Sytuacja gospodarcza Polski na tle innych państw

Transkrypt

1 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Departament Zagranicznej Polityki Ekonomicznej Warszawa, Sytuacja gospodarcza Polski na tle innych państw Po okresie nasilającej się w pierwszej połowie 2009 r. recesji, gospodarka światowa weszła w fazę, w której wzrostowi zaufania do systemu finansowego towarzyszą wyraźne symptomy wychodzenia z kryzysu. Światowy kryzys ma bardzo zróżnicowany regionalnie charakter. W największym stopniu dotknął on kraje wysokorozwinięte, o dużym udziale sektora finansowego i eksportu w tworzeniu PKB, a także państwa mniej rozwinięte, w znacznym stopniu zależne od kapitału zagranicznego oraz charakteryzujące się niską dywersyfikacją struktury gospodarki i wysokim udziałem produkcji surowców. W II kw r., na który przypada dno recesji, PKB spadł w USA o 3,8%, w Rosji o 10,9%, w Japonii o 6,4% oraz w strefie Euro o 4,8%. Na tym tle, Polska jako jedyne państwo Unii Europejskiej odnotowała wzrost o 1,1%, co wobec wzrostu w I kw., o 0,8% i 1,8% w III kwartale, lokuje Polskę w nielicznej grupie państw świata, w których nie było recesji. Tabela1: Dynamika gospodarcza w wybranych państwach w II i III kwartale 2009 Kraj Dynamika PKB w II Dynamika PKB w III kwartale 2009 (%) r/r kwartale 2009 (%) r/r UE -4,9-4,3 Strefa Euro -4,8-4,1 USA -3,8-2,3 Japonia -7,2 b.d. W. Brytania -5,5-5,2 Polska +1,1 +1,1 Niderlandy -5,2-3,7 Włochy -6,0-4,6 RFN -5,9-4,8 Hiszpania -4,2-4,0 Francja -2,8-2,4 Litwa -19,7-14,3 Estonia -16,1-15,3 Łotwa -17,4 b.d Szwecja -6,1 b.d Źródło: EBC dla II kw. 2009, Statistics Pocket Book, November 2009, EUROSTAT, newsrelease euro indicators, November 2009 dla III kw. Przyczyny dużej odporności gospodarki polskiej na światowy kryzys są wypadkową specyficznych cech naszego sektora finansowego, zrównoważonej i zdywersyfikowanej struktury gospodarczej oraz właściwej i wyważonej reakcji rządu.

2 Sytuacja krajowego sektora bankowego w porównaniu z sytuacją w innych państwach była i jest dobra i stabilna, gdyż banki w Polsce nie zostały dotknięte skutkami kryzysu subprime, głównie ze względu na strukturę własnościową w polskim systemie bankowym. Udział inwestorów zagranicznych w akcjonariacie banków, wynosi ponad 71%, z czego 63% przypada na inwestorów pochodzących z państw członkowskich UE, a tylko 7% na inwestorów z USA. Jednym z powodów, dla których negatywne tendencje nie rozprzestrzeniły się w znaczącej skali na rynek polski jest ograniczony poziom wykorzystania ryzykownych metod finansowania działalności opartych m.in. na deratywach. W polskim sektorze bankowym działalność bankowa finansowana jest głównie depozytami. Ponieważ relacja depozytów do kredytów pozostawała na dosyć dobrym poziomie, banki nie były zainteresowane sięganiem po alternatywne metody finansowania. Ponadto, należy zauważyć, że polskie banki bardziej rygorystycznie, niż banki w Stanach Zjednoczonych, podchodziły do udzielania kredytów hipotecznych, zatem nie rozwinął się w Polsce segment kredytów subprime, który stał się przyczyną kryzysu w Stanach Zjednoczonych. W celu wzmocnienia stabilności krajowego systemu finansowego, w październiku 2008 r. rząd polski ogłosił tzw. pakiet regulacyjny, w którego skład wchodzą: ustawa o Komitecie Stabilności Finansowej; nowelizacja ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym; ustawa o instrumentach wsparcia instytucji finansowych przez Skarb Państwa. Mapa 1: Źródło: GUS Również Narodowy Bank Polski przyjął tzw. Pakiet zaufania, którego celem było przywrócenie stabilności systemu finansowego poprzez odbudowę międzybankowego zaufania. Miał on na celu również: przywrócenie sprawności działania rynku finansowego; 2

3 poprawę płynności na krajowym rynku walutowym; poprawę płynności w walutach obcych; ściślejszą współpracę między bankami i bankiem centralnym. Przewidywane spowolnienie wzrostu gospodarczego skłoniło rząd do przyjęcia w końcu listopada 2008 r. Planu Stabilności i Rozwoju. Jego główne elementy to: - utworzenie rezerwy solidarności społecznej, - podniesienie kapitału Banku Gospodarstwa Krajowego z przeznaczeniem na poręczenia kredytowe dla małych i średnich przedsiębiorstw, - wyższa ulga inwestycyjna dla firm, które powstały w 2008 lub zaczną działać w 2009 roku, - zmiana przepisów blokujących inwestycje w rozwój sieci telekomunikacyjnej, w tym internetowej, - ułatwienia dla firm prowadzących działalność inwestycyjną i rozwojową, - ustalenie maksymalnej ceny energii na rynku hurtowym, - zwiększenie kwoty poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa dla banków. Rząd podjął także zdecydowane działania oszczędnościowe, zdając sobie sprawę, jakie zagrożenia dla budżetu państwa niesie recesja gospodarcza. Mimo relatywnie dobrej sytuacji w polskiej gospodarce na tle innych krajów europejskich, pogłębiająca się światowa recesja i groźba jej wystąpienia również w Polsce skłoniły rząd do podjęcia dyskusji ze związkami zawodowymi i pracodawcami nad dalszymi działaniami antykryzysowymi. W wyniku kilkumiesięcznych negocjacji uzgodniono pakiet działań, który został przyjęty przez Sejm w dniu 1 lipca br. Składa się on z ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców oraz z nowelizacji przepisów o podatku od dochodów osobistych. Nowe regulacje prawne miały pomóc firmom w okresie recesji i spadku zamówień. W zamian za dopłaty do pensji pracowników w czasie przestojów i możliwości elastycznego kształtowania ich czasu pracy, firmy mają się powstrzymać od zwolnień. Przedstawione wyżej działania miały istotny wpływ na stabilizację sektora finansowego oraz na złagodzenie wpływu kryzysu na sferę realną gospodarki. Jednak głównym źródłem odporności polskiej gospodarki na skutki światowego kryzysu są jej solidne fundamenty wypracowane w trakcie dwudziestu lat transformacji oraz zrównoważona struktura gospodarki i wielkość rynku wewnętrznego. Głównym czynnikiem podtrzymującym koniunkturę gospodarczą w Polsce w IV kw r. i I połowie 2009 r. był utrzymujący się wysoki popyt wewnętrzny, a w szczególności duży udział konsumpcji indywidualnej w popycie ogółem. Ożywiony dobrą koniunkturą ostatnich kilku lat rynek 38 milionów konsumentów zareagował na kryzys wyjątkowo spokojnie. Sprzyjały temu zarówno wyważona reakcja rządu, która pozwoliła uniknąć nastrojów paniki, stosunkowo niewielki stopień zadłużenia gospodarstw domowych oraz dodatkowe impulsy popytowe w postaci obniżenia od 1 stycznia 2009 r. podatków od dochodów osobistych oraz marcowa waloryzacja rent i emerytur. Pozwoliło to na utrzymanie w pierwszej fazie kryzysu wzrostu sprzedaży detalicznej i popytu wewnętrznego, kompensujących z nadwyżką spadek popytu zewnętrznego. Stosunkowo niski udział eksportu w tworzeniu PKB (poniżej 40%) spowodował, że załamanie się obrotów handlowych na światowych rynkach dotknęło Polskę w znacznie mniejszym stopniu niż inne kraje, bardziej zależne od popytu zewnętrznego. Dodatkowym 3

4 czynnikiem łagodzącym skutki kryzysu w obrotach handlowych Polski był płynny kurs PLN i jego osłabienie o ok. 30%, co (przy stosunkowo wysokiej konkurencyjności) pozwoliło na utrzymanie eksportu na relatywnie wysokim poziomie, przy jednoczesnym większym spadku importu. Istotnym wsparciem dla polskiej gospodarki w czasie kryzysu są środki finansowe z Unii Europejskiej przeznaczone na rozwój, w tym na inwestycje infrastrukturalne. W latach Polska otrzyma 67 mld Euro, z czego część już zaabsorbowała. Pełnią one rolę podobną do szeroko stosowanych w innych krajach pakietów stymulacyjnych, nie obciążając jednocześnie zagrożonego wysokim deficytem budżetu państwa. Stosowane w wysokorozwiniętych państwach Unii pakiety stymulacyjne odegrały zresztą również pozytywną rolę w podtrzymaniu koniunktury w Polsce poprzez generowanie popytu na nasz eksport. W państwach dotkniętych recesją pojawiły się poważne problemy na rynku pracy oraz w sferze deficytu budżetu państwa. Spadająca aktywność gospodarcza spowodowała wzrost bezrobocia oraz spadek dochodów budżetowych. Dodatkowo deficyt budżetowy pogłębia konieczność finansowania ze środków publicznych programów stymulujących gospodarkę oraz o charakterze osłony socjalnej. Problemy te występują również w Polsce jednak w stosunkowo umiarkowanej skali. Stopa bezrobocia, która w ostatniej dekadzie spadła z 20% do 9,5% w 2008 r., po II kwartale 2009 r. wynosiła 10,7% i jak się przewiduje na koniec roku nie powinna przekroczyć 12%, co jest wzrostem bardzo umiarkowanym na tle innych państw europejskich. Deficyt budżetowy, który w latach kształtował się w przedziale 2-4 % PKB, wzrośnie do końca 2009 r. do poziomu 5,5%, co wobec 14% w Wielkiej Brytanii, 11% w USA i średniej 6,5% dla państw strefy Euro, świadczy o dobrej kontroli finansów publicznych. Świadczy o tym również zadłużenie państwa (dług publiczny), które obecnie kształtuje się na poziomie ok. 50% PKB. Stosunkowo dobra sytuacja gospodarcza Polski i wyraźne oznaki przezwyciężania kryzysu u jej głównych partnerów handlowych powodują, że prognozy dalszego wzrostu są optymistyczne. Przewiduje się, że głównie dzięki wzrostowi popytu zewnętrznego PKB w 2009 r. osiągnie wzrost w wysokości 1,2%, a w 2010 r. 3%. Dzięki swojej stabilności gospodarczej Polska wywiera pozytywny wpływ na zaufanie do regionu Europy Środkowo-Wschodniej, a będąc siódmą, co do wielkości gospodarką w Unii Europejskiej ma także pośredni stabilizujący wpływ na całą Unię i wiele przedsiębiorstw europejskich. Wyrazem zaufania do naszej gospodarki było przyznanie przez MFW specjalnej linii kredytowej (Flexible Credit Line), przeznaczonej dla krajów szczególnie wiarygodnych, o wyjątkowo solidnej i zdrowej gospodarce. 4

5 Wykres 2: Porównanie stóp wzrostu PKB w latach % (year to year) ,8 4,5 2,9 4,3 4,1 3,9 Growth rate of GDP volume - percentage change on previous year Eurostat DZPE MSZ 1,21,1 1,9 3,9 2,5 1,8 1,4 0,9 0,8 5,3 3,6 2,1 3,6 3,1 1,7 6,2 3 2,7 6,8 2,1 2,7 5 0,4 0, * 2010* 1,1 PL US UE 0,80,9-0,2-4 -2,9-4,1-6 Zródło: DZPE MSZ za Eurostat