MIERNIK REZYSTANCJI UZIEMIEŃ IMU-10

Transkrypt

1 Kontynuacja 75 letniej tradycji w produkcji mierników elektrycznych Instrukcja obsługi MIERNIK REZYSTANCJI UZIEMIEŃ IMU-10 ERA-GOST sp. z o.o Gostynin, ul. Płocka 37 tel. (0...) , (0...) fax (0...) eragost@eragost.pl

2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 3 2. ZASADY BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA 3 3. SYMBOLE UŻYTE NA MIERNIKU 5 4. CHARAKTERYSTYKA MIERNIKA 6 5. ZASTOSOWANIE 6 6. DANE TECHNICZNE 7 7. WARUNKI EKSPLOATACJI 8 8. WYPOSAŻENIE 8 9. BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA POMIARY INFORMACJE OGÓLNE KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI PODCZAS WYKONYWANIA POMIARÓW POMIARY REZYSTANCJI UZIEMIEŃ POMIARY REZYSTYWNOŚCI GRUNTU POMIARY MAŁYCH REZYSTANCJI 20 2

3 1. WSTĘP Cyfrowy miernik IMU-10, przeznaczony jest do pomiaru rezystancji uziemień odgromowych, rezystancji uziemień ochronnych i roboczych oraz małych rezystancji, na przykład w połączeniach wyrównawczych. Dzięki temu, że nie potrzebuje zewnętrznego źródła zasilania oraz łatwej i bezpiecznej obsłudze, jest wysokiej jakości miernikiem. Jego wielofunkcyjność sprawia, iż jest to bardzo atrakcyjny produkt w ofercie przedsiębiorstwa ERA-GOST. 2. ZASADY BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA Przed przystąpieniem do korzystania z miernika, użytkownik MUSI przeczytać wszystkie ostrzeżenia i instrukcję obsługi. Ostrzeżenia i zapisy instrukcji, muszą być bezwzględnie przestrzegane podczas używania miernika. Instrukcja obsługi obowiązuje tylko dla miernika, do którego została dołączona. Inne zastosowanie miernika, niż podane w instrukcji może spowodować jego uszkodzenie lub być zagrożeniem dla użytkownika. Osoba wykonująca pomiary powinna być odpowiednio wykwalifikowana. Użytkowanie miernika przez osoby niewykwalifikowane, grozi uszkodzeniem miernika lub może być źródłem niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia ludzkiego. Sam miernik nie wytwarza napięć, które mogłyby być niebezpieczne dla użytkownika. Natomiast badane obwody elektryczne oraz warunki, w jakich wykonuje się pomiary rezystancji uziemień, mogą przy bardzo niekorzystnym zbiegu okoliczności stworzyć zagrożenie dla zdrowia i życia obsługującego. Nie należy wykonywać pomiarów uziemień, podczas zapowiadanej aktywności burzowej na obszarach obejmujących 3

4 badany obiekt, badaną stację i zasilane z niej sieci energetyczne. Jeżeli wystąpi zagrożenie burzowe, należy przerwać pomiary i odłączyć sondy pomiarowe. Należy stosować gumowe rękawice i gumowe buty, podczas badania, rozbudowanych systemów uziemienia pod napięciem, gdzie mogą wystąpić niebezpieczne napięcia na przewodach uziomowych oraz wysokie napięcia krokowe spowodowane awarią w pobliskiej stacji. Należy unikać dotykania gołymi rękami, nieizolowanych części rozciągniętych przewodów pomiarowych. Osoba wykonująca pomiary powinna posiadać całkowitą pewność, co do sprawności używanego miernika. Miernik oraz osprzęt dodatkowy taki, jak przewody i końcówki pomiarowe, nie mogą być użytkowane, jeżeli jakieś ich elementy są uszkodzone. Nie należy dokonywać żadnych napraw miernika, przewodów oraz sond pomiarowych. Naprawy serwisowe może wykonywać jedynie producent. Podłączanie przewodów innych, niż tych dostarczonych przez producenta, niedostosowanych do wysokiego napięcia, grozi porażeniem. Miernik nie może być pozostawiony bez dozoru, jeśli jest podłączony do badanego obwodu. Badane uziemienie powinno być odłączone od obwodu prądowego, jeżeli pozwalają na to warunki techniczne. Podczas wymiany baterii, miernik należy odłączyć od wszystkich obwodów zewnętrznych. Przepisy BHP wymagają przeprowadzenia oceny, ryzyka przy wykonywaniu pracy z urządzeniami elektrycznymi oraz zidentyfikowanie potencjalnych źródeł zagrożenia i ryzyka. 4

5 3. SYMBOLE UŻYTE NA MIERNIKU -Oznaczenie CE symbolizuje zgodność wyrobu z regulacjami Unii Europejskiej, które mają do tego wyrobu zastosowanie. - Urządzenie chronione jest za pomocą izolacji podwójnej lub wzmocnionej -Uwaga: Miernik posiada wytyczne obsługi i konserwacji, w postaci pisemnej bądź elektronicznej instrukcji, załączonej do egzemplarza urządzenia. Instrukcja musi być przeczytana przed rozpoczęciem użytkowania miernika! -Uwaga: Ostrzeżenie przed porażeniem elektrycznym. -To urządzenie jest oznaczone zgodnie z Dyrektywą Europejską 2002/96/WE oraz polską Ustawą o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym symbolem przekreślonego kontenera na odpady. Takie oznakowanie informuje, że sprzęt ten, po okresie użytkowania nie może być umieszczany łącznie z innymi odpadami pochodzącymi z gospodarstwa domowego. Użytkownik zobowiązany jest do oddania go prowadzącym zbieranie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Prowadzący zbieranie, w tym lokalne punkty zbiórki, sklepy oraz gminne jednostki, tworzą odpowiedni system umożliwiający oddanie tego sprzętu. 5

6 4. CHARAKTERYSTYKA MIERNIKA Cechy charakterystyczne miernika: - Niezawodny w działaniu. - Pomiar rezystancji uziemienia metodą techniczną 4-, 3-, lub 2-przewodową. - Bezpośredni odczyt wyniku pomiaru na wyświetlaczu LCD. - Zasilanie, za pomocą ręcznie napędzanej prądnicy induktorowej. - Sygnalizacja, zbyt dużej rezystancji obwodu napięciowego R P, mogącej spowodować błąd pomiaru za pomocą diody LED R P. - Sygnalizacja, zbyt dużej rezystancji obwodu prądowego R C, mogącej spowodować błąd pomiaru za pomocą diody LED R C. - Sygnalizacja, zbyt dużego napięcia zakłócającego U Z, mogącego spowodować błąd pomiaru za pomocą diody LED U Z. - Zabezpieczenie obwodów pomiarowych. - Ergonomiczny futerał ułatwiający przenoszenie i wykonywanie pomiarów w trudnych warunkach. Miernik IMU-10 spełnia zalecenia normy PN-EN , dotyczące pomiarów w gospodarstwach rolnych, górna granica napięcia przy otwartym obwodzie (25V RMS lub 35V wartości szczytowej). 5. ZASTOSOWANIE Miernik rezystancji uziemień IMU-10, przeznaczony jest do pomiaru rezystancji uziemień, rezystywności gruntów oraz małych rezystancji do 2000Ω. Pomiar realizowany jest metodą 4-przewodową, dzięki czemu długość i rezystancja 6

7 przewodów pomiarowych, nie wpływa na wynik pomiaru. Wartość mierzonej rezystancji, wyświetlana jest bezpośrednio na dużym, czytelnym wyświetlaczu ciekłokrystalicznym. Dzięki zasilaniu energią elektryczną z wbudowanej prądnicy, napędzanej ręcznie, miernik nie potrzebuje żadnych zewnętrznych źródeł zasilania i jest zawsze gotowy do użytku. Miernik wyposażony jest w futerał, który umożliwia wykonywanie pomiarów bez jego wyjmowania. Pasek o regulowanej długości, pozwala zawiesić miernik na szyi i utrzymać go w pozycji poziomej, co ułatwia pomiary. 6. DANE TECHNICZNE - Zasilanie wbudowany induktor - Błąd podstawowy pomiaru ±2% wartości wskazanej ±5 cyfr - Częstotliwość prądu pomiarowego 128Hz ± 0,5Hz - Maksymalne napięcie zakłócające w obwodzie napięciowym 3V RMS - Maksymalne napięcie wyjściowe w obwodzie prądowym 24V RMS - Wskaźnik rozładowania baterii LO BAT - Sygnalizacja przekroczenia zakresu pomiarowego 1. lub 1 - Wymiary gabarytowe (szer. x wys. x dł.) 235 x 106 x 109mm - Wyświetlacz 3½ cyfry, 13mm - Masa miernika ok. 800g - Masa wyposażenia ok. 6500g 7

8 Parametry metrologiczne miernika Zakresy pomiarowe [Ω] , , Prąd maksymalny [ma] ,1 Maksymalna rezystancja obwodu napięciowego [kω] 1, Maksymalna rezystancja obwodu prądowego [kω] 1, WARUNKI EKSPLOATACJI - Prędkość obrotowa korbki prądnicy obr/min - Temperatura otoczenia C - Wilgotność względna powietrza % - Położenie pracy miernika dowolne 8. WYPOSAŻENIE - Futerał na miernik - Futerał na sondy - Sondy pomiarowe 4szt. - Futerał na przewody - Szpule z przewodami pomiarowymi 3 i 47m oraz 22 i 32m 2szt. - Kolor koszulek na przewodach a) czerwony 3m b) żółty 47m c) zielony 22m d) niebieski 32m - Zwieracze gniazd pomiarowych 2szt. 8

9 9. BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA Wygląd miernika przedstawiony jest na rys.1. Rys.1.Widok miernika IMU Gniazdo pomiarowe obwodu prądowego E 2. Gniazdo pomiarowe obwodu napięciowego ES 3. Gniazdo pomiarowe obwodu napięciowego S 4. Gniazdo pomiarowe obwodu prądowego H 5. Przełącznik obrotowy zakresów pomiarowych 6. Przycisk POMIAR/TEST R P 7. Korbka prądnicy 8. Wskaźnik diodowy U Z przekroczenia dopuszczalnego poziomu napięć zakłócających 9. Wskaźnik diodowy R P przekroczenia dopuszczalnej rezystancji obwodu napięciowego 10. Wskaźnik diodowy R C przekroczenia dopuszczalnej rezystancji obwodu prądowego 11. Wskaźnik LO BAT zbyt małej prędkości obrotowej prądnicy 12. Cyfrowy wyświetlacz ciekłokrystaliczny 3½ cyfry 9

10 Rączka ułatwia wyjmowanie miernika z futerału oraz jego przenoszenie, gdy nie znajduje się w futerale. Obudowa miernika, wykonana jest z odpornego na uderzenia tworzywa termoplastycznego ABS. Wyposażenie miernika stanowią, cztery sondy pomiarowe przeznaczone do wbijania w ziemię oraz cztery przewody pomiarowe, zakończone z jednej strony osłoniętymi wtykami przystosowanymi do gniazd miernika, a z drugiej strony końcówkami przeznaczonymi do podłączenia do badanego uziemienia lub sond pomiarowych. Sondy i nawinięte na dwie szpule przewody pomiarowe, umieszczone są w oddzielnych futerałach. Miernik realizuje pomiar rezystancji metodą techniczną. Źródło prądowe wymusza w zewnętrznym obwodzie, dołączonym do gniazd H i E prąd przemienny o przebiegu prostokątnym i częstotliwości 128Hz. Napięcie zewnętrzne, doprowadzone do gniazd ES i E jest wzmacniane, prostowane a następnie przetwarzane na sygnał cyfrowy i wskazane na wyświetlaczu. Układ kontroluje obwód zewnętrzny i sygnalizuje: przekroczenie dopuszczalnej rezystancji obwodu prądowego, między gniazdami H i E, zaświeceniem diody R C, przekroczenie dopuszczalnej rezystancji obwodu napięciowego, między gniazdami ES i S, zaświeceniem diody R P, przekroczenie w obwodzie napięciowym, dopuszczalnego poziomu napięć zakłócających, zaświeceniem diody U Z. Zbyt mała prędkość obrotowa prądnicy, sygnalizowana jest pojawieniem się na wyświetlaczu komunikatu LO BAT. Przekroczenie zakresu pomiarowego, sygnalizowane jest na wyświetlaczu komunikatem 1. lub 1. 10

11 10. POMIARY INFORMACJE OGÓLNE Zasilanie Miernik zasilany jest z wbudowanej prądnicy, napędzanej ręcznie. W celu wykonania pomiaru, należy obracać rączką miernika z prędkością 160obr/min ±20%. Zbyt mała prędkość obrotowa prądnicy, a zatem zbyt niskie napięcie zasilania, sygnalizowane jest komunikatem LO BAT na wyświetlaczu. Sprawdzanie rezystancji obwodu napięciowego Przed wykonywaniem pomiarów rezystancji uziemienia, należy sprawdzić rezystancję obwodu napięciowego. W tym celu po wbiciu sond i podłączeniu przewodów pomiarowych, należy ustawić przycisk 6 w położeniu TEST R P i obracać korbką prądnicy. Podczas pracy induktora, miernik sprawdza rezystancję obwodu zewnętrznego między gniazdami ES i S. Jeżeli w czasie tego testu zaświeci się dioda R P, to znaczy, że rezystancja obwodu napięciowego jest za duża. W tej sytuacji wykonywanie dalszych pomiarów jest niecelowe i należy zmniejszyć rezystancję według poniższych wskazówek. Przyczyną zbyt dużej rezystancji obwodu napięciowego, mogą być: błąd w połączeniach obwodu, zły styk przewodu z sondą lub wysoka rezystancja styku sond ES i S z gruntem. Rezystancję styku z gruntem, można zmniejszyć przez głębsze wbicie sondy lub zmoczenie gruntu wokół sondy soloną wodą. 11

12 Sprawdzanie rezystancji obwodu prądowego i napięć zakłócających Sprawdzanie obwodu prądowego i napięć zakłócających w obwodzie napięciowym, wykonywane jest w czasie przeprowadzania pomiarów. Po ustawieniu przycisku w pozycji POMIAR, podczas obracania korbką prądnicy należy zwrócić uwagę na diody R C i U Z. Jeżeli któraś z nich świeci się, oznacza to, że nie są spełnione warunki do wykonania prawidłowego pomiaru. Gdy świeci się dioda R C oznacza to, że rezystancja zewnętrznego obwodu prądowego, między gniazdami E i H przekracza wartość dopuszczalną. Przyczyną zbyt dużej rezystancji obwodu prądowego mogą być: błąd w połączeniach obwodu, zły styk przewodu z sondą lub badanym uziomem, lub wysoka rezystancja styku sond E i H z gruntem. Rezystancję styku z gruntem, można zmniejszyć przez głębsze wbicie sondy lub zmoczenie gruntu wokół sondy soloną wodą. Gdy świeci się dioda U Z tzn., że w obwodzie napięciowym (w ziemi lub w mierzonym uziemieniu), występują napięcia zakłócające, przekraczające dopuszczalny poziom. W tym przypadku proponuje się odczekanie do chwili, gdy zakłócenia ustąpią, jeżeli mają one charakter przejściowy lub zmianę położenia sond pomiarowych. 12

13 10.2. KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI PODCZAS WYKONYWANIA POMIARÓW W celu wykonania pomiaru, należy wykonać następujące czynności: 1. Wbić sondy pomiarowe w ziemię zachowując odpowiednie odległości. 2. Połączyć sondy i badany uziom z miernikiem przewodami pomiarowymi. Zanieczyszczone powierzchnie przewodów uziomowych, należy oczyścić pilnikiem w miejscu styku z końcówką. 3. Wybrać przełącznikiem odpowiedni zakres pomiarowy. 4. Ustawić przycisk 6 w pozycji TEST R P i sprawdzić obwód napięciowy. 5. Ustawić przycisk w pozycji POMIAR i sprawdzić, rezystancję obwodu prądowego i napięcia zakłócające. 6. Jeżeli żadna z diod sygnalizacyjnych nie świeci się i nie ma komunikatu LO BAT, należy odczytać na wskaźniku wartość mierzonej rezystancji. Jeżeli wynik wskazuje, że można wybrać odpowiedniejszy zakres pomiarowy, to należy to uczynić i powtórzyć czynności od punktu 3. 13

14 10.3. POMIAR REZYSTANCJI UZIEMIEŃ Pomiar rezystancji uziemień, przeprowadza się w układzie przedstawionym na rys.2. Rys.2.Pomiar rezystancji uziemień. Pomiary rezystancji uziemień, wymagają zastosowania dwóch sond pomiarowych. Badane uziemienie łączy się z gniazdami miernika oznaczonymi E i ES. W celu uniknięcia wpływu rezystancji przewodów pomiarowych, oba gniazda łączy się z uziemieniem dwoma osobnymi przewodami. W przypadku, gdy odległość między badanym uziomem a miernikiem jest niewielka i wpływ rezystancji przewodu, łączącego badany uziom z miernikiem pomijalny w stosunku do rezystancji uziomu, można zastosować pomiar 3-przewodowy przedstawiony na rys.3. 14

15 Rys.3.Pomiar 3-przewodowy rezystancji uziemień. W metodzie tej gniazda E i ES, łączy się bezpośrednio na mierniku, a oba zwarte gniazda łączy się z badanym uziomem. Uzyskany wynik pomiaru, składa się z sumy rezystancji uziomu i rezystancji przewodu łączącego gniazdo E i uziom. Jeżeli rezystancja przewodu jest znana, w celu obliczenia poprawnej wartości rezystancji uziomu, można od otrzymanego wyniku odjąć wartość rezystancji przewodu. Istotna jest odległość, pomiędzy sondą prądową dołączoną do gniazda H i badanym uziomem. Jeśli jest ona za mała, może to prowadzić do nieprawidłowych wyników pomiarów. Nie powinna ona być mniejsza niż dziesięciokrotny maksymalny wymiar znajdującego się w ziemi uziomu. W większości przypadków, sonda prądowa powinna być umieszczona w odległości 30 do 50m od badanego uziomu. Napięciową sondę dołączoną do gniazda S, należy wbić w odległości 62% od badanego uziomu, w taki sposób, aby mierzony uziom i dwie sondy leżały w jednej linii prostej. Po dokonaniu pomiaru rezystancji uziemienia, należy odnotować otrzymany wynik. 15

16 Następnie sondę napięciową S, należy przemieścić o 10% dalej od badanego uziemienia, dokonać pomiaru, a wynik odnotować. W następnej kolejności, należy przemieścić sondę napięciową S, o 10% od pierwotnego położenia w kierunku badanego uziemienia, dokonać pomiaru, a wynik zapisać. Jeżeli trzy otrzymane wyniki są sobie równe z wymaganą dokładnością (5%), wtedy ich wartość średnią można przyjąć jako wynik pomiaru. Jeżeli trzy otrzymane wyniki różnią się znacznie, należy powtórzyć pomiary, stosując większe odległości między badanym uziomem, a sondą prądową. Opisana wcześniej metoda jest metodą zalecaną. W miastach, przy zagęszczonej zabudowie, stosowanie tej metody może być niemożliwe ze względu na brak odpowiedniej przestrzeni do wbicia sond w odpowiednich odległościach. W takich przypadkach, jeżeli są dostępne rury wodociągowe, których rezystancja względem ziemi jest mała, można zastosować metodę przedstawioną na rys.4. lub rys.5. W układzie według rys.4., pomiar odbywa się metodą 4-przewodową, a według rys.5., metodą 2-przewodową. Zmierzona wartość rezystancji jest sumą rezystancji badanego uziomu i rezystancji uziemienia rur wodociągowych. W metodzie 2-przewodowej, dodaje się jeszcze rezystancję przewodów pomiarowych łączących miernik z rurą wodociągową i z badanym uziomem. Znając wartość tej rezystancji, można wynik pomiaru skorygować. Jeżeli rezystancja uziemienia rury wodociągowej jest pomijalnie mała, to zmierzona rezystancja, może być traktowana jako rezystancja badanego uziomu. 16

17 Rys.4.Pomiar 4-przewodowy rezystancji uziemień. Rys.5.Pomiar 2-przewodowy rezystancji uziemień. 17

18 10.4. POMIAR REZYSTYWNOŚCI GRUNTU Znajomość rezystywności gruntu potrzebna jest do wielu celów, na przykład do znalezienia najlepszego miejsca w celu umieszczenia uziomu, w badaniach geofizycznych lub archeologicznych. Umożliwia ona również, określenie wymiarów uziomu dla uzyskania odpowiednio niskiej rezystancji uziemienia. W tabeli poniżej, przedstawiono rezystywność typowych gruntów mineralnych i organicznych g[ωm] (według opracowania F. Gładkowski, Margot-Engineering, Biuletyn SEP INPE nr 41/2001). Lp. Rodzaj gruntu Zakres Wartości wartości przeciętne 1. Iły, glina ciężka, glina pylasta ciężka, glina, grunty torfiaste i organiczne, gleby bagienne, grunty próchnicze, czarnoziemy, czarne ziemie, mady. 2. Glina piaszczysta, glina pylasta, pyły, gleby bielicowe i brunatne wytworzone z glin zwałowych oraz piasków naglinkowych i naiłowych. 3. Piasek gliniasty i pylasty, pospółki, gleby bielicowe wytworzone z piasków słabogliniastych i gliniastych. 4. Piaski, żwiry, gleby bielicowe wytworzone ze żwirów i piasków luźnych Piaski i żwiry suche (zwierciadło wody gruntowej na głębokości większej niż 3m) Grunt kamienisty

19 Grunt nie jest substancją jednorodną. Jego rezystywność zależy od typu gruntu, jego spoistości, temperatury, wilgoci, zawartości soli itp. Trudno jest przewidzieć z jakąkolwiek dokładnością rezystywność gruntu, w związku z tym istotne jest dokonanie jej pomiarów przed umieszczeniem uziomu. Najpopularniejszą metodą pomiaru rezystywności gruntu, jest metoda równoodległych sond pomiarowych zwana metodą Wennera. W metodzie tej sondy pomiarowe umieszczone są na jednej linii, w sposób przedstawiony na rys.6. Rys.6.Pomiar rezystywności gruntu metodą równoodległych sond pomiarowych (Wennera). Sondy pomiarowe wbite są w równych odległościach a, między sobą i zagłębione w ziemię nie więcej niż 1 / 10 a. 19

20 Po dokonaniu pomiaru, rezystywność gruntu wyznacza się z zależności: g = 2p a R gdzie: g rezystywność gruntu [Ωm] a odległość między sondami pomiarowymi [m] R zmierzona wartość rezystancji [Ω] Otrzymany wynik, odpowiada w przybliżeniu średniej rezystywności gruntu do głębokości a POMIAR MAŁYCH REZYSTANCJI Dodatkową funkcją miernika, jest możliwość pomiaru małych rezystancji do 2000Ω. Dzięki niej, można mierzyć, na przykład przewody uziomowe, przewody pomiarowe (możliwość korekty ich wpływu przy pomiarach 2- i 3-przewodowych), uzwojeń silników o małej indukcyjności itp. Pomiary wykonuje się w układzie według rys.7. Rys.7.Pomiar małych rezystancji. Mierząc w tym układzie rezystor wzorcowy, można sprawdzić poprawność wskazań miernika. 20

21 21

22 22

23 23

24 ERA-GOST w swojej ofercie produkcyjnej posiada m.in.: MAGNETOELEKTRYCZNE, ELEKTROMAGNE- TYCZNE I FERRODYNAMICZNE MIERNIKI LABORATORYJNE KLASY 0,5 TECHNICZNE MOSTKI WHEATSTONE A TECHNICZNE MOSTKI THOMSONA ANALOGOWE MULTIMETRY UNIWERSALNE ANALOGOWE I CYFROWE TABLICOWE MIERNIKI PRĄDU I NAPIĘCIA STAŁEGO ANALOGOWE I CYFROWE MIERNIKI REZYSTANCJI IZOLACJI ANALOGOWE I CYFROWE MIERNIKI REZYSTANCJI UZIEMIEŃ TESTERY ZABEZPIECZEŃ RÓŻNICOWO- PRĄDOWYCH WSKAŹNIKI KOLEJNOŚCI FAZ ANALOGOWE I CYFROWE WSKAŹNIKI NAPIĘCIA STAŁEGO I PRZEMIENNEGO ZBLIŻENIOWE SYGNALIZATORY NAPIĘCIA PRZEMIENNEGO MINIWSKAŹNIKI WYMUSZALNIKI MOCY 24