Hałas najważniejsze informacje

Transkrypt

1 Hałas najważniejsze informacje

2 1. Hałas i jego wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników Hałasem określamy każdy uciążliwy, szkodliwy lub niebezpieczny dla zdrowia dźwięk. Ucho ludzkie reaguje na dźwięki o częstotliwościach od 20Hz (dźwięki niskie, basy) do 20kHz (dźwięki wysokie, soprany). Dźwięki o częstotliwościach poniżej 20Hz nazywamy infradźwiękami a o częstotliwościach powyżej 20kHz ultradźwiękami. Są one niesłyszalne dla człowieka, chociaż w przypadku dużych poziomów mogą także mieć negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Czynnikiem który decyduje o głośności odbieranego przez człowieka dźwięku jest ciśnienie akustyczne dźwięku. Ciśnienia akustyczne dźwięków odbieranych przez człowieka wahają się od 0,00002Pa do ponad 20Pa! Ponieważ rozpiętość ta jest tak duża (dźwięki najgłośniejsze mają ciśnienie ponad milion razy większe od najcichszych) stosuje się skalę logarytmiczną i używa się pojęcia poziom ciśnienia akustycznego wyrażany w db. Za wartość ciśnienia odniesienia przyjmuje się ciśnienie najcichszego dźwięku, a więc dźwięki najcichsze mają poziom ciśnienia akustycznego równy 0dB a dźwięki, które wywołują ból uszu poziom około dB. Przykłady innych poziomów to: szept 30dB, rozmowa 60dB, ruch uliczny 85dB, młot pneumatyczny ponad 100dB. Ucho ludzkie różnie reaguje na dźwięki o różnych częstotliwościach. Najlepiej słyszymy dźwięki o częstotliwościach od 1kHz do 4kHz. Dźwięki o wyższych i niższych częstotliwościach słyszymy gorzej. Z tego powodu przy pomiarach hałasu i ocenie jego wpływu na człowieka, wprowadza się korekcję poziomów ciśnienia akustycznego zgodnie z tymi charakterystykami częstotliwościowymi. Negatywne oddziaływanie hałasu na człowieka i wpływ na jego zdrowie utożsamiany jest przede wszystkim z bezpośrednim oddziaływaniem hałasu na narząd słuchu. Szkodliwość oddziaływania hałasu zależy od jego poziomu ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania narażenia na hałas, czyli tzw. dawki hałasu. Innymi słowy, im wyższy jest poziom ciśnienia akustycznego i dłuższy czas narażenia na hałas tym jest on bardziej szkodliwy.

3 Podstawowym skutkiem oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszenia. Czasowe przesunięcie progu słyszenia ustępuje po upływie określonego czasu, natomiast trwałe przesunięcie jest nieodwracalne. Utrata słuchu następuje bezboleśnie, stopniowo i wynika z wywołanych hałasem zmian przede wszystkim w uchu wewnętrznym. Hałasy o wysokich szczytowych nagle narastających poziomach ciśnienia akustycznego rzędu dB (w szczególności hałasy impulsowe) stają się czynnikiem szczególnie niebezpiecznym w środowisku pracy lub życia, gdyż narażenie na hałas o takich poziomach może prowadzić do natychmiastowego i nieodwracalnego uszkodzenia słuchu. Obustronny trwały ubytek słuchu spowodowany hałasem polegający na trwałym przesunięciu progu słyszenia o 45dB (w uchu lepiej słyszącym obliczony jako średnia dla częstotliwości 1, 2, 3 khz) stanowi kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej. Pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Badania doświadczalne wykazują, że po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego hałasu rzędu 75dB występują wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu. Ich występowanie wynika z istnienia powiązań nerwowych dróg układu słuchowego z innymi z układami organizmu człowieka (ośrodkowy układ nerwowy, układ krążenia). Hałas o poziomie dźwięku A poniżej 80dB w środowisku pracy ma również istotny wpływ na wydajność pracy i jakość realizowanych zadań. Ogranicza on zdolność do koncentracji, przyczynia się do pogorszenia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów ostrzegawczych, narastania zmęczenia, utrudnienia wykonywania prac precyzyjnych i koncepcyjnych. Z tego względu traktowany jest on jako czynnik uciążliwy w środowisku pracy. Długotrwałe narażenie na hałas może być przyczyną występowania bólów głowy, bezsenności, zaburzeń widzenia. Słuchowe i pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu na organizm powodując uczucie dyskomfortu przyczyniają się do powstawania stresu zawodowego. Ponadto kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi (tzw. substancjami ototoksycznymi) w powiązaniu z narażeniem na hałas może znacznie zwiększać

4 prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzenia słuchu. Przykładem są tu rozpuszczalniki (np. toluen). Bardzo istotny jest także wpływ hałasu na zwiększenie ryzyka wypadków przy pracy. Najnowsza Dyrektywa 2003/10/WE, dotycząca ochrony przed hałasem mówi, że pracodawca powinien udostępnić ochronniki słuchu pracownikowi narażonemu na hałas o równoważnych poziomach dźwięku A przekraczających 80dB. Pracownicy narażeni na hałasy o równoważnych poziomach dźwięku A przekraczających 85dB powinni bezwzględnie stosować ochrony słuchu, gdyż oddziaływanie takiego hałasu prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń słuchu. Problem hałasu jest powszechny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Szacuje się, że w Europie narażenie na hałas obejmuje około 100 milionów osób. W Polsce szacuje się, że na szkodliwe, bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu narażonych jest około 13 milionów osób co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności. W zbadanej (choć niepełnej, bo obejmującej 4,7 mln osób) zbiorowości osób zatrudnionych w 2003r. W Polsce stwierdzono ponad 200 tys. przypadków pracy w warunkach zagrożenia hałasem. Oznacza to, że prawie 50 osób na każdych 1000 zatrudnionych jest narażonych na wystąpienie trwałego ubytku słuchu. W 2003r. stwierdzono w Polsce 4365 przypadków chorób zawodowych w tym 738 przypadków trwałego ubytku słuchu (16,9% ogółu chorób zawodowych). Analizy statystyczne dotyczące narażenia zawodowego na hałas pracowników w zakładach zatrudniających powyżej 9 osób przeprowadzone na bazie danych GUS dla lat pokazują, że liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem, tj. przy przekroczeniu dopuszczalnych wartości hałasu na stanowisku pracy, wynosiła w roku 1995 ok. 335 tyś. i w roku 2002 ok. 220 tyś., co stanowiło prawie 1/3 liczby osób zagrożonych wszystkimi czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi. Porównując dane liczbowe opisujące liczbę pracowników zagrożonych hałasem z analogicznymi danymi odnoszącymi są do innych czynników szkodliwych należy stwierdzić, że hałas był dominującym zagrożeniem. Sektory, w których zatrudnionych była najliczniejsza grupa osób zagrożonych hałasem to górnictwo, następnie włókiennictwo, produkcja metali i wyrobów z metali.

5 Stan zagrożenia hałasem oceniać można również na podstawie analizy skutków tego zagrożenia w postaci liczby przypadków choroby zawodowej nazywanej zawodowym uszkodzeniem słuchu. Jak wynika z danych zawodowe uszkodzenie słuchu od lat stanowi prawie 30% przypadków chorób zawodowych i zajmuje czołowe miejsce na liście tych chorób. Największą liczbę przypadków uszkodzenia słuchu wywołanego działaniem hałasu odnotowano w górnictwie, hutnictwie żelaza, przemyśle metalowym a także w przemyśle środków transportu, przemyśle maszynowym i włókienniczym. 2. Prawne obowiązki pracodawców w zakresie ochrony przed hałasem Obowiązki pracodawców dotyczące ochrony pracowników przed nadmiernym hałasem określają odpowiednie dyrektywy Unii Europejskiej i przepisy krajowe wdrażające do prawa polskiego postanowienia tych dyrektyw: Dyrektywa Rady (86/188/EWG) z dnia 12 maja 1986 r. dotycząca ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas przy pracy, Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy tekst jednolity (DzU 2003, nr 160, poz. 1650). Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dna 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU 1996, nr 69, poz. 332 ze zmianami). Obecnie trwa wprowadzanie do prawa polskiego postanowień Dyrektywy 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na czynniki fizyczne (hałas). Dyrektywa 2003/10/WE ma zostać wdrożona przez Państwa Członkowskie przed 15 lutego 2005 r. i zastąpić dyrektywę 86/188/EWG. Obecnie w przygotowaniu jest projekt rozporządzenia ministra gospodarki i pracy w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy

6 pracowników narażonych na działanie hałasu i/lub drgań mechanicznych które będzie wdrażało do prawa polskiego postanowienia w/w dyrektywy. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami pracodawca jest zobowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami, związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie: procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu, maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie przekraczający dopuszczalnych wartości, rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy (z priorytetem środków redukcji hałasu u źródła jego powstawania). Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne, pracodawca ma obowiązek zapewnić: ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas, zaopatrzenie pracowników w środki ochrony indywidualnej słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich stosowanie, ograniczenie ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy, oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref oraz poprzez ich odgrodzenie. Pracownikom zatrudnionym na wymienionych stanowiskach należy zapewnić informację na temat: wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na hałas,

7 działań podjętych w związku z przekroczeniem dopuszczalnych wartości hałasu na określonych stanowiskach, właściwego doboru i sposoby używania środków ochrony indywidualnej słuchu. Obowiązkiem pracodawcy jest również zapewnienie pracownikom okresowych badań lekarskich. Przy narażeniu na hałas badania ogólne wykonuje się co 4 lata, a badania otolaryngologiczne i audiometryczne: przez trzy pierwsze lata pracy w hałasie co rok, następnie co 3 lata. W razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków słuchu charakteryzujących się znaczną dynamiką rozwoju, częstotliwość badań audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi testami do 1 roku lub 6 miesięcy. W razie narażenia na hałas impulsowy albo na hałas, którego równoważny poziom dźwięku A przekracza stale lub często 110dB, badania audiometryczne należy prowadzić nie rzadziej niż raz na rok. 3. Rozwiązania eliminujące lub zmniejszające zagrożenie hałasem Proces kształtowania hałasu w środowisku pracy można podzielić na etapy: 1. Określenie celów i dobór kryteriów. 2. Przeprowadzenie oceny hałasu w środowisku pracy (źródła hałasu, ekspozycja osób itd.). 3. Określenie optymalnych pod względem akustycznym i ekonomicznym środków do obniżenia hałasu. 4. Sformułowanie programu redukcji hałasu. 5. Zastosowanie odpowiednich sposobów redukcji. 6. Zweryfikowanie osiągniętej redukcji hałasu. Redukcja hałasu może być realizowana poprzez zastosowanie różnych środków technicznych (odpowiednia konstrukcja maszyn, ekrany akustyczne, obudowy dźwiękoizolacyjne, tłumiki, ochronniki słuchu, itp.) i rozwiązań organizacyjnoadministracyjnych (właściwe rozmieszczenie źródeł hałasu, organizacja procesu pracy, itp.).

8 Należy przy tym podkreślić, że redukcja hałasu jest najskuteczniejsza, gdy jest prowadzona na etapie: planowania procesu produkcyjnego lub jego modernizacji, planowania pomieszczeń pracy i budynków oraz zakupów nowych maszyn i urządzeń. Rozwiązania eliminujące lub zmniejszające zagrożenie hałasem powinny być stosowane w następującej kolejności: 1. Redukcja hałasu u źródła jego powstawania, realizowana poprzez: wybór i stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu, wybór i stosowanie maszyn (zarówno typów jak i egzemplarzy) o małej emisji hałasu, zmianę warunków pracy maszyny, modernizację lub wymianę części składowych maszyny (np. zastosowanie innego rodzaju dysz, zastosowanie łożysk cichobieżnych, wyłożenie wewnętrznych powierzchni obudów materiałem dźwiękochłonnym), odpowiednią konserwację maszyny (właściwe smarowanie, wyważanie części itp.). Redukcja hałasu u źródła jego powstawania jest najbardziej efektywnym sposobem redukcji hałasu w miejscu pracy. Powinna być stosowana na etapie projektowania, gdyż późniejsze jej wprowadzenie najczęściej narusza wymagania procesu wykonawczego i wymaga znaczniejszych nakładów finansowych, jednakże tam gdzie jest to możliwe zaleca się zastosowanie redukcji u źródła. 2. Ochrony zbiorowe przed hałasem z zastosowaniem środków technicznych w postaci: urządzeń ograniczających hałas (obudowy, tłumiki, ekrany), materiałów pochłaniających dźwięk (eliminacja hałasu odbitego od przeszkód, ścian i sufitów poprzez wyłożenie ich materiałami pochłaniającymi dźwięk),

9 konstrukcji i urządzeń ograniczających transmisję dźwięku powietrznego i materiałowego (ściany, stropy, okna i drzwi o podwyższonej izolacyjności akustycznej, wibroizolacje ograniczające dźwięki materiałowe). i środków organizacyjno-administracyjnych polegających na: grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku (głośniejsze w jednym pomieszczeniu, cichsze w innym) odpowiednim usytuowaniu tych źródeł względem siebie i względem ścian pomieszczenia, oddzieleniu obszarów prac o małej emisji hałasu od prac powodujących znaczny hałas, zastosowaniu zdalnego sterowania i automatyzacji procesów produkcyjnych. 3. Ochrony indywidualne przed hałasem w postaci nauszników lub wkładek przeciwhałasowych Rozwiązanie to powinno być wykorzystywane w ostateczności, gdy zastosowanie redukcji hałasu u źródła jego powstawania lub ochron zbiorowych przed hałasem nie jest możliwe lub jest niewystarczające. Należy przy tym pamiętać, że środki ochrony indywidualnej muszą być dobrane nie tylko w sposób odpowiedni do wielkości charakteryzujących hałas lecz także do cech indywidualnych stosujących je pracowników. 4. Przykłady rozwiązań obniżających poziom hałasu w środowisku pracy Poza tradycyjnymi źródłami hałasu w przemyśle ważne jest obniżanie poziomu hałasu emitowanego przez urządzenia w pomieszczeniach biurowych. Jednym ze źródeł takiego hałasu mogą być urządzenia rozsyłania sieci komputerowej, tzw. szafy krosownicze. Właściwym rozwiązaniem mającym na celu wyeliminowanie hałasu jest uwzględnienie tego problemu na etapie projektowania sieci przez umieszczenie szaf

10 krosowniczych poza pomieszczeniami, w których przebywają ludzie. Często jednak zdarza się, że tego typu urządzenia znajdują się w pokojach do pracy koncepcyjnej. Wtedy skargi na uciążliwy hałas nasilają się w miarę upływu czasu, bowiem hałas wydobywający się z szafy krosowniczej zwiększa się w miarę eksploatacji urządzenia. Zwykle też w miarę upływu czasu wzrasta obciążenie sieci komputerowej i starzeją się elementy mechaniczne szaf krosowniczych (m.in. łożyska wentylatora). Pomimo, że w istocie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu, to ludzie długo przebywający w pomieszczeniach z takimi źródłami hałasu zaczynają odbierać je jako bardzo uciążliwe. W przedstawionym przypadku (patrz rys.1) wstępne pomiary poziomu hałasu emitowanego przez szafę krosownicą pokazały, że jest on o 16dB wyższy od poziomu tła akustycznego w pomieszczeniu (poziom tła 34dB), co potwierdzało uciążliwość tego źródła hałasu. Rys. 1. Szkic rozmieszczenia stanowisk pracy W celu obniżenia hałasu zastosowano rozwiązanie techniczne w postaci wymiany istniejącej obudowy na specjalnie zaprojektowaną i wykonaną obudowę dźwiękochłonnoizolacyjną wyposażoną w labiryntowe tłumiki akustyczne t na wlotach otworów

11 wentylacyjnych. Skuteczność zastosowanych rozwiązań zweryfikowano przeprowadzając pomiary emitowanego hałasu po ich wdrożeniu. Zastosowanie obu wymienionych wyżej rozwiązań spowodowało obniżenie hałasu o 16dB do poziomu ok. 34dB, (poniżej wartości 35dB, przyjętej jako wartość dopuszczalna w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy umysłowej wymagającej dużej koncentracji uwagi). W kolejnym rozwiązaniu wykorzystano aktywne metody redukcji hałasu do poprawy właściwości dźwiękoizolacyjnych kabin przemysłowych. W metodach tych do redukcji hałasu wykorzystuje się dodatkowe, odpowiednio sterowane źródła dźwięku, zgodnie z zasadą zaprezentowaną na rys 2. Rys. 2. Zasada aktywnej redukcji hałasu Zastosowanie metod aktywnych pozwala na skuteczną redukcję hałasu o charakterze niskoczęstotliwościowym. Hałas niskoczęstotliwościowy jest bardzo trudny do zwalczenia metodami klasycznymi i tego właśnie powodu metody aktywne zostały wykorzystane do poprawy skuteczności kabin dźwiękoizolacyjnych w zakresie niskich częstotliwości. W prezentowanym rozwiązaniu zastosowano układ wykonawczy w postaci zagłówka (rys. 3). Jest to zespół dwóch niewielkich głośników umieszczonych w zagłówku fotela pracownika przebywającego w kabinie przemysłowej.

12 Rys. 3. Zastosowanie zagłówka aktywnego w kabinie przemysłowej. Zadaniem zagłówka aktywnego jest wytworzenie wokół głowy pracownika strefy o obniżonym poziomie ciśnienia akustycznego, zwanej potocznie strefą ciszy. Na rysunku 4. pokazano rozkład tłumienia uzyskiwanego dzięki zastosowaniu zagłówka. Rys. 4. Rozkład tłumienia aktywnego. Uzyskane wyniki pokazują, że wokół głowy pracownika powstają obszary obniżonego o 8 do 14dB poziomu hałasu.