TEOLOGIA I MORALNOή TOM 12, 2012

Transkrypt

1 ŒLUB KOŒCIELNY WYMOGIEM MI OŒCI 81 TEOLOGIA I MORALNOŒÆ TOM 12, 2012 ANDRZEJ BOHDANOWICZ Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Teologiczny Sakramentalne przymierze ma³ eñskie Sacramental Marriage Covenant Pewna koœcielna artystka utrzymywa³a, e zdecydowanie woli graæ na pogrzebach ni na œlubach. Te pierwsze nastraja³y j¹ optymistycznie wszak gorzej ju byæ nie mo e. W przypadku zaœ ceremonii œlubnych twierdzi³a, e po ich zakoñczeniu nale y spodziewaæ siê tylko gorszego 1. Mo emy zapytaæ, sk¹d bior¹ siê takie przekonania? Dlaczego rodzi siê taki klimat lêku przed byciem przewi¹zanym stu³¹ na zawsze? Przecie Bóg zagubionemu w Raju Adamowi podarowa³ Ewê jako pomoc. Jaka wiêc rzeczywistoœæ rozpoczyna siê w sakramentalnym przymierzu ma³ eñskim? Podniesienie ma³ eñstwa przez Chrystusa do godnoœci sakramentu jest dogmatem wiary katolickiej 2. Zastanawiaj¹c siê nad cechami charakterystycznymi ma³ eñstwa chrzeœcijan, musimy odwo³aæ siê do postêpowania Jezusa, który nie usi³owa³ zmieniæ ówczesnych struktur spo³ecznych, gospodarczych i politycznych, lecz zastan¹ rzeczywistoœæ ujmowa³ w nowy sposób. Ma³ eñstwo chrzeœcijan w swej strukturze naturalnej i formie organizacyjnej ma wed³ug myœli Chrystusa byæ takie, jak ka de inne, ale nale y je prze ywaæ w nowym duchu. Jaka jest zatem prawda o relacji miêdzy kobiet¹ a mê czyzn¹ zwi¹zanymi sakramentem ma³ eñstwa? Jak wygl¹da Bo y pomys³ na relacjê miêdzy mê em a on¹? Dlaczego Bóg niezmiennie jak na pocz¹tku historii proponuje mê - czyÿnie i kobiecie wzajemn¹ mi³oœæ i wspólne dorastanie do œwiêtoœci? Popatrzmy zatem na mi³oœæ ma³ eñsk¹ w takiej sakramentalnej perspektywie. 1 Por. R. Skrzypczak, ycie seksualne katolików, albo Adam i Ewa w poszukiwaniu aureoli, Fronda 61(2011), s Por. Enchchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, red. H. Denzinger, A. Schoenmetzer, Barcinone 1957, 1801.

2 82 ANDRZEJ BOHDANOWICZ 1. MA EÑSTWO JAKO ZNAK SAKRAMENTALNY Wedle przekonania Koœcio³a ma³ eñstwo chrzeœcijan jest sakramentem. Sakramentalnoœæ to nie dodatek do ma³ eñstwa, to nie tylko jeden z jego przymiotów to wyznacznik katolickiego rozumienia ma³ eñstwa. W zdaniu o sakramentalnoœci ma³ eñstwa do przyjêcia i do pojêcia jedynie na gruncie wiary Koœcio³a zawiera siê twierdzenie, e ma³ eñstwo chrzeœcijan jest rzeczywistoœci¹ tego œwiata, ale nie tylko jest form¹ ycia mê czyzny i kobiety bêd¹c¹ znakiem i odzwierciedleniem relacji Chrystusa do Koœcio³a (por. Ef 5,21-33). Chrzeœcijanie, przez chrzest wszczepieni w egzystencjê Chrystusa, daj¹ przez mi³oœæ i wiernoœæ œwiadectwo mi³oœci Bo ej, oni uobecniaj¹ Chrystusa i Jego mi³oœæ, staj¹ siê s³ugami uœwiêcania. Ma³ eñstwo jest dla nich miejscem i znakiem zbawienia, cz³owiek zostaje w nim wezwany i uzdolniony do tego, by trwaæ w mi³oœci do drugiego. Zawieraj¹c ma³ eñstwo, mê czyzna i kobieta wolnym, œwiadomym aktem woli wzajemnie siê sobie oddaj¹ i przyjmuj¹. Mo liwoœæ dysponowania sob¹ jest istot¹ wolnoœci. Dlatego oddanie siê drugiej osobie, zwi¹zanie na wiernoœæ to akt wyjœcia ponad siebie w wolnoœci, ma³ eñstwo to doœwiadczenie transcendencji. Najwiêksze szanse na trwa³e ma³ eñstwo i szczêœliw¹ rodzinê maj¹ ci narzeczeni, którzy decyduj¹ siê po³¹czyæ siê ze sob¹ mi³oœci¹ sakramentaln¹, czyli tak¹ mi³oœci¹, która jest wierna i nieodwo³alna na podobieñstwo mi³oœci Boga: Co wiêc Bóg z³¹czy³, cz³owiek niech nie rozdziela (Mt 19,6). W sakramencie ma³ eñstwa narzeczeni postanawiaj¹ siê kochaæ tak wiernie i ofiarnie, jak Chrystus ukocha³ swój Koœció³ (por. Ef 5,31-32). Przez ten sakrament ma³ onkowie zostaj¹ wzmocnieni i konsekrowani do obowi¹zków swego stanu i godnoœci 3. Otrzymuj¹ ³askê Chrystusa, by mi³owali siê mi³oœci¹ nadprzyrodzon¹, delikatn¹ i p³odn¹ 4. Jednoœæ i nierozerwalnoœæ ma³ eñstwa p³yn¹ca z mi³oœci oblubieñczej Chrystusa do Koœcio³a czyni tak e ma³ eñstwo znakiem sakramentalnym. Ka dy bowiem sakrament odczytuje siê w potrójnym kluczu: jako znak wspominaj¹cy (signum rememorativum), uobecniaj¹cy (signum representativum) i zapowiadaj¹cy (signum prognosticum). W tym kontekœcie ma³ eñstwo jawi siê jako: pami¹tka wielkich dzie³ Bo ych, o których z ³ask¹ Bo ¹ ma³ onkowie maj¹ œwiadczyæ wobec swoich dzieci; uobecnienie, czyli dar ³aski, by ma³ onkowie wprowadzali w ycie mi³oœæ, która przebacza i darzy odkupieniem; zapowiedÿ przysz³ego spotkania z Chrystusem. Sakramentalnoœæ w³¹cza ma³ onków w nadprzyrodzony porz¹dek zbawienia, st¹d te ma³ eñstwo przestaje byæ instytucj¹ prawn¹, a postrzega siê je jako sposób uœwiêcenia i dojœcia do pe³ni zbawienia. Sakramentalne tak wypowiedzia- 3 Por. GS KKK 1615.

3 SAKRAMENTALNE PRZYMIERZE MA EÑSKIE 83 ne w dniu zaœlubin, staje siê Ÿród³em ³aski i wezwaniem, któremu ma³ onkowie moc¹ tylko swojej mi³oœci nie byliby w stanie sprostaæ. Dlatego w³aœnie Chrystus podnosi ów zwi¹zek do rangi sakramentu i sam wchodzi w mi³osn¹ relacjê ka dej pary ma³ eñskiej. Od momentu zawarcia ma³ eñstwa sakramentalnego wszystkie inne wiêzi s¹ mniej wa ne od wiêzi z ma³ onkiem. Mi³oœci i bliskoœci ma³ onków nie mog¹ naruszaæ ani silne wiêzi z przesz³oœci (z rodzicami, rodzeñstwem, przyjació³mi), ani silne wiêzi, które ma³ onkowie zbuduj¹ z innymi ludÿmi w przysz³oœci, zw³aszcza z w³asnymi dzieæmi czy z serdecznymi przyjació³mi. W³aœnie dlatego istnieje sakrament ma³ eñstwa, ale nie ma sakramentu rodzicielstwa. Koœció³ z ca³ym realizmem naucza, e staj¹c siê rodzicami, ona i on nie przestaj¹ byæ ma³- onkami. Tak e wtedy, gdy na œwiat przychodz¹ dzieci, o losie ma³ onków nadal decyduje najbardziej ich wzajemna wiêÿ. 2. MA EÑSTWO JAKO ZAŒLUBINY W PANU Ma³ eñstwo chrzeœcijan w swej strukturze naturalnej i formie organizacyjnej ma wed³ug myœli Chrystusa byæ takie, jak ka de inne, ale nale y je prze ywaæ w nowym duchu. Zrozumieli to pierwsi chrzeœcijanie, poœlubiaj¹c siê w Panu (1 Kor 7,39). Relacje ma³ eñskie, zachowuj¹c swoj¹ naturalnoœæ i ca³y doczesny wymiar, staj¹ siê jednak inne, s¹ zanurzone w Panu. W sakramencie ma³ eñstwa o wiele bardziej istotne od samego tylko przeobra enia mi³oœci ma³ eñskiej jest to, co dokonuje owo przeobra enie w ma³ eñstwie. Naturalny wêze³, który zaistnia³ z uwagi na pragnienie przynale enia do siebie i ycia w trwa³ej wspólnocie, potwierdzony na zewn¹trz uroczystym aktem zawarcia zwi¹zku ma³ eñskiego, uzyska³ przez œwiadome, dokonane w Bogu zawarcie ma³ eñstwa, ca³kiem now¹ naturê 5. Przysiêga ma³ eñska, która ju w p³aszczyÿnie naturalnej stanowi wa ny element zabezpieczaj¹cy trwa³oœæ zwi¹zku, przez swoje zwi¹zanie z Bogiem nabiera o wiele wiêkszej powagi i znaczenia. Dopiero w tym momencie ma³ eñstwo ca³kowicie uzyskuje swoj¹ obiektywnoœæ i wa noœæ i staje siê w swojej trwa³oœci niezale ne od wszelkich subiektywnych stanowisk i odczuæ obu wspó³ma³ onków. Oznacza to, e ma³ eñstwo sakramentalne jest dla ma³ onków przede wszystkim obiektywnym dobrem, dla którego oboje powinni siê poœwiêciæ i pracowaæ. Tego rodzaju sakramentalna obiektywizacja zwi¹zku ma³ eñskiego powoduje, e ma³ onkowie jawi¹ siê jako ci, którzy powinni odpowiedzieæ na wartoœæ, jak¹ stanowi ich ma³ eñstwo. Zwi¹zek ten nie jest tylko dla nich, lecz oni tak e s¹ niejako dla tego zwi¹zku, w s³u bie wartoœci, któr¹ jest sakrament ma³ eñstwa. 5 Tam e, s. 35.

4 84 ANDRZEJ BOHDANOWICZ Sformu³owanie, e ma³ onkowie s¹ dla tego zwi¹zku, mo e stwarzaæ wra- enie deprecjonowania osoby, instrumentalnego traktowania ma³ onków. Jednak zarzuty takie ³atwo odeprzeæ, jeœli weÿmie siê pod uwagê to, e przysiêga dotycz¹ca ich wzajemnej wiernoœci zostaje zawarta tak e w Chrystusie 6. Ma³ onkowie w sakramentalnej wspólnocie przynale ¹ nie tylko wzajemnie do siebie, lecz jako cz³onkowie Mistycznego Cia³a nale ¹ tak e do Chrystusa. S¹ zaœlubieni Bogu 7 i oddani w rêce Chrystusa, Jemu powierzeni, stanowi¹ Jego w³asnoœæ. St¹d te troska o zwi¹zek ma³ eñski, o jego rozwój, pielêgnowanie wspólnoty mi³oœci, ochrona przed ka d¹ jego profanacj¹ s¹ szczególn¹ odpowiedzi¹ na wartoœæ i czyni¹ ca³e ycie ma³ eñskie nieustann¹ liturgi¹ 8, ci¹g³ym uwielbianiem Boga. Nowy wymiar wspólnoty ma³ eñskiej przejawia siê w nowej, szczególnej komunii ma³ onków, która wzmacnia i doskonali komuniê naturaln¹ i ludzk¹ 9. Ma³ eñstwo chrzeœcijan, nie trac¹c nic ze swej rzeczywistoœci doczesnej, staje siê moc¹ Chrystusa dzia³aj¹cego w sakramencie now¹ rzeczywistoœci¹. S³owo nowe nie oznacza tu jakiejœ ca³kowitej odrêbnoœci czy przepaœci w stosunku do tego, co dawne. Ma³ eñstwo nie zosta³o zatem podniesione do godnoœci sakramentu w celu uœwiêcenia go, ono by³o œwiête od pocz¹tku 10. Karl Rahner na pytanie: Co to znaczy, e mi³oœæ ma³ eñska jest uœwiêcona ³ask¹ Boga? odpowiada: Znaczy to, i to, czym ma³ eñstwo jest w swojej istocie, zostaje pog³êbione i zradykalizowane 11. Ma³ eñstwo jest komuni¹ mi³oœci, w której dwie istoty ³¹cz¹ siê w jedno serce, jedno cia³o i jedn¹ duszê 12. W tym przejawia siê najwy sza godnoœæ ma³ eñstwa. Nie ulega w¹tpliwoœci, e ma³ eñstwo sakramentalne nie jest czymœ wyizolowanym, co przekreœla naturaln¹ mi³oœæ ma³ onków. Wrêcz przeciwnie wykorzystuje tê mi³oœæ w sobie tylko w³aœciwy sposób, buduj¹c na elementach mi³oœci naturalnej ca³kiem now¹, nadprzyrodzon¹ rzeczywistoœæ. Jakie wiêc elementy ma³ eñstwa naturalnego przeobra a sakrament? Podstaw¹ dla ma³ eñstwa sakramentalnego jest szlachetna ludzka wspólnota mi³oœci 13. W sakramencie mi³oœæ ma³ eñska doœwiadcza na pocz¹tku g³êbokiego i jakoœciowego przeobra enia 14, nie trac¹c jednak swoich naturalnych w³aœciwoœci takich, jak: wzajemne obdarowanie, ycie wzajemne dla siebie. Bêd¹c nadal 6 Tam e. 7 Tam e, s Tam e. 9 FC J. Grzeœkowiak, Misterium ma³ eñstwa, Poznañ 1996, s K. Rahner, Die Ehe als Sakrament, Theologisches Jahrbuch 14 (1971), s Por. D. von Hildebrand, Marriage: The Mystery of Faithful Love, Manchester NH 1991, s Taka wspólnota, sama z siebie posiada ju wielk¹ godnoœæ, por. tam e. 14 Por. tam e, s. 31.

5 SAKRAMENTALNE PRZYMIERZE MA EÑSKIE 85 szlachetnym, ziemskim dobrem, przez udzia³ w yciu samego Boga, zostaje rozpromieniona i nabiera nowego blasku. Otrzymuje ona ca³kiem inn¹ powagê, zupe³nie now¹ g³êbiê, czystoœæ i bezinteresownoœæ 15. Jednak nale y zaznaczyæ, e prze ywanie g³êbokiej mi³oœci ma³ eñskiej nie jest dane ka demu ma³ onkowi. S¹ ludzie, którzy nie s¹ w stanie do koñca kochaæ, gdy s¹ np.: niedelikatni, têpi czy ograniczeni 16. Nie potrafi¹ wznieœæ siê na wy yny ludzkiego ducha, dostrzec wartoœci prawdziwej mi³oœci. Ludzie ci, choæ kochaj¹ p³ytk¹, powierzchown¹ mi³oœci¹, mog¹ zawrzeæ zwi¹zek ma³ eñski. Od strony etycznej taki zwi¹zek nie jest zabroniony, ale prawdopodobnie nie doprowadzi on do pe³nego rozwoju wspólnoty ma³ eñskiej. Okazuje siê, e ma³ eñstwa, które konsekwentnie i systematycznie realizuj¹ dzia³ania wynikaj¹ce z sakramentalnoœci ich zwi¹zku nie rozpadaj¹ siê! Potwierdzaj¹ to badania naukowe np. przeprowadzone przez amerykañsk¹ socjolog Mercedes Wilson. Z badañ tych wynika, e w zwi¹zku tylko cywilnym rozchodzi siê jedna para na dwie (50%); po œlubie koœcielnym, ale bez praktyk religijnych rozchodzi siê jedna para na trzy (33%); po œlubie koœcielnym i przy coniedzielnym wspólnym udziale we Mszy œw. jedna para na 50 (2%), a po œlubie koœcielnym, przy coniedzielnym wspólnym udziale we Mszy œw. i przy codziennej wspólnej modlitwie ma³ onków rozpada siê jedna para na 1429, a wiêc zaledwie 0,07%, czyli 0,7 17. Wyniki tych badañ s¹ wrêcz niewiarygodne. Wynika z nich, e podstawowym warunkiem trwania w sakramencie ma³ eñstwa w sposób owocny, w radosnej mi- ³oœci, jest pielêgnowanie nie tylko wiêzi z ma³ onkiem, ale tak e z Bogiem, którego ma³ onkowie wziêli na œwiadka i na obroñcê ich wiêzi ma³ eñskiej. Pielêgnowanie wiêzi z Bogiem to ycie zgodne z Dekalogiem, to coniedzielna Msza œw. i regularne korzystanie z sakramentu pokuty. Najwiêksz¹ szansê na owocne korzystanie z sakramentalnego umocnienia maj¹ ci ma³ onkowie, którzy razem prze ywaj¹ wiêÿ z Bogiem i razem siê modl¹. Wspólna modlitwa to miejsce spotkania z Bogiem i wspólnego rozmawiania z Nim o sprawach wa nych dla ma³- onków i ich dzieci. Ma³ eñstwo sakramentalne oznacza, e on i ona wiedz¹, i chc¹ kochaæ siebie nawzajem z moc¹, wiernoœci¹, czu³oœci¹ i m¹droœci¹ Chrystusa, oraz e s¹ otwarci na pomoc Boga, na Jego œwiat³o i moc, zw³aszcza w sytuacji próby, trudnoœci czy rozczarowañ. Owocne przyjêcie sakramentu ma³ eñstwa oznacza te, e ona i on osi¹gnêli ju taki stopieñ dojrza³oœci i wyp³ynêli na tak¹ g³êbiê cz³owieczeñstwa, i adne z narzeczonych nie ma cech czy zachowañ, które niepo- 15 Por. tam e, s Por. tam e, s Por. M. Wilson, Das Gebet, Schlüssel der Heiligheit, DER FELS (Katholisches Wort in die Zeit) 11(2002), s. 325.

6 86 ANDRZEJ BOHDANOWICZ koj¹ tê drug¹ stronê czy jej bliskich. Sakramentu ma³ eñstwa nie przyjmuje siê bowiem w niepewnoœci! Jeœli ktoœ z narzeczonych ma w¹tpliwoœci co do mi³oœci i odpowiedzialnoœci tej drugiej osoby, to nie powinien zawierzaæ jej swojego losu oraz losu przysz³ych dzieci. 3. MA EÑSTWO CHRZEŒCIJAN MIEJSCEM DZIELENIA SIÊ MI OŒCI Szczêœliwe ma³ eñstwo i trwa³a rodzina to zdecydowanie najlepsze, najbardziej korzystne miejsce na tej ziemi do dzielenia siê mi³oœci¹, do tworzenia klimatu bezpieczeñstwa, do radosnego wychowania dzieci, do wspólnego dorastania do œwiêtoœci. Sakramentalnoœæ ma³ eñstwa zmienia ca³kowicie jego naturê i ma praktyczne konsekwencje. Z chwil¹ zawarcia ma³ eñstwa ma³ onkowie s¹ powo³ani do tego, by stanowiæ jednoœæ na wzór jednoœci, która istnieje w relacji Chrystusa do Koœcio³a. Dodatkowo to, e sakrament zaczyna istnieæ, gdy w trakcie jego zawierania oboje ma³ onkowie s¹ zwróceni ku sobie 18, wzajemnie na siebie otwarci, wydobywa we wspania³y sposób pierwotny, zasadniczy sens ma³- eñstwa, jakim jest tworzenie wspólnoty mi³oœci, oraz stanowi szczególne zaproszenie do jej urzeczywistniania. W naturze sakramentu ma³ eñstwa le ¹ jego trwa³oœæ i wy³¹cznoœæ. W tê wspólnotê wchodzi siê w sposób ca³kowicie wolny, ale ma³ eñstwo raz zawarte nie mo e byæ samowolnie rozwi¹zane. Nierozerwalnoœæ ma³ eñstwa nie wynika jedynie z Bo ego przykazania. Przeciwnie, przykazanie to jest niejako zwerbalizowaniem powinnoœci wynikaj¹cych z analizy fenomenu, jakim jest ma³ eñstwo, i stanowi konkretn¹ propozycjê odpowiedzi na jego wartoœæ. Nierozerwalnoœæ ma³ eñstwa jest przykazana przez Boga nie z uwagi na jakieœ praktyczne racje, jak np.: pedagogiczne (w³aœciwe wychowanie dzieci), spo³eczne (odpowiednie funkcjonowanie pañstwa), biologiczne (zdrowie i odpowiedzialna aktualizacja popêdu p³ciowego), lecz wynika ona wprost z samego sensu ma³ eñstwa i jego sakramentalnej wznios³oœci. Ma³ eñstwo chrzeœcijan jako wspólnota mi³oœci do tego stopnia jest wywy szone i tak œciœle zwi¹zane z Chrystusem, e nawet jeœli ono samo jest z jakichœ racji niezbyt udane czy wrêcz nieszczêœliwe, to jednak nadal zachowuje swój nierozerwalny charakter 19. Trwa³e ma³ eñstwa i szczêœliwe rodziny nie s¹ wyj¹tkami, chocia w liberalnych mediach i w miêdzys¹siedzkich rozmowach wskazuje siê zwykle na te rodziny, które s¹ w kryzysie. Wiernoœæ sakramentalnej mi³oœci ma³ eñskiej przez 18 Nie chodzi tu oczywiœcie o zewnêtrzn¹ postawê ma³ onków, którzy w trakcie wypowiadania s³ów przysiêgi ma³ eñskiej s¹ twarz¹ zwróceni ku sobie, lecz o ich wewnêtrzn¹ gotowoœæ wzajemnego darowania siê sobie w mi³oœci. To, co widzimy, ma byæ znakiem tego, co niewidoczne, choæ realne. 19 Por. D. von Hildebrand, Die Ehe, s

7 SAKRAMENTALNE PRZYMIERZE MA EÑSKIE 87 ca³e dziesiêciolecia bywa czasem trudna i wi¹ e siê z dÿwiganiem krzy a 20. Jednak taka mi³oœæ naprawdê jest mo liwa tak e w naszych czasach. Wielu jest takich ma³ onków, którzy do œmierci rosn¹ w przyjaÿni z Bogiem i którzy w ka - dej sytuacji wiernie wype³niaj¹ ma³ eñsk¹ przysiêgê mi³oœci. Czy jednak fakt, e coraz wiêcej ma³ eñstw prze ywa kryzys, nie jest znakiem czasu i czy nie upowa nia do pytania o to, czy instytucja ma³ eñstwa nie powinna ulec jakiœ przeobra eniom? Otó nie, gdy nikt z ludzi nie wymyœli piêkniejszej wiêzi miêdzy kobiet¹ i mê czyzn¹ ani nie oferuje im bardziej niezwyk³ej mi³oœci od tej, któr¹ zaproponowa³ Bóg na pocz¹tku historii ludzkoœci, kiedy to stwierdzi³, e mê czyzna i kobieta zostali stworzeni wzajemnie dla siebie: Nie jest dobrze, eby mê czyzna by³ sam. Bóg stwarza mê czyÿnie do pomocy kobietê jako istotê równ¹ mu i blisk¹, jako pomoc przychodz¹c¹ od Pana (Ps 121,2). Dlatego to mê czyzna opuszcza ojca swego i matkê swoj¹ i ³¹czy siê ze sw¹ on¹ tak œciœle, e stan¹ siê jednym cia³em (Rdz 2,24). Po zawarciu ma³ eñstwa zgodnie z pierwotnym zamys³em Stwórcy nie s¹ ju dwoje, lecz jedno cia³o (Mt 19,6). Nigdy nie pojawi siê instytucja lepsza ni ma³ eñstwo kobiety i mê czyzny oparte na wiernej i nieodwo³alnej mi³oœci. Ma³ eñstwo nigdy nie znajdzie siê w kryzysie. W ka dej natomiast epoce w kryzysie mo e byæ cz³owiek, który ma³ eñstwo zawiera. Sakrament ma³ eñstwa to Bo y pomys³ na najpiêkniejsz¹ wiêÿ, jak¹ z Bo ¹ pomoc¹ mê czyzna i kobieta s¹ w stanie zbudowaæ dziêki mi³oœci wiernej, wielkodusznej i czu³ej. Realizacja tego pomys³u wymaga obok trwania w przyjaÿni z Bogiem spe³nienia jeszcze dwóch innych warunków: wyp³ywania na g³êbiê cz³owieczeñstwa oraz precyzyjnego rozumienia istoty mi³oœci. Pierwszy z tych warunków to dorastanie do cz³owieczeñstwa na miarê zamys³u Boga wzglêdem cz³owieka. Do ma³ eñstwa sakramentalnego dorasta ten, kto wie, e byæ cz³owiekiem, to byæ kimœ nieodwo³alnie kochanym przez Boga i kimœ podobnym do Boga, czyli zdolnym do tego, by przyj¹æ mi³oœæ i by kochaæ. Niestety, po grzechu pierworodnym czêsto ³atwiej nam krzywdziæ samych siebie i innych ludzi, ni kochaæ. Mi³oœci nie doœwiadczamy wiêc w sposób spontaniczny. Wymaga panowania nad sob¹, zw³aszcza nad popêdami i uczuciami, a tak e codziennej dyscypliny, czujnoœci i nawrócenia. Kochaæ mo e tylko ten, kto wyp³ywa na tak¹ g³êbiê cz³owieczeñstwa, e odkrywa swoj¹ bezcennoœæ oraz bezcennoœæ osoby, któr¹ uczy siê kochaæ. Taki cz³owiek wie, e byæ osob¹, to byæ kimœ, kto mo e kochaæ, ale kto nie mo e drugiej osoby posiadaæ. Wie te i to, e kto kocha, mo e ofiarowaæ tej drugiej osobie czas, si³y, zdrowie, a w skrajnych sytuacjach nawet ycie doczesne, ale nic wiêcej. Cz³owiek dojrza³y nikomu nawet osobie, któr¹ kocha najbardziej na 20 Por. KKK 1642.

8 88 ANDRZEJ BOHDANOWICZ œwiecie nie ofiaruje swojej godnoœci dziecka Bo ego, swojej œwiêtoœci, czystoœci, wolnoœci i trwania na drodze zbawienia. Nie ofiaruje tego, co w nim najpiêkniejsze i bezcenne z tego oczywistego powodu, e gdyby to zrobi³, to okrad³by samego siebie z tego, co nie jest jego w³asnoœci¹, lecz darem Boga, i przesta³by byæ zdolnym do mi³oœci. Przeciwnie, zrani³by samego siebie i sta³by siê cz³owiekiem potrzebuj¹cym pomocy, a nie tym, który potrafi kochaæ i dorastaæ do ma³- eñstwa. SUMMARY According to the teaching of the Church, Christian marriage is a sacrament spouses approach the covenant with God, offered in the Sacrament of Matrimony, who transforms their conjugal love in and through Christ in it. That is why since entering in marriage no other bond is as important for the spouses as the marital bond. Unity and irrevocability which originate from Christ s love for his Church make every Catholic marriage a sign of this sacrament. The community of love which is formed in marriage is one of the deepest sources of happiness in human life. In such a perspective, marriage seems to be the best environment, conducive to fostering human love and bringing up the resultant offspring. Marriage also signifies collaboration in the salvation of the beloved, i.e. supernaturally transfigured conjugal love aims at the eternal welfare of the marital partner and is the way to sanctify each of the spouses. Key words marriage, conjugal love, sacraments