poznanie środowiska przyrodniczego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

Transkrypt

1 Scenariusz Scenariusz wycieczki lekcji Środowisko przyrodnicze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej Opracowała Justyna Knopik ttcele wycieczki: poznanie środowiska przyrodniczego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rozwijanie umiejętności obserwacji terenowych oraz praktycznego wykorzystywania mapy i kompasu. Kształcenie wrażliwości na piękno przyrody i potrzebę jej ochrony. ttcele szczegółowe: rozpoznawanie skał i skamieniałości występujących na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, rozpoznawanie form krasu powierzchniowego i podziemnego, kształtowanie umiejętności wykorzystywania zdobytej wiedzy w terenie. ttprzewidywane efekty zajęć: opanowanie umiejętności rozpoznawania skał oraz form ukształtowania terenu, zrozumienie związku między budową geologiczną a procesami rzeźbotwórczymi. tttrasa wycieczki: Olsztyn Złoty Potok Mirów Bobolice Podlesice Zamek Ogrodzieniecki Ojcowski Park Narodowy Jaskinia Wierzchowska Górna jedna z dolin leżących w obrębie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. ttczas trwania wycieczki: 2 dni. ttśrodek lokomocji: autokar. ttśrodki dydaktyczne: karta pracy przygotowana przez nauczyciela, notatnik, ołówek lub długopis, kompas, mapa turystyczno- -topograficzna Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. t tzapisy z podstawy programowej realizowane na wycieczce: uczeń posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) 1.3.; uczeń rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych 3.7.; uczeń opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski ( ); wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi 4.2.; uczeń rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce; (...) podaje przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka 4.3.; uczeń charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.2. ttkomentarz dydaktyczny: Proponowana wycieczka obejmuje obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zwanej też Jurą Krakowsko-Częstochowską. Jej celem jest poznanie Jury jako obszaru o charakterystycznej budowie geologicznej i ukształtowaniu powierzchni. Podczas wycieczki uczniowie korzystają z kompasu i map turystycznych, obserwują roślinność, skały i napotkane formy terenu. Na podstawie obserwacji wypełniają kartę pracy, którą otrzymują od nauczyciela na początku wycieczki. Warto, aby grupę oprowadził po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej wykwalifikowany przewodnik. Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego obowiązkowo należy skorzystać z pomocy przewodnika. Pod opisem etapów trasy zamieszczono w nawiasach treści z podstawy programowej, które można omówić w danych miejscach. Częstochowa Olsztyn Siedlec Janów 2 46 Złoty Potok 789 Żarki Boboliceolic 792 Kotowice Myszków Podlesice 793 Warta W Wa Zawiercie 78 Podzamcze ze Ogrodzieniec ec E Lelów 78 Pradła Pilica 794 Wolbrom 783 Olkusz 773 Pieskowa Skała Sieniczno noo 6 Skała 94 OPN Ojców Prą dnik Kobylany 79 Bolechowice B l h 794 Krzeszowice 0 4 km r dnik KRAKÓW

2 Scenariusz wycieczki Najciekawsze miejsca pozwalające poznać środowisko geograficzne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i okolicy Dzień 1. Olsztyn k. Częstochowy, Złoty Potok, Bobolice Mirów, Góra Zborów, Zamek Ogrodzieniecki, Góra Birów Wycieczkę po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej warto zacząć w miejscowości Olsztyn leżącej ok. 8 km od Częstochowy (droga nr 46 w kierunku Szczekocin). Olsztyn 1 Na rynku w Olsztynie znajduje się tablica informacyjna wraz z mapą, na której przedstawiono przebieg ścieżki geologicznej Kamieniołom Kielniki. Spacer tą ścieżką jest dobrym wstępem do poznania środowiska przyrodniczego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Początek ścieżki znajduje się na północ od ruin zamku w Olsztynie, przy trasie Olsztyn Przymiłowice (obok zabytkowego spichlerza galeriowego, obecnie restauracji). Z rynku do spichlerza można dojść dwiema drogami: ulicą Zamkową, przy której znajdują się warte zwiedzenia ruiny zamku z czasów Kazimierza Wielkiego, lub szosą do Janowa (wówczas omija się zamek). (skały i minerały budujące skorupę ziemską) Więcej informacji: sciezka_geologiczna_kamieniolom_kielniki# Po zwiedzeniu muzeum można pojechać drogą Złoty Potok Żarki (ok. 3 km) do przydrożnego parkingu. Stąd warto przejść się do zespołu krasowych wywierzysk. Tworzą go Źródła Zygmunta, wyrzucające ok. 30 litrów wody na sekundę, oraz pobliskie Źródła Elżbiety. Źródła te dają początek rzece Wiercicy. W pobliżu źródeł wznoszą się malownicze ostańce skalne Diabelskie Mosty mające prawie 15-metrowe szczeliny. Nieco dalej (ok. 15 min drogi) znajduje się Brama Twardowskiego. Więcej informacji: Z Olsztyna do opisywanych formacji skalnych można dojechać z pominięciem Złotego Potoku, drogą gminną. Należy wówczas skręcić ok. 4 km za Olsztynem w kierunku wsi Siedlec. Na trasie mija się Pustynię Siedlecką i dojeżdza bezpośrednio do parkingu przy Diabelskich Mostach. Po pieszej wycieczce należy pojechać drogami nr 793, a następnie 792 przez Żarki w kierunku Koszyc do wsi Kotowice. Tam trzeba skręcić w lewo do Bobolic. Przy zamku znajduje się parking (m.in. dla autokarów). Z Olsztyna do następnego punktu wycieczki jedzie się najpierw drogą nr 46 do Janowa, a następnie drogą nr 793 do miejscowości Złoty Potok. Złoty Potok 2 W miejscowości Złoty Potok warto odwiedzić Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego. Znajduje się ono w XIX-wiecznym dworku, w którym mieszkał patron muzeum wraz z rodziną. Eksponowane są tam przedmioty osobistego użytku poety, pałacowe meble i obrazy. PIG-PIB/MONIKA KRZECZY SKA I PAWEŁ WOèNIAK Brama Twardowskiego utworzyła się w jurajskim wapieniu skalistym. Bobolice Mirów 3 Znajdują się tu dwa bliźniacze zamki z XIV wieku, zaliczane do tzw. Orlich Gniazd. Należały one do systemu obronnego warowni królewskich broniących niegdyś zachodniej granicy państwa od strony Śląska. Oba zamki znajdują się ok. pół godziny marszu od siebie (szlak czerwony; 2 km). Szlak łączący zamki Bobolice i Mirów stanowi fragment liczącego 164 km Szlaku Orlich Gniazd. Zamek w Mirowie jest w stanie dobrze zachowanej ruiny, w której niestety nie można zwiedzać wnętrz ze względu na obsypujące się ściany. Natomiast pozostający w prywatnych rękach zamek w Bobolicach został zrekonstruowany i udostępniony zwiedzającym ( PAWEŁ FABIJA SKI

3 Scenariusz Scenariusz wycieczki lekcji Przy szlaku, między zamkami w Bobolicach i Mirowie, znajdują się malownicze ostańce oraz jaskinie. Najciekawszą z nich jest jaskinia Stajnia, w której odnaleziono zęby neanderdalczyków (najstarsze szczątki ludzkie odkryte na terenie naszego kraju). Więcej informacji: 31/ wreszcie-mamy-szczatki-polskich-neandertalczykow/. Po zwiedzeniu obu zamków do Góry Zborów jednego z najlepszych punktów widokowych Jury i części rezerwatu o tej samej nazwie jedzie się drogą Żarki Kroczyce. Góra Zborów znajduje się w pobliżu miejscowości Podlesice. Góra Zborów 4 Z parkingu w Podlesicach prowadzi m.in. ścieżka przyrodnicza Góra Zborów człowiek i przyroda. W jej pobliżu znajdują się liczne ostańce skalne oraz jaskinie, w tym udostępniona do zwiedzania Jaskinia Głęboka. Jaskinia ta ma długość 190 m i charakteryzuje się bogatą szatą naciekową. Przemierzyć ją można tylko z przewodnikiem. Czas zwiedzania to ok. 40 min. Uwaga: należy pamiętać, że temperatura w jaskini wynosi 6 C. W sąsiedztwie rezerwatu przyrody Góra Zborów znajduje się Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego Jury, gdzie udostępniono liczne ekspozycje (przyrodniczą, paleontologiczną czy archeologiczną) oraz są organizowane warsztaty i projekcje filmów. W budynku centrum znajduje się kasa biletowa. Warta obejrzenia jest tu również wystawa plenerowa przedstawiająca typowe skały z obszaru Jury. Więcej informacji oraz mapa ścieżki przyrodniczej: (skały i minerały budujące skorupę ziemską, procesy rzeźbotwórcze i formy powierzchni Ziemi) Jaskinia Głęboka jest czynna od 15 kwietnia do 31 października. Informacja: Podlesice 83, tel , Jadąc z Podlesic przez Kroczyce drogą nr 78 w kierunku Zawiercia, należy skręcić w lewo, w drogę nr 791 do Ogrodzieńca, i pojechać dalej (drogą 790) do Podzamcza. Zamek Ogrodzieniecki 5 Na wschód od Ogrodzieńca, w Podzamczu, znajdują się ruiny największego i chyba najbardziej rozpoznawalnego średniowiecznego zamku na Jurze Zamku Ogrodzienieckiego. Został on zbudowany na stoku najwyższego wzniesienia Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej Górze Janowskiego (516 m n.p.m.). Jego ruiny służyły kilkakrotnie jako plenery filmowe, m.in. podczas produkcji Janosika i Zemsty. Zamek jest dobrym przykładem na to, jak człowiek wykorzystywał istniejące naturalne formacje skalne do budowania swoich siedzib. Zamek Ogrodzieniecki jest otwarty dla zwiedzających od kwietnia do października. Rezerwacja biletów jest obowiązkowa (tel ). Zwiedzanie (w grupach maks. 30-osobowych) odbywa się z przewodnikiem od poniedziałku do piątku (wejścia co 30 min., czas zwiedzania ok. 40 min.). Więcej informacji: Około 2 km od Zamku Ogrodzienieckiego znajduje się Góra Birów. Jest na niej usytuowany gród, będący rekonstrukcją drewnianej osady z wczesnego średniowiecza, która istniała do połowy XIII wieku. (procesy rzeźbotwórcze i formy powierzchni Ziemi, wykorzystanie skał przez człowieka) Góra Zborów (461 m n.p.m.) jest uważana za jeden z najlepszych punktów widokowych Jury. Stanowi eldorado dla wspinaczy skałkowych. MAREK BAJCER/

4 Scenariusz wycieczki Dzień 2. Ojcowski Park Narodowy (Dolinki Krakowskie) Z Podzamcza do kolejnego punktu wycieczki prowadzi droga nr 791 w kierunku Olkusza. W Olkuszu należy wjechać na drogę 773 prowadzącą do Ojcowa i Ojcowskiego Parku Narodowego (OPN). Ojcowski Park Narodowy 6 7 Na obszarze parku znajduje się największe na Jurze skupisko jaskiń i grot skalnych. Biegnie tędy kilka szlaków turystycznych, m.in. Szlak Orlich Gniazd (czerwony), Szlak Warowni Jurajskich (niebieski) i Szlak Dolinek Jurajskich (żółty). Dokładny opis szlaków i regulamin Ojcowskiego Parku Narodowego: Maczuga Herkulesa z zamkiem w Pieskowej Skale w tle tworzą najbardziej rozpoznawalny krajobraz Ojcowskiego Parku Narodowego. Przy wjeździe na teren parku od strony Olkusza, wita zwiedzających najbardziej charakterystyczny ostaniec wapienny w Polsce, licząca ok. 25 m Maczuga Herkulesa. Kilkaset metrów za nim znajduje się zamek w Pieskowej Skale. Zamek w Pieskowej Skale to dobrze zachowana budowla renesansowa. Podobnie jak pozostałe warownie jurajskie pełnił on funkcję obronną. We wnętrzu zamku znajduje się muzeum (oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu). Dla zwiedzających przygotowane są ekspozycje w czterech salach podzielonych wg stylów panujących w sztuce na przestrzeni wieków. Zamek jest czynny cały rok. Więcej informacji: GETTY IMAGES/E+/MARTIN DIMITROV Aby dotrzeć do Ojcowa, należy pojechać z Pieskowej Skały dnem Doliny Prądnika. Na miejscu mieszczą się budynek dyrekcji parku oraz parking. Podczas zwiedzania Ojcowskiego Parku Narodowego warto skorzystać z proponowanych wycieczek tematycznych prowadzonych przez przewodników ojcowskich wzdłuż szlaków wyznaczonych przez dyrekcję OPN. Trasy te wiodą najciekawszymi pod wszystkimi względami częściami Doliny Prądnika. Proponowane wycieczki to np.: Wśród skał i jaskiń (wycieczka geologiczna) czy też Zobaczmy wszystko co największe. Więcej informacji: Do najciekawszych pod względem geologicznym i geomorfologicznym obiektów leżących przy Szlaku Orlich Gniazd w OPN należą Źródło Miłości wywierzysko krasowe znajdujące się w pobliżu odnogi niebieskiego szlaku czy Igła Deotymy ostaniec skalny w kształcie smukłej iglicy w Dolinie Prądnika. W pobliżu rosną nasadzone brzozy ojcowskie. Około 65 m nad dnem Doliny Prądnika, przy zielonym szlaku, znajduje się Jaskinia Ciemna. Składa się ona z bardzo dużej komory o długości niemalże 90 m, szerokości 20 m i wysokości dochodzącej do kilkunastu metrów, która dalej przechodzi w zwężający się korytarz. Szata naciekowa jaskini jest uboga, a wnętrze jaskini okopcone przez pochodnie, z którymi dawniej je zwiedzano. Obejrzeć tu jednak można rekonstrukcję obozowiska neandertalczyków. Jaskinia Ciemna jest otwarta od kwietnia do października. Informacja: tel Niebieski Szlak Warowni Jurajskich częściowo pokrywa się ze szlakiem czerwonym. Wędrując tymi szlakami na zachód od Doliny Prądnika, przechodzi się przez Bramę Krakowską prowadzącą do Wąwozu Ciasne Skałki. Dalej wzdłuż czarnego szlaku dochodzi się do Jaskini Łokietka. Kolumny Bramy Krakowskiej mają po ok. 15 m wysokości i są porośnięte roślinnością kserotermiczną, m.in. kostrzewą bladą. SHUTTERSTOCK/PUCHAN

5 Scenariusz Scenariusz wycieczki lekcji Jaskinia Łokietka leży ok. 125 m nad dnem Doliny Sąspowskiej i jest największą spośród wszystkich znanych jaskiń występujących na terenie parku. Jej długość wynosi 320 m. Składa się z kilku korytarzy, dwóch dużych sal: Sali Rycerskiej i Sypialni oraz dwóch sal mniejszych. Jaskinia Łokietka jest czynna od kwietnia do października. Informacja: tel Jaskinia Wierzchowska Górna znajduje się u wylotu Doliny Kluczwody, przy żółtym szlaku. Długość jaskini wynosi prawie 1 km, z czego do zwiedzania udostępniono 700 m. Trasa turystyczna prowadzi początkowo krętym Przesmykiem Długim, a następnie wiedzie przez Salę z Kotłami, Hotelik do największej komory Sali Balowej. Stamtąd przechodzi się do Sali Człowieka Pierwotnego. Ściany i strop komór pokrywa szata naciekowa. Jaskinia Wierzchowska Górna jest czynna od kwietnia do listopada. Więcej informacji: Do atrakcji architektonicznych zlokalizowanych na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego oprócz zamku w Pieskowej Skale należą zamek w Ojcowie oraz Kaplica Na wodzie. Zamek w Ojcowie to ruiny średniowiecznego zamku powstałego za czasów Kazimierza Wielkiego w drugiej połowie XIV wieku. Do dziś zachowały się resztki murów obronnych, fragmenty części mieszkalnej, wieża i brama wjazdowa. Ruiny są udostępnione do zwiedzania. Zamek Kazimierzowski w Ojcowie jest czynny od kwietnia do listopada. Kaplica Na Wodzie znajduje się w miejscu dawnych łazienek zdrojowych, które przerobiono na obiekt sakralny w 1901 roku. Kaplica jest usytuowana na betonowych podporach ponad potokiem. W drugim dniu wycieczki, w zależności od możliwości czasowych, można zwiedzić jedną z jaskiń oraz jedną z dolinek wchodzących w skład Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Na wszystkie atrakcyjne miejsca nie wystarczy niestety czasu. PK Dolinki Krakowskie 8 9 PK Dolinki Krakowskie obejmuje niewielkie równoległe dolinki znajdujące się na zachód od Krakowa, na obszarze kilku gmin, m.in. Trzebini, Krzeszowic, Bukowna. Dolina Kobylańska rozpoczyna się w miejscowości Kobylany. Jest to jedna z krótszych (3 4 km długości) i ładniejszych Dolinek Krakowskich. Prawie na całej jej długości górują skały (Żabi Koń, Zjazdowa Turnia). Dolina Bolechowicka wejście do doliny stanowi Brama Bolechowicka położona 200 m od wsi Bolechowice. Jest jedną z najkrótszych dolinek (1,5 km długości). Ostańce skalne znajduja się w niej tylko w dolnej partii, w pobliżu wspomnianej bramy. Dalej w głąb dolina staje się wąskim zalesionym wąwozem o stromych zboczach. Dolina Kluczwody rozciąga się na długości 7 km między wsią Wierzchowice a Bolechowicami. Jest kręta (widziana z góry ma kształt litery Z) i bardzo malownicza. Najciekawszy odcinek znajduje się w pobliżu tzw. Zamkowych Skał, gdzie dolina przybiera postać zalesionego wąwozu urozmaiconego licznymi pojedynczymi skałkami, np. Leśną Basztą czy Turnią Potockiego. Przydatne linki: Najstarsze informacje o Jaskini Łokietka położonej w masywie Chełmowej Góry pochodzą z końca XVII wieku. FORUM/MAREK I MICHAŁ SKORUPSCY

6 Karta pracy Jura Krakowsko-Częstochowska... Imię i nazwisko 1 Uzupełnij tabelę.... Data... Klasa Elementy środowiska przyrodniczego Charakterystyka Miejsce obserwacji budowa geologiczna procesy rzeźbotwórcze formy terenu roślinność 2 Narysuj skamieniałości zaobserwowane przez Ciebie podczas wycieczki. Podpisz je oraz podaj nazwę ery geologicznej, z której pochodzą.

7 Scenariusz Karta pracy lekcji 3 Podpisz na rysunku zaobserwowane elementy krasu podziemnego i powierzchniowego oraz podaj nazwy miejsc, w których występowały te formy (jeżeli to możliwe, podaj ich nazwy własne). Formy krasu podziemnego A...., np. w... B...., np. w... C...., np. w... D...., np. w... E...., np. w... Formy krasu powierzchniowego F...., np. w... G..., np. w... 4 Korzystając z mapy i kompasu, naszkicuj Dolinę Prądnika. 5 Wyjaśnij, dlaczego powstał Ojcowski Park Narodowy.