GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ŻÓRAWINA DO 2017 ROKU ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE WSTĘP

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Żórawina do 2017 r. GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE ŻÓRAWINA DO 2017 ROKU WSTĘP W celu efektywnego przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zmniejszania jej negatywnych następstw w życiu społecznym i rodzinnym tworzy się Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie Gminy Żórawina na lata , zwany dalej Programem. Zawiera on: podstawy prawne działania, zasady działania, cel główny i cele szczegółowe, wymienia realizatorów i adresatów Programu, instytucje i organizacje współpracujące. Program przedstawia też charakterystykę zjawiska przemocy w rodzinie, dostępne dane na temat przemocy w rodzinie. Istotną częścią Programu jest szczegółowy harmonogram działań. Cele, działania i zadania Programu będą podlegać ewaluacji i odpowiadać na potrzeby mieszkańców Gminy Żórawina, w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. ROZDZIAŁ I. CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE Jeszcze do niedawna uważano, że przemoc domowa występuje rzadko i wyłącznie w rodzinach patologicznych, a agresję pomiędzy członkami rodziny uważano za jedną z wielu normalnych form zachowania w codziennym życiu. Historycznie rzecz ujmując, przemoc stosowana przez dorosłą osobę wobec bliskich (w tym dzieci), postrzegana była jako akceptowany sposób sprawowania nad nimi władzy i kontroli. Na gruncie prawa i polityki społecznej podejmowano próby wyróżnienia przemocy społecznie akceptowanej (dopuszczalnej) i nadużywania przemocy czy niewłaściwej przemocy w rodzinie, co znacznie utrudniało wszelkie próby zajęcia się tym problemem. W Polsce dostrzeżono zjawisko przemocy w rodzinie i zaczęto je traktować jako problem społeczny w latach 90-tych. Definicji przemocy w rodzinie jest wiele. Definicja zawarta w art. 2 ust.2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie stanowi, że przemoc w 1

2 rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt.1 ustawy (tj. o członku rodziny należy przez to rozumieć osobę najbliższą w rozumieniu art ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Definicja ta nie wyczerpuje wszystkich znamion przemocy, nie mieści się w niej przemoc ekonomiczna. Przemoc ma różne aspekty i oblicza: 1. jest procesem, gdyż nie pojawia się znienacka i tworzy cykle, 2. ma tendencje do powtarzania się i rzadko jest jednorazowym epizodem, 3. toczy się w wymiarze dominacji i uległości, gdyż osoba stosująca przemoc (potocznie zwana sprawcą) dąży do uzyskania totalnej dominacji nad osobą doznającą przemocy (potocznie zwaną ofiarą), 4. nie jest zjawiskiem niezależnym od udziału człowieka co oznacza, iż jest on zdolny do radzenia sobie ze złością, która czyni go sprawcą ( nie mogę, to jest silniejsze ode mnie, używane przez sprawców jest maską dla nie chcę ), 5. odpowiedzialność zawsze jest po stronie sprawcy niezależnie od tego co zrobiła ofiara, 6. przejawia się w różnych formach, 7. niektóre przejawy grożenia przemocą są w istocie aktami przemocy. Najczęściej mamy do czynienia z dwoma odmianami przemocy: fizyczną nazywaną również gorącą oraz psychiczną nazywaną zimną. Spotykamy się także z podziałem przemocy dodatkowo na seksualną, ekonomiczną, a niektóre źródła mówią o przemocy społecznej i politycznej. Przemoc fizyczna i psychiczna (emocjonalna) są w istotny sposób ze sobą powiązane, oparte są bowiem na potrzebie kontroli i dominacji. Epizody przemocy fizycznej mogą być rzadkie, za to formy przemocy emocjonalnej na ogół zdarzają się częściej. Aczkolwiek nie można stwierdzić, że istnieje gradacja od przemocy emocjonalnej do fizycznej pierwsza nie musi prowadzić nieodwołalnie do drugiej to jednak fizyczną można również uznać za przemoc emocjonalną. Na uderzenie wszyscy reagujemy poczuciem upokorzenia i urazy, a więc jest to 2

3 nie tylko ból fizyczny. Atakowi fizycznemu zaś towarzyszą prawie zawsze wyzwiska, wulgaryzmy, określenia poniżające czyli przemoc psychiczna, która pozwala sprawcy na utrzymanie pełnej kontroli nad ofiarą. Fazy cyklu przemocy Dla zrozumienia dlaczego tak trudno osobom doznającym przemocy zmienić swoją sytuację ważne jest przyjrzenie się specyfice relacji między osobą stosującą przemoc a ofiarą. Zdecydowana większość ofiar nie doświadcza przemocy w sposób ciągły. Przemoc ma bowiem cykliczny charakter. Obecność tych cykli lepiej wyjaśnia proces wiktymizacji (wiktymizacja proces stawania się ofiarą, pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiegoś zdarzenia, a także działania prowadzące do tego, że dana osoba staje się ofiarą przemocy) u osób doznających przemocy, a także pojawiający się w ich zachowaniu syndrom wyuczonej bezradności. (wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie miało żadnego znaczenia, skutkiem wyuczonej bezradności są: deficyty poznawcze - polegają na uogólnionym przekonaniu, iż nie ma takich sytuacji, w których możliwy jest wpływ na bieg wydarzeń. deficyty motywacyjne - osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację, deficyty emocjonalne - przeżywanie stanów apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji i wrogości.) W cyklu przemocy występują trzy niezależne fazy, zmienne pod względem swej intensywności i czasu trwania : 1. faza narastania napięcia (inaczej tworzenia i budowania napięcia) to pierwsza faza cyklu, 2. faza gwałtownej przemocy (inaczej wybuchu, incydentów bicia) to druga faza; agresja w tej fazie może być zagrażająca dla zdrowia i życia ofiary, moment zakończenia aktu przemocy zależy wyłącznie od sprawcy i nie ma żadnego związku z zachowaniem ofiary (sygnały jej bólu i cierpienia nie wyciszają agresji), 3. faza,,miodowego miesiąca (inaczej uspokojenia i miłości) to trzecia faza w czasie, której sprawca między innymi często obiecuje, że już nigdy więcej nie skrzywdzi ofiary lub po prostu zachowuje się jakby przemoc nigdy nie miała miejsca; faza ta jest przemijająca i rozpoczyna się znowu faza narastania napięcia. Faza,,miodowego miesiąca zatrzymuje ofiarę w sytuacji przemocy, bo łatwo pod jej wpływem zapomnieć o koszmarze pozostałych dwóch faz. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie 3

4 ze sobą ta faza jest związane z tym, że przemoc w następnym cyklu zazwyczaj jest gwałtowniejsza i za każdym razem narasta. Jeśli już raz doszło do użycia przemocy, będzie się ona powtarzać dopóki nie będzie przerwana, najczęściej przez interwencję z zewnątrz. Skutki przemocy Przemoc oprócz szkód fizycznych powoduje trwałe i rozległe następstwa w psychice człowieka. Z powodu wielu następstw takich doświadczeń, cierpią nie tylko ci którzy są ofiarami, ale również bezsilni świadkowie obserwujący akty przemocy tj. najczęściej dzieci. Tego typu doświadczenia uczą agresywnego stylu zachowania, zwiększają pobudzenie w sytuacjach z elementami agresji, zmniejszają opór przed agresywnym zachowaniem, zaburzają poglądy na rozwiązywanie konfliktów i zmniejszają wrażliwość na agresywne zachowania. Olbrzymie koszty przemocy domowej ponoszą zarówno jednostki, jak i społeczeństwo. Są to także koszty ekonomiczne, związane ze świadczeniami medycznymi dla jej ofiar. ROZDZIAŁ II. SKALA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE 1. Przemoc w Polsce. Znęcanie się nad rodziną jest najczęściej popełnianym przestępstwem w Polsce, zaraz po przestępstwach przeciwko mieniu i życiu. Przemoc i agresja ze strony najbliższych jest tematem wstydliwym i często głęboko skrywaną tajemnicą i ze względu na sfery, których dotyczy jest problemem bardzo trudnym do diagnozowania Społeczna szkodliwość i rozmiar zjawisk związanych z przemocą wskazują na to, że jest to jeden ze szczególnie ważnych problemów społecznych w Polsce. Z badań przeprowadzonych w 2007 roku na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dotyczących opinii publicznej na temat przemocy w rodzinie wynika, iż wiele przypadków nie jest zgłaszanych organom ścigania, a dotyczy ona średnio około połowy rodzin. Znaczny odsetek, bo prawie dwie trzecie (64%) Polaków zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy: 1) przemocy psychicznej - 52%, 2) przemocy fizycznej - 44%, 3) przemocy ekonomicznej -26%, 4

5 4) przemocy seksualnej - 9%. Przemoc w rodzinie częściej dotyczy gospodarstw domowych w złej sytuacji materialnej (33% rodzin), w zdecydowanej większości osób rozwiedzionych lub w separacji (71%) powodując często rozpad związków małżeńskich. Ofiarami przemocy najczęściej są współmałżonkowie, dzieci a także rodzeństwo, rzadziej dotyczy rodziców (do 9%). Natomiast osobami stosującymi przemoc są najczęściej mężczyźni (59%). Według procedury,,niebieskiej Karty w 2010 r. liczba ofiar przemocy domowej wyniosła osób, w tym kobiety dzieci do lat Z danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, że do przemocy domowej najczęściej dochodzi pod wpływem alkoholu. 2 Rozmiar zjawiska na terenie Gminy Żórawina Podobnie jak w skali całego kraju trudno jest oszacować skalę zjawiska przemocy domowej na terenie Gminy. Dotychczas nie prowadzono statystyk dotyczących przemocy. Każda instytucja zbierała dane na użytek własny. Zbieranie danych utrudnia występowanie przemocy ukrytej, czyli toczącej się w rodzinie czy w szkole, ale nieujętej w statystykach z powodu braku wiedzy na temat jej występowania. Z statystyk policyjnych wynika, ze na terenie gminy w okresie od r. do r. odbyło się interwencji domowych 40 wyniku których założono 5 policyjnych,,niebieskich kart. Z informacji Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej wynika że w okresie od r. do r. udzielono pomocy z tytułu przemocy w rodzinie 6 rodzinom, udzielono pomocy w formie interwencji kryzysowej 2 rodzinom założono,,niebieskie Karty Z danych Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, że w okresie od r. do r. do sądu zgłoszono 5 wniosków o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego. Z informacji uzyskanych w szkołach na terenie Gminy Żórawina zanotowano wielokrotnie akty przemocy fizycznej i psychicznej. Szkoły nie prowadzą statystyk na ten temat. Przemoc 5

6 fizyczna wyrażała się kopaniem, szarpaniem popychaniem. Przemoc psychiczna to wyśmiewanie sie poniżanie, wyzwiska. Na terenie Gminy brak jest zintegrowanych działań służb zajmujących się zjawiskiem przemocy. Brak jest placówek oferujących kompleksową pomoc ofiarom przemocy, brak wewnętrznych procedur. Zauważa się trudności w przekazywaniu danych. ROZDZIAŁ II. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Żórawina zakłada: 1) zapewnienie ochrony i udzielania pomocy osoby dotkniętym przemocą w rodzinie, 2) podnoszenie świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy w rodzinie 3) edukację dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie i promowanie modelu rodziny wolnego od przemocy. Cel główny Programu Zwiększenie skuteczności działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie Gminy Żórawina. Cele szczegółowe: 1. Podniesienie kompetencji służb w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 2. Zwiększenie zasobów lokalnych w zakresie pomocy rodzinom w których jest przemoc. 3. Zwiększanie świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy w rodzinie. 4. Podnoszenie kompetencji rodziców w zakresie wychowywania dzieci bez przemocy. 5. Ochrona ofiar przemocy w rodzinie. 6. Uruchomienie działań wobec osób stosujących przemoc. 7. Rozwijanie współpracy służb z Gminy Żórawina w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie 6

7 ROZDZIAŁ III. DZIAŁANIA ZMIERZAJĄCE DO PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE Cel szczegółowy 1. Podniesienie kompetencji służb w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. L.p. Zadania realizacyjne/działania 1. Szkolenia grup zawodowych realizujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w tym: wymiaru sprawiedliwości, przedstawicieli oświaty, pomocy społecznej, policji, kuratorów, pracowników ochrony zdrowia, członków organizacji pozarządowych Wskaźniki produktu /rezultatu Liczba zorganizowanych szkoleń Liczba osób korzystających ze szkoleń Liczba dofinansowanych szkoleń Realizatorzy Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie tj. - Samorząd Gminy Żórawina, Policja, GOPS, Sąd, Szkoły, Pracownicy Ochrony Zdrowia, Organizacje pozarządowe Harmonog ram realizacji Źródła finansowania 2. Umożliwienie podnoszenia kwalifikacji zawodowych specjalistom zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie Liczba osób podnoszących kwalifikacje Liczba dofinansowań Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie - Cel szczegółowy 2. Zwiększenie zasobów lokalnych w zakresie pomocy rodzinom w których jest przemoc. L.p. Zadania realizacyjne/działania 1. Utworzenie Gminnego Ośrodka Wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie - obejmującego doradztwo prawne, socjalne, pedagogiczne, psychologiczne i medyczne. Wskaźniki produktu /rezultatu Utworzenie Gminnego Ośrodka Wsparcia dla ofiar przemocy Liczba osób Realizatorzy Gmina, Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Harmonog ram realizacji Źródła finansowania 2014 środki własne, 7

8 uczestniczących, Liczba porad 2. Stworzenie standardów pracy Gminnego Ośrodka Wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Wypracowanie standardów pracy Gmina, Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Prowadzenie zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci i młodzieży. Liczba grup, liczba uczestników Gmina, Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 4 Upowszechnianie wiedzy o możliwości uzyskania pomocy - stworzenie ulotki ( informatora). Liczba udzielonych informacji Liczba opracowanych ulotek i nakład Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie środki własne Zmiana % osób przyznających się do doznawania przemocy 5 Umieszczenie informacji o podejmowanych działaniach przez poszczególne podmioty na stronach internetowych. Liczba informacji ukazujących się na stronie www Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie środki własne 8

9 Cel szczegółowy 3. Zwiększenie świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy w rodzinie. L.p. Zadania realizacyjne/działania 1 Uruchomienie lokalnych kampanii edukacyjnych lub włączenie się w ogólnopolskie kampanie edukacyjne dotyczące przemocy w rodzinie. Wskaźniki produktu /rezultatu Liczba materiałów przygotowanych do kampanii, liczba kampanii Realizatorzy Gmina, GOPS, Harmonog ram realizacji Źródła finansowania ś środki własne, 2 Działania o charakterze upowszechniania informacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie cykle artykułów lokalnych mediach, rozpowszechnianie materiałów edukacyjnych (broszur, ulotek, plakatów itp.) dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie wśród lokalnej społeczności, 3 Uruchomienie strony internetowej na temat zjawiska przemocy w rodzinie. Liczba emisji na temat zjawiska przemocy w rodzinie Uruchomienie strony Gmina, GOPS Samorząd Gminy, GOPS środki własne, 2012 środki własne ( ) 5 Stworzenie biblioteczki na temat przemocy w rodzinie (ulotki, książki) Uruchomienie biblioteczki GOPS 2012 środki własne ( ) Cel szczegółowy 4. Podnoszenie kompetencji rodziców w zakresie wychowywania dzieci bez przemocy. L.p. Zadania realizacyjne/działania Wskaźniki produktu /rezultatu Realizatorzy Harmonog ram realizacji Źródła finansowania 9

10 1 Opracowanie, zlecenie i realizacja programów umiejętności wychowawczych oraz realizacja warsztatów dla rodziców (np. radzenie sobie z emocjami, rozwiązywanie problemów). Liczba szkoleń, liczba uczestników Liczba warsztatów Szkoły 2 Kampania lokalna na temat wychowania bez przemocy. Liczba kampanii Szkoły środki własne ( ) 3 Programy, szkolenia dla wychowawców, nauczycieli przygotowujące do kontaktu z rodzicami (np. przygotowanie szkolenia dzieciństwo bez przemocy). Liczba programów, liczba szkoleń Szkoły środki własne ( ) Cel szczegółowy 5 Ochrona ofiar przemocy w rodzinie L.p. Zadania realizacyjne/działania 1 Zapewnienie schronienia i bezpieczeństwa osobom uwikłanym w przemoc podpisanie porozumień z Ośrodkami Interwencji Kryzysowej. Wskaźniki produktu /rezultatu Liczba osób korzystających z Ośrodka GOPS Realizatorzy Harmonog ram realizacji Źródła finansowania 2 Realizacja procedury,,niebieskiej Karty. Liczba prowadzonych postępowań Zespól Interdyscyplinarny Gminy 3 Wspieranie działań samopomocowych w środowisku lokalnym na rzecz osób doświadczających przemocy. Liczba działań Partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w rodzinie Gminy 10

11 4 Pomoc socjalna. Liczba osób którym udzielono pomocy GOPS Budżet GOPS Cel szczegółowy 6 Uruchomienie działań wobec osób stosujących przemoc. L.p. Zadania realizacyjne/działania 1 Zlecenie prowadzenia programów dla sprawców przemocy w rodzinie. Wskaźniki produktu /rezultatu Liczba uczestniczących programach osób w Sąd Realizatorzy Harmonog ram realizacji Źródła finansowania 2 Szkolenia dla przedstawicieli lokalnych służb: policja, sąd, w zakresie kontaktu z osobami stosującymi przemoc. Liczba osób skierowanych do udziału w programach edukacyjnych przez sąd Sąd, policja, partnerzy Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy środki własne ( ) Liczba spraw które zakończyły się różnymi rodzajami kar Cel szczegółowy 7 Rozwijanie współpracy służb z Gminy Żórawina w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie L.p. Zadania realizacyjne/działania 1 Koordynowanie działań Zespołu Interdyscyplinarnego - wypracowanie i wdrażanie standardu współpracy oraz Wskaźniki produktu /rezultatu Liczba posiedzeń, regulaminy, zasady, GOPS, Realizatorzy Zespół Interdyscyplinarny Harmonog ram realizacji Źródła finansowania 11

12 strategii działania w zakresie przeciwdziałania przemocy procedury 3 Monitorowanie /nadzór nad procedurą,,niebieska Karta Liczba kart, liczba wszczętych procedur Przewodniczący Zespołu interdyscyplinarnego Zintegrowane działania Zespołu Interdyscyplinarnego oraz grup roboczych w zakresie przeciwdziałania przemocy Liczba powołanych grup, liczba spotkań Zespól interdyscyplinarny, grupy robocze Gminy 5 Monitoring i ewaluacja nad wykonaniem Programu (sprawozdawczość w SAC, sprawozdanie rada Gminy diagnoza potrzeb, oraz ocena zasobów, określenie zadań priorytetowych na każdy rok, wdrażanie działań objętych programem) Analiza sprawozdawczości, wykaz potrzeb, badania opinie, liczba realizowanych projektów Zespól interdyscyplinarny, Samorząd Gminy. GOPS Gminy 12

13 ROZDZIAŁ IV. GRUPA DOCELOWA - ADRESACI PROGRAMU 1. Ofiary przemocy i ich otoczenie (osoby wspólnie zamieszkujące i gospodarujące). 2. Sprawcy przemocy, w tym także z problemami uzależnienia. 3. Świadkowie przemocy. 4. Środowisko lokalne. 5. Dzieci i młodzież. 6. Przedstawiciele instytucji, służb i organizacji pracujących z osobami i rodzinami uwikłanymi w problemy przemocy. ROZDZIAŁ V. REALIZATORZY PROGRAMU 1. Urząd Gminy w Żórawinie 2. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Żórawinie 3. Komenda Policji w Żórawinie, 4. Prokuratura Rejonowa we Wrocławiu, 5. Sąd Rejonowy we Wrocławiu 6. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Żórawinie, 7. Placówki oświatowe znajdujące się na terenie Gminy Żórawina, 8. Zakłady Opieki Zdrowotnej w Gminie Żórawina ROZDZIAŁ VI. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Źródłem finansowania zadań zawartych w Programie na lata będą środki własne Gminy Żórawina, w tym wpływy za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, środki własne Przedstawicieli Lokalnego Systemu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Żórawina oraz pozyskiwane z zewnątrz przez podmioty zaangażowane w realizację zadań. ROZDZIAŁ VII. AKTY PRAWNE STANOWIĄCE PODSTAWĘ REALIZACJI ZADAŃ 1. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. z 2009 r. Dz. U. Nr 175, poz z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tj. z 2007 r. Dz. U. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz.59 z 13

14 późn. zm.). 5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr.88, poz. 553 z późn. zm.). 6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.). 7. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tj. z 2007 r. Dz. U. Nr 43 poz. 277 z późn. zm.). 8. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tj. z 2010 r. Dz. U. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.). 14