowiedzialny powinny zostać określone oświatowe cele społeczności lokalnej. Ocenie podlegać będzie sposób realizacji zdefiniowanych celów. Osobnym problemem związanym z realizacją planów jest ich wykonalność. Staje się on dominujący, szczególnie, jeśli chodzi o plany o znacznym zasięgu a takimi są wieloletnie plany działania w zakresie oświaty. Wiele dobrych planów strategicznych zakończyło swój żywot na półce, a wysiłek organizacyjny i znaczne środki nie zostały wykorzystane. Plany stworzone przez tzw. zewnętrznych ekspertów są traktowane jako narzucone, oderwane od realiów, a przez to niechętnie realizowane. Analiza wielu takich przypadków prowadzi do wniosku, że kluczowe znaczenie ma poczucie współautorstwa tworzonych planów. Jeśli w czasie tworzenia planów aktywnie brała 19

20 Kopia Szkola Marzen (Quark 6) III.qxp :54 Page CZTERY PRIORYTETY udział znaczna grupa osób wszyscy uczestnicy takich działań stworzony plan będą uważali za swój produkt. Przekonanie twórców o jakości programu uwzględniającego lokalne potrzeby gwarantuje konsekwentną realizację zaplanowanych działań. Spotkania środowiskowe aktywnie i w satysfakcjonujący sposób włączają w proces tworzenia planu dużą liczbę osób zainteresowanych funkcjonowaniem oświaty. Jest duża szansa, że wszystkie te osoby będą sojusznikami realizatorów planu. Niezależnie od powyższych argumentów należy pamiętać, że idea lokalności w oświacie oznacza nie tylko lokalną skalę planowania ale przede wszystkim włączenie społeczności lokalnej w proces planowania. Grupy interesu klienci oświaty Jakością funkcjonowania oświaty zainteresowane są różne grupy społeczne. Rodzice interesują się tym tematem z oczywistych powodów podobnie nauczyciele i uczniowie. Przedsiębiorcy mają szereg oczekiwań co do sposobu przygotowania absolwentów do podjęcia pracy; radni oczekują, że szkoła będzie aktywnie współpracować w przygotowaniu młodego pokolenia do sprostania wyzwaniom, stojącym przed regionem w przyszłości itp. Oczekiwania dotyczące oświaty, formułowane przez poszczególne grupy interesu klientów oświaty mogą znacznie różnić się między sobą. Jest to naturalne i nie stanowi przeszkody do sformułowania ostatecznych celów. Określenie celów każdej z grup interesu jest kluczowe bowiem tylko cele zbieżne z interesami grupy będą przez jej członków uważane za prawdziwe i ważne. Spotkania środowiskowe powinny doprowadzić do zebrania oczekiwań oświatowych wszystkich znaczących grup interesu. Podstawową formą włączania poszczególnych grup interesu w procedurę planowania oświatowego są spotkania środowiskowe. Spotkania środowiskowe mają na celu: stworzenie poczucia uczestnictwa w ustalaniu celów oświaty i świadomości współautorstwa przyjętych rozwiązań; zidentyfikowanie interesów grupowych w zakresie oświaty; rozładowanie frustracji wiążących się z oświatą; zmianę przekonań o niemożności wpływu na sprawy oświaty; budowanie świadomości roli klienta oświaty. Kogo zapraszać? Przed przystąpieniem do prowadzenia spotkań należy określić grupy środowiskowe, które mają w nich wziąć udział. Na przykład: rodzice, młodzież, nauczyciele, pracodawcy, radni, liderzy organizacji pozarządowych. Spotkanie może być organizowane dla konkretnego środowiska lub mieć charakter otwarty. Należy pamiętać, że osobisty i bezpośredni sposób zapraszania do udziału w spotkaniu jest szczególnie wskazany. Podczas spotkań środowiskowych zbieramy informacje, które można opracować w postaci raportu o oczekiwaniach społecznych. Zwykle taki raport zawiera informacje o przeprowadzonych spotkaniach i osobach, które wzięły w nich udział, innych sposobach zbierania opinii, zespole, który zbierał opinie, instytucjach współpracujących. Dlaczego warto jest korzystać z lokalnych zasobów: 1. Daje to możliwość kontynuowania wartościowych działań bez finansowanego wsparcia z zewnątrz m.in. przez: włączenie określonych potrzeb szkoły oraz przedsięwzięć, które sprawdziły się w trakcie projektu Szkoła marzeń (organizacja zajęć pozalekcyjnych, zajęć wyrównawczych, zatrudnienie specjalistów i in.) do planów działania gminy, pozyskanie do pracy z dziećmi i młodzieżą konkretnych osób, tworzących społeczność lokalną. 2. Kształtuje więzi w społeczności lokalnej i wzmacnia poczucie własnej wartości jej członków, w tym także dzieci i młodzieży przez: budowanie społecznej świadomości dotyczącej walorów, mocnych stron danego środowiska, a tym samym poczucie zadowolenia a nawet dumy z tego, że żyje się w tym właśnie miejscu; koncentrowanie uwagi na tym, co stanowi unikalny własny walor, a nie na tym, co jest niedostępne dla dzieci ze wsi w porównaniu z mieszkańcami miasta. 3. Zapewnia realny udział społeczności lokalnej w procesie decyzyjnym, stwarza poczucie współodpowiedzialności za tworzenie lokalnej polityki oświatowej, zwiększa krąg ludzi rozumiejących problemy oświaty, zainteresowanych jej jakością i zaangażowanych w reformę. Nie do przecenienia jest też poczucie współautorstwa wprowadzanych zmian. Tworzy to dobry klimat dla rozstrzygnięć przyjętych uchwałami rady gminy.