Objaśnienia do map szczegółowych. Opis kilometrażowy długości trasy R-10 od zachodniej granicy państwowej

Transkrypt

1 Wstęp Międzynarodowy Szlak Rowerowy R-10 Nadmorski oznakowany jest od Świnoujścia na granicy niemiecko-polskiej w województwie zachodniopomorskim do jeziora Sarbsko - w województwie pomorskim. Długość szlaku oznakowanego kolorem zielonym na terenie Polski wynosi 356 km. W tym przewodniku zawarty jest opis przebiegu szlaku od Rusinowa (237 km) w powiecie sławieńskim, przez północną część powiatu słupskiego i lęborskiego do latarni Stilo (356 km) w powiecie wejherowskim. Całą trasę zaznaczono na dziewięciu szczegółowych mapkach i jednej ogólnej. Zapraszamy wszystkich miłośników turystyki aktywnej, a w szczególności sympatyków turystyki rowerowej do zwiedzania pięknych zakątków Wybrzeża Słowińskiego, które posiada niespotykane osobliwości przyrodnicze i ciekawe walory historyczno-kulturowe. Szerokie piaszczyste plaże, klifowe brzegi, ruchome wydmy, przybrzeżne jeziora, nadmorskie lasy sosnowe i bukowe wpływają na dobre nasze samopoczucie. Szlak R-10 poprowadzony jest przez obszary chronionego krajobrazu i Słowiński Park Narodowy Światowy Rezerwat Biosfery oraz przez wsie z charakterystyczną zabudową gospodarczą i sakralną o konstrukcji szachulcowej z XIX, a nawet XVIII wieku. Drewniane konstrukcje budynków wypełniano dylami okręconymi powrósłami słomianymi, a następnie obrzucano gliną. Kwatery gliniane bielono wapnem, a belki drewniane malowano na czarno. Obszar z tym charakterystycznym budownictwem nazwano w 1998 roku Krainą w Kratę. Prezentowana w tym przewodniku trasa rowerowa wiedzie między innymi przez wieś Kluki, w której znajduje się Muzeum Wsi Słowińskiej, gdzie prezentowana jest tradycja i kultura ludności Wybrzeża Słowińskiego. Na szlaku zobaczyć można wsie, z zachowanymi dworkami i parkami przydworskimi z XIX wieku z osobliwą, a niejednokrotnie egzotyczną roślinnością. Przebieg trasy rowerowej poprowadzono tak, aby turysta mógł skorzystać z noclegów u gospodarzy na wsi i posmakować miejscowego jadła. 1

2 Lokalizacja map szlaku rowerowego R-10 Objaśnienia do map szczegółowych R-10 Szlak rowerowy R-10 Nadmorski Granica Słowińskiego Parku Narodowego Granica Obszarów Chronionego Krajobrazu 240 km a. b. 250 km a. Opis kilometrażowy długości trasy R-10 od zachodniej granicy państwowej a. Opis i oznaczenia kilometrów wyrażonych w pełnych dziesiątkach b. Oznaczenia kilometrów połowy odległości między opisami a. 2

3 KILOMETRAŻ MIĘDZYNARODOWEGO SZLAKU ROWEROWEGO R-10 NADMORSKIEGO RUSINOWO - STILO Miejscowość Długość trasy [km] Nr mapy Rusinowo 237,0 Jarosławiec 240,0 Jezierzany 243,0 Łącko 245,5 Korlino 247,0 Królewo 250,0 Złakowo 255,7 Zaleskie 258,0 Starkowo 261,0 Pęplino 266,0 Wodnica 270,0 Ustka 272,0 Wytowno 280,0 Machowinko 283,0 Dębina 287,0 Rowy 293,0 Smołdzino 304,0 Łokciowe 310,0 Kluki 313,0 Skórzyno 319,0 Główczyce 321,0 7 Izbica 330,0 Żarnowska 339,0 Łeba 345,0 Stilo 356,0 Rusinowo - Stilo 119,

4 Mapa nr 1 - Jarosławiec 4

5 Mapa nr 1 Jarosławiec Rusinowo (237 km), gm. Postomino We wsi Rusinowo, na krzyżówce dróg o kierunku Naćmierz - Jarosławiec jest 237 km trasy turystycznej rowerowej R-10. W Rusinowie natrafiono na artefakty świadczące o funkcjonowaniu obozowiska mezolitycznego (środkowa epoka kamienna lat p.n.e.). Współcześnie to wieś letniskowa, która dysponuje dobrą bazą noclegową. We wsi jest kościół z XIX wieku. Niektóre zabudowania gospodarcze są szachulcowe również z początku XIX wieku. Ze wsi, z wysokości ok. 25 m n.p.m. zjeżdżamy drogą asfaltową, po prawej stronie ładne architektonicznie zabudowania letniskowe, a po lewej łąki przylegające do jeziora Kopań. Jezioro Kopań powierzchnia 790 ha, największa głębokość 3,9 m w części zachodniej jeziora, brzegi są niedostępne, a dno zamulone. Po 0,7 km wjeżdżamy w las sosnowy i dalej 0,7 km drogą asfaltową do najbliższego skrzyżowania. Tu skręcamy w prawo na szeroki pas tzw. lotniska polowego. Z tego miejsca do morza jest 250 m. Po 800 m droga się zwęża. Wyjeżdżając z lasu widać zabudowania wsi letniskowej Jarosławiec. Jarosławiec (240 km), gm. Postomino Wieś nadmorska zamieszkała na stałe przez 350 osób. W miejscowości są liczne obiekty wczasowe. Podczas sezonu turystycznego w Jarosławcu przebywa ok wczasowiczów. Osobliwością miejscowości jest nadmorska przystań rybacka, gdzie rybacy wyciągają swoje łodzie przy pomocy ręcznej wyciągarki. Plaże są płaskie, piaszczyste i żwirowe. Na długości 1300 m występuje brzeg klifowy, którego wysokość dochodzi do 24 m n.p.m. (kilometraż brzegu morskiego 254,7-256,0). Odsłonięcia geologiczne w klifie ukazują mioceńskie porwaki węgla brunatnego. W centrum osady jest latarnia morska, którą oddano do użytku w 1838 roku, przebudowana w latach Światło wysyłane jest z wysokości 50 m n.p.m. na odległość 23 mil morskich. La- 5

6 tarnia jest udostępniona do zwiedzania. Trasa R-10 wiedzie z Jarosławca (20 m n.p.m.) drogą asfaltową w kierunku Jezierzan (4,0 m n.p.m.). Po lewej stronie widać ciek Głownica, który płynie z jeziora Wicko do morza. Jezierzany (243 km), gm. Postomino We wsi jest dwór zbudowany w 1891 roku, obecnie pełni funkcję turystyczną. Jego wschodnie skrzydło dobudowano w 1920 roku. W sąsiedztwie zachował się drzewostan parkowy, w którym wyróżniają się dęby szypułkowe i graby pospolite, a z krzewów to forsycje zwisłe. Na dawnym dziedzińcu dworu dostojnie rośnie okazały jesion - odmiana zwisająca. Niektóre drzewa i krzewy wycięto dla potrzeb zbudowania boiska. We wsi jest również dużo domków letniskowych. W Jezierzanach droga główna asfaltowa skręca w prawo w kierunku na Stary Kraków, natomiast R-10 kieruje się utwardzoną drogą, prosto do wsi Łącko. Łącko (245,5 km), gm. Postomino Pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w dokumentach z 1394 roku. Prawdopodobnie w latach przebywał we wsi (zabudowanie nr 20) późniejszy książę Pomorza, Bogusław X. Ze wsią związana jest legendarna postać mieszkańca tej wsi Hansa Langa. Legenda pochodzi z czasów panowania księcia Eryka II, który z małżonką Sofią zamieszkiwał zamek w Darłowie. Pewnego dnia po kłótni małżeńskiej rozstał się z nią i opuścił zamek darłowski. Przy Sofii pozostali dwaj synowie Kazimierz i Bogusław. Kiedy Sofia weszła w związki nieformalne z Hansem Massowem przestała zajmować się wychowaniem Kazimierza i Bogusława. Zaniedbani synowie chodzili w zniszczonych butach oraz w podartych i brudnych ubraniach. Mieszczanie Darłowa pomagali im, ale do czasu. Kiedy zaczęli dorastać, zachowanie Kazimierza i Bogusława stawało się bardziej aroganckie i opryskliwe, mieszczanie zaczęli wyrażać coraz większą niechęć do nich. W tych czasach we wsi Łącko mieszkał bogaty chłop Hans Lange, 6

7 który dość często jeździł do Darłowa i znał losy synów Eryka. Pewnego dnia zwrócił szczególną uwagę na Bogusława, który wyróżniał się bardziej szlachetnym zachowaniem, mimo że czasami jego postępowanie nie było godne księcia. Podczas pierwszej rozmowy Hans zaoferował Bogusławowi pomoc szczególnie ze względu na to, że miał książęce pochodzenie. Od tej pory książę zerwał z dotychczasowymi kompanami i nabrał szacunku do mieszczan Darłowa. Pewnego dnia do zamku dotarła wieść o śmierci księcia Eryka. Matka z obawy, że synowie zemszczą się na niej za niegodne postępowanie z nimi w czasach ich dzieciństwa, podjęła próbę zamordowania ich obu. Młodszy Kazimierz został otruty, a Bogusław, po ostrzeżeniu przez nadwornego błazna, ocalał. Bogusław udał się po pomoc do Hansa Lange, który ubrał go w strój rycerski i pomógł zwołać okoliczną szlachtę. Następnie przejął władzę. Jego matka razem z Massowem uciekła do Gdańska. Bogusław wstąpił na tron książęcy i obrał imię Bogusław X, jako dziesiąty z rodu. Książę chciał wyrazić wdzięczność Hansowi Lange z Łącka za okazaną mu pomoc życiową. Oferował mu wielkie zaszczyty. Ten jednak odmówił prosząc jedynie o zwolnienie z wszelkich opłat i podatków. Deren S., 2004, Legenda Hansa Lange, w: Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej, t. 3, Gmina Postomino, red. W. Rączkowski, J. Sroka, We wsi jest kościół z XV/XVI w., przebudowany w XVII w., kryty gontem. Na dziedzińcu przed kościołem rosną stare lipy o obwodach od 3 do 6 m. We wsi są zabudowania szachulcowe, a najstarszy drewniany budynek jest z 1767 roku. Za wsią Łącko trasa rowerowa R-10 skręca w lewo i aleją o utwardzonej nawierzchni wiedzie do wsi Korlino. Po przejechaniu 1 km wjeżdżamy na drogę nr 203 o nawierzchni asfaltowej skręcając w lewo. Korlino (247 km), gm. Postomino Wieś oddalona o 6 km od siedziby gm. Postomino. Są tam ślady osadnictwa mezolitycznego. 7

8 8 Jeden z najstarszych zachowanych i zamieszkałych domów w Łącku, krytych trzciną jeziorną

9 Trasa R-10 jest poprowadzona przez Korlino Królewo Złakowo Zaleskie (droga nr 203). Droga ta jest starym traktem, który łączył w XVIII wieku Darłowo z Ustką. Królewo (250 km), gm. Postomino W 1490 roku książę Bogusław X odsprzedał wieś kanclerzowi Jurgenowi von Kleist i jego braciom. W XVIII w. rozpoczęto prace melioracyjne. Rozwijała się hodowla owiec. Zachował się dwór murowany z 1800 roku; zespół folwarczny oraz budynki szachulcowe z II połowy XIX wieku. Dojeżdżamy do skrzyżowania dróg (19 m n.p.m.), przed którym na drogowskazie są kierunki: w lewo na Górsko, w prawo na Postomino, a prosto na Ustkę, tak jak przebiega R-10. Ze skrzyżowania do jeziora Marszewo w prawo 1,5 km. Jezioro Marszewskie Duże (Marszewo) 16,4 m n.p.m., pow. 8 ha., głębokość 20,0 m, dno na wysokości 3,4 m p.p.m. (tyle wynosi tu kryptodepresja), dł. 875 m, szerokość 320 m, dł. linii brzegowej 2050 m. 9

10 Mapa nr 2 Złakowo - Ustka 10

11 Mapa nr 2 Złakowo Ustka Złakowo (255,7 km), gm. Postomino Wieś w gminie Postomino, położona na wysokości m n.p.m. Na północ od zabudowań gospodarczych rozciągają się Złakowskie Błota. W dokumentach historycznych używano nazwy Schlackow. W średniowieczu osada należała do domeny darłowskiej. Mieszkańcy płacili podatki biskupstwu w Kamieniu Pomorskim. Od połowy XVII wieku wieś była lennem rodu von Puttkamerów. W 1910 roku Georg von Puttkamer sprzedał majątek hrabiemu Wilhelmowi von Zitzewitz, który następnie został odziedziczony przez jego syna w roku W 1937 roku dobra zostały sprzedane Pomorskiemu Związkowi Wiejskiemu w Darłowie. W latach wybudowano okazałą rezydencję, którą zniszczono i rozebrano w latach 50 dwudziestego wieku. Trzykondygnacyjny pałac w stylu neogotyku angielskiego otoczony był parkiem i ogrodem. Zachowały się trzy zarastające stawy oraz starodrzewia i osobliwe rośliny. Na uwagę zasługują przede wszystkim dęby szypułkowe, cisy wyznaczające częściowo zarys cmentarza rodowego, kruszczyk błotny (objęty ochroną prawną), platany klonolistne, buki, kasztanowce, lipy, jodły, świerki, wiązy polne. We wsi zachowały się szachulcowe domy i budynki gospodarcze z pierwszej połowy XIX wieku. Przez wieś przebiega czarny turystyczny szlak rowerowy do nieistniejącej już rybackiej osady Zalesin. Zalesin, gm. Ustka Osobliwe miejsce położone 3 km na północ od trasy R-10 (od wsi Złakowo). Dawna wioska rybacka wybudowana 2 km od morza. Od drugiej połowy XVIII w. do końca II wojny światowej zamieszkiwana była w większości przez niemieckie rodziny rybackie. Dodatkowym zajęciem rybaków była uprawa roli i praca w lesie. Domy rybaków zbudowane były z drewna, z jednym obszernym pomieszczeniem, które pełniło funkcję kuchni i pokoju. Dachy były słomiane czterospadowe ze skośnym zakończeniem. Na uwagę zasługuje ponad 200 letni cmentarz, na którym spoczywa ludność niemiecka, duńska, szwedzka i polska. 11

12 Na początku 1946 roku Siostry Zgromadzenia Benedyktynek-Samarytanek w opuszczonych zabudowaniach wsi założyły ośrodek opieki dla 76 dzieci niepełnosprawnych. Siostry przyuczały je do życia codziennego poprzez zbieranie jagód, żurawin, grzybów. Ponadto prowadziły gospodarstwo rolne w celu utrzymania ośrodka. Z inicjatywy sióstr we wsi wybudowano kościółek, w którym odbywały się nabożeństwa dla okolicznych mieszkańców. W 1958 roku mieszkańcy opuścili wioskę ponieważ życie na terenie, który należał do poligonu wojskowego było uciążliwe. Zabudowania mieszkalne uległy całkowitemu zniszczeniu. W 2004 roku uporządkowano cmentarz, postawiono duży głaz z napisem w języku niemieckim, szwedzkim i polskim o treści Naszym przodkom. Na postawionej tam tablicy zamieszczone zdjęcia ilustrują życie w dawnej wsi Zalesin. W ten sposób stworzono miejsce duchowej refleksji nad przeszłością. Ze Złakowa R-10 wiedzie drogą asfaltową 700 m w dół. Na strumieniu przekraczamy granicę gminy Postomino z gminą Ustka. Następnie z wysokości 15 m n.p.m. jest podjazd 1,5 km na wysokość 32 m n.p.m. do wsi Zaleskie. Zaleskie (258 km), gm. Ustka Wieś na planie wielodrożnicy. W przeszłości eksploatowano tu darniową rudę żelaza. W 1344 roku wieś szlachecka w należała do rodu Typhznow, a od 1461 do 1945 roku była w posiadaniu rodu von Below. Kościół zbudowano tuż po roku 1590, a następnie przebudowano w latach Na wieży zapisana data W ścianach korpusu są obmurowane cegłą drewniane słupy. Przy wejściu do kościoła na symbolicznym żeliwnym krzyżu jest napis Tu spoczywają w Bogu zmarli w latach mieszkańcy wsi Saleskie. Dwór w Zaleskich pochodzi z XVIII wieku, przebudowany w XIX, w stylu neogotyckim. W sąsiedztwie dworu jest starodrzew. Budynki gospodarcze ryglowe są z początku XIX wieku. We wsi jest Gminny Ośrodek Kultury i punkt informacji turystycznej. Za wsią Zaleskie drogi rozchodzą się, w lewo na Ustkę, a w prawo, w dół trasą R-10 do Starkowa. Na skrzyżowaniu dróg asfaltowych jest zielona 12

13 tablica, a na niej logo Krainy w Kratę. Drogowskaz informuje, że od tego miejsca do Starkowa jest 3 km. Za rozjazdem 1,5 km szlak turystyczny R-10 przecina nasyp, na którym poprowadzono w 1911 roku linię kolejową normalnotorową relacji Sławno Ustka. Po przejechaniu 500 m jesteśmy we wsi Starkowo. Starkowo (261 km), gm. Ustka Nazwa wsi pojawia się w XVIII wieku. Osada pełniła wówczas zaplecze gospodarcze dla sióstr klasztoru norbertanek w Słupsku. W czasie reformacji dobra klasztorne zostały własnością książęcą. W okresie międzywojennym rozwijało się rzemiosło, handel i usługi. Zachowały się szachulcowe zabudowania gospodarcze z XVIII-XIX wieku. Tuż za wsią skręcamy w lewo na drogę o utwardzonej nawierzchni o długości 4 km. Po prawej stronie widać pojedyńcze zabudowanie gospodarcze z 1832 roku z ciekawą architekturą otoczenia. Dojeżdżamy do drogi asfaltowej Duninowo Pęplino i skręcamy w prawo. Pęplino (266 km), gm. Ustka Wieś wielodrogowa na planie owalnicy, podobnie jak Starkowo, położona jest w odległości 8 km od Słupska. Należała do klasztoru norbertanek w Słupsku. W 1784 roku liczyła 33 zagrody, pracował tu nauczyciel i kowal. W 1939 roku było 98 gospodarstw chłopskich. Zachowało się kilka zabytkowych zagród czworobocznych i chałup szachulcowych. Przykładem jest zagroda szachulcowa nr 72 z 1837 roku, czy też kuźnia w zagrodzie nr 21 szachulcowa z końca XIX wieku. Przed wsią Pęplino skręcamy w lewo na drogę utwardzoną w kierunku Wodnicy odległej o 4 km. Wodnica (270 km), gm. Ustka Założona została w XIII wieku na planie wielodrożnicy w czasach niemieckiego osadnictwa wschodniego. Położona jest nad rzeką Słupią, 4 km od Ustki. W 1784 roku było 19 gospodarstw. Zachowały się zagrody czworoboczne ze stodołami i budynkami bramnymi oraz budynki szachulcowe z pierwszej połowy XIX wieku. We wsi są gospodarstwa 13

14 Kazimierz Kostka - rzeźbiarz z Wodnicy Drewniana figurka dłuta Kazimierz Kostki w jednej z zagród w Wodnicy 14

15 agroturystyczne. Tu mieszka artysta kamieniarz i rzeźbiarz Kazimierz Kostka. Był on współtwórcą kilku rzeźb z drewna, które zdobiły polowy ołtarz w Sopocie podczas pobytu w Polsce Ojca Świętego Jana Pawła II w 1999 roku. We wsi Wodnica skręcamy w prawo tuż przy rzeźbie o wysokości ok. 5 m wykonanej z pnia starego drzewa dłuta mistrza K. Kostki. Co było motywem wykonania takiego dzieła, najlepiej zapytać samego rzeźbiarza. Dalej trasa R-10 wiedzie przez rzekę Słupię (drewniana kładka). W sąsiedztwie krajobrazowym na prawym stromym i wysokim brzegu rzeki jest rezerwat leśny Buczyna nad Słupią o powierzchni 19 ha, utworzony w 1987 roku. Ochroną objęty jest kompleks zbiorowisk roślinnych związanych z dnem i zboczem doliny Słupi. Na szczególną uwagę zasługują: buczyna, las dębowo-grabowy, łęgi-olszowe, wiązowo-jesionowe, a z roślin podlegających ochronie to kruszczyk szerokolistny i marzanka wonna. 15

16 Mapa nr 3 - Ustka - Dębina 16

17 Mapa nr 3 Ustka Dębina Ustka (272 km) Ustka jest uzdrowiskiem oraz miastem portowym i wczasowym. Stałych mieszkańców jest ok Pierwsze wzmianki historyczne o Ustce pochodzą z 1310 roku. Dokument z 1337 roku stwierdzał, że cały i niepodzielny port Ustka położony po obu brzegach rzeki Słupi, pod względem prawnym stanowi własność miasta Słupska. W 1640 roku został uchwalony statut portu. W 1643 roku duży sztorm spowodował zapiaszczenie wejścia do portu, który przez wiele lat nie mógł funkcjonować. W Ustce, w końcu XVIII wieku, istniał kościół, szkoła, kilka spichrzów kupieckich oraz 37 domów mieszkalnych. W roku 1870 powołano towarzystwo kąpielowe. Latem przybywali letnicy z całymi rodzinami, z własną pościelą, zapasami żywności, a niekiedy z własnymi krowami, które dostarczały świeże mleczko. W 1832 roku wypoczywało prawdopodobnie 38 rodzin, a w 1938 roku Ustka przyjęła 3528 krajowych letników niemieckich i 32 zagranicznych. Linia kolejowa normalnotorowa z 1878 roku połączyła Ustkę ze Słupskiem, a w 1911 roku ze Sławnem. W latach wybudowano drogę bitą Słupsk - Ustka, którą poszerzono w 1980 roku. Dnia 23 XII 1987 roku Ustkę uznano za uzdrowisko. W latach Ustka w sezonie letnim przyjmowała jednorazowo około turystów i kuracjuszy. Obiekty do zwiedzania: Latarnia morska. Jej historia datuje się od 1871 roku. Światło było wówczas na wysokości 11,6 m n.p.m. i miało zasięg 6 Mm. W 1892 roku wybudowano ośmioboczną wieżę i stację pilotów. Aktualne światło latarni jest na wysokości 22 m n.p.m. o zasięgu 18 Mm. Prywatne Muzeum Piekarnictwa, ul. Marynarki Polskiej 49. Muzeum Ziemi Usteckiej, ul. Marynarki Polskiej 62a. Bałtycka Galeria Sztuki, ul. Zaruskiego 1a. Neogotycki kościół pw. Najświętszego Zbawiciela (dwa obrazy z II połowy XVII w., krucyfiks z 1752 roku oraz piękny obraz współczesnego, miejscowego malarza marynisty Witolda Lubinieckiego, który posiada prywatną galerię w Ustce. Pomnik Ludziom Morza odsłonięty w 2002 roku, przy latarni morskiej, przedstawiający figurę kobiety, matki wypatrującej 17

18 18 Stylizowany żaglowiec przy nabrzeżu portowym w Ustce

19 synów powracających z morza. Rzeźba przedstawiająca umierającego wojownika z tarczą ku czci Ustczan poległych w pierwszej wojnie światowej odsłonięta w 1922 roku, w parku nadmorskim. Z Ustki trasa R-10 wiedzie dawnym nasypem kolei wąskotorowej z 1913 roku. Kolej prowadziła do Machowinka, dalej do Objazdy i Gardny Wielkiej. Obecnie przebiega tędy szlak rowerowy - Szlak zwiniętych torów o utwardzonej nawierzchni. Za ostatnimi zabudowaniami Ustki trasa poprowadzona jest przez łąki, a po 1 km wjeżdżamy w las i jego skrajem jedziemy 3 km. Następnie wjeżdżamy na łąki i po 2,5 km jesteśmy na północnym skraju wsi Wytowno, do której skręcamy w prawo. Wytowno (280 km), gm. Ustka Wieś położona jest na południe od trasy R-10 (20 m n.p.m.). Zagrody gospodarcze powstawały w XIV-XV wieku. W 1784 roku we wsi było 38 gospodarstw, kuźnia, dwa folwarki, karczma i młyn wodny. W 1940 roku hitlerowcy założyli we wsi obóz pracy, w którym przebywali Polacy i Rosjanie. We wsi jest kościół szachulcowy z gotycką wieżą z XIV wieku. Po jego kapitalnym remoncie w 2005 roku powrócą rzeźby gotyckie: Madonna z kamienia z 1400 roku, drewniane rzeźby św. Anny Samotrzeciej i Michała Archanioła, barokowa ambona i epitafium poświęcone pastorom z XVII-XVIII wieku. We wsi jest dwór z XVII wieku przebudowany w początkach XX wieku z fosą, a obok park ze starodrzewiem oraz cmentarz ewangelicki z XIX wieku. Powracamy na trasę R-10 i po przejechaniu pośród łąk 2,5 km jesteśmy w pobliżu wsi Machowinko. Machowinko (283 km), gm. Ustka Wieś (40 m n.p.m.) wymieniana jest w dokumentach historycznych z XVI wieku. W 1784 roku we wsi znajdowały się 52 zagrody gospodarcze i kuźnia. Oryginalne stajnie i zabudowania folwarczne wybudowane w 1901 roku, zostały rozebrane po 1990 roku. We wsi są liczne zabudowania szachulcowe. Wokół pałacu z drugiej połowy XIX wieku (obecnie dom pomocy społecznej) jest park ze starymi cisami, dębami czerwonymi, jodłami kaukaskimi i świerkami ajańskimi. Trasa R-10 poprowadzona jest do Dębiny (10 m n.p.m.) przez lasy sosnowe, drogami utwardzonymi o niewielkim zróżnicowaniu wysokości (10 km). 19

20 Mapa nr 4 Rowy 20

21 Mapa nr 4 Rowy Dębina (287 km), gm. Ustka Najstarsze wzmianki o wsi pochodzą z 1668 roku. Osobliwością jest to, że w 1868 lub 1872 roku powstał tu pierwszy piec do wytopu szkła. Zlokalizowany był po prawej stronie szosy Objazda Dębina. Wybudowano również hutniczą halę oraz specjalne urządzenie do wytwarzania gazu z drewna i torfu. Wówczas w regionie koszalińskim, pilskim i słupskim pracowało sześć hut szkła. Produkowano butelki, szkło do okien, naczynia artystyczne oraz różnobarwne szkło stosowane do witraży. W 1884 roku powstała następna hala z piecem hutniczym jako miejsce pracy dla kolejnych ośmiu dmuchaczy. Bywało, że dziennie z pobliskich torfowisk, przez które przebiega R-10 przywożono do pieców hutniczych kostek torfu. W ciągu 40 lat na potrzeby huty wydobyto torf z powierzchni 240 ha oraz wyrąbano 150 ha lasu, a kolejne 650 ha znacznie przetrzebiono. Huta przestała funkcjonować w 1906 roku, a hale rozebrano w 1930 roku. Na jej fundamentach postawiono stodołę, w pobliżu której znajdują się dwa kamienne koła. Wykorzystywane były do mielenia surowców w hucie. W Dębinie przejeżdżamy przez szosę: w lewo do Rowów, a w prawo do Objazdy. Wjeżdżamy na tereny łąk, a w dali widać jezioro Gardno. Zbliżamy się do jeziora, które jest w odległości 200 m i skręcamy w lewo do wsi Rowy. Wjeżdżamy na drogę asfaltową, gdzie po obu stronach widać domki letniskowe w Rowach. Mijamy po lewej stronie kamping Przymorze o wysokim standardzie oraz liczne obiekty wypoczynkowe. Rowy (293 km), gm. Ustka Wieś liczy 360 stałych mieszkańców, którzy utrzymują się z połowu ryb na Bałtyku i jeziorze Gardno oraz z wynajmu pokoi. W sezonie turystycznym w Rowach przebywa jednorazowo ok wczasowiczów. U ujścia rzeki Łupawy jest mały port rybacki. Tu w Rowach przebiega zachodnia granica Słowińskiego Parku Narodowego, który w 1977 roku został uznany przez UNESCO jako Światowy Rezerwat Biosfery. Osobliwością krajobrazową są ruchome wydmy, które przemieszczają się na wschód z prędkością nawet do 10 metrów rocznie. Wydmy powstały 21

22 22 Kościół neoromański pw. św. Piotra i Pawła w Rowach

23 w ciągu ostatnich 3500 lat. Największą powierzchnię w Parku Narodowym zajmują cztery jeziora: Łebsko, Gardno, Dołgie Wielkie i Dołgie Małe. Wyspa Kamienna (Diabelska) na jeziorze Gardno jest rezerwatem przyrody o powierzchni 0,6 ha. Na niej znajdują się głazy narzutowe oraz miejsca lęgowe kormorana czarnego, mewy srebrzystej i łabędzi. Lokatorzy wyspy nie są stałymi mieszkańcami i stąd każdego roku dominują różne ptasie rodziny. Po drugiej stronie jeziora widać zabudowania wsi Gardna Wielka oraz wzgórze Rowokół 115 m n.p.m. Legenda mówi, że pastor z Gardny Wielkiej, który miał odprawić w Rowach poranne nabożeństwo zawarł pakt z diabłem. Uzgodnił, że odda swoją duszę jeżeli w ciągu jednej nocy, do pierwszego piania koguta, diabeł zbuduje groblę przez jezioro z Gardny Wielkiej do Rowów. W przeciwnym przypadku diabeł zostanie pokropiony święconą wodą. W pewnym momencie pastor przeląkł się swojego zobowiązania kiedy zobaczył jak szybko diabeł buduje groblę. Z przerażeniem o umowie powiedział żonie. Ta wzięła się na sposób i obudziła koguta, który piejąc przedwczesnym świtem wprowadził w błąd diabła. Zaskoczony tym, że przegrał duszę pastora, porzucił pracę uciekając przed święconą wodą. Po jego nocnej pracy pozostała Wyspa Kamienna. Łysiak W. 1998, Diabelskie sprawki - podania, legendy i bajki z Pomorza Zachodniego, Wyd. ECO, Międzychód. Najstarszy dokument, w którym wymieniane są Rowy pochodzi z 1282 roku. W 1390 roku, podczas podróży morskiej do Gdańska zawitał w Rowach rycerz Henryk Derby z Lancaster, późniejszy król Anglii Henryk IV. W XIX wieku na miejscu dawnej świątyni zbudowano z granitowych bloków kościół w stylu neoromańskim pw. św. Piotra i Pawła. Na elewacji widnieje czarny kamień wg legendy przepowiada pogodę (mokry na burzę). Obok jest dzwonnica oraz stary cmentarz z grobami marynarzy rozbitków różnej narodowości. Przy wjeździe do centrum Rowów skręcamy w prawo i uliczkami docieramy na mostek na rzece Łupawie, za którym skręcamy w prawo. Jesteśmy na terenie Słowińskiego Parku Narodowego. Po przejechaniu 2,0 km znajdujemy się przy drewnianej wieży widokowej nad jeziorem. Po mierzei gardneńskiej podążamy na wschód leśną dróżką. Po prawej stronie widok na jezioro Gardno. 23

24 Mapa nr 5 Smołdzino 24

25 Mapa nr 5 Smołdzino Jezioro Gardno powierzchnia 2468 ha (ósme pod względem powierzchni w Polsce), długość 6,8 km, szerokość 4,7 km, maksymalna głębokość 2,6 m. Jesteśmy na wschodnim krańcu jeziora Gardno gdzie pojawia się czarny szlak pieszy, który prowadzi do wsi Gardna Wielka. Szlak R-10 skręca w prawo i również za znakami czarnego szlaku podążamy na południe drogą utwardzoną. Należy zachować szczególną ciszę ponieważ w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora znajduje się Obszar Ochrony Ścisłej Gardnieńskie Lęgi. Przed mostkiem na rzece Łupawie skręcamy w lewo. Czarny szlak wiedzie dalej 1,5 km do Gardny Wielkiej - gm. Smołdzino. Gardna Wielka pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XIII wieku. Książę gdański Świętopełk założył tu parafię pw. św. Stanisława patrona Polski. W 1288 roku kościół i parafia przeszły na własność biskupów gnieźnieńskich. W XVII wieku osada przeszła pod panowanie Brandenburgii i otrzymuje prawa miejskie. W XVIII wieku następuje upadek grodu, a nadane prawa zostały cofnięte. W XVIII XIX wieku narasta germanizacja, a ostatnie kazanie w języku kaszubskim wygłoszone zostało w 1852 roku. W centrum wsi znajduje się kościół neogotycki z 1852 roku oraz dzwon z 1764 roku i romańska granitowa chrzcielnica. Straszny pożar w 1912 roku zniszczył najstarszą część zabudowy. W latach w Gardnie Wielkiej mieszkał i tworzył ludowy artysta malarz Franciszek Gieresz, który umiłował przyrodę nadmorską. Na domu, w którym mieszkał umieszczono tablicę upamiętniającą jego bogatą działalność i twórczość artystyczną. Interesujące obiekty to: 1. pomnikowy cis przy świątyni 2. pozostałości cmentarza z płytami nagrobnymi z II połowy XIX wieku i pomnika poległych w I wojnie światowej 3. ołtarz, jedyny w swoim rodzaju, bo ozdobiony ekspresjonistycznym obrazem z 1933 roku autorstwa pastora z Kołobrzegu Paula Hintza 4. romańska granitowa chrzcielnica 25

26 26 W drodze do latarni morskiej w Czołpinie

27 Przejeżdżamy przez las, a następnie przez pola i jesteśmy we wsi Smołdzino. Po prawej stronie widać rzekę Łupawę, a na dalszym planie wzniesienie Rowokół. Wzgórze Rowokół 115 m n.p.m. to ważny punkt nawigacyjny dawnych żeglarzy, miejsce pogańskiego kultu, cel średniowiecznych pielgrzymek i legendarne gniazdo piratów. Nazwy nadawane temu wzniesieniu to: Święta Góra, Góra Skruchy, Dół Skruchy. Na szczycie jest wieża widokowa o wysokości 12 m. W jej pobliżu natrafiono na cmentarzysko średniowieczne. Stwierdzono, że wśród pochowanych przeważała ludność reprezentująca typ laponoidalny - 34,8%, nordyczny 25,6%, śródziemnomorski 15,3%. Społeczność smołdzińska była więc bardzo zróżnicowana typologicznie. W 1435 roku, a być może wcześniej, na górze znajdowała się kaplica chrześcijańska pw. św. Mikołaja lub Najświętszej Marii Panny. Kaplica była widoczna z daleka, przez to stała się znakiem nawigacyjnym na mapach żeglarskich. Reformacja poczyniła wiele szkód materialnych. Rycerze von Tessen, do których należało Smołdzino, ograbili kaplicę z kosztowności. Przetrwała legenda opowiadająca o dzwonie, który potoczył się z góry do Łupawy i co jakiś czas słychać jego dźwięki dochodzące z toni wodnej. Zgliszcza kaplicy zachowały się jeszcze do 1842 roku. Wzgórze Rowokół od 1984 roku uznane jest jako rezerwat leśno-krajobrazowy o powierzchni 562,81 ha. Teren porastają suboceaniczne bory sosnowe świeże i bory mieszane z panującą w drzewostanie sosną zwyczajną, a w dolinie rzeki Łupawy wykształciły się zbiorowiska łąk okresowo wilgotnych oraz torfowiska z szuwarami. Od wielu lat w Wielki Piątek na wzgórze Rowokół podąża procesja Misterium Męki Pańskiej, w której udział biorą mieszkańcy wsi. Smołdzino (304 km) Wzmianki o miejscowości pochodzą z 1281 roku. W latach należała do zakonu krzyżackiego. We wsi jest kościółek z 1632 roku, rozbudowany w 1823 roku. Srzydło południowe dobudowano w 1861, a wieżę zachodnią w 1874 roku. W życiu Smołdzina i w wyglądzie wewnętrznym kościoła ważną rolę spełniła księżna Anna de Croy-Arschott, siostra księcia Bogusława XIV, który w 1622 roku podarował Smołdzino, wówczas już wdowie po lotaryńskim księciu. W kościele obejrzeć można medalionowe por- 27

28 28 Radość młodego turysty z wędrówki nadmorskim szklakiem

29 trety księżnej Anny i jej dwunastoletniego syna Ernesta Bogusława - boczne skrzydła ołtarza. Smołdzino jest wsią gminną, w której są liczne kwatery prywatne. Bardzo smaczne potrawy podawane są w karczmie U Bernackich. W Smołdzinie mieści się siedziba Dyrekcji Słowińskiego Parku Narodowego. Bardzo interesujące jest Muzeum Przyrodnicze SPN, przed którym znajduje się obelisk z tablicą poświęconą prof. Zygmuntowi Czubińskiemu, badaczowi flory Pomorza i współtwórcy Słowińskiego Parku Narodowego. Na rzece Łupawie jest jedna z najstarszych elektrowni wodnych. Wjeżdzamy do Smołdzina, a następnie skręcamy w pierwszą ulicę w lewo. Dojeżdzamy do drogi głównej Kluki - Smołdzino gdzie, skręcamy w prawo. Na skrzyżowaniu dróg tuż przy muzeum S.P.N. skręcamy w lewo i przez łąki jedziemy do wsi Łokciowe (5 km). Trasa R-10 prowadzi prosto, dobrą utwardzoną drogą. Od Smołdzina do Łeby droga nie będzie wznosić się wyżej niż 10 m n.p.m. Wzdłuż trasy towarzyszy nam kanał Łupawa-Łebsko oraz oznakowania żółtego szlaku pieszego. Dojeżdżamy do asfaltowej drogi prowadzącej w prawo do Kluk (trasa R-10), a w lewo do Smołdzińskiego Lasu. W swojej wędrówce można zaplanować dojazd do parkingu w Czołpinie jadąc 2,2 km w lewo na Smołdziński Las, a następnie na krzyżówce dróg asfaltowych skręcić w prawo. Po przejechaniu 3,5 km jesteśmy na miejscu. W sezonie letnim rower można pozostawić na parkingu pod opieką osoby pełniącej tam nadzór. Stąd pieszo wyruszamy do latarni morskiej oraz na ruchome wydmy, które są europejską osobliwością przyrodniczą. Wędrówka może trwać 3-4 godziny. Latarnia morska w Czołpinie uruchomiona została 15 stycznia 1875 roku. Wówczas pięć koncentrycznych knotów spalało rocznie 3600 kg oleju mineralnego. Po zainstalowaniu oświetlenia elektrycznego, światło przerywane widoczne jest na odległość 22 Mm. Źródło światła jest na wysokości 74 m n.p.m. w odległości 1 km od morza. Wieża latarni u podstawy jest okrągła o średnic 7 m, natomiast u góry, poniżej galerii 6,2 m. Wysokość obiektu wynosi 25,2 m. Latarnia jest udostępniona do zwiedzania. 29

30 Mapa nr 6 - Kluki 30

31 Mapa nr 6 Kluki Od wsi Łokciowe (310 km) do Kluk jest 4 km. Przed Klukami 700 m, po prawej stronie drogi, jest ścisły rezerwat florystyczny Moroszka (56 ha). Obszar prawnie chroniony powstał ze względu na zachowanie największego w Polsce stanowiska maliny moroszki rośliny reliktowej ze strefy borealno-arktycznej, relikt epoki lodowcowej. Osobliwością jest również to, że rosną tu dęby na torfach. Głębokość występowania torfów dochodzi do 6 m. W pobliżu poprowadzona jest ścieżka przyrodnicza, o której więcej informacji można uzyskać w leśniczówce lub w Muzeum Przyrodniczym w Smołdzinie. Po lewej stronie drogi przed wsią Kluki jest stary cmentarz, gdzie na żeliwnych krzyżach są nazwiska Słowińców dawnych mieszkańców regionu. Kluki (313 km), gm. Smołdzino Wieś powstała na terenach otoczonych bagnami i jeziorem Łebsko. Co mówi legenda o pochodzeniu nazwy wsi Kluki? Gospodarz o nazwisku Grzenałta szukając pięknego, ustronnego miejsca na chatę, w której mógłby zamieszkać z żoną, dotarł do brzegów jeziora Łebsko. Wody, wydmy, lasy, łąki tak go zauroczyły, że tu na porośniętej sosnami wydmie zbudował swój dom mieszkalny - checz. Grzenałta wraz z żoną i córką ciężko pracowali na gospodarce. Postanowili wziąć do pomocy chłopaka o nazwisku Kleka. Po kilku latach Kleka ożenił się z córką Grzenałty. Miał z nią aż siedmiu synów, których wychował na dobrych i pracowitych ludzi. Najstarszy syn dostał checzę po ojcu na piaszczystym wzniesieniu. Drugi zbudował dom na piaszczystej polanie. Trzeci syn Kleki mieszkał obok dębu w drewnianym domku. Czwarty syn osiedlił się na mokradłach. Chaty piątego z synów strzegła sięgająca nieba chojna (drzewo iglaste). Gospodarstwo szóstego syna znajdowało się na łące. Najmłodszy syn Kleki zamieszkał w miejscu, w którym wiele lat później powstała karczma. Tak więc wszyscy chłopi, którzy mieszkali niegdyś wśród drzew, łąk i piasków nad brzegiem jeziora Łebsko nosili nazwisko Kleka. Dlatego tą osadę nazywano Klekami, a później Klukami. Warto 31

32 dzisiaj rozejrzeć się po wsi i poszukać checze, o których mowa w legendzie. Włodarska G., Soja H., 2002, Legendy słowińskie, Wydawnictwo Region Gdynia. Kluka (w języku kaszubskim pisane klëka) jest laską, która w dawnych czasach była rodzajem podpisu, potwierdzającym przyjęcie do wiadomości ważnych informacji. Sołtys zwołując zgromadzenie przekazywał gońcowi klëkę, jako dowód na potwierdzenie swoich słów. Dla zachowania starego budownictwa oraz utrwalenia kultury na tych terenach zorganizowano w 1963 roku Muzealną Wieś Słowińską. Na terenie Muzeum organizowana jest między innymi impreza folklorystyczna o nazwie Czarne wesele, która odbywa się w pierwszą sobotę i niedzielę maja. Dawno temu w tym czasie Słowińcy zaczynali kopać torf. Mieszkańcy wsi pomagali sobie nawzajem, a każdy ciężko przepracowany dzień kończono wspólnym spotkaniem i biesiadowaniem. Stąd nazwa Czarne Wesele. Na terenie skansenu można zapoznać się z dawnymi narzędziami, które służyły do codziennej pracy w gospodarstwie i w rybołówstwie. 32

33 Uproszczony plan Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach 1. Zagroda Reimanna z poł. XIX w. 2. Zagroda Josta i Klicka z pocz. XIXw. 3. Wiata na łodzie - sprzęt rybacki i wyrób sieci 4. Chałupa Charlotty Klick z końca XVIII w. 5. Chałupa z Żoruchowa z 1814 r. 6. Zagroda Alberta Klicka z pocz. XX w. 7. Zagroda Keitschicka z końca XIX w. 8. Piec chlebowy 9. Miejsce kopania torfu 10. Karczma w budowie Szlak R-10 razem ze szlakiem żółtym skręca w prawo przy transformatorze. Trasa wiedzie do miejscowości gminnej Główczyce. Przed skrętem można pojechać prosto 1500 m i dostać się nad jezioro Łebsko, nad którym jest wieża widokowa i pomost. Stamtąd widać białe, ruchome wydmy wysokie na m. Jezioro Łebsko (7140 ha) jest trzecim jeziorem w Polsce pod względem powierzchni. Długość jego ze wschodu na zachód wynosi 16,3 km, szerokość 7,6 km, a maksymalna głębokość 6,3 m. 33

34 Mapa nr 7 - Główczyce 34

35 Mapa nr 7 Główczyce Wracamy na trasę R-10. Droga jest trudna, piaszczysta, miejscami utwardzona, prowadzi przez tereny bagienne porośnięte w sposób naturalny krzewami i drzewami. Po 2 km od transformatora przejeżdżamy przez rzeczkę Pustynkę. Od tego miejsca jest 3,5 km do wsi Skórzyno. Droga jest tu utwardzona ale miejscami trudna do jazdy. Skórzyno (319 km), gm. Główczyce Wieś, o której wzmianki pochodzą z XIII wieku jest założona na planie ulicówki. Tu znajdowała się siedziba właścicieli ziemskich. Dwór klasycystyczny z XIX wieku otoczony jest parkiem ze starodrzewiem, w którym rosną dwa platany o pachnących liściach. Opuszczając wieś przejeżdżamy przez rzeczkę Skórzynkę i dalej 2 km drogą o dobrej nawierzchni jedziemy do gminnej wsi Główczyce. Po prawej stronie jest wzniesienie (27 m n.p.m.) porośnięte lasem, w dawnych latach cmentarz. Z dala widać nową halę sportową, a w jej pobliżu głaz narzutowy Maczuga Stolema. Główczyce (321 km) Wieś jest wzmiankowana w dokumentach z XIII wieku ale są również przesłanki, że osada była już w XI-XII wieku. Od XV w. do 1945 roku dobra główczyckie należały do rodziny Puttkamerów. Do 1829 roku 75% ludności posługiwało się mową kaszubską. Ta wieś i pobliskie Cecenowo były miejscem rozwoju kultury kaszubskiej. W 1886 roku po raz ostatni wygłaszano w kościele kazania w języku kaszubskim. W okresie międzywojennym we wsi znajdowały się 3 banki, liczne zakłady usługowe i rzemieślnicze oraz teatr, hotel i stacja kolejowa. Pałac we wsi jest w stylu neogotyckim z roku. Pożar w 1995 roku w znacznym stopniu zniszczył wnętrze budynku. Kościół zbudowano w 1891 roku na planie krzyża w stylu neogotyckim, obecnie katolicki pw. św. Piotra i Pawła. Budowlę sakralną wzniesiono na miejscu świątyni z XII wieku. Wieża kościelna o wysokości 42 m zwieńczona jest ośmiobocznym hełmem. Z XIX wieku jest ołtarz, ambona, organy, ławki, konfesjonał oraz siedziska dawnej szlachty. 35

36 36 Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Główczycach, w którym najdłużej głoszono kazania w języku kaszubskim

37 W prezbiterium są okna z witrażami obrazującymi sceny religijne, a w nawach bocznych herby dawnych szlacheckich rodów. Z Główczyc (15 m n.p.m.), jedziemy 9 km drogą asfaltową do Izbicy (1-4 m n.p.m.). Około 1 km za wsią Ciemino wjeżdżamy na teren płaski. Przez 4 km jedziemy pośród terenów bagiennych. Z lewej strony jest Ciemińskie Bagno, a po prawej Rzuskie Bagno. W połowie drogi do Izbicy przejeżdżamy przez Rezerwat Bagno Izbickie. Roślinność wkroczyła na te siedliska kilkanaście lat temu po długo trwającym pożarze torfów. Izbica (330 km), gm. Główczyce Wieś datuje swój początek od XVI wieku. Przy wjeździe do wsi mijamy kościół z 1930 roku, którego wieża jest o konstrukcji częściowo ryglowej. Wewnątrz są freski upamiętniające sceny biblijne, które namalowane zostały przez przybyłego z Berlina malarza Lechmana i jego asystentów. Miejscowa ludność przyglądając się pracy artystów została przy okazji uwieczniona na ściennych malowidłach. Rybacy ze wsi wybierali się na połowy nie tylko na jezioro ale i na morze. Na przeciwległym brzegu jeziora Łebsko oddalonym o 7 km mieli swoją siedzibę w Boleńcu. Tam mogli przebywać jedynie mężczyźni. Uważano, że pobyt kobiet mógł przynosić im pecha w połowach. Obecnie po osadzie zostały nieliczne ślady w postaci fundamentów po zabudowaniach oraz dziko rosnące drzewa owocowe. Ot i co może zostać jak nie ma kobiety. We wsi można zatrzymać się na dłuższy wypoczynek ponieważ miejscowi oferują ponad 100 dobrych miejsc noclegowych. Do dyspozycji turystów są domki kampingowe, pokoje gościnne oraz pole namiotowe. We wsi mieszka poetka Emilia Zimnicka, która w swojej twórczości odwołuje się do motywów związanych z przyrodą nadmorską. Bez tytułu Pachnie nad wodą olszyna Złotym latem koniczyna Dzika róża pąsem płonie Kwitą maki na zagonie... Fragment wiersza E. Zimnickiej z tomiku I obejmę jabłoń w sadzie. 37

38 Mapa nr 8 Izbica - Łeba 38

39 Mapa nr 8 Izbica Łeba Opuszczamy Izbicę jadąc do wsi Gać - gm. Główczyce odległej o 2,5 km. Za wsią skręcamy w lewo i po 200 m przekraczamy koryto rzeki Starej Łeby. Droga żwirowa prowadzi po sztucznie usypanej grobli do kolejnego mostu na rzece Łebie, za którym 500 m dalej są zabudowania wsi Gać. Na północ od zabudowań, na niedostępnym podmokłym terenie znajduje się Obszar Ochrony Ścisłej Olszyna (19 ha) ulubione miejsca dzików, a nad jeziorem Łebsko gdzie brzeg jest porośnięty wysokimi szuwarami wydzielono Obszar Ochrony Ścisłej Gackie Lęgi (500 ha) ostoja ptactwa wodnego. We wsi po obu stronach brukowanej drogi jest kilka zabudowań gospodarczych i leśniczówka. Po zapoznaniu się z informacjami zamieszczonymi na tablicy obrazującej Słowiński Park Narodowy kierujemy się na wschód główną drogą leśną. W otoczeniu są wydmy porośnięte ponad 160-letnimi sosnami z bażyną czarną w podszyciu. W odległości 1,5 km od leśniczówki jest Obszar Ochrony Ścisłej Bielice (4 ha), gdzie ochronie podlegają gleby bielicowe rozwinięte na wydmach śródlądowych. Od leśniczówki w Gaci do mostu na kanale Żarnowskim pokonujemy 6,5 km drogi leśnej, miejscami piaszczystej, pośród pachnących drzew sosnowych. Około 250 m za mostkiem na kanale Żarnowskim skręcamy w lewo, a po dalszych 300 m przejeżdżamy w pobliżu cmentarza i kościółka, za którym skręcamy w prawo. Żarnowska (339 km), gm. Wicko To wieś letniskowa położona nad jeziorem Łebsko. Na jeziorze, na zachód od wsi jest Obszar Ochrony Ścisłej Żarnowskie Lęgi (ok. 500 ha). Ochronie podlega awifauna. We wsi są pokoje gościnne, mała gastronomia i sklep z artykułami spożywczymi. Na torfowiskach w pobliżu wsi Żarnowska w latach znaleziono kilka drewnianych łodzi, które w swej konstrukcji nie miały części metalowych. Wówczas niemieccy archeolodzy określili to miejsce jako cmentarzysko statków, prawdopodobnie dawnych łodzi wikingów sprzed 2000 lat. Były to statki zbudowane z drewna dębowego, mające m długości, ok. 3 m szerokości, 80 cm wysokości, a szerokość 39

40 40 Na trasie R-10 spotkać można liczne tablice informujące o osobliwościach przyrodniczych Wybrzeża Słowińskiego

41 klepek wynosiła cm. Replika łodzi z Żarnowskiej eksponowana jest w muzeum w Lęborku. Z Żarnowskiej drogą asfaltową do szosy Lębork Łeba tylko 2,5 km. Dojeżdżając do drogi Lębork Łeba należy bardzo uważać na duży ruch samochodowy. Na krzyżówce skręcamy w lewo i po 1800 m jesteśmy na przejeździe kolejowym, gdzie również należy wzmóc uwagę. Trasa R-10 wiedzie głównymi ulicami Łeby. 41

42 Mapa nr 9 - Mierzeja Sarbska 42

43 Mapa nr 9 Mierzeja Sarbska Łeba (345 km) Łeba jest gminą miejską. Stałych mieszkańców jest Miejscowość przyjmuje rocznie ok turystów. Posiada różnorodną bazę noclegową taką jak: hotele, pensjonaty, ośrodki wczasowe, pokoje gościnne i 8 kampingów. Dzieje Łeby mają początek w XIII wieku, kiedy to osada rybacka należała do księstwa słupskiego władcy Racibora, brata księcia wschodniopomorskiego Świętopełka II. Pod koniec XIII wieku należała do Krzyżaków, od których 8 lipca 1357 roku otrzymała prawa miejskie. W 1454 roku miasto przystąpiło do antykrzyżackiego Związku Pruskiego. Od 1466 do 1637 roku na mocy postanowienia króla Kazimierza Jagiellończyka. Łeba należy jako lenno polskie do książąt zachodniopomorskich. W roku 1657 przechodzi we władanie Brandenburgii, a następnie należy do państwa pruskiego, a potem państwa niemieckiego II i III Rzeszy. Od 1945 roku Łeba jest w granicach Polski. Celem zapromowania nadmorskiej miejscowości wypoczynkowej powstaje w 1998 roku tzw. Księstwo Łebskie. W dziejach Łeby zapisały się wydarzenia, które miały wpływ na lokalizację miasta. Wielkie sztormy w latach 1497, 1558 i 1570 zmusiły ludność do przeniesienia swoich siedzib na wschodni brzeg rzeki Łeby. W 1775 roku sztorm niszczy nowo wybudowany port i część miasta. Miejsca do zwiedzania: Słowiński Park Narodowy Światowy Rezerwat Biosfery z ruchomymi wydmami (jedna z nich to Łącka Góra o wysokości 40-45m n.p.m.) oraz Muzeum Przyrodnicze w Rąbce. Fragment muru gotyckiego kościoła św. Mikołaja, który znajdował się pierwotnie w centrum miasta tzw. Starej Łeby, a obecnie jest pośród wydm porośniętych lasem sosnowym. Rybacki kościół pw. Wniebowstąpienia NMP przy ul. Kościelnej. Fundatorem jego był Nikolaus Ernst von Natzmer. Warto zwrócić uwagę na obraz Matki Bożej Orędowniczki Rybaków, pędzla jednego z największych ekspresjonistów 43

44 44 Tylko pieszo po ruchomych wydmach Słowińskiego Parku Narodowego - Światowego Rezerwatu Biosfery

45 niemieckich Maxa Pechsteina Najstarszy budynek w Łebie przy ul. Kościuszki nr 86, gdzie na poziomej belce jest data 18 VII 1723 (napis mało czytelny) Port rybacki Port jachtowy Marina na 120 jachtów (wybudowany w 1998 roku) Za ośrodkiem wypoczynkowym Słowiniec znajduje się tablica informacyjna o rezerwacie Mierzeja Sarbska. Rezerwat Mierzeja Sarbska jest typu krajobrazowego o powierzchni 546,63 ha, w tym na terenie miasta Łeby 299,68 ha. Swoim zasięgiem obejmuje najbardziej specyficzne typy ekosystemów właściwe strefie Pobrzeża Bałtyku: jezioro przybrzeżne, obszary wydmowe z borem bażynowym, wrzosowiska i torfowiska atlantyckie. Jezioro Sarbsko jezioro przepływowe, powierzchnia 677 ha, głębokość 3,2 m, długość 6,5 km, szerokość m. Około 500 m za ośrodkiem Słowiniec, droga asfaltowa przechodzi w ścieżkę leśną, która po 200 m rozwidla się. Trasa R-10 poprowadzona jest prawą dróżką tuż nad jeziorem Sarbsko. Po drodze zaobserwować można: bór bażynowy, widłak jałowcowaty, turzycę piaskową, wierzbę piaskową i brzezinę bagienną. Na pniach dębów występują liczne gatunki porostów, które są wskaźnikiem czystego powietrza w najbliższej okolicy. Zobaczyć można sosnę o obwodzie pnia 276 cm na wysokości pierśnicy (130 cm), wydmy i podmokłe zagłębienia międzywydmowe z wrzosowiskiem torfowiskowym. Tutaj występuje rosiczka okrągłolistna lub długolistna chwytająca odżywiająca się owadami. Od ośrodka wypoczynkowego do miejsca gdzie kończy się jezioro Sarbsko przejedziemy 6 km, a dalsza trasa R-10 przez tereny zadrzewione, ścieżką leśną, do Stilo 4,5 km. W sezonie letnim można korzystać z małej gastronomii. Latarnia morska oddalona jest od szlaku R-10 ok. 800 m na północ - za dwoma wzniesieniami wydmowymi. 45

46 46 Turyści na trasie Ogólnopolskiego Rajdu Rowerowego po Wybrzeżu Słowińskim

47 Stilo (356 km) Wieżę latarni Stilo zbudowano w latach na wydmie, w odległości 1 km od brzegu morskiego na wniosek Niemieckiego Urzędu Nawigacyjnego. Data ukończenia budowy jest umieszczona na mosiężnej tabliczce umocowanej na drzwiach prowadzących na górną galeryjkę, która nie jest udostępniona do zwiedzania. Źródło światła jest na wysokości 75 m n.p.m., a sama latarnia ma wysokość 33,4 m. Wieża składa się z tzw. tubingów skręconych wewnątrz śrubami, które na stykach uszczelnione są ołowiem. Są takie trzy konstrukcje na świecie, z czego dwie w Europie. Latarnia jest pomalowana u dołu na czarno, w środku na biało, a w górnej części na czerwono. Wnętrze latarni jest wyłożone korkiem pomalowanym na biało. Obok wieży jest domek latarników. Kończymy wędrówkę Międzynarodowym Szlakiem Rowerowym R-10 po Wybrzeżu Słowińskim na odcinku Rusinowo Stilo. Do zobaczenia na szlaku R-10 Projekt Międzynarodowego Szlaku Rowerowego R-10 Nadmorskiego, na odcinku Rusinowo-Stilo powstał przy udziale członków klubów rowerowych Bezkres z Ustki i Słupia ze Słupska. Stowarzyszenie Produktów Markowych Turystyki Wiejskiej Słupia koordynowało tymi pracami, a środki na realizację pozyskano z Ministerstwa Gospodarki i Pracy oraz od samorządów lokalnych. Przewodnik po szlaku wydano przy pomocy finansowej Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej w Gdańsku, samorządu powiatu słupskiego i Stowarzyszenia Produktów Markowych Turystyki Wiejskiej Słupia. 47

48 Wybrane materiały źródłowe Barnowski M., 2001, Ludzie zza zaleskich bagien, Głos Pomorza OKO, 5-11 stycznia. Borzyszkowski J. (red.),1995, III Konferencja Słowińska, Studia Kaszubsko-Słowińskie. Budkowski W., Mikusiński P., 2002, Ziemia Lęborska. Lębork, Łeba, Słowiński Park Narodowy przewodnik turystyczny. Czarnik A., 2001, Gardna Wielka, Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk. Huczyński B., Orłowski A., 1985, Szlaki turystyki pieszej województwa słupskiego. Łysiak W., 1998, Diabelskie sprawki, podania, legendy i bajki z Pomorza Zachodniego, Wydawnictwo ECO, Międzychód. Mazur M., Soja H.,2003, Ziemia Słupska. Dzieje i kultura, Muzeum Pomorza Zachodniego. Mudryk Z. (red.), 2003, Jezioro Gardno, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku. Nitkowska-Węglarz J., 2002, O pięknej korsarce i skarbach Rowokołu, legenda pomorska, wydawca LenART. Orłowski A.,1998, Szlaki turystyki pieszej, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Słupsku. Ostrowski M., Symonides E., 1994, Słowiński Park Narodowy, SCI&ART, Warszawa. Pagel K.H.,1989, Der Landkreis Stolp in Pommern, Zeugnisse einer deutschen Vergangenheit Lübeck. Rączkowski W., Sroka J. (red.), 2004, Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej, Fundacja Dziedzictwo, tom III, Gmina Postomino. Szalewska E., 1998, Kraina w kratę, Jantarowe Szlaki, nr 4. Świetlicka A., Wisławska E., 1998, Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich Okręg Słupski. Włodarska G., Soja H., 2002, Legendy słowińskie, Wydawnictwo Region Gdynia. Wojtkiewicz I., 2000, Nadmorski przewodnik rowerowy, Wydawnictwo Region Gdynia. 48