INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ

Transkrypt

1 INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ FUNDUSZY EMERYTALNYCH W OKRESIE Stan na grudzień 2008 r. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Warszawa 2013

2 SŁOWA KLUCZOWE: KNF, PTE, OFE, PFE, STOPA ZWROTU, AKTYWA NETTO, SKŁADKI, CZŁONKOWIE, PORTFEL INWESTYCYJNY, RENTOWNOŚĆ.

3 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Spis treści Synteza 4 1 Sytuacja na rynku finansowym Otoczenie makroekonomiczne Krajowy rynek instrumentów dłużnych Krajowy rynek instrumentów udziałowych Rynki zagraniczne 12 2 Członkowie funduszy emerytalnych, składki i aktywa Członkowie otwartych funduszy emerytalnych Członkowie pracowniczych funduszy emerytalnych Członkowie dobrowolnych funduszy emerytalnych Składki przekazane do otwartych funduszy emerytalnych Aktywa otwartych funduszy emerytalnych Aktywa pracowniczych funduszy emerytalnych Aktywa dobrowolnych funduszy emerytalnych 21 3 Wyniki inwestycyjne funduszy emerytalnych w Polsce Otwarte fundusze emerytalne Pracownicze fundusze emerytalne Dobrowolne fundusze emerytalne 27 4 Portfel inwestycyjny funduszy emerytalnych Struktura lokat funduszy emerytalnych Papiery dłużne w portfelach inwestycyjnych otwartych funduszy emerytalnych Papiery udziałowe w portfelach inwestycyjnych otwartych funduszy emerytalnych Pozostałe inwestycje otwartych funduszy emerytalnych 43 Konkluzje 44 3

4 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Synteza W kwietniu 2013 roku Komisja Nadzoru Finansowego po raz kolejny ustaliła i podała do publicznej wiadomości trzyletnie stopy zwrotu otwartych funduszy emerytalnych. Wszystkie OFE uzyskały stopy zwrotu powyżej minimalnej wymaganej stopy zwrotu. W okresie objętym analizą zasady funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych uległy istotnym zmianom. Od 1 stycznia 2010 roku obniżono maksymalny poziom opłaty od składki do 3,5% i wprowadzono kwotowy, miesięczny limit w wysokości 15,5 mln zł w opłacie za zarządzanie OFE o aktywach większych niż 45 mld zł. Od 1 maja 2011 roku obowiązują zmienione zasady w zakresie wysokości składki odprowadzanej do OFE, limitów inwestycyjnych, czy nowych produktów w segmencie dobrowolnych oszczędności emerytalnych. Od początku 2012 roku PTE nie mogą prowadzić działalności akwizycyjnej na rzecz OFE. Raport w czterech rozdziałach przedstawia najważniejsze informacje w zakresie działalności OFE. Na tle analizy sytuacji makroekonomicznej zarysowanej na początku opracowania opisany został stan sektora w zakresie liczby członków, przepływów składek i determinant zmian w aktywach funduszy. Następnie znajdujemy omówienie wyników inwestycyjnych oraz prezentację portfela funduszy emerytalnych. Najważniejsze informacje z raportu: W roku 2010 odnotowano wzrost gospodarczy na poziomie 3,8%, a rok 2011, pomimo spadków na rynkach finansowych, zaowocował wzrostem gospodarczym na poziomie 4,3%. W roku 2012 PKB rósł już znacznie wolniej (1,9%), a niski wzrost w pierwszym kwartale 2013 roku (0,5%) potwierdził oznaki spowolnienia widoczne w gospodarce i na rynkach finansowych. Na koniec marca 2013 roku do 14 OFE należało 16,2 mln członków, a ich aktywa netto sięgały 269,6 mld zł. W tym czasie do 5 pracowniczych funduszy emerytalnych należało 57,1 tys. członków, a ich aktywa wynosiły 1,9 mld zł. Do 9 dobrowolnych funduszy emerytalnych należało 130 tys. członków a ich aktywa wynosiły 13 mln zł. W okresie ostatnich trzech lat do OFE trafiło 45,1 mld zł składek, jednak w związku z obniżeniem wysokości składki wyraźnie spadło tempo napływu nowych środków do OFE. Trzyletnie stopy zwrotu otwartych funduszy mieściły się w przedziale od 9,8% do 19,1%, przy trzyletniej inflacji na poziomie 9,8%. Wszystkie fundusze osiągnęły dodatnie realne stopy zwrotu. W tym czasie pracownicze fundusze emerytalne wypracowały nominalne stopy zwrotu z przedziału od 11,1% do 16,7%. Inwestycje OFE koncentrowały się na polskich skarbowych papierach wartościowych oraz akcjach notowanych na GPW. Średni udział papierów Skarbu Państwa w portfelach OFE wynosił 51,6%, zaś krajowych instrumentów udziałowych 33,8%. Inwestycje w zagraniczne papiery wartościowe stanowiły średnio 0,7% portfela. W przypadku portfela pracowniczych funduszy emerytalnych 40,1% portfela stanowiły jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Pozostałe inwestycje PFE to obligacje Skarbu Państwa i obligacje poręczane lub gwarantowane przez Skarb Państwa oraz instrumenty udziałowe. Na początku analizowanego okresu zarządzający aktywami OFE mogli wykorzystać poprawę koniunktury po wcześniejszych zawirowaniach związanych z kryzysem finansowym. Druga fala kryzysu i trudna sytuacja w strefie euro w II połowie 2011 roku, wywołały dużą zmienność cen i niepewność na rynku, co ponownie negatywnie wpłynęło na wyniki inwestycyjne OFE. Wnioski płynące z analizy wpływu kryzysu finansowego na funkcjonowanie funduszy emerytalnych oraz skutków dla OFE, mogą posłużyć do tworzenia rekomendacji zmian w regulacjach systemowych. Główna rekomendacja to wprowadzenie subfunduszu bezpiecznego, którego zadaniem będzie ochrona zgromadzonego kapitału przed ewentualną dekoniunkturą na rynkach finansowych w ostatnim okresie oszczędzania przed przejściem na emeryturę. Inne elementy, które powinny przyczynić się do wzrostu konkurencji i efektywności sektora to zwiększenie adekwatności kapitałowej PTE poprzez powiązanie wysokości kapitałów własnych PTE z wielkością ponoszonego przez nie ryzyka oraz wprowadzenie nowych zasad oceny efektywności OFE i wynagradzania PTE za wyniki inwestycyjne OFE. 4

5 1 kw kw kw kw rok 1 kw kw kw kw rok 1 kw kw kw kw rok 1 kw ,7% 0,5% 1,7% 1,9% 2,2% 3,0% 3,5% 3,5% 3,8% 4,2% 4,1% 4,1% 4,5% 4,4% 4,3% 4,6% Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Sytuacja na rynku finansowym 1.1 Otoczenie makroekonomiczne W przeciwieństwie do wielu gospodarek rozwiniętych, gospodarka polska znajdowała się na ścieżce umiarkowanego rozwoju w latach 2010 i W 2010 odnotowano wzrost gospodarczy na poziomie 3,8%. Rok 2011, pomimo spadków na rynkach finansowych, zaowocował wzrostem PKB na poziomie 4,3%, czyli najwyższym od trzech lat. Jednak rok 2012 przyniósł wyraźne spowolnienie i dynamika wzrostu topniała z kwartału na kwartał. Ostatecznie w 2012 odnotowano wzrost PKB na poziomie 1,9%. Pierwszy kwartał 2013 roku był kontynuacją wyhamowania dynamiki wzrostu, z wynikiem zaledwie 0,5% w stosunku do 3,5% z I kwartału Wykres 1.1. Dynamika PKB w Polsce 5% 5% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 0% W porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego Źródło: Główny Urząd Statystyczny W analizowanym okresie obserwowano systematyczny trend wzrostowy stopy bezrobocia, przy typowych dla polskiego rynku wahaniach sezonowych. W lipcu 2010 roku zanotowano najniższą stopę bezrobocia w Polsce w badanym okresie, która wyniosła 11,4%. W kolejnych miesiącach stopa bezrobocia zaczęła jednak wyraźnie wzrastać, by w lutym 2013 roku osiągnąć poziom 14,4%, co stanowiło maksimum w okresie ostatnich trzech lat. Odliczając wahania sezonowe, można mówić o wzroście bezrobocia w ciągu 3 lat o 1,5 punktu procentowego, przy czym gros tego niekorzystnego trendu przypada na lata 2012 i Stopa bezrobocia w lutym 2013 roku osiągnęła 14,4%, co stanowiło maksimum w analizowanym okresie. 5

6 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 12,9% 12,3% 11,9% 11,6% 11,4% 11,4% 11,5% 11,5% 11,7% 12,3% 13,1% 13,4% 13,3% 12,8% 12,4% 11,9% 11,8% 11,8% 11,8% 11,8% 12,1% 12,5% 13,2% 13,5% 13,3% 12,9% 12,6% 12,4% 12,3% 12,4% 12,4% 12,5% 12,9% 13,4% 14,2% 14,4% 14,3% Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 1.2. Stopa bezrobocia w Polsce w latach % 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% W pierwszym kwartale 2013 inflacja w Polsce była niższa niż w strefie euro. Źródło: Główny Urząd Statystyczny Roczne wskaźniki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce (pot. inflacja) kształtowały się w przedziale 1,0% 4,3%. Przez dużą część analizowanego okresu inflacja utrzymywała się powyżej poziomu ciągłego celu inflacyjnego określonego przez RPP (tj. 2,5%, z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 pkt proc.). Silny skok inflacji obserwujemy na przełomie lat 2010 i 2011, co jest przypisywane podwyżce podatku VAT i czynnikom egzogenicznym (wzrost światowych cen żywności i surowców). Z kolei na przełomie lat 2012/2013 obserwujemy zarówno w Polsce jak i w strefie euro ostry spadek inflacji, związany ze spowolnieniem gospodarczym. W pierwszym kwartale 2013 inflacja w Polsce była niższa niż w strefie euro, co jest zjawiskiem nienotowanym od 2007 roku. Wykres 1.3. Stopa rocznej inflacji w Polsce i strefie euro w latach % 4% 3% 2% 1% 0% -1% Polska Strefa euro Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Europejski Bank Centralny 6

7 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie W okresie od marca 2010 roku do czerwca 2011 roku Rada Polityki Pieniężnej czterokrotnie podejmowała decyzje o podwyżce stóp, za każdym razem po 25 punktów bazowych. Piąta podwyżka o 25 punktów bazowych miała miejsce w maju Od listopada 2012, w związku z bardzo wyraźnym spowolnieniem gospodarczym, rozpoczęła się seria obniżek stóp procentowych. Do marca 2013 stopy obniżano pięciokrotnie, cztery razy o 25 punktów bazowych, a w marcu 2013 o 50 punktów bazowych. Na koniec marca 2013 stopa referencyjna wynosiła 3,25%, czyli była najniższa w historii. Wykres 1.4. Stopa referencyjna NBP 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% W marcu 2013 stopy procentowe były najniższe w historii. 3,0% 2,5% Źródło: Narodowy Bank Polski 1.2 Krajowy rynek instrumentów dłużnych Na koniec marca 2013 roku całkowite zadłużenie Skarbu Państwa (SP) wyniosło 826 mld zł, co oznacza, że w ciągu trzech lat zadłużenie wzrosło o 26%. W strukturze zadłużenia dominował dług krajowy (573 mld zł), stanowiący na koniec marca 2013 roku 69% całkowitego zadłużenia SP. Poziom zadłużenia krajowego SP, którego prawie wyłącznym źródłem są wyemitowane skarbowe papiery wartościowe, wzrósł w ciągu ostatnich 3 lat o 20%, przekraczając w sierpniu 2010 roku poziom pół biliona zł. Analizując strukturę tej części zobowiązań można zauważyć pewną tendencję do wzrostu udziału instrumentów o średnim terminie wykupu (3 do 5 lat) w długu krajowym, które wypierają instrumenty o krótszych terminach zapadalności. Zadłużenie zagraniczne z tytułu skarbowych papierów wartościowych wynosiło 186 mld zł. Cały dług zagraniczny SP wyniósł 253 mld zł i w ciągu trzech lat wzrósł nominalnie o 43%, czyli dużo więcej niż dług krajowy. Poziom zadłużenia Skarbu Państwa wynosił 826 mld zł. 7

8 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 1.5. Zadłużenie Skarbu Państwa z tytułu SPW wyemitowanych na rynek krajowy wg terminów wykupu (mld zł) do 1 roku (włącznie) od 1 roku do 3 lat (włącznie) od 3 do 5 lat (włącznie) powyżej 5 lat Źródło: Ministerstwo Finansów W okresie od marca 2010 roku do marca 2013 roku rentowność polskich papierów skarbowych charakteryzowała się dość znacznymi wahaniami z wyraźną tendencją do konwergencji rentowności papierów skarbowych o terminach zapadalności od roku do 10 lat. Ostatni kwartał 2012 i pierwszy kwartał 2013 to także okres wyraźnego spadku rentowności SPW. Wykres 1.6. Rentowność instrumentów skarbowych denominowanych w PLN 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% Źródło: Reuters 10Y 1Y 2Y 5Y 8

9 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 1 ROK 5 LAT 10 LAT 15 LAT 20 LAT Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie W okresie od marca 2010 roku do marca 2013 roku wyraźnie zmienił się kształt krzywej rentowności na polskim rynku. Na początku okresu miała typowy kształt wklęsły i rosnący (pomijając lekki spadek na samym końcu). W ciągu kolejnych 36 miesięcy krzywa właściwie się spłaszczyła, a jej rentowności na długim końcu spadły nawet o 3 punkty procentowe. Wykres 1.7. Krzywa rentowności dla PLN Znacząco zmienił się kształt krzywej rentowności na rynku polskim. 6,5% 6,0% 5,5% 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% Źródło: Reuters W okresie ostatnich 36 miesięcy wartość indeksu polskich obligacji rządowych, odzwierciedlającego zachowanie się inwestycji w krajowe obligacje skarbowe o stałym oprocentowaniu wzrosła o 25,1%. Poza pierwszym kwartałem 2013, obserwujemy stabilny, niemalże liniowy wzrost tego indeksu. Wykres 1.8. Zmiany Globalnego Indeks polskich obligacji skarbowych FTSE (w pkt.) Wartość na dzień = 100 Źródło: Reuters (FTSE Poland Government Total Performance Index), obliczenia własne W okresie od marca 2010 roku do marca 2013 roku średnia zapadalność krajowych rynkowych skarbowych papierów wartościowych wzrosła z poziomu 4,3 roku na początku okresu do poziomu 4,45 w roku 2013, osiągając w styczniu 2013 trzyletnie maksimum na poziomie 4,52. W analizowanym okresie tylko minimalnie zmieniła się średnia duration skarbowych papierów wartościowych z 3,00 na 3,04 w marcu 2013 roku. 9

10 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 1.9. Średni okres zapadalności oraz duration SPW emitowanych na rynkach krajowych (w latach) 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 średni okres zapadalności duration Źródło: Ministerstwo Finansów 1.3 Krajowy rynek instrumentów udziałowych W okresie trzech lat indeks WIG zyskał 6,4%, a indeks WIG20 spadł o 5,0%. Sytuacja na rynku krajowych instrumentów udziałowych w okresie od marca 2010 roku do marca 2013 roku zmieniała się bardzo dynamicznie. Rok 2010 to okres wzrostu wartości indeksów, ale już druga połowa 2011 zaowocowała spektakularnymi spadkami. Pierwsza połowa 2012 to duże wahania bez zarysowanego trendu, a druga to wyraźny trend wzrostowy. Pierwszy kwartał 2013 roku to wyraźne spadki towarzyszące sygnałom o złej ogólnej kondycji makroekonomicznej. W ciągu trzech lat indeks WIG zyskał 6,4% swojej wartości, a indeks WIG20 stracił 5,0%. Wykres Zmiany podstawowych polskich indeksów giełdowych (w pkt.) WIG WIG20 Wartość na dzień = 100 Źródło: GPW, obliczenia własne Przedstawione poniżej podstawowe statystyki GPW obrazują zmiany koniunktury na rynku giełdowym. W latach 2010 i 2012 wszystkie indeksy odnotowały wzrosty, ale w roku 2011 wszystkie indeksy spadały. Spośród indeksów giełdowych zdecydowanie najsilniejsze wahania odnotowywał indeks najmniejszych spółek WIG-Plus. Pierwszy kwartał 2013 cechowały spadki 10

11 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie ważniejszych indeksów. Na koniec analizowanego okresu kapitalizacja krajowych spółek przewyższała ponad dwukrotnie wartość rynkową spółek zagranicznych, przy czym łączna kapitalizacja na koniec pierwszego kwartału 2013 roku była niższa od tej z roku Tabela 1.1. Podstawowe statystyki GPW Rok I-III Liczba spółek w tym zagraniczne liczba debiutów liczba wycofań Wartości indeksów WIG mwig swig WIG WIG-Plus* Stopy zwrotu indeksów WIG20-8,24% 20,45% -21,85% 14,88% mwig40 2,83% 17,42% -22,51% 19,57% swig80 4,74% 22,92% -30,47% 10,18% WIG -4,87% 26,24% -20,83% 18,77% WIG-Plus* -23,92% 54,15% -40,47% 20,84% Kapitalizacja (w mln zł) spółki łącznie krajowe zagraniczne Obroty Wartość obrotów ogółem (mln zł) Wartość obrotów sesyjnych (mln zł) Liczba transakcji na sesję Źródło: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie *Indeks WIG-Plus został wprowadzony w 2011 roku i dotyczy najmniejszych spółek GPW (kapitalizacja do 50 milionów euro). Punkt startowy indeksu to 31 grudnia 2009, a wartość startowa 1000 pkt. 11

12 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Rynki zagraniczne Koniunktura na zagranicznych rynkach kapitałowych wykazywała w omawianym okresie dużą zmienność. Analizując zachowanie indeksów większości rynków można zauważyć istotne powiązania między nimi. Rynki dość regularnie podążają w tych samych kierunkach, choć w coraz większym stopniu różnią się znacząco skalą wahań. Wśród indeksów badanych w analizowanym okresie najwyższą dynamikę wzrostu osiągały indeksy rynku USA, z drugiej strony indeks giełdowy Francji odnotował dynamikę ujemną. Wykres Zmiany podstawowych zagranicznych indeksów giełdowych (w pkt.) Jednoroczna stopa zerokuponowa w strefie euro od III kwartału 2012 oscyluje na bardzo niskim poziomie, poniżej 0,5%. Wartość na dzień = 100 Źródło: Reuters, obliczenia własne CAC40 DAX DJIA FT-SE100 NASDAQ NIKKEI W analizowanym okresie stopy zerokuponowe na rynku polskim były cały czas wyższe od stóp strefy euro, przy czym polskie stopy krótko i długookresowe osiągnęły zaskakującą konwergencję. Od połowy 2011 roku obserwujemy systematyczny spadek stóp zarówno w Polsce, jak i w strefie euro. Stopa jednoroczna w strefie euro od III kwartału 2012 oscyluje na bardzo niskim poziomie poniżej 0,5%. 7% Wykres Stopy zerokuponowe dla PLN i EUR 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% W analizowanym okresie, złoty najbardziej osłabił się względem franka szwajcarskiego. Źródło: Reuters EUR - 10Y EUR - 1Y PLN - 10Y PLN - 1Y II kwartał 2011 roku to początek okresu osłabienia polskiej waluty w reakcji na wzrost niepewności na rynkach finansowych. W I kwartale 2012 wystąpił słaby trend aprecjacyjny, po 12

13 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie nim złotówka osłabła i jej wartość zaczęła się stabilizować. W analizowanym okresie, złoty zdecydowanie najbardziej osłabił się względem franka szwajcarskiego, który przez większość czasu podlegał silnej aprecjacji w stosunku do praktycznie wszystkich innych głównych światowych walut. Okres od połowy 2012 to gwałtowna deprecjacja jena japońskiego, który wcześniej mocno się umacniał względem innych walut. Dość stabilny był natomiast kurs złotówki względem euro, funta i dolara. Wykres Zmiany kursów wybranych walut w stosunku do złotego (w pkt.) Wartość na dzień = 100 Źródło: Reuters, obliczenia własne EUR USD GBP JPY CHF 13

14 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Członkowie funduszy emerytalnych, składki i aktywa 2.1 Członkowie otwartych funduszy emerytalnych Na koniec marca 2013 roku do OFE należało 16,2 mln członków. 1,2 mln członków zmieniło fundusz emerytalny. Na koniec marca 2013 roku do otwartych funduszy emerytalnych należało 16,2 mln członków, co oznacza, że w ciągu poprzednich 36 miesięcy liczba członków wzrosła o 1,7 mln. Przyrost ten wynikał z rosnącej liczby osób aktywnych zawodowo i podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. W ciągu ostatnich 3 lat w dziesięciu otwartych funduszach emerytalnych wzrosła liczba członków, a tylko w przypadku czterech podmiotów liczba członków zmniejszyła się. Największy przyrost członków odnotował Amplico OFE (383,9 tys.). Pozytywnie na tle rynku wypadły także AXA OFE i Generali OFE, którym przybyło odpowiednio 317,2 tys. i 295,8 tys. członków. Na zmianę liczby członków OFE w badanym okresie złożyły się dwie przyczyny: uzyskanie członkostwa przez osoby wchodzące na rynek pracy (łącznie przybyło 1,8 mln nowych członków) oraz procesy przyczyniające się do zmniejszenia liczby członków. Wśród tych ostatnich należy wymienić przypadki śmierci czy wyjście z systemu w związku z przejściem na wcześniejszą emeryturę lub przekazaniem kapitału emerytalnego na dochody budżetu państwa. OFE Tabela 2.1. Liczba członków OFE w latach Liczba członków w dniu Saldo transferów w okresie IV 2010 III 2013 Losowania w okresie IV 2010 III 2013 Umowy pierwszorazo we w okresie IV 2010 III 2013 Liczba członków w dniu AEGON OFE Allianz Polska OFE Amplico OFE Aviva OFE Aviva BZ WBK AXA OFE Generali OFE ING OFE Nordea OFE Pekao OFE PKO BP Bankowy OFE OFE Pocztylion OFE Polsat OFE PZU Złota Jesień OFE WARTA Razem Zestawienie nie wyczerpuje wszystkich czynników wpływających na zmianę liczby członków w analizowanym okresie, np. zgonów członków, weryfikacji rejestrów bądź wyjścia członka z systemu OFE. Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, obliczenia własne Fundusze emerytalne pozyskują członków przede wszystkim na rynku pierwotnym, czyli spośród osób, które dopiero zaczynają podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. Pozyskanie członka z rynku pierwotnego odbywa się poprzez zapisanie się ubezpieczonego do wybranego OFE lub uzyskanie członkostwa w funduszu w trybie losowania. Część funduszy znaczną liczbę nowych klientów pozyskiwała na rynku wtórnym, czyli poprzez przejęcie członków innych funduszy w trybie transferu. W analizowanym okresie miało miejsce 12 sesji transferowych. W ich wyniku OFE zmieniło łącznie 1,2 mln członków, czyli więcej niż samodzielnie wybrało fundusz (1 mln) czy zostało wylosowanych (0,8 mln). Oznacza to, że średnio sesja transferowa obejmowała 120 tys. osób. Najwięcej osób zmieniło fundusz emerytalny w listopadzie 2010 roku ( ), zaś najmniej w listopadzie 2012 roku (1 480). Począwszy od początku 2012 roku PTE nie mogą prowadzić działalności akwizycyjnej na rzecz OFE, a umowy o członkostwo zawierane są jedynie w trybie korespondencyjnym. Ma to duży wpływ na sposób pozyskiwania członków. Istotnie spadła liczba transferów i osób samodzielnie dokonujących wyboru OFE. Wzrosła natomiast liczba osób, które członkostwo uzyskają w trybie 14

15 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie losowania. W sesji transferowej z listopada 2012 roku widać już w pełni wpływ zakazu akwizycji: liczba osób zmieniających fundusz w tej sesji stanowiła tylko 0,9% liczby osób uczestniczących w transferach w rekordowej sesji z listopada 2010 roku. W okresie od marca 2010 roku do marca 2013 roku miało miejsce 6 losowań osób, które nie zawarły umowy z OFE w terminie wymaganym przepisami prawa. W wyniku losowań członkostwo w OFE uzyskało łącznie 987,3 tys. osób, z czego najwięcej (327,4 tys.) trafiło do Amplico OFE. Od początku Od początku 2009 roku trwa również faza dekumulacji środków zgromadzonych w funduszach 2009 roku emerytalnych. Wraz z wejściem w życie ustawy o emeryturach kapitałowych, OFE rozpoczęły rozpoczęła się proces przekazywania środków z przeznaczeniem na wypłaty emerytur okresowych dokonywane faza przez ZUS. Przepisy pozwalają także na powrót z OFE do ZUS osobom mającym prawo do tzw. dekumulacji środków emerytury mieszanej, co wiąże się z przekazaniem środków z OFE na dochody budżetu gromadzonych państwa. Proces ten na razie nie ma większego wpływu na wielkość aktywów OFE, ponieważ w OFE. kapitał emerytalny osób, które przeszły dotychczas na emeryturę był stosunkowo niewielki. 2.2 Członkowie pracowniczych funduszy emerytalnych Na koniec marca 2013 roku do pracowniczych funduszy emerytalnych należało 57,1 tys. członków. Oznacza to, że w ciągu trzech lat liczba członków PFE spadła o 1,6%. Na rynku działa pięć funduszy. Trzy z nich odnotowały wzrost liczby członków, jednak największy fundusz - PFE TELEKOMUNIKACJI POLSKIEJ S.A., stracił 6,9% członków, co ze względu na jego duży udział w rynku, przełożyło się na spadek wskaźnika dynamiki całego rynku. Do PFE należy ponad 57 tys. członków. Tabela 2.2. Liczba członków PFE w latach PFE PFE "Nowy Świat" PFE NESTLE POLSKA PFE TELEKOMUNIKACJI POLSKIEJ S.A PFE UNILEVER POLSKA PFE Słoneczna Jesień Razem Źródło: Sprawozdania finansowe PFE 2.3 Członkowie dobrowolnych funduszy emerytalnych Od 2012 roku możliwe jest gromadzenie dodatkowych oszczędności w dobrowolnych funduszach emerytalnych (DFE). Na koniec marca 2013 roku na rynku działało dziewięć DFE, do których należało 130 tys. członków. Większość członków wybiera DFE prowadzone w formie indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), korzystając z ulgi podatkowej. Tabela 2.3. Liczba członków DFE Do DFE należy 130 tys. członków. DFE Allianz DFE Generali DFE 8 8 ING DFE MetLife Amplico DFE Nordea DFE DFE Pekao PKO DFE DFE Pocztylion Plus DFE PZU Razem Źródło: Sprawozdania finansowe DFE 15

16 ING Aviva PZU Amplico AXA Generali Nordea AEGON Allianz PKO BP Bankowy Pocztylion Pekao WARTA POLSAT 3,4 2,9 2,4 2,0 1,9 1,5 1,4 1,1 0,8 0,6 0,5 5,8 9,6 11,2 kwi-10 maj-10 cze-10 lip-10 sie-10 wrz-10 paź-10 lis-10 gru-10 sty-11 lut-11 mar-11 kwi-11 maj-11 cze-11 lip-11 sie-11 wrz-11 paź-11 lis-11 gru-11 sty-12 lut-12 mar-12 kwi-12 maj-12 cze-12 lip-12 sie-12 wrz-12 paź-12 lis-12 gru-12 sty-13 lut-13 mar Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Składki przekazane do otwartych funduszy emerytalnych W ciągu trzech lat do OFE trafiło 45,1 mld zł składek. W okresie od początku kwietnia 2010 roku do końca marca 2013 roku OFE otrzymały, tytułem składek członkowskich, środki w kwocie 45,1 mld zł (łącznie z odsetkami z tytułu nieterminowego przekazania składek). Oznacza to, że średnio w miesiącu Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) przekazał do OFE składki w kwocie 1,3 mld zł. Największa kwota środków została przekazana przez ZUS do OFE w marcu 2011 roku (3,5 mld zł), zaś najmniejsza w czerwcu 2011 roku (0,4 mld zł). Od 1 maja 2011 roku obowiązuje nowelizacja ustawy dotycząca obniżenia składki do OFE z pierwotnego poziomu 7,3% podstawy wymiaru składki. Do końca 2012 roku odprowadzane było 2,3%, a obecnie wskaźnik ten wynosi 2,8%. Składki przekazywane zgodnie z nowymi wskaźnikami wpływały do OFE od czerwca 2011 roku (2,3%) i lutego 2013 roku (2,8%). Wykres 2.1. Kwota składek brutto przekazanych do OFE (mln zł) składka 7,3% składka 2,3% składka 2,8% Prawie połowa składek trafiła do ING OFE oraz Aviva OFE Aviva BZ WBK. Źródło: Sprawozdania finansowe OFE W okresie ostatnich 3 lat najwyższa kwota składek została przekazana do ING OFE (11,2 mld zł) oraz Aviva OFE Aviva BZ WBK (9,6 mld zł) fundusze te otrzymały 46% trzyletniej kwoty składek przekazanych przez ZUS do wszystkich OFE. Najniższą kwotę środków otrzymały natomiast OFE Warta oraz OFE Polsat odpowiednio 0,6 mld zł oraz 0,5 mld zł. 12 Wykres 2.2. Składki w przekazane do OFE od do roku (mld zł) Źródło: Sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 16

17 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Od 2009 roku otwarte fundusze emerytalne przekazują do ZUS środki na wypłatę emerytur okresowych. Od kwietnia 2010 roku do marca 2013 roku dokonano łącznie wypłat (2 779 wypłat pierwszorazowych i wypłat okresowych emerytur kapitałowych) na łączną kwotę ponad 4,5 mln zł (0,5 mln zł wypłat pierwszorazowych oraz 3,9 mln zł wypłat okresowych emerytur kapitałowych). Tabela 2.4. Okresowe emerytury kapitałowe od kwietnia 2010 roku do marca 2013 roku OFE Wypłaty pierwszorazowe Regularne wypłaty miesięczne Przeciętne Kwota Kwota miesięczne Liczba Liczba wypłat wypłat świadczenie wypłat wypłat (w zł) (w zł) (w zł) AEGON OFE , ,66 60,76 Allianz Polska OFE , ,98 89,75 Amplico OFE , ,30 83,12 Aviva OFE Aviva BZ WBK , ,52 96,81 AXA OFE , ,96 65,50 Generali OFE , ,63 73,38 ING OFE , ,12 107,55 Nordea OFE , ,82 59,52 Pekao OFE , ,26 63,36 PKO BP Bankowy OFE , ,54 63,94 OFE Pocztylion , ,26 54,96 OFE POLSAT , ,07 37,37 OFE PZU "Złota Jesień" , ,13 65,66 OFE WARTA , ,54 56,79 Razem , ,79 79,44 Źródło: Sprawozdania finansowe OFE, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Ze względów technicznych, pierwsze świadczenie, jakie otrzymuje osoba uprawniona z systemu kapitałowego, czyli wypłata pierwszorazowa, obejmuje najczęściej okres dłuższy niż miesiąc. Z tego względu wartość tego pierwszego świadczenia jest inna (najczęściej wyższa średnia wyniosła 195,69 zł) niż wysokość okresowej emerytury kapitałowej (średnia 79,44 zł). Średnia wysokość emerytury wypłacanej co miesiąc z OFE wynosi 79,44 zł. 17

18 mar-10 wrz-10 mar-11 wrz-11 mar-12 wrz-12 mar-13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Aktywa otwartych funduszy emerytalnych Na koniec marca 2013 roku OFE miały 269,6 mld zł aktywów netto. Na koniec marca 2013 roku łączna wartość aktywów netto OFE wyniosła 269,6 mld zł, co oznacza wzrost w ciągu ostatnich trzech lat o 77,9 mld zł. W pierwszej części analizowanego okresu, do lipca 2011 roku, aktywa netto OFE dynamicznie rosły, głównie za sprawą dobrej koniunktury na rynku akcji. W sierpniu 2011 roku nastąpił jednak spadek wartości aktywów spowodowany złą sytuacją na polskim rynku finansowym. W kolejnych miesiącach koniunktura na rynku finansowym uległa poprawie, co sprawiło, że aktywa funduszy ponownie zaczęły rosnąć. Wykres 2.3. Wartość aktywów netto OFE (mld zł) Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE Największe aktywa zgromadziły ING OFE, Aviva OFE Aviva BZ WBK oraz OFE PZU Złota Jesień, które w całym analizowanym okresie utrzymywały dominującą pozycję na rynku OFE. Łączny udział w rynku tych trzech funduszy na koniec marca 2013 roku wyniósł 59,8%, co oznacza spadek w ciągu trzech lat o 3,3 pkt proc. Udział w rynku OFE mierzony wielkością aktywów netto najbardziej zwiększył AXA OFE, PKO BP Bankowy OFE oraz Generali OFE (wzrost odpowiednio o: 0,9 i 0,8 oraz 0,6 pkt proc.), co było skutkiem wysokiego dodatniego salda transferowego w tych funduszach, a także skuteczności w pozyskiwaniu członków na rynku pierwotnym. Największy spadek udziału w rynku OFE zanotował natomiast Aviva OFE Aviva BZ WBK (2,4 pkt proc.). 18

19 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Tabela 2.5. Aktywa netto OFE (zł) OFE AEGON OFE ,00 4,0% ,70 4,3% Allianz Polska OFE ,90 2,9% ,28 3,1% Amplico OFE ,66 7,6% ,62 8,0% Aviva OFE Aviva BZ WBK ,79 24,9% ,13 22,5% AXA OFE ,89 5,3% ,66 6,3% Generali OFE ,36 4,4% ,70 5,0% ING OFE ,84 24,3% ,79 23,9% Nordea OFE ,60 3,9% ,97 4,5% Pekao OFE ,95 1,6% ,57 1,5% PKO BP Bankowy OFE ,38 2,7% ,77 3,5% OFE Pocztylion ,77 1,9% ,55 1,9% OFE POLSAT ,53 0,9% ,82 0,9% OFE PZU "Złota Jesień" ,16 13,9% ,14 13,4% OFE WARTA ,23 1,4% ,25 1,3% Razem ,06 100,0% ,95 100,0% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE Przyrost aktywów netto OFE w okresie analizowanych trzech lat wyniósł 77,9 mld zł. W tym okresie ZUS przekazał funduszom składki brutto o wartości 45,1 mld zł. OFE wygenerowały zysk na poziomie 36,7 mld zł (po powiększeniu o opłatę za zarządzanie była to kwota 39,7 mld zł). Z punktu widzenia członków OFE największymi pozycjami kosztowymi wpływającymi na wartość środków gromadzonych w funduszach emerytalnych pozostają: opłata za zarządzanie (wartość na poziomie 3 mld zł) oraz opłata od składki (1,6 mld zł). Wykres 2.4. Dekompozycja przyrostu WAN od do roku (mld zł) W ciągu trzech lat aktywa netto OFE wzrosły o 77,9 mld zł. Przyrost aktywów netto = 77,9 (+) Składki i odsetki 45,1 (-) Opłata od składki 1,6 (+) Wynik finansowy powiększony o opłatę za zarządzanie 39,7 (-) Opłata za zarządzanie 3,0 (-) Inne przepływy 2, Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 19

20 Zysk OFE od początku ich istnienia to 93,9 mld zł. Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie W bilansach funduszy wykazano także inne przepływy wpływające na wartość aktywów netto OFE. Były to przede wszystkim zmiany w stanie zobowiązań, umorzenia na rzecz uposażonych w związku ze śmiercią członków OFE, wypłaty emerytur okresowych, a także przekazanie środków z OFE do budżetu państwa w przypadku osób wychodzących z kapitałowego systemu emerytalnego na podstawie odrębnego przepisu obowiązującego od 7 lutego 2009 roku. Przepis ten pozwala na powrót z OFE do ZUS osobom mającym prawo do tzw. emerytury mieszanej. Taka emerytura przysługuje osobom osiągającym wiek emerytalny w latach W praktyce kobietom, które w tym czasie skończą 60 lat. Saldo tych wszystkich operacji składających się na inne przepływy wyniosło w skali trzech lat ok. 2,4 mld zł. Analogiczna analiza przeprowadzona za okres od początku działalności OFE (1999 rok) do końca marca 2013 roku wykazuje, że główną pozycją determinującą wartość aktywów netto OFE były składki członków przekazane przez ZUS (190,2 mld zł) oraz wypracowany wynik finansowy netto (93,9 mld zł, po powiększeniu o opłatę za zarządzanie, jest to kwota 100,5 mld zł). W mniejszym stopniu na wartość aktywów netto wpływały koszty związane z opłatą od składki (10,8 mld zł) oraz koszty z tytułu zarządzania OFE przez powszechne towarzystwa emerytalne (6,6 mld zł). Wykres 2.5. Dekompozycja przyrostu WAN od do roku (mld zł) Przyrost aktywów netto = 269,6 (+) Składki i odsetki 190,2 (-) Opłata od składki 10,8 (+) Wynik finansowy powiększony o opłatę za zarządzanie 100,5 (-) Opłata za zarządzanie 6,6 (-) Inne przepływy 3, Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 20

21 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Aktywa pracowniczych funduszy emerytalnych Łączna wartość aktywów netto PFE na koniec marca 2013 roku kształtowała się na poziomie 1,88 mld zł (wzrost w okresie ostatnich 36 miesięcy o 31%). Aktywa zgromadzone w ramach tej formy prowadzenia pracowniczych programów emerytalnych stanowiły na koniec marca 2013 roku 0,7% aktywów netto otwartych funduszy emerytalnych. Dominującą pozycję na rynku PFE pod względem zarządzanych aktywów netto, zajmował w całym analizowanym okresie Pracowniczy Fundusz Emerytalny Telekomunikacji Polskiej S.A. Na koniec marca 2013 roku dysponował on aktywami o wartości 1,1 mld zł, co dawało mu 57,9% udziału w rynku. Na koniec marca 2013 roku aktywa netto PFE wyniosły 1,9 mld zł. Tabela 2.6. Wartość aktywów netto pracowniczych funduszy emerytalnych (tys. zł) PFE PFE NESTLÉ POLSKA , , , ,3 PFE "NOWY ŚWIAT" , , , ,8 PFE "SŁONECZNA JESIEŃ" , , , ,5 PFE TELEKOMUNIKACJI POLSKIEJ , , , ,0 PFE UNILEVER POLSKA , , , ,4 Razem , , , ,1 Źródło: Sprawozdania finansowe PFE 2.7 Aktywa dobrowolnych funduszy emerytalnych Na dzień 29 marca 2013 roku na rynku dobrowolnych funduszy emerytalnych funkcjonowało dziewięć podmiotów: Allianz DFE, Generali DFE, ING DFE, MetLife Amplico DFE, Nordea DFE, DFE Pekao, PKO DFE, DFE Pocztylion Plus, DFE PZU. Łączna wartość aktywów netto DFE kształtowała się na poziomie 13 mln zł. Tabela 2.7. Aktywa netto DFE (tys. zł) Na koniec marca 2013 roku aktywa netto DFE wyniosły 13 mln zł. DFE Allianz DFE 0,6 23,6 37,0 553,4 872,7 Generali DFE ,1 32,3 ING DFE ,1 428,8 896,8 MetLife Amplico DFE 72,9 176,4 286, , ,7 Nordea DFE 0,4 17,2 42,8 187,0 251,2 DFE Pekao , ,4 PKO DFE 12,2 77,7 142,6 489, ,3 DFE Pocztylion Plus - - 1,6 98,6 130,5 DFE PZU 183,4 499,1 911, , ,9 Razem 269,6 794, , , ,9 Źródło: Sprawozdania finansowe DFE 21

22 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wyniki inwestycyjne funduszy emerytalnych w Polsce Średnia ważona stopa zwrotu OFE wyniosła 16,6% w okresie trzech lat. Różnica między najwyższą i najniższą stopą zwrotu OFE wyniosła 9,3 pkt proc. 3.1 Otwarte fundusze emerytalne W dniu 9 kwietnia 2013 roku Komisja Nadzoru Finansowego ustaliła i podała do publicznej wiadomości wysokość średniej ważonej stopy zwrotu OFE za okres od 31 marca 2010 roku do 29 marca 2013 roku. W stosunku do poprzedniego okresu publikacji z października 2012 roku, wyniki funduszy się pogorszyły. Średnia ważona stopa zwrotu wyniosła 16,6%, a minimalna stopa zwrotu 8,3%. Wszystkie OFE osiągnęły stopę zwrotu wyższą od minimalnej wymaganej. Było to osiemnaste ustalenie przez organ nadzoru średniej ważonej stopy zwrotu OFE za okres obejmujący 3 lata dokonywane w okresach półrocznych. W analizowanym okresie wszystkie OFE osiągnęły dodatnie stopy zwrotu. Najlepszy Allianz Polska OFE osiągnął stopę zwrotu 19,1%, a najsłabszy OFE POLSAT 9,8%. Różnica między najwyższą i najniższą stopą zwrotu OFE wyniosła 9,3 pkt proc., podobnie jak w poprzednim ustaleniu przez KNF 3-letnich stóp zwrotu. Tabela 3.1. Wartości jednostek rozrachunkowych i stopy zwrotu OFE Nazwa OFE WJR (zł) Stopa zwrotu w okresie Allianz Polska OFE 27,18 32,38 19,132% Nordea OFE 29,34 34,93 19,052% Amplico OFE 27,87 32,88 17,976% ING OFE 30,91 36,37 17,664% Aviva OFE Aviva BZ WBK 28,49 33,4 17,234% OFE WARTA 29,31 34,24 16,820% PKO BP Bankowy OFE 28,03 32,62 16,375% AXA OFE 28,73 33,41 16,290% OFE PZU "Złota Jesień" 29,19 33,68 15,382% AEGON OFE 28,42 32,76 15,271% Generali OFE 30,42 34,91 14,760% Pekao OFE 27,73 31,79 14,641% OFE Pocztylion 27,02 30,74 13,768% OFE POLSAT 31,95 35,09 9,828% Średnia ważona stopa zwrotu 16,636% Minimalna stopa zwrotu 8,32% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 22

23 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 3.1. Stopy zwrotu OFE* * Zgodnie z przepisami prawa do marca 2004 roku wyliczana była stopa zwrotu za okres 2 lat na ostatni dzień roboczy kwartału, od września 2004 roku wyliczana jest stopa zwrotu na ostatni dzień roboczy marca i września za okres 3 lat. Źródło: KNF Ustalane i ogłaszane przez KNF 3-letnie stopy zwrotu OFE mają wpływ na podział rachunków premiowych i przychody powszechnych towarzystw emerytalnych. PTE uzyskują uprawnienie do wycofania na rachunek rezerwowy środków zgromadzonych na rachunku premiowym, w zależności od stopy zwrotu uzyskanej przez zarządzany przez nie OFE oraz relacji stopy zwrotu do poziomu inflacji. Środki z rachunku premiowego mogą zostać przekazane na rachunek rezerwowy i stać się własnością PTE pod warunkiem, że stopa zwrotu funduszu zarządzanego przez to towarzystwo za okres ostatnich 6 lat nie była niższa niż wskaźnik inflacji wyliczany podawany przez GUS za ten okres. PTE zarządzające funduszem, który uzyskał najwyższą stopę zwrotu wycofuje z rachunku premiowego całość środków, PTE zarządzające funduszem, który uzyskał najniższą stopę zwrotu przekazuje całość środków do OFE. Pozostałe PTE wycofują część środków zgromadzonych na rachunku premiowym, stanowiącą iloczyn środków zgromadzonych na rachunku premiowym i procentowego wskaźnika premiowego. Procentowy wskaźnik premiowy oblicza się jako iloraz różnicy między stopami zwrotu uzyskanymi przez dany fundusz i fundusz, który uzyskał najniższą stopę zwrotu oraz różnicy między stopami zwrotu uzyskanymi przez fundusze o najwyższej i najniższej stopie zwrotu. Tabela 3.2. Rachunek premiowy za półroczne okresy przypadające od do (w zł) OFE Kwota przekazana na rachunek rezerwowy Kwota przekazana do funduszu Kwota pozostawiona na rachunku premiowym Łącznie ING OFE , , , ,88 Aviva OFE Aviva BZ WBK , , , ,61 OFE PZU "Złota Jesień" , , , ,54 Amplico OFE , ,61 0, ,96 AXA OFE , , , ,20 Generali OFE , , , ,97 Nordea OFE , ,28 0, ,69 AEGON OFE , , , ,43 PKO BP Bankowy OFE , , , ,38 Allianz Polska OFE , ,86 0, ,24 OFE Pocztylion , , , ,92 Pekao OFE , , , ,32 OFE WARTA , , , ,44 OFE POLSAT , ,91 0, ,86 Razem OFE , , , ,44 Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 23

24 W badanym okresie 51% środków z rachunku premiowego trafiło do PTE. Średnia realna stopa zwrotu OFE wyniosła 6,4%. Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Łączna wartość środków zgromadzonych na rachunkach premiowych OFE w okresie od 31 marca 2010 do 29 marca 2013 roku, wyniosła 419,5 mln zł, z czego 215,1 mln zł zostało przeniesione na rachunek rezerwowy poszczególnych OFE, a 155,8 mln zł zostało przekazane do OFE i poprawiło wyniki finansowe funduszy. Dodatkowo 48,5 mln zł pozostało na rachunku premiowym z uwagi na to, że wyniki inwestycyjne OFE nie przekroczyły poziomu inflacji. Na taki podział środków z rachunku premiowego najistotniejszy wpływ miały wyniki osiągane przez największe podmioty: ING OFE i Aviva OFE. Z uwagi na rozbieżne wyniki inwestycyjne tych podmiotów, podział środków ustalił się w następujących proporcjach. 51% środków przekazano do PTE, 37% powróciło do OFE a 12% pozostało na rachunkach premiowych. Nominalna średnia stopa zwrotu OFE w ciągu badanego okresu oscylowała wokół wartości indeksu inflacji. Słabe wyniki inwestycyjne OFE w drugiej połowie 2011 roku sprawiły, że wskaźnik indeksowany stopą zwrotu spadł poniżej wskaźnika indeksowanego inflacją. Od połowy 2012 roku OFE zaczęły odrabiać straty, co przy jednoczesnym osłabieniu trendu wzrostowego inflacji złożyło się na ostateczny rezultat, zgodnie z którym w analizowanym okresie średnia stopa zwrotu OFE była wyższa niż skumulowana inflacja. Otwarte fundusze od 31 marca 2010 roku do 29 marca 2013 roku osiągnęły dodatnią realną średnią stopę zwrotu wynoszącą 6,4%. Wykres 3.2. Zmiana średniej ważonej jednostki rozrachunkowej OFE na tle indeksu cen towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce Średnia ważona aktywami netto wartość jednostki rozrachunkowej OFE, =10 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne Analiza histogramu miesięcznych stóp zwrotu OFE w okresie od stycznia 2000 roku do marca 2013 roku pokazuje wyniki odnotowane w badanym okresie na tle wyników historycznych. W całym okresie stopy charakteryzuje asymetria rozkładu względem stopy zerowej, ale dominują stopy dodatnie. Stopy z okresu od marca 2010 roku do marca 2013 roku oznaczono kolorem granatowym. Warto zwrócić uwagę na skrajną ujemną wartość, która wystąpiła w październiku 2008 roku. Był to najgorszy miesiąc w historii OFE. Stopa na poziomie 8,3% odchyla się o 3,5 pkt. proc. od drugiego w kolejności, najgorszego wyniku inwestycyjnego na rynku OFE (styczeń 2008 roku, stopa zwrotu 4,8%). W drugim ogonie histogramu, skrajna stopa zwrotu na poziomie 8,2 pkt. proc. pojawiła się w październiku 2001 roku. Przewaga ciemnego koloru po stronie dodatnich stóp zwrotu wskazuje na to, że badany okres wpisał się pozytywnie w historię stóp zwrotu OFE pomimo silnych spadków odnotowanych na GPW w drugiej połowie 2011 roku. 24

25 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Diagram 3.1. Histogram miesięcznych stóp zwrotu OFE od stycznia 2000 do marca % do -7,5% -7,5% do -6% -6% do -4,5% -4,5% do -3% -3% do -1,5% -1,5% do 0% 0% do 1,5% 1,5% do 3% 3% do 4,5% 4,5% do 6% 6% do 7,5% 7,5% do 9% Źródło: obliczenia własne W okresie od 31 marca 2010 roku do 29 marca 2013 roku średnia stopa zwrotu OFE z subportfela akcyjnego wyniosła 10,72% i była wyższa o 4,4 pkt. proc. od zmiany indeksu WIG, wyższa o 15,8 pkt. proc. od zmiany indeksu WIG20 oraz wyższa o 0,7 pkt. proc. od zmiany indeksu WIG20TR. Spread pomiędzy skrajnymi wynikami osiągniętymi na subportfelu akcyjnym przez poszczególne OFE ukształtował się na poziomie 19,6 pkt. proc. Średnia stopa zwrotu OFE z subportfela papierów dłużnych wyniosła 22,0% i była niższa o 3,1 pkt proc. niż zmiana indeksu krajowych obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu. Maksymalny spread między wynikami osiągniętymi na ww. subportfelu przez poszczególne OFE kształtował się na poziomie 3,8 pkt proc. Stopa zwrotu z subportfela akcyjnego wyniosła 10,7% a z dłużnego 22,0%. 25

26 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Tabela 3.3. Stopy zwrotu otwartych funduszy emerytalnych z części akcyjnej i dłużnej portfela inwestycyjnego w okresie od roku do roku Miara Stopa zwrotu z subportfela i indeksów instrumenty udziałowe instrumenty dłużne Minimum: -1,58% 19,56% Średnia: 10,72% 21,99% Mediana 11,27% 21,96% Maksimum: 18,00% 23,40% Indeks WIG 6,36%* Indeks WIG20-5,03%* Indeks WIG20TR 9,98%* Indeks obligacji 25,09%* *stopy zwrotów z indeksów w okresie od roku do roku Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, FTSE Inwestycje w spółki KGHM POLSKA MIEDŹ, LPP, PKN ORLEN i PZU oraz Obligacje Skarbowe pozwoliły funduszom osiągnąć najwyższe nominalne zyski w badanym okresie. Relatywnie duże straty OFE odnotowały na inwestycjach w akcje spółek CEDC i GLOBE TRADE CENTRE. Tabela 3.4. Papiery wartościowe, na których sektor OFE zrealizował największe zyski i straty w okresie od roku do roku Nazwa instrumentu Kategoria lokat Łączny zysk w mln zł KGHM POLSKA MIEDŹ akcje DS1019 obligacje LPP akcje IDS1018 obligacje PKN ORLEN akcje PZU akcje WZ0118 obligacje IZ0816 obligacje DS1020 obligacje PS0415 obligacje NEW WORLD RESOURCES akcje -308 PGE akcje -392 MOSTOSTAL WARSZAWA akcje -439 TVN akcje -483 TELEKOMUNIKACJA POLSKA akcje -699 PBG akcje -754 ROVESE akcje -802 POLIMEX-MOSTOSTAL akcje -862 GLOBE TRADE CENTRE akcje -988 CEDC akcje Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE 3.2 Pracownicze fundusze emerytalne Wyniki inwestycyjne PFE kształtowały się w przedziale 11,1% do 16,7%. Na rynku PFE wyniki inwestycyjne osiągane przez poszczególne podmioty w okresie ostatnich 3 lat (mierzone zmianą wartości jednostki rozrachunkowej) kształtowały się w przedziale od 11,1% (PFE "Nowy Świat") do 16,7% (PFE Unilever Polska). Wszystkie PFE, w badanym okresie, osiągnęły wyniki gorsze niż średnia stopa zwrotu na rynku OFE. 26

27 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 3.3. Zmiana wartości jednostki rozrachunkowej PFE i OFE (w pkt.) Wartość na dzień = 10 Źródło: Sprawozdania finansowe PFE 3.3 Dobrowolne fundusze emerytalne W 2012 roku rozpoczęły działalność dobrowolne fundusze emerytalne. Do 29 marca 2012 roku na rynku działało dziewięć DFE. Okres, w jakim działają DFE jest jeszcze bardzo krótki, a ich aktywa niewielkie, stąd uzyskane i prezentowane stopy zwrotu są wskaźnikiem stosunkowo mało miarodajnym, aby na ich podstawie oceniać długoterminową efektywność inwestycyjną DFE. W 2012 roku rozpoczęły działalność dobrowolne fundusze emerytalne. Nazwa DFE Tabela 3.5. Stopy zwrotu DFE od pierwszej wyceny do roku Data pierwszej wyceny Stopa zwrotu od pierwszej wyceny do Allianz DFE ,70% DFE Pekao ,60% DFE Pocztylion Plus ,30% DFE PZU ,10% Generali DFE ,40% ING DFE ,00% MetLife Amplico DFE ,30% Nordea DFE ,70% PKO DFE ,40% Źródło: Sprawozdania finansowe DFE 27

28 59,4 56,7 54,1 52,4 52,4 51,8 53,5 52,9 50,8 50,9 46,7 44,8 45,1 7,5 7,1 7,1 8,0 5,2 7,9 9,8 10,1 9,8 11,7 11,6 11,6 11,4 32,3 32,6 33,6 36,2 36,7 35,5 31,2 30,9 33,8 32,9 34,6 32,2 36,7 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Portfel inwestycyjny funduszy emerytalnych 4.1 Struktura lokat funduszy emerytalnych Podstawę inwestycji OFE stanowią obligacje skarbowe i akcje notowane na GPW. W analizowanym okresie, można wyróżnić kilka charakterystycznych faz, które miały wpływ na kompozycję portfeli inwestycyjnych OFE. Pierwsza faza to trwające ponad rok wzrosty na rynkach akcji będące odreagowaniem po kryzysie Drugi okres to gwałtowne spadki cen na giełdach papierów wartościowych w III kwartale 2011 roku związane z kryzysem zadłużenia i problemami walutowymi w strefie euro oraz następująca po nich faza wysokiej zmienności. II połowa 2012 roku przyniosła poprawę koniunktury i dynamiczne wzrosty cen akcji. Pierwszy kwartał 2013 roku to ponowne spadki cen akcji. Dodatkowym czynnikiem kształtującym alokację aktywów OFE, poza bieżącą sytuacją na rynkach finansowych, jest obniżenie składek emerytalnych przekazywanych do II filara systemu emerytalnego. Od 1 maja 2011 roku obowiązuje obniżona składka do OFE, do końca 2012 roku odprowadzane było 2,3%, a obecnie wskaźnik ten wynosi 2,8%. Najważniejsze zmiany zachodzące w strukturze lokat OFE wobec opisanych powyżej zjawisk to wyraźne zwiększenie udziału części akcyjnej z 32,3% w marcu 2010 roku do prawie 37% w okresie między lutym i kwietniem 2011 roku, następnie redukcja wagi akcji w portfelach do poziomu 31% na koniec 2011 roku i stopniowy wzrost do poziomu prawie 37% w I kwartale 2013 roku. Zwiększanie subportfela akcyjnego spowodowało widoczne zmniejszenie zaangażowania w papiery dłużne. Pomimo tego, inwestycje OFE wciąż koncentrowały się na polskich skarbowych papierach wartościowych. Średni udział papierów Skarbu Państwa w portfelach OFE wynosił 51,6%, zaś krajowych instrumentów udziałowych 33,8%. Inwestycje w zagraniczne papiery wartościowe przekroczyły 1% portfela OFE i na koniec marca 2013 roku wynosiły 1,3%. Średnie zaangażowanie w zagraniczne lokaty w analizowanym okresie kształtowało się na poziomie 0,7%. Znacząco również zwiększyło się zaangażowanie w krajowe instrumenty dłużne pozaskarbowe, systematycznie rosło z poziomu 5,2% w marcu 2010 roku do 11,6% w marcu 2013 roku. Wykres 4.1. Udział podstawowych kategorii lokat w portfelu OFE (w %) 100% 90% 1,0 0,9 0,9 0,7 0,9 0,9 0,6 0,5 0,6 0,6 0,6 0,9 1,3 2,1 2,0 3,9 3,6 3,0 3,8 5,0 5,6 5,0 4,9 8,1 8,1 5,3 Lokaty poza granicami kraju 80% 70% Depozyty w bankach krajowych i bankowe papiery wartościowe 60% 50% Krajowe instrumenty udziałowe 40% 30% Krajowe instrumenty dłużne pozaskarbowe 20% 10% Papiery wartościowe Skarbu Państwa 0% III 2010 VI 2010 IX 2010 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 Obligacje EIB sklasyfikowano jako inwestycje krajowe Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE 28

29 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie W badanym okresie najbardziej zmniejszyło się zaangażowanie OFE w obligacje skarbowe o stałym oprocentowaniu oraz w obligacje skarbowe zerokuponowe, a wzrosło w akcje notowane na rynku podstawowym GPW oraz obligacje skarbowe o zmiennym oprocentowaniu. Znacząco wzrosło również zaangażowanie w obligacje o stałym oprocentowaniu emitowane przez BGK na zasadach określonych w ustawie o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym gwarantowane lub poręczone przez Skarb Państwa. Tabela 4.1. Struktura zagregowanego portfela OFE Kategoria lokat Zmiana w p.p. Akcje narodowych funduszy inwestycyjnych 0,18% - -0,18 Akcje notowane na krajowym rynku regulowanym innym niż GPW - 0,06% 0,06 Akcje notowane na rynku podstawowym GPW 31,90% 36,37% 4,47 Akcje notowane na rynku równoległym GPW 0,03% 0,19% 0,16 Akcje spółek giełdowych, notowane na zagranicznych giełdach papierów wartościowych 0,58% 1,23% 0,64 Akcje zdematerializowane, nienotowane na krajowym rynku regulowanym 0,01% 0,01% 0,00 Bankowe papiery wartościowe w walucie polskiej dyskontowe emitowane przez banki krajowe 0,11% 0,17% 0,06 Bankowe papiery wartościowe w walucie polskiej o stałym oprocentowaniu emitowane przez banki krajowe 0,02% 0,44% 0,42 Bankowe papiery wartościowe w walucie polskiej o zmiennym oprocentowaniu emitowane przez banki krajowe 0,28% 0,32% 0,04 Bony skarbowe 0,20% 0,12% -0,07 Depozyty w bankach krajowych w walucie polskiej 1,66% 4,31% 2,64 Depozyty w bankach krajowych w walutach państw będących członkami OECD oraz innych państw, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji Dłużne papiery wartościowe zerokuponowe emitowane przez spółki notowane na zagranicznych giełdach, będące przedmiotem obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu poza granicami kraju, które zostały zabezpieczone w wysokości odpowiadającej pełnej wartości nominalnej i ewentualnemu oprocentowaniu Inne niż będące przedmiotem obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu poza granicami kraju dłużne papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu emitowane przez spółki notowane na zagranicznych giełdach, które nie zostały zabezpieczone w wysokości odpowiadającej pełnej wartości nominalnej i ewentualnemu oprocentowaniu Inne niż zdematerializowane nie zabezpieczone całkowicie krótkoterminowe papiery dyskontowe spółek publicznych Inne niż zdematerializowane nie zabezpieczone całkowicie obligacje o zmiennym oprocentowaniu spółek publicznych Inne niż zdematerializowane nie zabezpieczone całkowicie obligacje zerokuponowe spółek publicznych Inne niż zdematerializowane obligacje komunalne o zmiennym oprocentowaniu Inne niż zdematerializowane obligacje o zmiennym oprocentowaniu zamienne na akcje spółek publicznych Inne niż zdematerializowane zabezpieczone całkowicie obligacje o stałym oprocentowaniu Inne niż zdematerializowane zabezpieczone całkowicie obligacje o zmiennym oprocentowaniu Krótkoterminowe papiery dyskontowe emitowane przez rządy państw obcych Niepubliczne certyfikaty inwestycyjne emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte Obligacje i inne dłużne papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu emitowane przez rządy państw obcych Obligacje i inne dłużne papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu emitowane przez EIB Obligacje o stałym oprocentowaniu emitowane przez BGK na zasadach określonych w ustawie o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym gwarantowane lub poręczone przez SP 29 0,04% 0,07% 0,03 0,03% - -0,03 0,18% 0,05% -0,13 0,01% - -0,01 1,38% 0,44% -0,95 0,00% 0,08% 0,08 0,14% 0,12% -0,02 0,07% 0,01% -0, ,00 0,06% 0,02% -0,04 0,00% - -0,00-0,01% 0,01 0,13% - -0,13 0,06% 0,03% -0,03 2,64% 6,56% 3,92

30 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Ponad 98% lokat OFE jest denominow anych w walucie krajowej. Kategoria lokat Zmiana w p.p. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu emitowane przez BGK na zasadach określonych w ustawie o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym gwarantowane lub poręczone 0,16% - -0,16 przez SP Obligacje o zmiennym oprocentowaniu gwarantowane lub poręczone przez SP 0,05% 0,13% 0,08 Obligacje o zmiennym oprocentowaniu zamienne na akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym, notowane na 0,00% 0,00% 0,00 krajowym rynku regulowanym innym niż GPW Obligacje przychodowe o zmiennym oprocentowaniu 0,08% 0,06% -0,02 Obligacje skarbowe o stałym oprocentowaniu 44,77% 33,32% -11,45 Obligacje skarbowe o zmiennym oprocentowaniu 7,13% 10,96% 3,83 Obligacje skarbowe zerokuponowe 7,28% 0,68% -6,60 Prawa do akcji notowane na rynku podstawowym GPW 0,04% - -0,04 Prawa do akcji notowane na rynku równoległym GPW 0,00% - -0,00 Prawa do akcji zdematerializowane, nienotowane na krajowym rynku regulowanym 0,00% 0,00% 0,00 Prawa poboru zdematerializowane, nienotowane na krajowym rynku regulowanym 0,00% 0,00% 0,00 Publiczne certyfikaty inwestycyjne emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte 0,17% 0,09% -0,08 Zdematerializowane hipoteczne listy zastawne 0,21% 0,34% 0,13 Zdematerializowane niezabezpieczone całkowicie obligacje o zmiennym oprocentowaniu spółek niepublicznych 0,00% 1,09% 1,09 Zdematerializowane niezabezpieczone całkowicie obligacje o zmiennym oprocentowaniu spółek publicznych - 2,05% 2,05 Zdematerializowane niezabezpieczone całkowicie obligacje zerokuponowe spółek publicznych - 0,15% 0,00 Zdematerializowane obligacje komunalne o stałym oprocentowaniu 0,31% 0,41% 0,10 Zdematerializowane obligacje komunalne o zmiennym oprocentowaniu 0,02% 0,00% -0,02 Zdematerializowane obligacje o zmiennym oprocentowaniu zamienne na akcje spółek publicznych, nienotowane na krajowym 0,00% 0,00% -0,00 rynku regulowanym Zdematerializowane publiczne listy zastawne 0,07% 0,08% 0,02 Zdematerializowane zabezpieczone całkowicie obligacje o stałym oprocentowaniu Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE - 0,00% 0,00 OFE lokowały prawie wszystkie swoje aktywa w papiery wartościowe denominowane w walucie krajowej. W skali całego rynku aktywa denominowane w walutach obcych stanowiły na koniec marca 2013 roku zaledwie 1,5% wartości portfeli wszystkich OFE. Na koniec analizowanego okresu dwanaście OFE posiadało w portfelach inwestycyjnych instrumenty denominowane w walucie innej niż PLN. W większości były one denominowane w euro, lirach tureckich, dolarach amerykańskich, czeskiej koronie, w mniejszym stopniu w norweskiej koronie i węgierskim forincie. 30

31 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 4.2. Udział inwestycji denominowanych w poszczególnych walutach w portfelu wg stanu na dzień roku PLN 98,50% Inne 1,50% TRY 0,31% USD 0,21% CZK 0,11% EUR 0,82% NOK 0,03% GBP 0,0001% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE Analiza stopnia wykorzystania limitów inwestycyjnych przypisanych kategoriom lokat dopuszczonym dla OFE pozwala stwierdzić, że limity nie są najistotniejszym czynnikiem ograniczającym możliwości inwestycyjne funduszy emerytalnych. Niski stopień wykorzystania większości limitów związanych z instrumentami finansowymi innymi niż akcje jest w największym stopniu pochodną niewystarczającej podaży określonych instrumentów na rynku. Limitem determinującym charakter i ryzyko polityki inwestycyjnej są ograniczenia związane z lokatami w instrumenty udziałowe. Portfele OFE w tym zakresie dostosowują się do bieżącej sytuacji rynkowej, co jest widoczne w poziomie wykorzystania limitu w okresach dobrej koniunktury i niekorzystnej sytuacji na giełdach. Jednocześnie OFE muszą pozostawić sobie pewien margines bezpieczeństwa zabezpieczający je przed przekroczeniem limitów i koniecznością ograniczonego czasowo dostosowania składu portfela do przepisów prawa. Zgodnie z wynikami ankiety przeprowadzonej przez UKNF wśród PTE w 2010 roku małe zainteresowanie OFE inwestycjami poza granicami kraju wynika przede wszystkim z braku możliwości zabezpieczenia ryzyka walutowego. Mniejsze znaczenie ma konieczność pokrywania przez towarzystwo kosztów stanowiących równowartość opłat ponoszonych na rzecz zagranicznych instytucji rozliczeniowych powyżej wysokości przekraczającej odpowiednie koszty krajowych instytucji rozliczeniowych. W dalszej kolejności wskazywano wysokie koszty badań analitycznych oraz wzrost ryzyka odchylenia stopy zwrotu Funduszu od średniej ważonej stopy zwrotu wszystkich OFE. Stosunkowo mało istotnym czynnikiem, ograniczającym decyzje o takich inwestycjach, okazał się poziom limitu na lokaty poza granicami kraju. 31

32 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Tabela 4.2. Stopień wykorzystania limitów inwestycyjnych przypisanych kategoriom lokat dopuszczonym do lokat OFE na dzień roku Kategoria ustawowa A. Obligacje, bony i inne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub EIB, a także pożyczki i kredyty udzielane tym podmiotom B. Obligacje i inne dłużne papiery wartościowe, opiewające na świadczenia pieniężne, gwarantowane lub poręczane przez Skarb Państwa albo Narodowy Bank Polski, a także depozyty, kredyty i pożyczki gwarantowane lub poręczane przez te podmioty C. Depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe, w walucie polskiej* D. Depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe w walutach państw będących członkami OECD oraz innych państw, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy o popieraniu wzajemnej ochronie inwestycji E. Akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym, a także notowanych na regulowanym rynku giełdowym prawach poboru, prawach do akcji oraz obligacji zamiennych na akcje tych spółek Wartość na dzień wyceny (w zł) Udział w aktywach Limit ,69 44,87 % ,00 0,13 % ,55 5,20 % 20% 5% na jeden bank 7,5% na jeden wybrany bank ,71 0,07 % 5% ,23 37,58 % G. Akcje narodowych funduszy inwestycyjnych - - F. Zdematerializowane akcje spółek notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym lub spółek nienotowanych na regulowanym rynku giełdowym i na regulowanym rynku pozagiełdowym, a także zdematerializowanych, notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym lub nienotowanych na rynku regulowanym prawach poboru, prawach do akcji oraz obligacjach zamiennych na akcje tych spółek H. Certyfikaty inwestycyjne emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte I. Jednostki uczestnictwa zbywane przez fundusze inwestycyjne otwarte lub specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte J. Zdematerializowane obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub miasto stołeczne Warszawa K. Inne niż zdematerializowane obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub miasto stołeczne Warszawa 47,5% 7,5% na instrumenty nienotowane na rynku oficjalnych notowań ,43 0,08 % 10% ,50 0,09 % % 2% na jeden FIZ 5% na niepubliczne certyfikaty inwestycyjne 1% na niepubliczne certyfikaty inwestycyjne jednego FIZ 15% 5% na jeden FIO lub SFIO 15% na FIO i SFIO zarządzane przez jedno TFI ,66 0,41 % 40% ,57 0,12 % 20% L. Obligacje przychodowe ,74 0,06 % 20% Ł. Zdematerializowane obligacje emitowane przez inne podmioty niż jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, miasto stołeczne Warszawa, które zostały zabezpieczone w wysokości odpowiadającej ,83 0,04 % 40% pełnej wartości nominalnej i ewentualnemu oprocentowaniu M. Inne niż zdematerializowane obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez inne podmioty niż jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, miasto stołeczne Warszawa, ,00 0,02 % 10% które zostały zabezpieczone w wysokości odpowiadającej wartości nominalnej wraz z ewentualnym oprocentowaniem N. Obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez spółki publiczne, inne niż papiery wartościowe w pkt. Ł i M ,97 2,71 % 10% O. Zdematerializowane obligacje i inne dłużne papiery wartościowe, inne niż w pkt. J i Ł ,12 1,08 % 5% P. Listy zastawne ,35 0,42 % 40% 15% na listy inne niż zdematerializowane 10% na listy zastawne jednego emitenta lub emitentów związanych ze sobą 32

33 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Kategoria ustawowa Wartość na dzień wyceny (w zł) Udział w aktywach R. Kwity depozytowe % S. Obligacje emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 października 1994 r. o ,62 6,53 % - autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym X. Zagraniczne inwestycje OFE ogółem ,98 1,27 % 5% Aktywa ,82 100,00 % *Zgodnie z art. 142 ust.2 pkt.2 nie więcej niż 5 % wartości aktywów funduszu może być ulokowane w jednym banku albo w dwóch lub większej liczbie banków będących podmiotami związanymi, przy czym w przypadku jednego dowolnie wybranego banku lub grupy banków będących podmiotami związanymi limit ten może wynosić 7,5 %. Pozostałe limity inwestycyjne nie przypisane do konkretnych kategorii lokat: 5% aktywów na papiery jednego emitenta, 5% aktywów na certyfikaty inwestycyjne lub obligacje emitowane przez jeden fundusz sekurytyzacyjny, 10% lub 20% tożsamych w prawach emisji akcji, praw poboru, kwitów depozytowych, 20% na instrumenty udziałowe inne niż te objęte limitem 47,5%. Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE Najważniejszą pozycją portfela pracowniczych funduszy emerytalnych na dzień 29 marca 2013 roku były jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (40,1%). Strukturę portfela determinuje dominujący udział PFE Telekomunikacji Polskiej w rynku PFE oraz fakt lokowania prawie 70% wartości portfela tego funduszu w jednostki uczestnictwa SFIO Telekomunikacji Polskiej zarządzanego przez Pioneer Pekao TFI S.A. Pozostałe inwestycje PFE to obligacje Skarbu Państwa i poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa (35,8%) oraz instrumenty udziałowe (20,4%). Tabela 4.3. Portfel inwestycyjny PFE według stanu na dzień roku Kategoria lokat Wartość (w zł) Limit Udział w portfelu Jednostki uczestnictwa specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych ,78 40,07 % Akcje notowane na rynku podstawowym GPW ,01 19,93 % Obligacje skarbowe o stałym oprocentowaniu ,23 14,78 % Obligacje o stałym oprocentowaniu gwarantowane lub poręczone przez SP ,00 9,62 % Obligacje skarbowe zerokuponowe ,86 9,44 % Depozyty w bankach krajowych w walucie polskiej ,76 3,28 % Obligacje skarbowe o zmiennym oprocentowaniu ,90 1,13 % Obligacje o zmiennym oprocentowaniu gwarantowane lub poręczone przez SP ,00 0,53 % Obligacje o stałym oprocentowaniu emitowane przez BGK na zasadach określonych w ustawie o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym gwarantowane lub poręczone przez SP Inne niż zdematerializowane nie zabezpieczone całkowicie obligacje o zmiennym oprocentowaniu spółek publicznych ,00 0,31 % ,40 0,15 % Akcje notowane na rynku równoległym GPW ,15 0,15 % Akcje notowane na krajowym rynku regulowanym innym niż GPW ,96 0,14 % Inne niż zdematerializowane obligacje o zmiennym oprocentowaniu zamienne na akcje spółek publicznych Zdematerializowane niezabezpieczone całkowicie obligacje o zmiennym oprocentowaniu spółek publicznych ,50 0,11 % ,45 0,09 % Prawa do akcji notowane na rynku podstawowym GPW ,38 0,07 % Inne niż zdematerializowane zabezpieczone całkowicie obligacje o stałym oprocentowaniu ,00 0,06 % Akcje zdematerializowane, nienotowane na krajowym rynku regulowanym ,08 0,05 % Akcje narodowych funduszy inwestycyjnych ,45 0,04 % Zdematerializowane obligacje o zmiennym oprocentowaniu zamienne na akcje spółek publicznych, nienotowane na krajowym rynku regulowanym ,78 0,03 % Prawa poboru zdematerializowane, nienotowane na krajowym rynku regulowanym ,09 0,00 % Suma: ,78 100,00 % Źródło: Sprawozdania finansowe PFE Pomijając lokaty PFE Telekomunikacji Polskiej, ze względu na całkowicie odmienną od innych pracowniczych funduszy emerytalnych politykę inwestycyjną, na koniec marca 2013 roku obligacje Skarbu Państwa stanowiły 60,5% wartości portfela PFE, a instrumenty udziałowe 35,0%. Dominującą pozycją w portfelu PFE są jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. 33

34 mar 10 cze 10 wrz 10 gru 10 mar 11 cze 11 wrz 11 gru 11 mar 12 cze 12 wrz 12 gru 12 mar 13 29,62 % 30,13 % 27,60 % 27,25 % 24,68 % 25,35 % 28,14 % 29,93 % 28,97 % 29,84% 28,28% 26,55% 27,49% 33,59 % 30,90 % 28,95 % 26,08 % 27,57 % 28,04 % 26,73 % 25,98 % 26,49 % 27,35% 26,70% 26,35% 28,06% Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Papiery dłużne w portfelach inwestycyjnych otwartych funduszy emerytalnych W ciągu ostatnich trzech lat instrumenty dłużne stanowiły od 58 do 65% portfela OFE. W okresie od 31 marca 2010 roku do 29 marca 2013 roku średnie zaangażowanie OFE w dłużne papiery wartościowe wynosiło 61,5% portfela, kształtując się w przedziale 57,7% - 65,4%, przy czym najniższe wartości osiągało w III kwartale 2012 roku i I kwartale 2013 roku, a najwyższe w I połowie 2010 roku. Od marca 2010 roku, poprawiające się nastroje na rynkach akcji oraz dynamiczne odreagowanie gwałtownych spadków spowodowały, że udział instrumentów dłużnych w portfelach OFE zaczął się zmniejszać i na początku maja 2011 roku spadł poniżej 59%. Udział części dłużnej w portfelu OFE ponownie zaczął rosnąć w II połowie 2011 roku w związku z kryzysem zadłużenia niektórych państw członkowskich i zawirowaniami wokół euro, które spowodowały ponowną wyprzedaż i spadki na giełdach. Natomiast dobra sytuacja na rynku akcji w II połowie 2012 roku i I kwartale 2013 roku spowodowała ponowny spadek udziału subportfela dłużnego do 57,7%. Wykres 4.3. Udział papierów dłużnych w portfelach OFE w podziale na okres do wykupu 80% 60% 40% 20% 0% 2,18 % 4,24 % 5,50 % 6,49 % 7,70 % 6,96 % 8,85 % 7,75 % 5,99 % 5,82% 4,80% 4,75% 2,12% do 1 roku od 1 roku do 5 lat powyżej 5 lat Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE Większość obligacji posiadanych przez OFE ma stałe oprocentowanie. W omawianym okresie inwestycje OFE koncentrowały się przede wszystkim na następujących rodzajach dłużnych papierów wartościowych: denominowanych w złotych (średnio 99,8% udziału w subportfelu dłużnym), emitowanych przez Skarb Państwa (średnio 83,9% udziału w subportfelu dłużnym), o stałym oprocentowaniu (średnio 68,0% udziału w subportfelu dłużnym), o terminie wykupu od 1 roku do 5 lat (średnio 45,7% udziału w subportfelu dłużnym). Największym zainteresowaniem OFE cieszyły się obligacje o stałym oprocentowaniu pomimo obniżenia ich udziału na przestrzeni 36 analizowanych miesięcy. Stanowiły one od 39% do 48% całego portfela funduszy emerytalnych. Mniej miejsca w portfelach OFE zajmowały obligacje o zmiennym oprocentowaniu (od 10 do 16%) oraz obligacje zerokuponowe (od 1 do 9,5%). Jednak wyraźnie wzrosło zaangażowanie w obligacje o zmiennym kuponie a zmalało w obligacje zerokuponowe. Pozostałe instrumenty o charakterze dłużnym stanowiły niewielki odsetek portfela. Ich łączny udział nie przekraczał 1,5%, najczęściej oscylując wokół zaangażowania na poziomie 0,9%. Taka struktura portfela OFE jest nie tylko pochodną decyzji zarządzających funduszami, ale także jest zdeterminowana przez rodzaj instrumentów dłużnych dostępnych na polskim rynku. 34

35 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Data Tabela 4.4. Udział papierów dłużnych w portfelach OFE w podziale na typ Obligacje o stałym oproc. Obligacje o zmiennym oproc. Obligacje zerokuponowe Krótkoterm. papiery dyskontowe Listy zastawne Razem ,87 % 9,61 % 7,32 % 0,32 % 0,28 % 65,39% ,76 % 10,13 % 8,50 % 0,61 % 0,28 % 65,27% ,44 % 9,53 % 8,88 % 0,96 % 0,24 % 62,05% ,37 % 10,11 % 9,33 % 0,79 % 0,22 % 59,82% ,00 % 10,32 % 9,50 % 0,86 % 0,27 % 59,95% ,91 % 11,71 % 8,72 % 0,74 % 0,27 % 60,35% ,82 % 11,88 % 8,52 % 1,17 % 0,33 % 63,72% ,12 % 11,37 % 8,34 % 0,49 % 0,33 % 63,66% ,45 % 12,64 % 5,53 % 0,49 % 0,34 % 61,45% ,75% 15,50% 4,04% 0,33% 0,39% 63,01% ,22% 15,23% 2,39% 0,49% 0,45% 59,78% ,01% 16,05% 1,87% 0,30% 0,43% 57,65% ,73% 15,32% 0,90% 0,30% 0,43% 57,67% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE Obligacje skarbowe pozostają najważniejszą kategorią inwestycyjną w portfelach OFE. W analizowanym okresie ich udział w portfelach OFE podlegał dość istotnym zmianom. W I kwartale 2010 roku instrumenty te stanowiły ponad 59% portfela, podczas gdy w połowie 2011 roku udział ten spadł do 52%, następnie w III kwartale 2011 roku wzrósł do 53,5%, po czym ponownie zaczął spadać, na koniec marca 2013 roku wyniósł 45,08%. Zaangażowanie OFE w papiery dłużne emitowane przez podmioty zagraniczne utrzymywało się na niskim poziomie oscylując w przedziale 0,1% 0,6% wartości portfela. Inwestycje w papiery emitowane przez spółki publiczne i niepubliczne utrzymywały się również na niskim, choć rosnącym poziomie. Tabela 4.5. Udział papierów dłużnych w portfelach OFE w podziale na emitenta Główną pozycją portfela OFE są polskie obligacje skarbowe. Data Skarb Państwa BGK na rzecz KFD Banki krajowe EIB Spółki publiczne i niepubliczne Samorząd terytorialny FIZ Emitenci zagraniczni RAZEM ,38 % 2,80 % 1,04 % 0,06 % 1,19 % 0,55 % 0,00 % 0,38 % 65,39 % ,71 % 5,02 % 0,95 % 0,06 % 1,37 % 0,81 % 0,00 % 0,36 % 65,27 % ,06 % 4,64 % 0,78 % 0,05 % 1,24 % 0,74 % 0,00 % 0,53 % 62,05 % ,36 % 4,23 % 0,81 % 0,05 % 1,13 % 0,75 % 0,00 % 0,51 % 59,82 % ,38 % 4,07 % 1,11 % 0,05 % 1,15 % 0,64 % 0,00 % 0,56 % 59,95 % ,82 % 4,77 % 1,22 % 0,05 % 1,24 % 0,63 % 0,01 % 0,61 % 60,35 % ,46 % 5,95 % 1,62 % 0,05 % 1,36 % 0,67 % 0,01 % 0,60 % 63,72 % ,93 % 6,07 % 2,35 % 0,03 % 1,36 % 0,64 % 0,00 % 0,28 % 63,66 % ,84 % 5,77 % 2,44 % 0,03 % 1,48 % 0,62 % 0,00 % 0,27 % 61,45 % ,88 % 6,80 % 2,42 % 0,03 % 2,11 % 0,61 % 0,00 % 0,15 % 63,00 % ,69 % 6,74 % 3,32 % 0,03 % 2,30 % 0,59 % 0,00 % 0,12 % 59,79 % ,84 % 6,55 % 3,08 % 0,03 % 2,49 % 0,57 % 0,00 % 0,11 % 57,65 % ,08 % 6,56 % 2,78 % 0,03 % 2,52 % 0,59 % 0,00 % 0,11 % 57,67 % Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE 35

36 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 Na koniec marca 2013 roku ponad 20% skarbowych papierów wartościowych należało do OFE. Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie OFE odgrywają istotną rolę jako podmioty finansujące zadłużenie Skarbu Państwa. Średni udział OFE w finansowaniu krajowego zadłużenia SP w analizowanym okresie wynosił 22% 1. Na koniec marca 2013 roku wskaźnik ten kształtował się na poziomie 20,41%. 30% 25% Wykres 4.4. Udział OFE w finansowaniu zadłużenia krajowego Skarbu Państwa 20% 15% 10% 5% 0% Na koniec marca 2013 roku duration skarbowych papierów wartościowych posiadanych przez OFE wyniosło 3,2. Źródło: Ministerstwo Finansów, dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne W analizowanym okresie średni miesięczny poziom duration subportfeli OFE składających się ze skarbowych papierów wartościowych oscylował w przedziale 2,96 3,79. Na początku analizowanego okresu średni poziom duration osiągał najwyższe wartości zbliżone do 4 lat. Natomiast od kwietnia 2010 roku OFE zmniejszały swoją ekspozycję na ryzyko stopy procentowej poprzez skracanie duration swojego portfela dłużnego aż do poziomu 2,96 na koniec grudnia 2011 roku. W tym czasie rynkowe stopy procentowe charakteryzowały się dużą zmiennością, w szczególności w okresie największej niepewności na rynkach finansowych w związku z kolejnymi odsłonami kryzysu finansowego. W I kwartale 2012 roku duration ponownie zaczęło rosnąć do poziomu 3,13. W drugiej połowie 2012 roku utrzymywało się w okolicach 3 lat, a w I kwartale 2013 wzrosło do 3,2 roku. Kwartał Tabela 4.6. Duration portfeli OFE - skarbowe papiery wartościowe (w latach) Średnia dla rynku OFE* Mediana dla rynku OFE Minimum na rynku OFE Maksimum na rynku OFE YTM 5-letnich SPW o stałym kuponie II kw ,79 3,80 2,57 4,62 5,19% III kw ,72 3,74 2,53 4,58 4,92% IV kw ,55 3,63 2,28 4,46 5,52% I kw ,32 3,34 2,20 3,95 5,79% II kw ,24 3,32 2,12 3,74 5,30% III kw ,18 3,24 2,36 3,73 4,90% IV kw ,96 3,05 2,13 3,56 4,82% I kw ,13 3,10 2,58 3,64 4,86% II kw ,99 2,98 2,34 3,81 4,64% III kw ,03 2,95 2,45 4,28 4,20% IV kw ,12 2,94 2,71 4,25 3,34% I kw ,20 3,11 2,83 4,06 3,31% *) średnia liczona ze wskaźników dla poszczególnych OFE Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 1 wg wartości nominalnej SPW znajdujących się w portfelach inwestycyjnych OFE 36

37 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 udział w portfelu OFE WIG mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 duration stopa procentowa Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Wykres 4.5. Średnie duration portfela papierów dłużnych OFE (w latach) 4,5 6,5% 4,0 6,0% 5,5% 3,5 5,0% 3,0 2,5 2,0 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% Duration OFE ważone WAN YTM polskich obligacji 5-letnich o stałym kuponie (Reuters) Źródło: Reuters, dzienne sprawozdania finansowe OFE, obliczenia własne 4.3 Papiery udziałowe w portfelach inwestycyjnych otwartych funduszy emerytalnych W okresie od 31 marca 2010 roku do 29 marca 2013 roku średnie zaangażowanie OFE Na koniec w udziałowe papiery wartościowe wyniosło 34,2% wartości portfela, kształtując się w przedziale marca ,2% 38,2%. W analizowanym okresie udział tego rodzaju instrumentów (w tym roku papiery udziałowe certyfikatów inwestycyjnych) w portfelu OFE systematycznie się zwiększał, wraz z poprawiającą stanowiły się sytuacją na giełdzie, do ponad 37% w kwietniu 2011 roku. Od maja do grudnia 2011 roku 38,2% udział papierów udziałowych zaczął się zmniejszać w związku z kolejną falą zniżek cen na portfela rynkach akcji. Poprawa koniunktury w I kwartale 2012 spowodowała wzrost subportfela OFE. udziałowego. Od czerwca 2012 roku zaangażowanie OFE w instrumenty udziałowe systematycznie rosło, na koniec analizowanego okresu wyniosło 38,2% wartości portfela. Należy również zwrócić uwagę, że zgodnie z przepisami prawa zwiększa się limit inwestycji OFE w akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym, a także notowanych na regulowanym rynku giełdowym prawach poboru, prawach do akcji oraz obligacji zamiennych na akcje tych spółek. Limit ten wzrósł z 40% w 2010 roku do 47,5% od początku 2013 roku, co znalazło odzwierciedlenie w decyzjach inwestycyjnych zarządzających otwartymi funduszami. Wykres 4.6. Papiery udziałowe w portfelu OFE na tle indeksu WIG 40% % % % % % 0 instrumenty udziałowe w portfelu OFE WIG Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW 37

38 97% instrumentów udziałowych należących do OFE jest notowanych na rynku polskim. Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Zdecydowana większość akcji posiadanych przez OFE (96,8%) jest notowana na polskim rynku finansowym. W przypadku papierów udziałowych notowanych na regulowanych rynkach zagranicznych, średnie zaangażowanie OFE kształtowało się na poziomie 0,5% portfela. Od połowy 2012 roku systematycznie rosło z poziomu 0,5 do 1,2%. W analizowanym okresie, w ujęciu kwartalnym, transakcje kupna instrumentów udziałowych, jakie przeprowadzały OFE, miały zawsze wartość większą niż realizowane przez fundusze transakcje sprzedaży. Fundusze emerytalne, wykorzystując spadek cen do akumulowania papierów w długoterminowym horyzoncie inwestycyjnym, per saldo dokupowały akcje na GPW. W I kwartale 2013 roku saldo transakcji na instrumentach udziałowych było najwyższe w całym 3-letnim okresie i wyniosło ponad 8,7 mld zł w skali kwartału. Tabela 4.7. Saldo obrotów wygenerowanych przez OFE w poszczególnych kwartałach analizowanego okresu na instrumentach udziałowych Rok i kwartał Składki do OFE pomniejszone o opłatę od składki (w mln zł) Saldo wartości transakcji OFE na instrumentach notowanych na GPW (w mln zł) (sprzedaż - kupno) Saldo wartości transakcji OFE na rynku krajowych instrumentów udziałowych (w mln zł) (sprzedaż - kupno) Zmiana indeksu WIG w kwartale II kwartał 2010 r , , ,3-7,2% III kwartał 2010 r ,5-593,4-848,9 14,8% IV kwartał 2010 r , , ,2 5,0% I kwartał 2011 r , , ,9 2,6% II kwartał 2011 r , , ,6-0,7% III kwartał 2011 r , , ,9-21,0% IV kwartał 2011 r , , ,4-1,8% I kwartał 2012 r , , ,3 9,8% II kwartał 2012 r ,2-193,2-441,8-1,1% III kwartał 2012 r , , ,6 7,2% IV kwartał 2012 r , , ,8 8,5% I kwartał 2013 r , , ,0-4,9% SUMA , , ,6 6,36% średnia kwartalna 3 627, , ,0 0,5% Źródło: Giełda Papierów Wartościowych, dzienne sprawozdania finansowe i operacyjne OFE, obliczenia własne Znacząca różnica pomiędzy saldem w wartości transakcji na GPW a ogółem transakcji jest najczęściej wynikiem wprowadzania do obrotu giełdowego nowych emisji akcji. W II kwartale 2010 roku dotyczyło to spółki PZU S.A., a w III kwartale 2011 roku Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. Podobne zjawisko było skutkiem wprowadzenia do obrotu spółki Alior Bank S.A. w IV kwartale 2012 roku. W szczególności opisane powyżej przypadki są związane z zaangażowaniem OFE w proces prywatyzacji realizowany przez skarb państwa za pośrednictwem rynku kapitałowego. W omawianym okresie OFE nabyły akcje dziesięciu spółek oferowanych przez Ministerstwo Skarbu na GPW. 38

39 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 mar 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Tabela 4.8 Wartość akcji nabywanych przez OFE od Skarbu Państwa Nazwa spółki Data zawarcia umowy sprzedaży Wartość akcji oferowanych przez Skarb Państwa (mln zł) Wartość akcji nabywanych przez OFE (mln zł) BANK GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ S.A ,6 112,6 GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE S.A ,1 167,7 JASTRZĘBSKA SPÓŁKA WĘGLOWA S.A , ,5 MENNICA PAŃSTWOWA S.A ,0 171,8 PGE POLSKA GRUPA ENERGETYCZNA S.A. PKO BANK POLSKI S.A , , , , , , * 856, ,9 POLSKI HOLDING NIERUCHOMOŚCI S.A ,8 147,9 POWSZECHNY ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SA TAURON POLSKA ENERGIA S.A ** 1 349, , ,1 981, , , ,1 448,0 ZESPÓŁ ELEKTROWNI PĄTNÓW-ADAMÓW-KONIN S.A ,5 348,2 Razem , ,1 * OFE nabywały również akcje oferowane przez BGK (pula BGK: 4 387,5 mln zł) **OFE nabywały również akcje oferowane przez Kappa S.A. (podmiot powiązany z SP) i Eureko B.V. (pula Kappa SP i Eureko BV: 4 020,8 mln zł) Źródło: Ministerstwo Skarbu, Raporty dzienne OFE W całym analizowanym okresie wyraźnie zarysował się trend zwiększania udziału OFE w kapitalizacji GPW. Na koniec marca 2013 roku udział OFE w kapitalizacji GPW kształtował się na poziomie 14,1%, podczas gdy trzy lata wcześniej wynosił 8,2%. Wartość inwestycji OFE w papiery udziałowe notowane na krajowym rynku giełdowym wzrosła z 61,7 mld zł do 99,7 mld zł. 15,0% 14,0% 13,0% 12,0% 11,0% 10,0% 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Wykres 4.7. Udział otwartych funduszy emerytalnych w kapitalizacji GPW Na koniec marca 2013 roku udział OFE w kapitalizacji spółek notowanych na GPW wynosił 14,1%, a udział we free float 27,4%. Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, obliczenia własne 39

40 Prawie 60% portfela akcyjnego OFE ulokowane jest w 16 największych spółkach notowanych na GPW. Kapitalizacja spółki (w mln zł) Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Na dzień 28 marca 2013 roku prawie 60% wartości subportfela akcyjnego otwartych funduszy złożonego z akcji notowanych na GPW stanowiły lokaty w największe spółki (o kapitalizacji powyżej 10 mld zł), a udział OFE w kapitalizacji tych spółek wyniósł 12,5%. Znaczące w portfelach OFE są również spółki o kapitalizacji od 1 mld do 5 mld zł, które na koniec analizowanego okresu stanowiły ponad 21% subportfela akcji, a udział funduszy w kapitalizacji tej grupy spółek wyniósł 22,6%. Najmniejsze zaangażowanie OFE ma miejsce w spółkach o najniższej kapitalizacji do 50 mln zł. Udział OFE we free float na GPW na dzień 28 marca 2013 roku wyniósł 27,4% (trzy lata wcześniej wynosił 15,9%). Najwyższy poziom tego wskaźnika dotyczył spółek o kapitalizacji od 1 mld do 5 mld zł gdzie wynosił 51,2% oraz od 500 do mln zł 40,3%, najniższy był w spółkach najmniejszych (kapitalizacja poniżej 50 mln zł) 5,6%. Tabela 4.9. Zaangażowanie OFE w akcje wszystkich spółek notowanych na GPW w zależności od kapitalizacji spółki na dzień roku Liczba notowanych spółek na GPW Liczba spółek w portfelach OFE Kapitalizacja spółek na GPW (w mln zł) Zaangażowanie OFE (w mln zł) Udział segmentu w kapitalizacji GPW Udział w subportfelu akcji OFE Udział OFE w kapitalizacji spółek GPW Udział OFE we free float spółek GPW < ,1 71,1 0,4% 0,1% 2,3% 5,59% ,0 332,9 0,7% 0,3% 6,6% 15,5% , ,7 4,3% 4,4% 14,5% 32,2% , ,2 3,7% 4,7% 18,1% 40,3% , ,0 13,2% 21,3% 22,6% 51,2% , ,1 10,4% 9,5% 12,7% 25,6% >= , ,2 67,3% 59,8% 12,5% 23,2% Razem , ,2 100,0% 100,0% 14,1% 27,4% OFE posiadają ponad 18% kapitalizacji polskich spółek notowanych na GPW, a udział w ich free float wynosi 39%. Kapitalizacja spółki (w mln zł) Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, obliczenia własne Można również przeanalizować zaangażowanie OFE w akcje wyłącznie polskich spółek notowanych na GPW. W takim przypadku zauważalne jest, iż udział funduszy emerytalnych w kapitalizacji tych spółek, jak również we free float, jest wyraźnie większy niż w przypadku wszystkich spółek. Na dzień 28 marca 2013 roku udział OFE w kapitalizacji polskich spółek wynosił 18,4% oraz 38,8% we free float i zwiększył się w porównaniu do marca 2010 roku odpowiednio o 5,6 i 6,7 pkt. proc. Na dzień 28 marca 2013 roku kapitalizacja polskich spółek stanowiła prawie 72% kapitalizacji całej warszawskiej giełdy. Tabela Zaangażowanie OFE w akcje polskich spółek notowanych na GPW w zależności od kapitalizacji spółki na dzień roku Liczba notowa nych spółek Liczba spółek w portfelach OFE Kapitalizacja spółek na GPW (w mln zł) Zaangażowanie OFE (w mln zł) Udział segmentu w kapitalizacji GPW Udział subportfelu akcji OFE Udział OFE w kapitalizacji spółek GPW Udział OFE we free float spółek GPW < ,4 70,4 0,6% 0,1% 2,4% 5,7% ,6 326,1 0,9% 0,3% 6,8% 16,0% , ,1 4,9% 4,0% 14,9% 32,1% , ,0 4,3% 4,7% 20,1% 44,8% , ,5 14,9% 19,8% 24,3% 56,5% , ,9 12,0% 10,0% 15,3% 33,4% >= , ,7 62,4% 61,2% 18,0% 36,6% Razem , ,9 100,0% 100,0% 18,4% 38,8% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, obliczenia własne 40

41 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Analizując inwestycje OFE wg segmentów GPW zdefiniowanych w zależności od kapitalizacji spółki można stwierdzić, że na dzień 28 marca 2013 roku 89,5% subportfela akcyjnego otwartych funduszy złożonego z akcji notowanych na GPW, ulokowane było w największych spółkach (o kapitalizacji powyżej 250 mln euro). Tabela Zaangażowanie OFE w akcje spółek notowanych na GPW w zależności segmentu GPW spółki na dzień roku Segment GPW Opis segmentu Liczba spółek w portfelach OFE Zaangażowanie OFE (w mln zł) Udział w subportfelu akcji OFE Udział w całym portfelu OFE 250 PLUS akcje spółek o kapitalizacji przekraczającej 250 mln euro ,9 89,5% 32,9% 50 PLUS akcje spółek o kapitalizacji od 50 do 250 mln euro ,9 8,5% 3,1% 5 PLUS akcje spółek o kapitalizacji od 5 do 50 mln euro ,0 2,0% 0,7% MINUS 5 akcje spółek o kapitalizacji do 5 mln euro 7 7,3 0,0% 0,0% akcje spółek o kapitalizacji od 5 do 50 mln euro, mających ALERT 5 akcje groszowe, których kurs PLUS charakteryzuje się wysoką 1 7,0 0,0% 0,0% zmiennością lub w stanie upadłości Razem ,2 100,0% 36,8% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, obliczenia własne W strukturze subportfela akcyjnego OFE istotny był udział akcji spółek wchodzących w skład indeksu WIG20. W analizowanym okresie średni udział akcji spółek z tego indeksu w całym portfelu OFE wyniósł 20,4%. Na koniec marca 2013 roku wartość akcji z indeksu WIG20 w portfelach inwestycyjnych OFE wyniosła 58,9 mld zł (wzrost w okresie 3 lat o 22,0 mld zł). Akcje z indeksu WIG20 w całym analizowanym okresie stanowiły średnio 59,7% subportfela udziałowego OFE wahając się w przedziale od 53,1% do 64,4%. Wykres 4.8. Akcje spółek z indeksu WIG20 w portfelu OFE na tle indeksu WIG20 Na koniec marca 2013 roku prawie 90% portfela akcji zostało ulokowanych w spółkach, których kapitalizacja przekracza 250 mln euro. Akcje spółek z WIG20 stanowiły średnio 20% portfela OFE. 25% % 15% % % 500 0% 0 udział w portfelu (lewa skala) WIG20 (prawa skala) Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, obliczenia własne 41

42 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 udział w obrotach WIG Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Udział OFE w obrotach GPW wyniósł 6,0%. W analizowanych 3 latach średni udział OFE w obrotach krajowego, regulowanego rynku giełdowego kształtował się na poziomie około 6,0%. Średnia krocząca udziału OFE w obrotach GPW z 60 kolejnych sesji fluktuowała w przedziale 4,4% 7,3%. Wykres 4.9. Udział OFE w obrotach GPW w Warszawie 28,00 % 26,00 % 24,00 % 22,00 % 20,00 % 18,00 % 16,00 % 14,00 % 12,00 % 10,00 % 8,00 % 6,00 % 4,00 % 2,00 % 0,00 % , , , , , , ,00 0,00 udział OFE w obrotach GPW średnia w okresie średnia krocząca 60-dniowa WIG Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE, GPW, obliczenia własne 42

43 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 sty 11 lut 11 mar 11 kwi 11 maj 11 cze 11 lip 11 sie 11 wrz 11 paź 11 lis 11 gru 11 sty 12 lut 12 mar 12 kwi 12 maj 12 cze 12 lip 12 sie 12 wrz 12 paź 12 lis 12 gru 12 sty 13 lut 13 Informacja o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie Pozostałe inwestycje otwartych funduszy emerytalnych Środki finansowe zgromadzone w OFE, poza inwestycjami w papiery dłużne oraz udziałowe, są lokowane w krótkoterminowych depozytach bankowych oraz papierach wartościowych nabywanych w transakcjach typu buy sell back (BSB). Celem tych transakcji jest przede wszystkim zarządzanie płynnością portfela inwestycyjnego ze względu na systematyczny napływ składek członków do funduszy oraz okresowe transfery. Tego rodzaju inwestycje są pomocne również w przeprowadzaniu zmian w alokacji aktywów dostosowujących portfele OFE do uwarunkowań rynkowych. Na koniec marca OFE wartość depozytów bankowych i transakcji BSB wynosiła blisko 12 mld zł, co stanowiło ponad 4% portfela. Najaktywniejszym kontrpartnerem był Bank PEKAO S.A., w którym OFE ulokowały ponad połowę wartości tych lokat. Tabela 4.12 Depozyty i transakcje buy sell back w portfelu OFE na (w zł) Nazwa banku Wartość depozytów i BSB Udział depozytów i BSB w portfelu w tym BSB udział BSB w portfelu BANK POLSKA KASA OPIEKI S.A ,00 2,25% ,00 0,08% PKO BANK POLSKI S.A ,76 0,71% ,10 0,10% BANK MILLENNIUM S.A ,68 0,54% 0,00 0,00% BRE BANK S.A ,51 0,34% ,51 0,26% BANK GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ S.A ,00 0,25% ,00 0,25% BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A ,22 0,12% ,00 0,03% ING BANK ŚLĄSKI S.A ,03 0,07% 0,00 0,00% SOCIETE GENERALE S.A. ODDZIAŁ W POLSCE ,20 0,06% ,20 0,06% RAIFFEISEN BANK POLSKA S.A ,00 0,04% 0,00 0,00% DEUTSCHE BANK POLSKA S.A ,00 0,01% 0,00 0,00% Razem: ,40 4,37% ,81 0,78% Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE W analizowanym okresie średni udział tego typu instrumentów w zagregowanym portfelu OFE kształtował się na poziomie 4,2% przy wartościach w przedziale 0,6% 7,9%. Najwyższy udział depozytów i BSB obserwowany był w okresie od lipca 2012 do stycznia 2013 roku. 8% Wykres Udział depozytów bankowych i transakcji typu buy sell back w portfelu OFE Średni udział depozytów i transakcji buy sell back w portfelach OFE wyniósł 4,2%. 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Udział depozytów i BSB w portfelu OFE średnia Źródło: Dzienne sprawozdania finansowe OFE W okresie od 31 marca 2010 roku do 29 marca 2013 roku łączna wartość początkowa depozytów oraz wartość zawieranych transakcji typu buy sell back wyniosła 2,2 bln zł. 43