Recenzja projektu planu ochrony. Tatrzańskiego Parku Narodowego. uwzględniającego zakres planu ochrony. obszaru Natura 2000 PLC Tatry

Transkrypt

1 Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry Część dotycząca: OPERATU OCHRONY KLIMATU Autorka recenzji: dr hab. Ewa Łupikasza Uniwersytet Śląski Wydział Nauk o Ziemi Katedra Klimatologii ul. Będzińska 60; Sosnowiec Poznań, marzec 2015 r.

2 I. Metryka recenzowanego opracowania Tytuł opracowania: Operat ochrony klimatu wraz z właściwymi mapami Imiona i nazwiska Autorów Marcin Czerny, Katarzyna Mitka opracowania: Jednostka sporządzająca: KRAMEKO sp. z o.o. Miejsce i data opracowania: Kraków, 2013 Liczba stron: 135 Załączniki: 18 rodzaj załączników (np. mapy) liczba załączników tego rodzaju Mapy 18 II. Streszczenie recenzowanego opracowania Struktura Operat ochrony klimatu składa się z czterech podstawowych rozdziałów oznaczonych literami od A do D. Część wstępną operatu stanowi rozdział A zajmujący 13 stron, składający się z czterech podrozdziałów. Zasadniczą część operatu stanowią rozdziały B i C. Cały rozdział B obejmuje 112 stron i jest podzielony na dwa podrozdziały. Warto dodać, że stanowiąca ostatnią część operatu waloryzacja klimatu TPN zajmuje osiem stron. Rozdział C, zajmujący 10 stron, poświęcono koncepcji ochrony klimatu. W ostatniej części D zamieszczono spis załączników, na które składa się materiał kartograficzny w postaci 18 map klimatycznych. Podsumowując, operat ochrony klimatu zajmuje 135 stron, 51 tabel oraz 18 map klimatycznych. Układ opracowania jest logiczny, zatem jego strukturę można uznać za poprawną. Najważniejsze treści We wstępnej części opracowania podano podstawę prawną sporządzenia operatu, omówiono historię badań klimatu w TPN jak również zmieszczono streszczenie kluczowych części operatu pokrótce opisano najcenniejsze wartości oraz zasoby klimatyczne TPN. W rozdziale B zamieszczono informacje na temat rozpoznania warunków klimatycznych TPN. Rozdział ten zawiera również część dotyczącą zakresu uzupełniających prac inwentaryzacyjnych. Warto w tym miejscu podkreślić, że tego rodzaju prace uznano za zbędne. W kolejnych podrozdziałach tej części opracowania przeprowadzono szczegółową charakterystykę warunków klimatycznych Tatr, przy czym niestety, rozdział ten omawia klimat Tatr sprzed lat, ponieważ zdecydowanie większa część tego rozdziału opiera się na danych z lat lub 1970 roku. Ta część opracowania niemal w całości, z wyjątkiem trzech ostatnich podrozdziałów (rozdziały: ; 2.1.2; 2.1.3) w dużym stopniu wykorzystuje poprzedni operat ochrony klimatu, wykonany w 1997 roku przez T. Niedźwiedzia. W ostatniej części rozdziału B przeprowadzono waloryzację klimatu TPN w obrębie wydzielonych we wcześniejszej części niniejszego rozdziału regionów topograficznych. Ponadto, oceniono zmiany klimatu TPN, przy czym w tej części skupiono się głównie na temperaturze powietrza oraz przeprowadzono ocenę zagrożeń klimatu TPN. W rozdziale C zatytułowanym Ochrona klimatu omówiono dotychczas podejmowane działania zmierzające w kierunku ochrony klimatu TPN, określono przedmiot, cele, priorytety 2

3 i sposoby proponowanej ochrony klimatu oraz zaproponowano sposób prowadzenia monitoringu. W ostatnim podrozdziale określono zadania ochronne, przy czym skupiają się one wokół zanieczyszczeń powietrza i klimatu akustycznego TPN. Główne wnioski i zalecenia Za najcenniejszą wartość klimatyczną TPN uznano piętra klimatyczno-roślinne, zwłaszcza piętro chłodne, umiarkowanie zimne i zimne. Wskazane zadania zmierzające w stronę ochrony klimatu TPN dotyczą tylko zanieczyszczeń atmosfery oraz ochrony klimatu akustycznego. W sumie w treści operatu ochrony klimatu sformułowano pięć zadań ochronnych, z których trzy dotyczą ograniczenia emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń, dwa pozostałe zaś wskazują na potrzebę edukacji społeczeństwa w zakresie negatywnego oddziaływania hałasu oraz ograniczenia użycia urządzeń mechanicznych. III. Ocena recenzowanego opracowania 1. Aspekty merytoryczne 1.1 Zakres opracowania Opracowanie obejmuje szczegółową charakterystykę warunków klimatycznych TPN, sporządzoną w przeważającej części na podstawie poprzedniego operatu ochrony klimatu z 1997, przy czym nie dokonano dodatkowych aktualizacji. Zakres opracowania w odniesieniu do omawianych zagadnień nie budzi poważnych zastrzeżeń. Jednak bardzo lakonicznie potraktowano problem współczesnych zmian klimatu. W rozdziale tym skupiono się na czasowych zmianach temperatury powietrza, a pominięto tak istotne i zależne od tejże temperatury wskaźniki klimatu, jak: częstość występowania opadów śniegu czy charakterystykę pokrywy śnieżnej. Poważne zastrzeżenia budzi z kolei czasowy zakres opracowania zarówno w części dotyczącej charakterystyki klimatu, jak i stanu zanieczyszczenia powietrza, w których nie uwzględniono aktualnych danych meteorologicznych. 1.2 Metodyka badań terenowych W podrozdziale 1.2. Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych Autorzy stwierdzili, że Operat Ochrony Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby z 1997 roku oraz monografia Klimat Tatr pod redakcją M. Končeka z 1974 roku zawierają kompletne studium klimatyczne umożliwiające opracowanie charakterystyki i koncepcji ochrony uwarunkowań klimatycznych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Stąd uznali, że nie ma potrzeby wykonywania żadnych prac inwentaryzacyjnych w celu sporządzenia projektu Planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres Planu ochrony obszaru Natura 2000 Tatry. Zupełnie nie zgadzam się z twierdzeniem, że przytoczone opracowania, w chwili obecnej można traktować jako źródło wiedzy na temat aktualnych warunków klimatycznych tego obszaru. Rzeczywiście są to bardzo cenne pozycje, jednak prezentowane w nich dane meteorologiczne, na podstawie których przeprowadzono charakterystykę klimatu, to dane sprzed lat. Mając na uwadze kierunek i tempo współczesnych zmian klimatu, o których zresztą sami Autorzy piszą w rozdziale dotyczącym zmian klimatu, stwierdzam, że wniosek taki nie ma uzasadnienia. W porównaniu z okresem sprzed lat zmieniła się nie tylko temperatura powietrza, ale również wartości innych 3

4 elementów klimatu związanych z temperaturą powietrza, jak choćby czas zalegania pokrywy śnieżnej. 1.3 Metodyka analiz W niniejszej części recenzji przedstawię wszystkie szczegółowe uwagi dotyczące zarówno zastosowanych w opracowaniu metod, jak i nasuwające się uwagi merytoryczne, w kolejności zgodnej ze spisem treści prezentowanych w operacie ochrony klimatu Charakterystyka uwarunkowań klimatycznych TPN Rozdział operatu 2.1. W rozdziale tym przymrozki oraz dni mroźne nazwano elementami klimatu elementem klimatu jest temperatura powietrza, wymienione zaś dni to wskaźniki termiczne. Nie uwzględniono dni ciepłych i bardzo ciepłych. Ocena ich występowania byłaby ciekawa ze względu na kierunek współczesnych zmian klimatu. W tabeli 4 powinno być częstość i zakres pomiarów a nie częstotliwość i zakres pomiarów. Ponadto, jest napisane: wykorzystując aparaturę prowadzi się pomiary i obserwacje, a powinno być albo tylko pomiary, albo obserwacje. Termin obserwacje zawiera w sobie zarówno pomiary, jak i obserwacje. Nie jest poprawnie w tym wypadku napisać pomiary i obserwacje Meteorologiczne punkty pomiarowo-obserwacyjne Rozdział operatu W opracowaniu podano mapę aktualnie funkcjonujących stacji meteorologicznych w TPN. Celem tego rodzaju rozdziałów jest informacja na temat pochodzenia danych, na podstawie których przeprowadzono analizę. Warunki klimatyczne TPN scharakteryzowano jednak na podstawie danych obejmujących, jak już wspomniano, lata lub 70., a nie na podstawie aktualnych danych. Opis zakresu obserwacji wykonywanych na każdym posterunku nie jest przecież jednoznaczny z tym, że do analizy poszczególnych elementów klimatu pozyskano pełny zakres wyników obserwacji prowadzonych na każdej stacji. Opracowanie powinno zawierać informację na temat liczby stacji i zakresu czasowego danych, na podstawie których scharakteryzowano warunki klimatyczne TPN Temperatura powierza Rozdział operatu W części dotyczącej temperatury powietrza nie opisano jej wartości średnich rocznych ani sezonowych. Średnia roczna temperatura powietrza oraz temperatura w lipcu i styczniu miesiącach reprezentujących główne pory roku została przedstawiona tylko w postaci map. Wartości średniej rocznej temperatury powietrza oraz średniej temperatury powietrza w styczniu przedstawiono również w formie tabelarycznej. Dane te obejmują lata Zastanawia fakt, dlaczego nie wykonano podobnego zestawienia dla lipca. W tekście operatu skupiono się jedynie na wartościach maksymalnych i minimalnych dobowej temperatury powietrza, przy czym wykorzystano dane sprzed co najmniej 40 lat. Ponadto, omówiono wybrane dni charakterystyczne oraz bardzo ważne dla Tatr inwersje temperatury powietrza. Scharakteryzowano wpływ cyrkulacji atmosfery na temperaturę powietrza, a także wskaźniki termiczne. Na stronie 28 jest napisane: Napływ powietrza polarno-morskiego przy sytuacji niżowej: N+NEc w lecie dawał największe ujemne odchylenia temperatury od średniej. Nazwa tej masy powietrza powinna brzmieć powietrze polarne morskie (PPM) Opady atmosferyczne 4

5 Rozdział operatu W rozdziale dotyczącym opadów nie zwrócono uwagi na zróżnicowanie wysokości opadów na stokach eksponowanych ku wiatrom deszczonośnym oraz na zjawisko cienia opadowego i inwersji opadowej w Tatarach. W odniesieniu do inwersji opadowej na stronie 57 zauważono tylko, że Znacznie mniejsza możliwość opadu bardzo wysokiego istnieje u podnóża Tatr w Zakopanem, najmniejsza natomiast na Kasprowym Wierchu, co potwierdza inwersję opadów w Tatrach, przy czym nigdzie wcześniej o inwersji tej nie wspomniano. Na stronie 57 napisano: Latem przy tych sytuacjach opady przeważają na Hali Gąsienicowej. To zdanie jest niejasne jest tu mowa o opadach 50 mm, więc nie wiadomo, co oznacza tutaj słowo przeważają Pokrywa śnieżna Rozdział operatu W rozdziale dotyczącym pokrywy śnieżnej, podobnie jak w pozostałych rozdziałach, nie uwzględniono aktualnych danych. W spisie literatury Autorzy podają jedno z opracowań dr M. Falarz, która analizowała czasowe zmiany charakterystyk pokrywy śnieżnej w Tatrach. Badania te wskazują na silne trendy spadkowe zarówno liczby dni, jak i czasu zalegania pokrywy śnieżnej, co i w tym, i w dalszym rozdziale dotyczącym zmian klimatu zostało pominięte. Dane w tabeli 14 na stronie 59, w tabeli 15 na stronie 63 i w tabeli 16 na stronie 64 obejmują okres do 1960 roku. Na stronie 58 napisano: a średnia długość trwałej pokrywy osiągała, co należałoby poprawić na a średnia długość zalegania trwałej pokrywy śnieżnej osiągała Wiatr Rozdział operatu Na stronie 69 napisano: Domeną silnych wiatrów są grzbiety i stoki powyżej górnej granicy lasu. Słowo domena nie jest w tym miejscu odpowiednie, a jeśli już, to raczej zdanie to powinno brzmieć: silne wiatry są domeną itd. Zmiany wymaga następujący fragment tekstu na stronie 73: Znaczny wpływ na prędkość wiatru wywiera cyrkulacja atmosferyczna. Zróżnicowanie to widoczne jest najlepiej. Zamiast zróżnicowanie chyba powinno być Wpływ ten widoczny jest Zachmurzenie i usłonecznienie Rozdział operatu Na stronie 74 napisano, że zachmurzenie to stan pokrycia nieba przez chmury. Zachmurzenie definiowane jest jako stopień pokrycia nieba przez chmury a nie stan. Należy poprawić następujący fragment zdania na stronie 79: średnie roczne zachmurzenie zmniejsza się na skutek niskich wartości miesięcy jesiennych i zimowych, kiedy powinno być na skutek niskich jego wartości w miesiącach zimowych Promieniowanie słoneczne Rozdział operatu Aby uniknąć poniższego błędu, wystarczyło sprawdzić znaczenie terminu promieniowanie rozproszone chociażby w Wikipedii. Chodzi o zdanie Promieniowanie rozproszone, które ulega odchyleniu w atmosferze Wilgotność powietrza Rozdział operatu W następującym zdaniu na stronie 84: Wilgotność powietrza, czyli zawartość pary wodnej w powietrzu charakteryzujemy kilkoma terminami należy 5

6 zmienić słowo termin na słowo wskaźnik. Zawartość pary wodnej w powietrzu można charakteryzować za pomocą wskaźników wilgotności a nie terminów. Błędnie podana jest definicja prężności pary wodnej. Wskaźnik ten zdefiniowano jako udział pary w otaczającym powietrzu [wyrażany] w jednostkach ciśnienia. Rzeczywiście wskaźnik ten wyrażany jest w jednostkach ciśnienia, lecz jest to ciśnienie cząsteczkowe pary wodnej zawartej aktualnie w powietrzu. Przecież każdy wskaźnik wilgotności z wyjątkiem temperatury punktu rosy określa udział pary wodnej w powietrzu. W zdaniu na stronie 91: Maksima jesienne i wiosenne, znane z innych obszarów górskich Europy, w Tatrach występują bardzo wyraźnie nie wiadomo, o jakie maksima chodzi częstości występowania dni z osiadaniem powietrza czy wilgotności? Należy przeformułować zdanie na stronie 92: W rozpatrywaniu parowania można mówić o parowaniu z wolnej powierzchni wody, śniegu, lodu, gruntu i roślin. Poprawniej jest zapisać: Rozpatrując parowanie, można mówić o parowaniu z wolnej powierzchni wody oraz o parowaniu terenowym z powierzchni śniegu, lodu, gruntu i roślin. W pierwotnym brzmieniu można rozumieć, że z wolnej powierzchni dotyczy również lodu itd Charakterystyka pięter klimatyczno-roślinnych Rozdział operatu W zdaniu na stronie 94 brzmiącym: Poszczególne piętra klimatyczne związane są z ich dwustopniowymi przedziałami należy poprawić związane są z jej dwustopniowymi przedziałami, ponieważ chodzi o średnią roczną temperaturę powietrza. Na stronie 94 napisane jest, że piętra klimatyczne zostały scharakteryzowane wg zmienności poszczególnych elementów i wskaźników klimatycznych oraz że dokonano tego przygotowując wcześniej bazę geometryczną, po czym wymienione są rodzaje wykorzystanych map. Wspomniana w opracowaniu baza nie jest bazą geometryczną, lecz kartograficzną i takich właśnie pojęć należy w tym miejscu użyć. W rozdziale tym szczegółowo scharakteryzowano wartości poszczególnych elementów klimatu w piętrach klimatyczno-roślinnych. Informację o wartościach poszczególnych elementów klimatu pozyskano z map klimatycznych. Zastosowano metodę, którą wyjaśniono na przykładzie opadów atmosferycznych, jednak opis ten nie jest dla mnie jasny. Na przykład podano, że przy charakterystyce pięter klimatycznych odrzucano wartości skrajne (zaznaczone w przykładowym zestawieniu drukiem pogrubionym), które można pominąć. W ten sposób uzyskano informację, że średnia roczna suma opadów dla piętra umiarkowanie chłodnego mieści się w przedziale mm. Taki tok postępowania zastosowano w przypadku każdego rozpatrywanego elementu i wskaźnika klimatycznego we wszystkich wyróżnionych piętrach. Opisując metodę analizy danych, należałoby wyjaśnić, dlaczego można pominąć skrajne wartości elementów klimatu. Od razu nasuwa się pytanie, czy w innych piętrach klimatycznych te skrajne przedziały wartości elementów klimatu również obejmowały porównywalnie małe obszary i czy to właśnie wielkość obszaru decydowała o odrzuceniu tych skrajnych wartości. Nieprecyzyjny opis metody nie jest jednak tutaj największym problemem. Przy uwzględnieniu, że w obszarach górskich przestrzenny rozkład elementów klimatu jest bardzo zróżnicowany oraz że mapy klimatyczne pokazujące rozkład tych elementów zostały sporządzone na podstawie niewielkiej liczby stacji, więc są one uproszczonym obrazem tych elementów, powstaje pytanie o zasadność przeprowadzania tak szczegółowych analiz oraz o realność uzyskanych wyników. Zdecydowana większość opracowania to kompilacja istniejących już opracowań. 6

7 Szczegółowa charakterystyka pięter klimatycznych zamieszczona jest w pracy Hessa z 1965 roku, z tym że tam podane są średnie i skrajne wartości elementów dla granic pomiędzy poszczególnymi piętrami. Uwzględnienie wartości skrajnych uwypukla zróżnicowanie klimatyczne pomiędzy piętrami, które nie jest specjalnie wyraźne, jeśli podaje się jedynie zakres wartości średnich jak w niniejszym opracowaniu. Potwierdzają to dane w tabeli 38 wartości średnie niektórych elementów powtarzają się w obrębie kilku pięter klimatycznych. Przeprowadzone w tym podrozdziale analizy miałaby zdecydowanie większy sens, gdyby uwzględniono w nich aktualne, to znaczy współczesne dane klimatyczne Charakterystyka wyróżnionych regionów topograficznych Rozdział operatu W rozdziale wydzielono regiony topograficzne i stwierdzono, że wyróżniono je na podstawie naturalnego podziału parku uwarunkowanego rzeźbą terenu. Niestety nie podano kryteriów, którymi kierowano się, wyróżniając poszczególne regiony. Stwierdzenie, że zostały one wyróżnione w oparciu o naturalny podział Parku nie jest wystarczające. Zasadnicze jest jednak pytanie o cel wyróżnienia tych regionów, które z punktu widzenia klimatu są sztucznie stworzonymi jednostkami. Uwagi metodyczne odnośnie do przeprowadzonych analiz wartości elementów klimatu w obrębie jednostek topograficznych są takie same jak w przypadku pięter roślinno-klimatycznych, ponieważ w obu przypadkach zastosowano tę samą metodykę. Przy tym tutaj pojawia się termin analiza sieciowa, nie wiadomo jednak, czy jest to zastosowana w pracy metoda czy ten tajemniczy termin został tutaj użyty przypadkowo Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w klimacie TPN Rozdział operatu Zmiany, zwłaszcza temperatury powietrza, są bardzo istotną charakterystyką warunków klimatycznych w dobie współczesnego ocieplenia klimatu. Wszystkie przedstawione w tym rozdziale wyniki bazują na istniejących opracowaniach, przy czym omawiając zmiany klimatu, należy bezwzględnie podać okres objęty badaniami. Na początku tego rozdziału wymieniono opracowania, z których zaczerpnięto prezentowane w nim informacje, lecz nie podano okresu, do którego odnoszą się cytowane wnioski. Jak można wywnioskować z tekstu, prezentowane wyniki sformułowano na podstawie badań obejmujących okres do 2006 roku. Od tego czasu upłynęło aż dziewięć lat, zatem podane w rozdziale fakty nie informują o aktualnie zachodzących zmianach klimatu w TPN. Następstwem zmian temperatury powietrza są wyraźne zmiany innych wskaźników termicznych, w tym na przykład liczby dni charakterystycznych pod względem termicznym. W rozdziale dotyczącym współczesnych zmian klimatu nie podano ilościowej charakterystyki zmian występowania takich dni, jedynie stwierdzono, że ich liczba wzrosła lub zmalała nie wiadomo, o ile i w jakim okresie. Ponadto podano, że w Tatrach wzrasta średnia roczna temperatura powietrza i że w okresie na Kasprowym Wierchu wynosiła ona 0,6 C. Jeśli pietra klimatyczno-roślinne są najcenniejszym walorem klimatycznym Tatr, to czy nie warto sprawdzić, do jakich zmian w ich położeniu przyczyniły się tak znaczne zmiany rocznej temperatury powietrza? Jeszcze bardziej nurtujące jest pytanie o aktualny zasięg pięter klimatycznych w Tatrach, ponieważ od 2006 trendy temperatury są jeszcze większe. Ponadto, w rozdziale ograniczono się do omówienia termicznych wskaźników klimatu. Zabrakło informacji na temat chociażby tak istotnie uzależnionego od temperatury powietrza elementu klimatu, jakim jest pokrywa śnieżna czas jej trwania i grubość czy występowanie opadów śniegu. 7

8 Na końcu omawianego rozdziału wykonano tak zwane zestawienie zbiorcze zmian zachodzących w uwarunkowaniach klimatycznych. Tytuł ten nie jest poprawny. Warunki klimatyczne i uwarunkowania klimatyczne to różne terminy. W tabeli pisze się o wzroście temperatury, bo to właśnie oznacza termin ocieplenie klimatu. Pod pojęciem uwarunkowania klimatyczne raczej rozumie się czynniki klimatotwórcze. Poza tym uważam, że trzeba być bardzo odważnym, aby stwierdzić, że współczesny wzrost temperatury powietrza jest tylko i wyłącznie efektem czynników naturalnych. Dodam przy tym, że nie podzielam poglądu o decydującej roli człowieka jako sprawcy współczesnych zmian klimatu, chociaż bez wątpienia człowiek w pewnym stopniu przyczynia się do tych zmian. Ponadto, poprawki należy wprowadzić do następujących stwierdzeń: Początek XXI wieku to także etap z małą liczbą dni mroźnych nie etap tylko okres. Na Kasprowym Wierchu wzrosła liczba dni ciepłych, najwięcej tych dni było w roku 1967, najmniej w 1980 odpowiednio 163 i 109 z przytoczonych dni wynika, że liczba tych dni zmalała a nie wzrosła lub pomylono kolejność. W rozdziale zamieszczono tabelę 41 zatytułowaną Zestawienie zbiorcze zmian zachodzących w uwarunkowaniach klimatycznych. Lakoniczność tej tabeli zaskakuje chociażby na tle przytoczonych w tym rozdziale faktów o wzroście temperatury powietrza. Patrząc na nią, można odnieść wrażenie, że temperatura powietrza wzrasta tylko w wysokogórskim klimacie parku. Uwagi zamieszczone pod tabelą, dotyczące skali przestrzennej zmian temperatury powietrza wywołanych czynnikami antropogenicznymi, są mało przekonujące. Obawiam się, że zostały wyrwane z kontekstu innego opracowania. Chyba nie można wykluczyć, że zachodzące w Zakopanem zmiany klimatu nie mają żadnego znaczenia dla wyżej położonych części TPN. W rozdziale tym warto byłoby również uwzględnić opracowanie K. Kożuchowskiego opublikowane w 1996 roku z Czasopiśmie Geograficznym pt. Piętra klimatyczne w Tatrach, współczesny układ i potencjalne zmiany. Analiza współczesnych danych oraz porównanie ich z danymi sprzed lat, które są dobrze opisane w niniejszym opracowaniu, pozwoliłyby sformułować przydatne z punktu widzenia planu ochrony TPN wnioski oraz zalecenia. Porównania takiego jednak nie przeprowadzono. W zdaniu na stronie 110 brzmiącym: Dendrochronologia w badaniach zmian środowiska przyrodniczego staje się coraz bardziej powszechna ze względu na jej precyzję proszę dodać: precyzję w porównaniu z innymi metodami rekonstrukcji temperatury powietrza, bowiem żadna z metod rekonstrukcji nie dostarcza precyzyjnej informacji o temperaturze powietrza. Proszę poprawić zdanie (str. 110): W prowadzonych badaniach celem było na: Celem prowadzonych badań było Charakterystyka zagrożeń dla klimatu TPN Rozdział operatu Rozdział jest opracowany pobieżnie. Większość informacji na temat zanieczyszczeń powietrza, podobnie jak w przypadku pozostałych rozdziałów, pochodzi z opracowania z 1996 roku. Z tego opracowania pochodzą również informacje na temat kwaśnych deszczy, a jak wynika z prac nad tym zagadnieniem prowadzonych na Śląsku, wiele w tej kwestii zmieniło się od lat 90. XX w. Jedyne aktualne dane przytoczone w tym rozdziale to stężenia niektórych zanieczyszczeń powietrza w roku Dane te nie zostały w żaden sposób opisane czy porównane z obowiązującymi normami, co pozwoliłoby ocenić stan 8

9 atmosfery chociażby w tym jednym roku. W Zakopanem istnieje stacja monitoringu zanieczyszczeń powietrza. Oznacza to, że istnieją dane pomiarowe, na podstawie których można było ocenić stan atmosfery i jego zmiany w ostatnich latach. Przytoczone w tym rozdziale informacje to znane z literatury ogólniki na temat rodzajów zanieczyszczeń. Uszczegółowienie tych informacji polega jedynie na przytoczeniu miejscowości znajdujących się w obrębie lub w pobliżu TPN emitujących zanieczyszczenia do atmosfery. Zabrakło w tym miejscu jakichkolwiek ocen ilościowych ich wpływu na stan sanitarny powietrza TPN. Ponadto na stronie 113 podano, że: Poniżej w tabeli nr 43 znajduje się zbiorcze zestawienie zagrożeń dla uwarunkowań klimatycznych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie są to zagrożenia uwarunkowań klimatycznych, tylko warunków klimatycznych czy po prostu zagrożenia klimatu. W tabeli 43 rzeczywiście wymieniono źródła zanieczyszczeń powietrza czy też zagrożenia dla stanu atmosfery i klimatu akustycznego, ale warto byłoby podać jakieś informacje ilościowe na temat każdego z tych zagrożeń. Które z nich stanowi największy problem? Nie wiadomo, do jakiego okresu odnosi się mapa zagrożeń klimatu (mapa 14). Na mapie tej widnieją tylko czerwone punkty, nie wprowadzono żadnego rozróżnienia zagrożeń. Skąd pochodzą dane, na podstawie których sporządzono tę mapę? Na mapie powinny znaleźć się nazwy miejscowości. Dlaczego nie uwzględniono zagrożeń zlokalizowanych poza Parkiem w jego najbliższym sąsiedztwie, czyli chociażby w Zakopanem? Przecież w tekście tego rozdziału jako obszary źródłowe zanieczyszczeń dla TPN został wspomniany nawet Poprad. Na mapie tej powinny znaleźć się wszystkie zagrożenia opisane w tabeli 43 z jasnym podziałem na ich źródła i charakter. Rozdział ten jest jednym z najważniejszych, biorąc pod uwagę cel całego opracowania, a zajmuje tylko dwie i jedną trzecią strony, nie licząc lakonicznej mapy. Ponadto, w tabeli 48 podano sposoby eliminacji zagrożeń, ale większość z nich sprowadza się do stwierdzenia, że należy dane zagrożenie ograniczyć lub wyeliminować, ewentualnie zmienić systemy grzewcze czy zabronić organizacji imprez są one bardzo ogólnie sformułowane. Zdanie na stronie 112: Nad obszarem Tatr zanieczyszczenie powietrza związane jest z dwoma czynnikami o różnych skalach nie jest poprawne merytorycznie. Jak można domyślić się z kontekstu, chodzi tutaj nie o różne czynniki, tylko o różne pochodzenie zanieczyszczeń powietrza. W rozdziale w ogóle nie zwrócono uwagi na ewentualny wpływ zmian sposobu użytkowania czy zmiany charakteru zagospodarowania gruntu w TPN na warunki klimatyczne w skali mezoklimatycznej Waloryzacja uwarunkowań klimatycznych TPN Rozdział operatu 2.2. Waloryzację uwarunkowań klimatycznych TPN przeprowadzono na podstawie tylko jednego wskaźnika. Jak mi wiadomo, waloryzacja polega na doborze zespołu wskaźników istotnych dla celu podjętej waloryzacji oraz na ocenie tych wskaźników a następnie na uzyskaniu konkretnej informacji na temat wartości/przydatności ocenianego obszaru (lub części tego obszaru) dla wyznaczonego celu. Jedynym elementem uwzględnionym w waloryzacji jest przynależność do danego pietra klimatycznego. Za najwartościowsze uznano trzy najwyższe pietra klimatyczne. Czy przeprowadzona tak waloryzacja dostarczyła nowej informacji na temat wartości klimatycznych TPN? Nie zauważam tego. Wystarczyło podać jak zresztą poczyniono na wstępie tego rozdziału procentowy udział obszarów znajdujących się w poszczególnych piętrach i uzyskano by taką 9

10 samą informację, a nawet bliższą rzeczywistości, w porównaniu do tej, jaką uzyskano na drodze takiej waloryzacji w obrębie dolin tworzących jednostki topograficzne. W wyniku waloryzacji w obrębie jednostek topograficznych, czyli dolin lub ich części, z obszarów o wybitnej wartości klimatycznej wyłączono górne części regionów topograficznych: górne części Doliny Chochołowskiej i Kościeliskiej, Czerwone Wierchy i Giewont oraz górne części Doliny Kondrackiej i Goryczkowej, które zajmują piętra uznane za najwyższą wartość klimatyczną. Tytuł mapy 15 brzmi Mapa oceny regionów topograficznych taki tytuł nie niesie ze sobą żadnej informacji. Jakiej oceny? Pod jakim względem? To samo dotyczy skali barw. Patrząc na tę mapę, uzyskuje się informację, który obszar został oceniony jako wybitny albo został oceniony bardzo wysoko. Problem jednak polega na tym, że nie wiadomo, pod jakim względem dokumentacja graficzna powinna być opisana tak, aby bez spoglądania w tekst było jasne, co ona pokazuje w tym wypadku mapa stanowi zagadkę Ocena zagrożeń klimatu TPN Rozdział operatu Stwierdzono tu, że zagrożenia TPN wynikają wyłącznie z działalności człowieka. Wskazano, że zagrożeniami tymi są zanieczyszczenie powietrza oraz zagrożenia klimatu akustycznego. Zasadnicze znaczenie przypisano lokalnym źródłom zanieczyszczeń, ponieważ, jak stwierdzono: Obecnie na znaczeniu straciło zagrożenie związane z emisjami dalekiego zasięgu. Uzyskano to dzięki realizacji polityki wspólnotowej dotyczącej modernizacji technologii wykorzystywanych przez przemysł oraz przekształcenia strukturalne przemysłu w Europie Środkowej, przy czym nie przytoczono żadnych faktów ani danych potwierdzających to stwierdzenie. W tabeli 48 zatytułowanej Zestawienie kryteriów oceny zagrożeń dla klimatu zdefiniowano trzy stopnie zagrożenia. Stopień zagrożenia oceniono na podstawie czasu trwania jego oddziaływania. Wszelkie zanieczyszczenia powietrza pochodzące ze źródeł liniowych czy rozproszonych oceniono jako duże, a zanieczyszczenia klimatu akustycznego jako średnie. Zanieczyszczenia powietrza transgeniczne określono jako średnie, co wydaje się odstawać od przyjętych kryteriów. Czy one pojawiają się tylko okresowo? Czy bardziej okresowo niż emisja ze źródeł lokalnych? Przypominam ponadto, że na wstępie tego rozdziału podano, iż tego rodzaju zanieczyszczenia związane z emisjami dalekiego zasięgu obecnie straciły znaczenie. W ogóle nie wyróżniono zagrożeń ocenionych jako niewielkie w tym miejscu przychodzą do głowy linie kolejek, wyciągi czy szlaki turystyczne, których nie uwzględniono ani w klasyfikacji, ani na mapie 16. Nawet jeśli zagrożenie klimatu ze względu na nie jest niewielkie, to powinny one być uwzględnione w tak istotnym opracowaniu. Mapa 16 pokazująca ocenę zagrożeń klimatu jest lakoniczna. W ogóle nie uwzględniono w niej klasyfikacji zamieszczonej w tabeli 47. Poza tym pokazuje ona tylko zagrożenia w granicach TPN w moim odczuciu jest to mapa niepełna i wymaga dopracowania. Wspomniano, że dotychczas przeprowadzono pewne działania polegające między innymi na zmianie sposobu ogrzewania pewnych obiektów użyteczności publicznej. Czy po tych zmianach stopień zagrożenia klimatu ze względu na nie się nie zmienił? Tego w ogóle nie pokazuje mapa zagrożeń. Na mapie tej nie są wyszczególnione obszary/punkty stanowiące wyjątkowe zagrożenie. 10

11 Ochrona klimatu TPN (Koncepcja ochrony, Dotychczasowa ochrona) Część C operatu. Jako zasadniczy przedmiot ochrony wskazano unikatowy w skali kraju klimat wysokogórski, jako cel zaś wyznaczono jego zachowanie. Wskazanym sposobem ochrony klimatu wysokogórskiego jest dbałość o stan aerosanitarny. Autorzy wskazali konieczność monitoringu klimatu, przy czym na punkty prowadzenia tego monitoringu wyznaczono stacje wchodzące w skład sieci IMGW. Punkty te nie zostały wyznaczone na podstawie przeprowadzonych badań zanieczyszczenia powietrza czy natężenia ruchu, które stanowią bezpośrednie zagrożenie klimatu akustycznego. Klimat akustyczny zalecono monitorować tylko w okresie miesiąca. Co z pozostałą częścią okresu wakacyjnego? Nie uwzględniono okresu nasilonego ruchu turystycznego w sezonie zimowym. 1.4 Kompletność i trafność wniosków i zaleceń Określono pięć zadań ochronnych w obrębie TPN. W sposób bardzo ogólny wskazano miejsca, w których działania te powinny być zrealizowane. Jako podmiot odpowiedzialny ze realizację zaleceń wskazano dyrektora TPN. Wydaje się, że charakter zaleceń raczej wynika z wytycznych zawartych w odpowiednich dokumentach prawnych niż z przeprowadzonej analizy warunków klimatycznych. Jako największą wartość klimatyczną wskazano klimat wysokogórski. Zalecenia z kolei dotyczą zanieczyszczeń atmosfery oraz klimatu akustycznego. Obydwa zagrożenia wynikają więc z działalności antropogenicznej. Analizując zmiany klimatu, stwierdzono, że działalność antropogeniczna nie jest przyczyną zmian klimatu w strefie klimatu wysokogórskiego, który jest wyznaczony na podstawie średniej rocznej temperatury powietrza. Pokazuje to brak logicznego powiązania pomiędzy wskazanymi najcenniejszymi wartościami klimatu, które są przedmiotem ochrony, oraz sformułowanymi zaleceniami. Nie można zaprzeczyć, że wskazane zadania ochronne są poprawne. Zanieczyszczenie powietrza jest bez wątpienia czynnikiem negatywnie oddziałującym na klimat i wiele innych komponentów środowiska. Uważam jednak, że są one niepełne. Wzrost temperatury powietrza, który jest bezpośrednim zagrożeniem występowania pięter klimatycznych można łagodzić również zaleceniami w zakresie planowania przestrzennego czy wytycznych dotyczących sposobu użytkowania gruntów itd. Są to oczywiście działania nakierowane na czynniki mogące wpływać pośrednio na występowanie pięter. W moim odczuciu zalecenia zostały sformułowane w sposób bardzo ogólny. 1.5 Cytowane źródła Materiały źródłowe, z których korzystano w opracowaniu, zostały zgromadzone w tabeli 3 Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów źródłowych. W tabeli tej zmieszczono 52 pozycje, z których wszystkie są istotnym źródłem informacji o klimacie TPN. Jednak z 52 wspomnianych pozycji w tekście operatu w ogóle nie zacytowano 26 pozycji. Należy również nadmienić, że w tabeli osobno cytowano rozdziały znajdujące się w jednym opracowaniu, przy czym to opracowanie także zostało uwzględnione w spisie jako odrębna pozycja. Zdecydowana większość operatu bazuje na poprzednim operacie ochrony klimatu z 1997 roku oraz na niezwykle szczegółowym i starannym, ale wykorzystującym dane sprzed lat ( lub ewentualnie do 1970) opracowaniu pod redakcją M. Končeka z 1974 roku. W operacie, zwłaszcza w jego części dotyczącej zmian klimatu, powinna zostać wykorzystana aktualniejsza literatura. Dużo na temat warunków niwalnych w Tatrach pisała np. dr M. Falarz. Istnieje opracowanie K. Kożuchowskiego, opublikowane w Przeglądzie 11

12 Geograficznym, a dotyczące potencjalnych zmian lokalizacji pięter klimatycznych w Tatrach w warunkach zmieniającego się współcześnie klimatu. Takich informacji, jakże istotnych dla niniejszego opracowania, zabrakło. Istnieją także prace dotyczące zmian zjawisk ekstremalnych, w których uwzględniono stacje tatrzańskie. Bez wątpienia cytowane źródła powinny zostać poszerzone i uzupełnione nie tylko o literaturę najnowszą. 2. Aspekty formalno-prawne 2.1 Zgodność z przepisami Zgodność z dokumentem Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz.U nr 94 poz. 794) : Nie wszystkie materiały źródłowe zestawione w tabeli 3 zostały zacytowane w treści operatu (8.1.1). Nie dokonano wszystkich niezbędnych ustaleń do identyfikacji i oceny istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych (8.1.5). W sposób bardzo ogólny wskazano źródła i rodzaje zanieczyszczeń. Bardzo pobieżnie, ponieważ na podstawie danych tylko z jednego roku opisano stężenia zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w tym wypadku nie wykorzystano możliwych do wykorzystania danych. W ogóle nie omówiono zanieczyszczenia gleb. Operat ochrony klimatu nie zawiera danych ilościowych na temat natężenia hałasu (11.1.2). Ekspertyzy, moim zdaniem, nie zostały wykonane poprawnie; dotyczy to zwłaszcza waloryzacji (8.1.6). Nie przeprowadzono analizy skuteczności dotychczasowych sposobów ochrony klimatu (8.1.9). Brakuje koncepcji ochrony najcenniejszych zasobów klimatu klimatu wysokogórskiego, który wskazano jako przedmiot ochrony. Brakuje szczegółowego planu realizacji zadań ochronnych zasobów klimatu ( c). Nie dokonano oceny przewidywanych skutków planu, koszty oszacowano na kwotę 12 milionów złotych (8.1.12). Zgodność z dokumentem Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U nr 64 poz. 401 i Dz.U poz. 507) : Nie przeprowadzono badań niezbędnych do uzyskania aktualnej wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony (3.1.3) Przyjmując, że przedmiotem ochrony jest klimat wysokogórski określony przez 3 najwyższe piętra roślinno-klimatyczne to nie ustalono sposobów monitoringu stanu ich ochrony (3.1.10). Zgodność z dokumentem Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U poz. 627 ze zm.) : Nie przeprowadzono analizy skuteczności dotychczasowych sposobów ochrony (20.1.4). Zagrożenia zostały wskazane, jednak nie opisano, jak zostały one zidentyfikowane. W operacie ochrony klimatu nie opisano sposobu ich identyfikacji (20.3.2). 12

13 2.2 Zgodność z wymaganiami Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Operat ochrony klimatu jest zgodny z wymaganiami specyfikacji warunków zamówienia, zawiera wszystkie wskazane w tym dokumencie punkty. Merytoryczną ocenę ich zawartości omówiono szczegółowo w zasadniczej części niniejszej recenzji (pkt 1). 3. Załączniki 3.1 Mapy Kompletność i dobór Operat ochrony klimatu zawiera 18 map klimatycznych. Jest to materiał kartograficzny. Załączniki od 1 do 11 pokazują przestrzenne zróżnicowanie niektórych elementów klimatu w TPN. Spośród wszystkich elementów opisujących warunki klimatyczne wybrano elementy najistotniejsze w odniesieniu do rozpatrywanego obszaru, czyli temperaturę powietrza oraz inne wskaźniki termiczne, opady atmosferyczne z uwzględnieniem opadów śniegu, pokrywę śnieżną oraz wilgotność powietrza. Bardzo ważny jest załącznik 12 pokazujący rozmieszczenie pięter klimatyczno-roślinnych w obrębie TPN. Piętrowość klimatu Tatr uznano za najcenniejszą wartość klimatyczną w TPN. Pozostałe 6 map (od 13 do 18) prezentuje takie zagadnienia, jak zagrożenia klimatu, jego waloryzację i ochronę Poprawność Zasadniczym mankamentem map pokazujących przestrzenne zróżnicowanie wybranych elementów klimatu jest brak informacji o okresie czasowym, dla którego mapy te zostały wykonane. Ta sama uwaga dotyczy każdej z pozostałych map. Informacja ta jest bezwzględnie konieczna. Na większości map, pomimo że w legendzie widnieje pozycja teren TPN poza obszarem Natura 2000 Tatry, obszary takie nie zostały w ogóle wyróżnione. Na mapie 3, 8, 10 i 11 kolor użyty do oznaczenia terenów TPN poza obszarem Natura 2000 Tatry pokrywa się lub jest bardzo zbliżony do jednego z kolorów wykorzystanych w skali barw oznaczających wartości prezentowanych na mapie elementów. Na mapie 10 opis skali barw nie jest prawidłowy. Na mapach 10 i 11 skala barw powinna być identyczna, w przeciwnym wypadku mapy te nie są porównywalne, a przecież pokazują rozkład tego samego elementu w różnych okresach roku. Zastosowanie identycznej skali dostarczyłoby dodatkowej informacji o sezonowym zróżnicowaniu tego elementu klimatu. Na mapach 5 i 6 powinny być podane kryteria dla dni z temperaturą ujemną i dni mroźnych, ponieważ dni te bywają definiowane w różny sposób i na podstawie różnej temperatury średniej, maksymalnej czy minimalnej. Tytuł mapy 16 nie niesie ze sobą żadnej informacji, a brzmi on Mapa oceny regionów topograficznych. Nie wiadomo, pod jakim względem ocenę tę przeprowadzono. 3.2 Inne załączniki Nie dotyczy. 13

14 4. Aspekty redakcyjne 4.1 Struktura opracowania Sama struktura opracowania jest poprawna. Zarówno układ rozdziałów, jak i podrozdziałów nie budzi zastrzeżeń. Kolejność rozdziałów opisujących poszczególne elementy klimatyczne jest prawidłowa i spójna. Ten aspekt opracowania nie budzi zastrzeżeń. 4.2 Komunikatywność przekazu Większość operatu, zwłaszcza w części bazującej na operacie z 1997 roku, jest zrozumiała i poprawna, jednak w niektórych rozdziałach znajdują się błędy merytoryczne lub terminologiczne. Wszystkie tego rodzaju usterki zostały wskazane w powyższych częściach recenzji. Język jest przystępny dla specjalisty. Brak natomiast logicznych powiązań pomiędzy częścią dotyczącą analizy warunków klimatycznych TPN i identyfikacji największych wartości klimatycznych oraz rodzajem określonych zaleceń. 5. Podsumowanie opinii 5.1 Poprawność formalna Opracowanie nie uwzględnia wszystkich przepisów i uwarunkowań prawnych dotyczących tego rodzaju opracowań, co szczegółowo omówiono w pkt Dostosowanie do specyfiki przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego Treści operatu ochrony klimatu zostały dostosowane do specyfiki przyrodniczej TPN. 5.3 Badania i ekspertyzy W opracowaniu niestety nie przeprowadzono żadnych badań uzupełniających, co należy zaliczyć do najpoważniejszych jego mankamentów. Badania te są konieczne ze względu na istotne zmiany klimatu przejawiające się wzrostem temperatury powietrza, których szczególnie duże tempo przypada na okres od początku lat 90 XX w. 5.4 Kompletność opracowania Pod względem głównych punktów opracowania wskazanych w spisie treści opracowanie zostało wykonane w pełnym zakresie. Wszystkie uwagi szczegółowe zawarto w główniej części niniejszej recenzji. 5.5 Przedmioty i cele ochrony Za strategiczny przedmiot ochrony klimatu uznano unikatowy w skali kraju klimat wysokogórski, jako cel ochrony zaś wyznaczono jego zachowanie. Uważam, że ochroną powinny być objęte wszystkie piętra klimatyczne. Zmiany zarysowujące się w którymkolwiek z pięter nie pozostaną bez oddźwięku dla pozostałych pięter klimatycznych. Warto byłoby również wprowadzić hierarchizację w przedmiocie ochrony przecież w przypadku niektórych pięter może chodzić o zmianę ich lokalizacji, a w przypadku pięter najwyższych o ich zanik oczywiście w dłuższej perspektywie czasowej. Należy pamiętać, że warunki klimatyczne są efektem funkcjonowania całego systemu klimatycznego, do którego zalicza się również inne komponenty środowiska geograficznego. 14

15 5.6 Poprawność i realność zaleceń Nie można zaprzeczyć, że ustalenia wynikające z opracowania są poprawne. Zanieczyszczenie powietrza jest bez wątpienia czynnikiem negatywnie oddziałującym na klimat i wiele innych komponentów środowiska. Uważam jednak, że są one niepełne. W opracowaniu brakuje logicznego powiązania pomiędzy wskazanymi najcenniejszymi wartościami klimatu, które są celem ochrony oraz sformułowanymi zaleceniami. Nie zwrócono uwagi na takie istotne zagadnienia mające wpływ na bilans promienia tego obszaru, jak chociażby zmiany w sposobie użytkowania gruntów i ich wpływ na temperaturę w skali lokalnej. W moim odczuciu zalecenia zostały sformułowane w sposób bardzo ogólny. Nie trzeba przeprowadzać badań, aby wiedzieć, że emisja zanieczyszczeń zostanie ograniczona przez modernizację systemów grzewczych najlepiej na całym obszarze TPN i w okolicy. Taka ogólnikowość dotyczy również pozostałych zaleceń i powoduje, że bez konkretnie ustalonych etapów działań zmierzających do realizacji zaleceń, ich realność jest niska Identyfikacja i hierarchia zagrożeń Jako podstawowe zagrożenia klimatu TPN wskazano zanieczyszczenie powietrza oraz hałas. Za najcenniejsze wartości klimatu uznano piętra klimatyczno-roślinne, zwłaszcza piętra najchłodniejsze, zlokalizowane w najwyżej położonych punktach TPN. Nie dokonano żadnego logicznego wyjaśnienia, w jaki sposób zalecone zadania ochronne mają przyczynić się do zachowania pięter klimatyczno-roślinnych. W sumie wskazano siedem zagrożeń klimatu TPN, które oceniono jako duże, średnie lub niewielkie, przy czym kryteria tej klasyfikacji nie zostały precyzyjnie określone. Do zagrożeń dużych zaliczono takie, które znacząco negatywnie oddziałują na klimat Parku, jednak nie wiadomo, co dokładnie oznacza termin znacząco negatywnie. Zagrożenia średnie to zagrożenia okresowo negatywnie oddziałujące na klimat, niewielkie zaś to zagrożenia nieznacznie oddziałujące na klimat. W przyjętych kryteriach brak precyzji i jednoznaczności, trudno je rzeczywiście nazwać kryteriami. Gdzie zaliczyć zagrożenie, które oddziałuje znacząco negatywnie, ale okresowo? Zgodność zaleceń z przepisami Zalecenia są zgodne z przepisami Zgodność zaleceń z wynikami analiz Wydane zalecenia dotyczą głównie czystości powietrza atmosferycznego oraz klimatu akustycznego (hałasu). Z przeprowadzonych analiz wynika, że przedmiotem ochrony powinny być piętra klimatyczne, szczególnie trzy najwyższe piętra klimatyczne określone jako klimat wysokogórski. Z wyników prezentowanych w operacie ochrony klimatu nie wynika, jaki jest obecnie stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, ponieważ nie przeprowadzono dokładnej analizy danych. Uwzględniono jedynie dane za rok Nie oceniono również żadnych zmian stanu zanieczyszczenia powietrza w ostatnich latach, więc nie wiadomo również, czy podjęte w 1997 roku decyzje były skuteczne. Formułując zadanie ochronne, Autorzy zdecydowali się kontynuować ustalenia z 1997 roku (poprzedni operat ochrony klimatu) Identyfikacja miejsc, terminów, harmonogramu i sposobów realizacji zadań W operacie ochrony klimatu miejsca oraz sposoby realizacji zadań są określone w sposób ogólny, nie sporządzono harmonogramu realizacji zadań. 15

16 5.6.5 Rozwiązania wariantowe W operacie nie uwzględniono rozwiązań wariantowych. Ja przynajmniej nie jestem w stanie ich zidentyfikować Poprawność zaadresowania zadań W tekście operatu nie wskazano podmiotów realizujących wyznaczone zadania ochronne. W dokumentach powiązanych zapisano jedynie, że podmiotem odpowiedzialnym za realizację działań ochronnych jest Dyrektor Parku Szacowanie kosztów zadań Określono jedynie ogólny koszt realizacji zadań, który łącznie oszacowano na 12 milionów złotych. Nie poczyniono żadnych szczegółowych szacunków, chociażby uwzględniających pięć zaleconych przez autorów zadań ochronnych Założenia monitoringu Jako przedmiot monitoringu wskazano parametry klimatyczne oraz parametry klimatu akustycznego. Wśród parametrów klimatycznych, które zgodnie z obowiązującą w klimatologii terminologią powinny być nazwane elementami meteorologicznymi, wymieniono temperaturę powietrza, różnego rodzaju opady atmosferyczne, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność oraz prędkość wiatru. Zalecono, aby monitoringiem był objęty cały obszar TPN, przy czym zasugerowano, aby wykorzystać istniejącą sieć stacji meteorologicznych IMGW. Nie wskazano miejsc szczególnie narażonych na skutki współcześnie zachodzących zmian klimatu. Zalecono również, aby pomiary były wykonywane za pomocą stacji automatycznych. Należy zwrócić uwagę, że realizacja tak określonych zadań wymagałaby zakupu, oprócz stacji automatycznej, również przyrządów do pomiarów zanieczyszczeń. Za pomocą wskazanej metodyki nie można dokonać pomiaru ciśnienia atmosferycznego. Monitoring parametrów klimatu akustycznego zalecono prowadzić tylko w okresie pomiędzy 15 lipca i 15 sierpnia. Nie wyjaśniono, dlaczego pozostała część okresu wakacyjnego została wyłączona z zalecanych pomiarów. To samo dotyczy okresu ferii zimowych. Dlaczego okres ten wyłączono z monitoringu? Wskazano przyrząd, którym powinien być przeprowadzony pomiar natężenia hałasu oraz godzinę wykonania pomiaru, czyli 12:00. Powstaje pytanie, czy godzina ta jest rzeczywiście porą dnia o największym natężeniu ruchu zarówno w schroniskach, jak i na wskazanych drogach. Pomiary zalecono przeprowadzić w równomiernie rozłożonych punktach, przy czym punktów tych nie wskazano. Tego rodzaju pomiary powinny być prowadzone w punktach o największym nasileniu ruchu. Wybór punktów pomiarowych oraz częstości wykonywania pomiarów powinien być uzasadniony. 5.7 Uwzględnienie wyników opracowania w projekcie rozporządzenia Zalecenia ochronne zawarte w operacie zostały uwzględnione w syntezie oraz w projekcie rozporządzenia, przy czym zadania dotyczą przywrócenia wysokiej czystości powietrza atmosferycznego i ograniczenia hałasu, podczas gdy głównym przedmiotem ochrony wskazanym w operacie są trzy najwyższe piętra klimatyczne. Stwierdzono przy tym, że zmiany klimatu w wyższych częściach Tatr są spowodowane czynnikami naturalnymi. Odczuwa się brak logicznego ciągu pomiędzy tymi ustaleniami, co nie zmienia jednak faktu, że sformułowane zalecenia zostały uwzględnione w dokumentach, o których jest mowa. 16

17 5.8 Powiązanie tekstu z załącznikami graficznymi Nie zauważono rozbieżności. Treści prezentowane na mapach od 14 do 18 są zdecydowanie bardziej skąpe niż treść odpowiednich podrozdziałów, do których mapy te się odnoszą. 6. Rekomendowane uzupełnienia i korekty Do najważniejszych punktów wymagających poprawy lub uzupełnienia zalicza się: Uzupełnienie literatury i aktualizację danych klimatycznych. Uaktualnienie charakterystyki warunków klimatycznych i zmian klimatu na podstawie aktualnych danych. Przeprowadzenie analizy zanieczyszczenia powietrza na podstawie wiarygodnych danych, jak również przeprowadzenie analizy zmian wieloletnich stanu zanieczyszczenia atmosfery. Zadania ochronne w celu zachowania pięter klimatycznych nie zostały jasno sformułowane. Poprawę, uszczegółowienie i doprecyzowanie rozdziałów od do końca operatu ochrony klimatu, w tym uzupełnienie zawartości merytorycznej map w tych rozdziałach, zwłaszcza pod względem zanieczyszczeń powietrza i oceny wyników dotychczasowych działań ochronnych. Pozostałe wytyczne znajdują się w treści szczegółowej recenzji. 7. Inne uwagi i komentarze Brak 8. Konkluzje końcowe Opracowanie zawiera poważne mankamenty. Przede wszystkim nie uwzględniono w nim aktualnych danych meteorologicznych. Powoduje to, że przeprowadzona charakterystyka klimatu opisuje sytuację sprzed lat. W dobie współczesnych zmian klimatu nie można zgodzić się z twierdzeniem Autorów o braku konieczności uaktualnienia tej części operatu. Pobieżnie opracowano rozdział dotyczący współczesnych zmian klimatu oraz zanieczyszczeń powietrza. W przypadku zanieczyszczeń powietrza uwzględniono dane tylko z jednego roku. Kryteria przyjęte do waloryzacji klimatu i oceny zagrożeń są nieprecyzyjne i niejednoznaczne. Wskazane zadania ochronne raczej wynikają z wytycznych zamieszczonych w odpowiednich dokumentach prawnych niż z przeprowadzonych analiz warunków klimatycznych i ich zmian. Brak logicznego połączenia pomiędzy przedmiotem i celem ochrony a zadaniami, które skupiają się na ograniczeniu zanieczyszczeń i klimacie akustycznym. Niespójność zawiera się też w tym, że z jednej strony są wnioski, iż człowiek nie stanowi zagrożenia wysokogórskiego klimatu Tatr, a z drugiej zadania ochronne dotyczą właśnie działalności człowieka. W opracowaniu pojawiają się też błędy merytoryczne. 17